Προέλευση και ανάπτυξη
Στον Ιουδαϊσμό, η βασική πηγή κειμένου για την πίστη του τέλους των ημερών και τα συνοδευτικά του γεγονότα είναι η Τανάκ. Οι ρίζες της εβραϊκής εσχατολογίας βρίσκονται στους προ-εξόριστους προφήτες, συμπεριλαμβανομένων του Ησαΐα και του Ιερεμία, καθώς και στους εξόριστους προφήτες Ιεζεκιήλ και Δευτερό-Ησαΐας (τμήμα του βιβλίου του Ησαΐα της Παλαιάς Διαθήκης (κεφάλαια 40-55) που είναι ύστερα σε προέλευση από τα προηγούμενα κεφάλαια, αν και όχι τόσο ύστερα όσο τα ακόλουθα κεφάλαια.). Οι κύριες αρχές της εβραϊκής εσχατολογίας είναι οι ακόλουθες, χωρίς ιδιαίτερη σειρά, που περιγράφονται στα βιβλία του Ησαΐα, του Ιερεμία και του Ιεζεκιήλ:
Τέλος του κόσμου (πριν από όσα ακολουθούν).
Ο Θεός λυτρώνει τον εβραϊκό λαό από την αιχμαλωσία που ξεκίνησε κατά τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία, σε μια νέα Έξοδο.
Ο Θεός επιστρέφει τον εβραϊκό λαό στη χώρα του Ισραήλ.
Ο Θεός αποκαθιστά τον Οίκο του Δαβίδ και τον Ναό του Σολομώντα.
Ο Θεός δημιουργεί έναν αντιβασιλέα από τον Οίκο του Δαβίδ (δηλαδή τον Μεσσία) για να οδηγήσει τον Εβραϊκό λαό και τον κόσμο σε μια εποχή δικαιοσύνης και ειρήνης.
Όλα τα έθνη αναγνωρίζουν ότι ο Θεός Γιαχβέ του Ισραήλ είναι ο μόνος αληθινός Θεός.
Ο Θεός αναστήσει τους νεκρούς.
Ο Θεός δημιουργεί έναν νέο ουρανό και μια νέα γη.
Εβραϊκός μεσσιανισμός
Ετυμολογία
Η εβραϊκή λέξη μασιάχ αναφέρεται στην εβραϊκή ιδέα του μεσσία. Στους Βιβλικούς χρόνους ο τίτλος Μασιάχ απονέμονταν σε κάποιον σε υψηλή θέση ευγενείας και μεγαλείου. Για παράδειγμα, Κόχεν χα-Μασιάχ σημαίνει Αρχιερέας. Ενώ το όνομα του Εβραίου Μεσσία θεωρείται ένα από τα πράγματα που προηγούνται της δημιουργίας, δεν θεωρείται θεϊκό, σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό όπου ο Ιησούς Χριστός είναι και ο θεός και ο Μεσσίας.
Στην εποχή της Ταλμούδ, ο τίτλος Μασιάχ ή מלך המשיח, σημαίνει κυριολεκτικά «χρισμένος βασιλιάς». Ο Μεσσίας πρέπει να είναι ανθρώπινος ηγέτης, που κατάγεται φυσικά από την γενεολογική γραμμή του Δαβίδ, ο οποίος θα κυβερνά και θα ενώσει τον λαό του Ισραήλ και θα εγκαινιάσει την Μεσσιανική εποχή της παγκόσμιας ειρήνης.
Πρώιμη περίοδος του Δεύτερου Ναού (516 π.Χ. - περίπου 20 π.Χ.)
Περίοδος του Δεύτερου Ναού
Στις αρχές της περιόδου του Δεύτερου Ναού οι ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον περιγράφονται στις εβραϊκές γραφές. Μετά την επιστροφή από την εξορία της Βαβυλώνας, ο Κύρος Β΄ της Περσίας ονομάστηκε «μεσσίας» στο βιβλίο του Ησαΐα, λόγω του ρόλου του στην επιστροφή των εξόριστων Εβραίων.
