Η μοναξιά και οι δύο όψεις της

Η μοναξιά είναι κοινή εμπειρία όλων των ανθρώπων. Διάφορες έρευνες δείχνουν ότι το ένα τέταρτο των ενήλικων βιώνουν επώδυνα αισθήματα μοναξιάς τουλάχιστον κάθε λίγες εβδομάδες, ενώ τα ποσοστά είναι υψηλότερα για τους εφήβους και τους νέους. Περισσότερο όμως φαίνεται να υποφέρουν από μοναξιά οι ηλικιωμένες γυναίκες.

 H κοινωνική απομόνωση παρουσιάζει αύξηση όσο μια χώρα υιοθετεί τον «δυτικό» τρόπο ζωής και ανάπτυξης. Η εσωτερική μετανάστευση και η μετοίκηση μεγάλου αριθμού ανθρώπων από την περιφέρεια στις πόλεις, έχει σαν αποτέλεσμα την σημαντική μείωση στον αριθμό και τη διάρκεια των επαφών και σχέσεων με συνανθρώπους μας. Είναι επίσης γνωστό και τεκμηριωμένο ερευνητικά ότι οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται ανθρώπους με τους οποίους δεν έχουν επαφή. Με αυτό τον τρόπο αυτοσυντηρείται ο φαύλος κύκλος της απομόνωσης και της δυσπιστίας, η οποία επιφέρει μεγαλύτερη απομόνωση.

 

Επιπλέον, σημαντικό ρόλο στην τάση για μεγαλύτερη μοναξιά έχει διαδραματίσει και η βαρύτητα που αποδίδει ο πολιτισμός μας στην αυτάρκεια και ο συνεπακόλουθος φόβος της εξάρτησης.

 

Μελέτες  καταγράφουν ποικιλία παραγόντων κινδύνου για την αύξηση της μοναξιάς, όπως διαζύγιο ή χηρεία, θάνατος τέκνων, κατοίκηση κατά ένα άτομο, επιδείνωση σωματικής υγείας και ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής.

 

Η αποξένωση και η μοναξιά προκαλούν προβλήματα υγείας τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική. Έτσι, η μοναξιά:

• •Έχει σχετιστεί με μεταβολές στη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος.
• •Έχει σχετιστεί με μεταβολές του ενδοκρινολογικού συστήματος.
• •Έχει σχετιστεί με την μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης. Τα απομονωμένα άτομα έχουν περισσότερες πιθανότητες -περίπου διπλάσιες- να πεθάνουν νωρίτερα απ’ ότι οι κοινωνικότεροι συνομήλικοί τους!!
• •Αυξάνει τα επίπεδα άγχους.
• •Αυξάνει την αρτηριακή πίεση.
• •Μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και μειωμένη αυτοεκτίμηση και αντιστρόφως.
• •Αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ.
• •Συσχετίζεται με έλλειψη ξεκούρασης και ύπνου.
• •Μειώνει τη δύναμη της επιμονής και της θέλησης (τα παρατάνε πιο εύκολα), επηρεάζοντας έτσι τον τρόπο ζωής.
• •Οδηγεί τους ανθρώπους στο να γυμνάζονται λιγότερο.
• •Βοηθά στην κατανάλωση τροφίμων “παρηγοριάς”, που περιέχουν περισσότερα λιπαρά και σάκχαρα, αλλά και περισσότερα αλκοολούχα ποτά.
• •Είναι αποτέλεσμα σοβαρών ψυχικών διαταραχών.

Τα άτομα αυτά ζουν απομονωμένα, χωρίς να διατηρούν κοινωνικές σχέσεις. Η μοναξιά τους οφείλεται στην πρωτογενή τους νόσο (λ.χ. σχιζοφρένεια, κατάθλιψη), στη δυσκολία τους να δημιουργήσουν και /ή διατηρήσουν φιλίες, στην έλλειψη ευκαιριών κοινωνικής διαντίδρασης καθώς και στο στίγμα της ψυχικής νόσου, το οποίο δημιουργεί φραγμούς στην κοινωνική τους αποδοχή. (Η θεραπευτική επιτυχία αν και συχνά βελτιώνει την ικανότητα διασύνδεσης με άλλα άτομα, δεν είναι ταυτόσημη με την λύση του προβλήματος. Επίσης δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι μόνο τα άτομα που πάσχουν από κάποιο νόσημα -σωματικό ή ψυχικό- υποφέρουν από μοναξιά).

 

Είναι γεγονός ότι η κοινωνία μας, έτσι όπως έχει εξελιχθεί, δεν διατηρεί την κοινωνική δικτύωση άλλων εποχών. Η διάλυση των παραδοσιακών οικογενειακών δεσμών συνδέεται με τα φαινόμενα της κοινωνικής περιθωριοποίησης.