Ύστερη περίοδος του Δεύτερου Ναού (περίπου 20 π.Χ. - 70 μ.Χ.)
Μια σειρά από μεσσιανικές ιδέες αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της μεταγενέστερης περιόδου του Δευτέρου Ναού, που κυμαίνεται από αυτήν την κοσμική, πολιτική προσδοκία, έως τις αποκαλυπτικές προσδοκίες για μια ώρα λήξης κατά την οποία οι νεκροί θα αναστηθούν και η Βασιλεία των Ουρανών θα εδραιωθεί στη γη. Ο Μεσσίας μπορεί να είναι ένας βασιλικός «γιος του Δαβίδ» ή ένας πιο ουράνιος «γιος του ανθρώπου», αλλά «ο Μεσσιανισμός έγινε όλο και πιο εσχατολογικός και η εσχατολογία επηρεάστηκε αποφασιστικά από τον αποκαλυπτισμό», ενώ «οι μεσσιανικές προσδοκίες επικεντρώνονταν όλο και περισσότερο στη φιγούρα ενός Σωτήρα.». Σύμφωνα με τον Ζούι Βερμπλάουσκι, «ο Μεσσίας δεν συμβόλιζε πλέον την έλευση της νέας εποχής, αλλά κατά κάποιον τρόπο έπρεπε να την πραγματοποιήσει. Ο «χρισμένος του Κυρίου» έγινε έτσι ο «σωτήρας και ο λυτρωτής» και το επίκεντρο των πιο έντονων προσδοκιών και δογμάτων». Οι μεσσιανικές ιδέες αναπτύχθηκαν τόσο από νέες ερμηνείες (pesher, midrash) των εβραϊκών γραφών, αλλά και από οραματιστικές αποκαλύψεις.
Ταλμούδ
Το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (200-500 μ.Χ.), Σανχεντρίν, περιέχει μια μακρά συζήτηση για τα γεγονότα που οδηγούν στον ερχομό του Μεσσία. σημάδια της επικείμενης άφιξης του Μεσσία, συνεχίζοντας μέχρι σήμερα.
Το Ταλμούδ αφηγείται πολλές ιστορίες για τον Μεσσία, μερικές από τις οποίες αντιπροσωπεύουν τους διάσημους Ταλμούδους ραββίνους που δέχονται προσωπικές επισκέψεις από τον Προφήτη Ηλία και τον Μεσσία.
Ραββινικά σχόλια
Στη ραββινική λογοτεχνία, οι ραββίνοι επεξεργάστηκαν και εξήγησαν τις προφητείες που βρέθηκαν στην Τανάκ μαζί με τον προφορικό νόμο και τις ραββινικές παραδόσεις σχετικά με τη σημασία τους.
Το σχόλιο του Μαϊμονίδη για την αναπαράσταση του Σανχεντρίν τονίζει μια σχετικά νατουραλιστική ερμηνεία του Μεσσία, δίνοντας έμφαση στα θαυμαστά στοιχεία. Το σχόλιό του έγινε ευρέως αποδεκτό (αν και όχι καθολικά) στους μη ή λιγότερο μυστικιστικούς κλάδους του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού.
Χαρακτηριστικά του Τέλους του Κόσμου
Γωγ και Μαγώγ
Σύμφωνα με το κεφάλαιο 38 Αρχειοθετήθηκε 2020-07-19 στο Wayback Machine. του Ιεζεκιήλ, ο «πόλεμος του Γωγ και του Μαγώγ», ένας κλιματικός πόλεμος, θα πραγματοποιηθεί στο τέλος της Εβραϊκής εξορίας. Σύμφωνα με τον Ραντάκ (ή Δαβίδ Κιμχί, μεσαιωνικός ραββίνος, βιβλικός σχολιαστής, φιλόσοφος και γραμματικός, αυτός ο πόλεμος θα πραγματοποιηθεί στην Ιερουσαλήμ.
Ο κόσμος που θα έρθει
Ολάμ χα-μπα
Η μεταθανάτια ζωή είναι γνωστή στου Εβραίους ως Ολάμ χα-μπα (εβραϊκά: עולם הבא, olam ha-ba, «ο κόσμος που θα έρθει»), και σχετίζεται με έννοιες όπως Γαν Εδέν (του Ουράνιου Κήπου της Εδέμ), ή του παραδείσου, και της Γέεννα (κόλαση κατά τους Εβραίους). Η φράση ολάμ χα-μπα δεν εμφανίζεται στην εβραϊκή Βίβλο. Το αποδεκτό χάλαχα είναι ότι είναι αδύνατο για τους ζωντανούς ανθρώπους να γνωρίζουν πώς είναι ο κόσμος που έρχεται.
Περίοδος του Δεύτερου Ναού
Στα τέλη της περιόδου του δευτέρου ναού, οι πεποιθήσεις για την τελική μοίρα του ανθρώπου ήταν διαφορετικές. Οι Εσσαίοι πίστευαν στην αθανασία της ψυχής, αλλά οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι, προφανώς δεν το πίστευαν. Τα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας, τα εβραϊκά ψευδεπίγραφα και οι εβραϊκοί μαγικοί πάπυροι αντικατοπτρίζουν αυτήν την ποικιλομορφία.
Μεσαιωνική ραββινική άποψη
Ενώ όλες οι κλασικές ραββινικές πηγές αναφέρουν τη μετά θάνατον ζωή, οι κλασικοί μεσαιωνικοί μελετητές αμφισβητούν τη φύση της ύπαρξης του «Τέλους των Ημερών» μετά τη μεσσιανική περίοδο. Ενώ ο Μαϊμονίδης περιγράφει μια εντελώς πνευματική ύπαρξη για τις ψυχές, την οποία αποκαλεί «αποδιαμορφωμένη νοημοσύνη», ο Ναχμανίδης συζητά μια έντονα πνευματική ύπαρξη στη Γη, όπου η πνευματικότητα και η σωματικότητα συνδυάζονται. Και οι δύο συμφωνούν ότι η ζωή μετά το θάνατο είναι το «Τέλος των Ημερών». Αυτή η ύπαρξη συνεπάγεται μια εξαιρετικά αυξημένη κατανόηση και σύνδεση με τη Θεία Παρουσία. Αυτή η άποψη είναι κοινή από όλους τους κλασικούς ραββινικούς μελετητές.
Σύμφωνα με τον Μαϊμονίδη, οποιοσδήποτε μη-Εβραίος που ζει σύμφωνα με τους Επτά Νόμους του Νώε θεωρείται ως δίκαιος και είναι σίγουρο ότι θα έχει ένα μέρος στον κόσμο που θα έρθει, την τελική ανταμοιβή των δίκαιων.
Υπάρχει αρκετό ραββινικό υλικό για το τι συμβαίνει στην ψυχή του αποθανόντος μετά το θάνατο, τι βιώνει και πού πηγαίνει. Σε διάφορα σημεία του ταξιδιού μετά τη ζωή, η ψυχή μπορεί να συναντήσει:
Τους Χιμπούτ χα-κεβέρ (Hibbut ha-kever), τους πόνους και τις εμπειρίες της φυσικο-πνευματικής πτώσης μέσα στον τάφο.
Τον Ντουμά (Dumah), τον άγγελο που είναι υπεύθυνος για τα νεκροταφεία.
Τον Σατανά ως άγγελο του θανάτου ή παρόμοια απαίσια φιγούρα.
Το Καφ χα-κέλα (Kaf ha-Kela), τον εγκλωβισμό ή περιορισμό της απογυμνωμένης ψυχής μέσα σε διάφορες φανταστικές υλικές ανακατανομές (επινοήθηκαν με σκοπό την τιμωρία και την εκ νέου δικαίωση).
Το Γεχινώμ (καθαρτήριο) και Γαν Εδέν (παράδεισος, καθαρισμένη κατάσταση).
Όλοι οι κλασικοί μελετητές ραββινικών κειμένων συμφωνούν ότι αυτές οι έννοιες είναι πέρα από την τυπική ανθρώπινη κατανόηση. Επομένως, αυτές οι ιδέες εκφράζονται σε όλη τη ραββινική βιβλιογραφία μέσω πολλών ποικίλων παραβολών και αναλογιών.