 

Οι κοινωνικές γέφυρες δομούνται όταν υπάρχουν δυο θεμελιώδη συστατικά: την τακτική επαφή και το κοινό καθήκον που μοιράζονται τα μέλη της σχέσης. Όταν οι άνθρωποι συνεργάζονται στην επιτέλεση κάποιου κοινού στόχου, η σχέση τους βαθαίνει και ο δεσμός τους γίνεται στενότερος, τόσο που ο στόχος τελικά γίνεται ένα μέρος της σχέσης και όχι η ίδια η σχέση. Το τελευταίο συνδέεται με την νοσταλγία και την αναπόληση, που πολλοί διατηρούν για τη ζωή σε μικρότερες κοινωνίες. Σε εκείνα τα πλαίσια, πέρα από την ευκολότερη συναναστροφή, οι άνθρωποι είχαν σημασία ο ένας στην καθημερινή ζωή του αλλού, υπήρχε μια αλληλεξάρτηση σκοπών και στόχων.

 

Μοναξιά και μοναχικότητα

Η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα διπλής όψεως. Εκτείνεται σε πολλά πλαίσια της ζωής και λαμβάνει διαστάσεις προβλήματος μόνο όταν δεν μπορούμε να ανακουφιστούμε απ’ αυτήν. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στη μοναξιά και τη μοναχικότητα. Πολύ συχνά η μοναχικότητα αποτελεί επιλογή των δημιουργικών και πρωτοπόρων ανθρώπων.

 

Η υγιής μοναξιά είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των ανθρώπων που θέλουν να δημιουργήσουν. Οι επιστήμονες ερευνητές απομονώνονται στα εργαστήριά τους, οι καλλιτέχνες ωριμάζουν μέσα στην σιωπή και την ησυχία, οι άνθρωποι των γραμμάτων εμπνέονται όταν είναι μόνοι τους.

 

Όλοι μας χρειαζόμαστε ώρες δημιουργικής μοναξιάς για συγκεντρωθούμε και να πραγματοποιήσουμε αυτά που πρέπει, αλλά κυρίως να τα βρούμε με τον εαυτόν μας. Να αποδεχτούμε τον εαυτόν μας όπως είναι με ειλικρίνεια, να αφήσουμε τις ψυχικές μας πληγές να ιαθούν και όπου είναι δυνατό να βελτιώσουμε τις αδυναμίες μας και να ωριμάσουμε ψυχικά.

Η μοναξιά είναι για το πνεύμα ότι η νηστεία για το σώμα: Θανάσιμη όταν κρατήσει πολύ, αλλά αναγκαία. Marquis de Vauvenargues (1715-1747), Γάλλος γνωμικογράφος

Ένας μοναχικός άνθρωπος επιλέγει, επειδή έτσι νιώθει καλύτερα, να ζει μόνος ή με λίγους ανθρώπους γύρω του, να μη συμμετέχει σε πολλές κοινωνικές δραστηριότητες, να παραμένει στο περιθώριο. Περνάει καλά με τον εαυτό του ή με τις λίγες σχέσεις που έχει και δεν αισθάνεται να του λείπει τίποτε.

 

Ένας άνθρωπος μόνος όμως, υποφέρει γιατί ζει μία ελλειμματική κατάσταση. Tου λείπουν η αφοσίωση, η αγάπη και η ζεστασιά, αλλά κυρίως του λείπει το πολύτιμο συναίσθημα ότι υπάρχει κάποιος στον κόσμο για τον οποίο είναι σημαντικός. Tα χρειάζεται όλα αυτά, αλλά δεν ξέρει πώς να τα πάρει από αυτούς που έχει δίπλα του, αισθάνεται μόνος και ανάμεσα στους άλλους και στην πιο χαρούμενη παρέα. Τη μοναξιά την έχει καταρχήν μέσα του και τον εμποδίζει να νιώσει κοντά σε κάποιον άλλον.

Οι τοίχοι που χτίζουμε γύρω μας για να κρατήσουν τη λύπη μακριά, κρατούν απ’ έξω και τη χαρά. Jim Rohn, γ. 1930, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας

Οι άνθρωποι είναι κατεξοχήν «κοινωνικά ζώα». Το συναίσθημα της μοναξιάς δημιουργείται, «χτίζεται» σιγά-σιγά από την παιδική ηλικία. H βασικότερη προϋπόθεση για να μπορεί ένας άνθρωπος μεγαλώνοντας να δημιουργήσει σχέσεις, που θα τον κάνουν να νιώθει συντροφικότητα είναι η αφοσίωση, η χωρίς προϋποθέσεις αγάπη, η αναγνώριση και η αποδοχή που δέχεται από τους γονείς. Πάνω σ’ αυτό το αίσθημα εμπιστοσύνης χτίζεται η εικόνα που έχει κάποιος για τον εαυτό του και η αυτοεκτίμηση. Η έλλειψη αυτοεκτίμησης δημιουργεί μία διπλή δυσκολία: δυσκολεύεται κανείς να νιώσει καλά όταν είναι μόνος του, αλλά δυσκολεύεται επίσης να αποκτήσει φίλους και να νιώσει καλά μαζί τους.