Το Γεχινώμ ορίζεται αρκετά καλά στη ραββινική βιβλιογραφία. Μερικές φορές μεταφράζεται ως "κόλαση", αλλά μοιάζει πολύ περισσότερο με την άποψη του Νικαιώτικου Χριστιανισμού για το καθαρτήριο παρά με τη χριστιανική άποψη της κόλασης. Η ραββινική σκέψη υποστηρίζει ότι οι ψυχές δεν βασανίζονται για πάντα στο Γεχινώμ. Το περισσότερο που μπορεί να είναι εκεί μία ψυχή λέγεται ότι είναι έντεκα μήνες, με εξαίρεση τους αιρετικούς, και τους ανυπότακτους Εβραίους. Αυτός είναι ο λόγος που ακόμη και όταν θρηνούν για κοντινούς συγγενείς, οι Εβραίοι δεν θα απαγγέλλουν το καντίς (ύμνο) του πένθους για περισσότερο από μια περίοδο έντεκα μηνών. Το Γεχινώμ θεωρείται μια "πνευματική σφυρηλάτηση" όπου η ψυχή καθαρίζεται για την τελική της ανάβαση στον Γαδ Εδέν (Κήπος της Εδέμ).
Στο σύγχρονο Ιουδαϊσμό
Ο Ίρβινγκ Γκρίνμπεργκ, που εκπροσωπεί μια ανοιχτή Ορθόδοξη άποψη, περιγράφει τη μεταθανάτια ζωή ως κεντρική εβραϊκή διδασκαλία, που απορρέει από την πίστη στην ανταμοιβή και την τιμωρία. Σύμφωνα με τον Γκρίνμπεργκ, οι παθιασμένοι μεσαιωνικοί Εβραίοι έδωσαν έμφαση στον "νέο κόσμο" να έρθει ως αντίθετο στις δυσκολίες αυτής της ζωής, ενώ οι πρώτοι Εβραίοι εκσυγχρονιστές απεικόνισαν τον Ιουδαϊσμό ως ενδιαφερόμενο μόνο σε αυτόν τον κόσμο ως αντίθετο του «άλλου κόσμου» του χριστιανισμού. Ο Γκρίνμπεργκ βλέπει κάθε μια από αυτές τις απόψεις ως ένα ανεπιθύμητο άκρο - η υπερβολική έμφαση στη μεταθανάτια ζωή οδηγεί στον ασκητισμό, ενώ η υποτίμηση της μεταθανάτιας ζωής στερεί τους Εβραίους από την παρηγοριά της αιώνιας ζωής και της δικαιοσύνης - και ζητά μια σύνθεση, στην οποία οι Εβραίοι μπορούν να εργαστούν για να τελειοποιήσουν αυτόν τον κόσμο, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει την αθανασία της ψυχής.
Ο συντηρητικός Ιουδαϊσμός επιβεβαιώνει την πίστη στον κόσμο μετά το θάνατο αναγνωρίζοντας ότι η ανθρώπινη κατανόηση είναι περιορισμένη και δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς από τι αποτελείται ο κόσμος πέρα απο αυτόν. Ο Ιουδαϊσμός της Μεταρρύθμισης (αγγλικά: Reform Judaism) και της Ανασυγκρότησης (αγγλικά: Reconstructionist Judaism) επιβεβαιώνoυν την πίστη στη μεταθανάτια ζωή, αν και υποβαθμίζουν τις θεολογικές επιπτώσεις υπέρ της έμφασης στη σημασία του «εδώ και τώρα», σε αντίθεση με την ανταμοιβή και την τιμωρία.
Ανάσταση των νεκρών
Αρκετές φορές, η Βίβλος παραπέμπει στην αιώνια ζωή χωρίς να προσδιορίζει ποια μορφή θα πάρει η ζωή.
Η πρώτη ρητή αναφορά της ανάστασης είναι το Όραμα της Κοιλάδας των Ξηρών Οστών (αγγλικά: Vision of the Valley of Dry Bones) στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ. Ωστόσο, αυτή η αφήγηση προοριζόταν ως μεταφορά για την εθνική αναγέννηση, υποσχόμενη στους Εβραίους της επιστροφή τους στο Ισραήλ και την ανοικοδόμηση του Ναού, και όχι ως περιγραφή της προσωπικής ανάστασης.
Το βιβλίο του Δανιήλ υποσχέθηκε κυριολεκτική ανάσταση στους Εβραίους, με συγκεκριμένη λεπτομέρεια. Ο Άλαν Σεγκάλ ερμηνεύει πως το Δανιήλ αναφέρει ότι με την έλευση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, η δυστυχία θα πλήξει τον κόσμο, και μόνο εκείνοι των οποίων τα ονόματα βρίσκονται σε ένα θεϊκό βιβλίο θα αναστηθούν. Επιπλέον, η υπόσχεση για ανάσταση του Δανιήλ προοριζόταν μόνο για τους πιο δίκαιους και τους πιο αμαρτωλούς, επειδή η μετά θάνατον ζωή ήταν ένα μέρος για να επιβραβευτούν τα ενάρετα άτομα και τα αμαρτωλά άτομα να λάβουν αιώνια τιμωρία.
Η Ελληνική και η Περσική κουλτούρα επηρέασαν τις εβραϊκές σέκτες για να πιστέψουν σε μια μεταθανάτια ζωή μεταξύ του 6ου και του 4ου αιώνα π.Χ.
Η εβραϊκή Βίβλος, τουλάχιστον όπως φαίνεται από την ερμηνεία του Μπάβλι Σανχεντρίν, περιέχει συχνή αναφορά στην ανάσταση των νεκρών. Το Μίσναχ (εβραϊκά: מִשְׁנָה, περί τα 200 μ.Χ.) απαριθμεί την πίστη στην ανάσταση των νεκρών ως μία από τις τρεις βασικές πεποιθήσεις που είναι απαραίτητες για να συμμετάσχει ένας Εβραίος σε αυτήν.
Όλο το Ισραήλ έχει ένα μέρος στον κόσμο που θα έρθει, γιατί είναι γραμμένο: «Ο λαός σου, είναι όλοι δίκαιοι. Θα κληρονομήσουν τη γη για πάντα, το κλαδί της φύτεψής μου, το έργο των χεριών μου, για να δοξαστώ». Αλλά οι ακόλουθοι δεν έχουν κανένα μέρος σε αυτό: όσοι υποστηρίζουν ότι η ανάσταση δεν είναι βιβλική διδασκαλία και η Τορά δεν αποκαλύφθηκε θεϊκά και όσοι είναι αιρετικοί.
Στα τέλη της περιόδου του δευτέρου ναού, οι Φαρισαίοι πίστευαν στην ανάσταση, ενώ οι Εσσαίοι και οι Σαδδουκαίοι δεν πίστευαν. Κατά τη διάρκεια της Ραββινικής περιόδου, που αρχίζει στα τέλη του πρώτου αιώνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, τα έργα του Δανιήλ συμπεριλήφθηκαν στην εβραϊκή Βίβλο, σηματοδοτώντας την υιοθέτηση της εβραϊκής ανάστασης στα επίσημα ιερά κείμενα.
Η εβραϊκή λειτουργία, κυρίως η Αμιντά, περιέχει αναφορές στο δόγμα της σωματικής ανάστασης των νεκρών. Στον σύγχρονο Ιουδαϊσμό, τόσο ο Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός όσο και ο Συντηρητικός Ιουδαϊσμός διατηρούν τις παραδοσιακές αναφορές σε αυτό στη λειτουργία τους. Ωστόσο, πολλοί Συντηρητικοί Εβραίοι ερμηνεύουν το δόγμα μεταφορικά παρά κυριολεκτικά. Ο Ιουδαϊσμός της Μεταρρύθμισης και της Ανασυγκρότησης έχει αλλάξει τις παραδοσιακές αναφορές στην ανάσταση των νεκρών στη λειτουργία («ποιος δίνει ζωή στους νεκρούς») για να αναφέρεται στο «ποιος δίνει ζωή σε όλους».