 

Η μοναξιά είναι η απουσία του άλλου. Η μοναχικότητα είναι η παρουσία του εαυτού. Η μοναχικότητα είναι πολύ θετική, είναι αληθινή ελευθερία. Είναι μια παρουσία που ξεχειλίζει.

Είσαι τόσο γεμάτος από παρουσία, που μπορείς να γεμίσεις ολόκληρο το σύμπαν με την παρουσία σου και δεν υπάρχει η ανάγκη του άλλου. Απόσπασμα από το βιβλίο του Όσσο «Από τη μοναξιά στη μοναχικότητα».

Για να περάσετε από την κακή στην καλή όψη της Μοναξιάς:

• •Μην παραμελείτε τις άλλες σας ανάγκες επειδή η ανάγκη για κάποια σχέση ή φιλία δεν έχει ικανοποιηθεί. Φροντίστε τον εαυτό σας: Ακολουθείστε συνήθειες καλής διατροφής, άσκησης και επαρκούς ύπνου. Δώστε ενέργεια στη δουλειά σας, ασχοληθείτε με τα χόμπι σας ή, αν δεν έχετε, δημιουργείστε κάποια.
• •Επωφεληθείτε από τις μοναχικές στιγμές σας προκειμένου να γνωρίσετε τον εαυτό σας. Δείτε αυτόν τον χρόνο σαν ευκαιρία για αυτονομία και φροντίδα των συναισθημάτων σας.
• •Αξιοποιήστε τις ώρες μοναξιάς βρίσκοντας πράγματα να κάνετε που σας δίνουν ευχαρίστηση. Μην υπομένετε απλώς την ύπαρξή σας ρίχνοντάς την σε έναν καναπέ μπροστά στην τηλεόραση.
• •Έχετε στο χώρο σας βιβλία, μουσική, ατομικά παιχνίδια, ή σταυρόλεξα, προκειμένου να περάσετε καλά τις ώρες που είστε μόνοι.
• •Να είστε ανοικτοί σε νέα πράγματα και δραστηριότητες. Μην προκαταλαμβάνετε τα συναισθήματα και τις σκέψεις σας προτού δοκιμάσετε κάτι.
• •Μην περιμένετε τα συναισθήματά σας να σάς ενεργοποιήσουν. Ξεκινήστε και τα ευχάριστα συναισθήματα θα έρθουν.
• •Ενώ ασχολείστε με τις καθημερινές σας δραστηριότητες βρείτε τρόπους για να έρθετε σε επαφή με άλλους ανθρώπους.
• •Η ύπαρξη κάποιου έμπιστου φίλου, περιγράφεται ως προστατευτικός παράγοντας.
• •Μάθετε να ακούτε τους άλλους, μην τους εξαντλείτε με τα προβλήματα σας.
• •Επωφεληθείτε από εκδηλώσεις, σεμινάρια, δραστηριότητες που οργανώνουν ο δήμος ή η κοινότητα της περιοχής σας, σύλλογοι ή οργανώσεις.
• •Προσφέρετε εθελοντική εργασία σε ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια, θα βοηθηθείτε και εσείς αφού θα νιώσετε χρήσιμοι και θα ανέβει η αυτοεκτίμηση σας.
• •Μην είστε βιαστικοί στην ανάπτυξη σχέσεων ή φιλιών. Μια καλή σχέση χρειάζεται χρόνο και προοδευτικό μοίρασμα συναισθημάτων για να ανθίσει.
• •Δώστε αξία σε όλες τις φιλίες ή γνωριμίες σας και τα μοναδικά χαρακτηριστικά τους από το να μένετε καθηλωμένοι στη άποψη ότι μόνο μια ρομαντική σχέση θα σας ανακουφίσει από τη μοναξιά.
• •Αναλάβετε την φροντίδα κατοικίδιου ζώου. Τα κατοικίδια ζώα προσφέρουν στους ανθρώπους, με ανιδιοτελές ενδιαφέρον, αγάπη. Μπορούν να εξυπηρετήσουν ως καταλύτες στην κοινωνική συναναστροφή. Μελέτες έδειξαν ότι οι άνθρωποι που βγάζουν βόλτα τον σκύλο τους έχουν πολύ πιο θετικές συναντήσεις από ότι αυτοί που περπατούν μόνοι τους. Ένα κατοικίδιο μπορεί να σπάσει τον πάγο και να είναι θέμα συζήτησης.
• •Μια καλημέρα, ένα χαμόγελο στους γείτονες σας κάποια στιγμή θα αποδώσει για να δημιουργηθούν συνθήκες γνωριμίας.