Η τελική κρίση
Στον Ιουδαϊσμό, η ημέρα της κρίσης συμβαίνει κάθε χρόνο στον Ρος Χασανά (εβραϊκή πρωτοχρονιά). Επομένως, αμφισβητείται η πίστη σε μια τελευταία ημέρα κρίσης για όλη την ανθρωπότητα. Μερικοί ραββίνοι πιστεύουν ότι θα υπάρξει μια τέτοια ημέρα μετά την ανάσταση των νεκρών. Άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει ανάγκη για αυτό λόγω του Ρος Χασανά. Ωστόσο, άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτή η κρίση συμβαίνει όταν κάποιος πεθάνει. Άλλοι ραββίνοι υποστηρίζουν ότι η τελευταία κρίση ισχύει μόνο για τα άλλα έθνη και όχι για τον εβραϊκό λαό.
Ιουδαϊσμός και Μεσσιανισμός
Ο Ιουδαϊσμός καθοδηγεί τους πιστούς οπαδούς του τόσο στις πράξεις όσο και στα πιστεύω, και έχει περιγραφεί όχι μόνο ως θρησκεία αλλά ως τρόπος ζωής, πράγμα που καθιστά δύσκολο τον διαχωρισμό μεταξύ του Ιουδαϊσμού, της εβραϊκής κουλτούρας και της εβραϊκής εθνικής καταγωγής.
Ποια, όμως είναι η σχέση του Ιουδαϊσμού με τον λεγόμενο «Μεσσιανισμό», αλλά και τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες;
Ο Μεσσιανισμός αναπτύχθηκε από Εβραίους συγγραφείς που ομιλούν σε μεγάλη έκταση για τον Μεσσία ως αναμενόμενο Σωτήρα που θα αποκαταστήσει το ιουδαϊκό έθνος. Κι άλλοι λαοί, όμως, με τον όρο αυτόν ανέπτυξαν διάφορες παραδόσεις οι οποίες και αποτέλεσαν ή συνεχίζουν να αποτελούν πίστη για την έλευση κάποιου Λυτρωτή – με την έννοια του Μεσσία – ως απεσταλμένου από τον Θεό της πίστεώς τους, που θα τους απαλλάξει από διάφορα δεινά. Κι ενώ συνέβη η ενανθρώπιση του Ιησού Χριστού, στο γεωγραφικό χώρο που διέμεναν οι Εβραίοι, γεγονός που ανταποκρίνεται στις επαγγελίες των δικών τους προφητών, σύμφωνα με τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, οι μεν «πιστεύσαντες» (Χριστιανοί πλέον) έπαψαν να προσμένουν άλλο Μεσσία, οι δε «μη πιστεύσαντες» Εβραίοι διατήρησαν τις αντιλήψεις αυτές των προγόνων τους και εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να εμμένουν σε παρόμοιες παραδόσεις αναμένοντας την έλευση του Μεσσία. Στους Εβραίους η μεσσιανική ελπίδα είχε αποτυπωθεί στις προσδοκίες για έναν μελλοντικό εθνάρχη κατά το πρότυπο του Δαβίδ, με διάθεση υποταγής στο Θεό.
Στις εναλλαγές του θρόνου, την περίοδο της μοναρχίας, το προφητικό αξίωμα αναφερόταν άμεσα σε κάθε διάδοχο με την προσμονή και την ελπίδα ότι θα είναι ή θα γίνει ο νέος Δαβίδ, ο ιδανικός κυβερνήτης. Στα χρόνια της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας αυτό το αίτημα είχε προσλάβει το χαρακτήρα του επείγοντος. Οι διαψεύσεις, όμως, μετά την έξοδο, οδήγησαν τελικά να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στις μελλοντολογικές ιδιότητες της μεσσιανικής ελπίδας. Μιας ελπίδας του Ισραήλ που συνοψιζόταν στην αποκατάσταση της κυριαρχίας του Θεού πάνω σε ολόκληρη τη Δημιουργία και εκφράστηκε στο διάβα των αιώνων με πλήθος παραλλαγών.
Η μεσσιανική εκδοχή της εσχατολογίας έπαιξε σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση του Ιουδαϊσμού των ραβίνων απ΄ ότι σε άλλους τομείς. Δημιουργήθηκαν δε, διάφορα εσχατολογικά πλαίσια, κοσμικά ή ουράνια, από την Ιερουσαλήμ και τους λόφους της Ιουδαίας μέχρι την επουράνια βασιλεία. Έτσι, φτάσαμε στους θεολόγους του Μεσαίωνα που κατάφεραν να συνθέσουν σ΄ ένα ενιαίο πολύπλοκο σύστημα όσες από τις εκδοχές μπορούσαν να συνυπάρξουν, ώστε ο μεσσιανισμός να εννοηθεί ως προκαταρκτική κίνηση προς μια τελική έκβαση. Ο ιδανικός κυβερνήτης, ο νέος Δαβίδ, θα αποκαθιστούσε τη βασιλεία στη γη που του ανήκε (στη Σιών ή Παλαιστίνη) και θα κυβερνούσε με ισότητα, δικαιοσύνη και αλήθεια για την εξασφάλιση της ύπαρξης του ιερού έθνους καλώντας την ανθρωπότητα να κατοικήσει υπό τη θεία κυριαρχία.
Κατά την εποχή του Μεσσία δε θα ανατραπεί η τάξη στον κόσμο, αλλά το Ισραήλ θα ζει με ασφάλεια και η ανθρωπότητα θα αντιληφθεί ότι η αληθινή πίστη θα την αποτρέψει από τον πόλεμο και από την τάση να καταστρέφει. Το Ισραήλ δε, θα κυριαρχεί στους άλλους λαούς και δε θα ξεχωρίζει από αυτούς, αλλά θα ακολουθεί ανενόχλητο την Τορά, θα μελετά και θα εκπληρώνει τις θρησκευτικές υποχρεώσεις του. Δε θα γίνουν άλλοι πόλεμοι στον κόσμο και όλη η ανθρωπότητα θα ζει με ειρήνη και ευμάρεια και όλοι θα επιδιώκουν εκείνη τη γνώση που χαρίζει μόνον ο Θεός.
Μετά τον Μεσαίωνα η αξιολόγηση του μεσσιανισμού άρχισε σταδιακά να διαφοροποιείται μέχρι που εγκαταλείφτηκε παντελώς ως ιδέα. Ο Γερμανοεβραίος νεοκαντιανός, φιλόσοφος Χέρμαν Κοέν (Herrmann Cohen), παρόλο που σε προσωπικό επίπεδο παραιτήθηκε από τη μεσσιανική πίστη, ωστόσο θεωρούσε αυτή την πίστη ως τον δυνατότερο κινητήρα της ιστορίας που διέθεταν οι Εβραίοι ως συμβολή για το όραμα του μέλλοντος της ανθρωπότητας. Δεν έλειψαν, όμως και οι φωνές εκείνες που επιμένουν στην κυριολεκτική εκπλήρωση της προφητείας και θεωρούν ότι ο Μεσσίας θα είναι ένα υπαρκτό πρόσωπο, αλλά οι φωνές αυτές δεν ακούγονται πλέον.
Χριστός, Μεσσίας και Μεσσιανισμός
Το όνομα ‘Μεσσίας’ σημαίνει τον ‘κεχρισμένο’ υπό τού Θεού. Στα εβραϊκά είναι ‘χαμμασείαχ’, στα αραμαικά ‘μεσειχά’, στην Καινή Διαθήκη ‘Μεσσίας’. Στα Ελληνικά μεταφράζεται «ο Χριστός», οι ελληνόφωνοι Ιουδαίοι τής χριστιανικής εποχής όμως προτιμούσαν τον όρο ‘Ηλειμμένος’.
Πότε ξεκινάει όμως ο «Μύθος του Μεσσία» και από που; Το σίγουρο είναι ότι στο άκουσμα της λέξης Μεσσίας όλοι φέρνουμε στο μυαλό μας ακαριαία το χριστό. Στη πραγματικότητα όμως υπάρχουν αναφορές για περίπου 70 μεσσίες που γεννήθηκαν 25 Δεκεμβρίου, πέθαναν και σε 3 μέρες αναστήθηκαν. Για παράδειγμα το 3000 π.Χ. υπήρχε ο Γκορ ,ο γιος του Θεού Ήλιου Ra. Τον Γκορ συνέλαβε θαυματουργά, η παρθένα Ίσιδα. Γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, ένα μεγάλο αστέρι φώτιζε την σπηλιά που γεννήθηκε και εκεί τον επισκέφτηκαν 3 άτομα με δώρα. Στην ηλικία των 12, μίλησε σε ιερείς που έμειναν άναυδοι με τη σοφία του. Στην ηλικία των 30, άρχισε να διδάσκει στα πλήθη και πήρε το όνομα Anub. Ο Γκορ είχε 12 μαθητές, με τους οποίους έκανε θαύματα, θεράπευε τους αρρώστους, περπάτησε πάνω στο νερό. Ήταν επίσης γνωστός και με το όνομα Horus -«Υιός του Θεού». Προδομένος απ’ τον Τυφώνα, ο Ώρος σταυρώθηκε, θάφτηκε για 3 μέρες και μετά αναστήθηκε. Ας ξεχάσουμε όμως για την ώρα τον Άνουβι και ας ασχοληθούμε με τη πιο γνωστή στις μέρες μας εκπροσώπηση του μεσσιανισμού, τον Μεσσία των Ιουδαίων (τον Ιησού δηλαδή, ή μήπως δεν είναι το ίδιο πρόσωπο;).
Οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ότι ο Μεσσίας θα ήταν ένας άνθρωπος με εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες, που θα οδηγήσει τον εβραϊκό λαό και όλη την ανθρωπότητα στην «μεσσιανική περίοδο», μια εποχή ευημερίας, «παγκόσμιας ειρήνης» και «θαυμάτων». Στο σύνολό του ο Ιουδαϊκός λαός όμως ως γνωστόν, απέρριψε τον Ιησού Χριστό ως Μεσσία. (Το Ταλμούδ, περιέχει πλήθος απαξιωτικών και δυσφημιστικών αναφορών για τον Χριστό, τον οποίον ονομάζει μάγο, αμαρτωλό κλπ). Οι Εβραίοι δεν πιστεύουν ότι ο Ιησούς ήταν θεάνθρωπος, Υιός του Θεού ή ο Μεσσίας που ήταν προφητευμένος στις εβραϊκές γραφές. Τον θεωρούν «ψεύδο-Μεσσία». Σύμφωνα με τις εβραϊκές γραφές και το ιουδαϊκό πιστεύω, ο αληθινός Μεσσίας, πρέπει να πληρεί τις ακόλουθες απαιτήσεις:
Να ένας οξυδερκής Εβραίος με καταγωγή απ’ τον οίκο του βασιλιά Δαβίδ. – Να είναι ένα συνηθισμένο ανθρώπινο ον (και όχι «Υιός του Θεού») - Να φέρει την ειρήνη στον κόσμο. – Να συγκεντρώσει όλους τους Εβραίους πίσω στο Ισραήλ. – Να ξανακτίσει τον αρχαίο Ναό στην Ιερουσαλήμ. – Να ενώσει την ανθρωπότητα στη λατρεία του εβραϊκού Θεού και τη τήρηση της Τορά. Επειδή ο Ιησούς δεν πληρούσε αυτές τις απαιτήσεις, σύμφωνα με τους Εβραίους, δεν ήταν ο Μεσσίας.
Τα πρώτα δόγματα του χριστιανισμού φαινόταν πιο κοντά σε εκείνα των παγανιστών πολυθεϊστών παρά σε εκείνα των Εβραίων. Όσο περνούσε ο καιρός, όλο και περισσότερο, ο Χριστιανισμός απορρίπτονταν απ’ τους Εβραίους και γινόταν αποδεκτός απ’ τους πολυθεϊστές. «Αν οι Χριστιανοί απλώς πίστευαν ότι ο Ιησούς ήταν ο δικός τους Μεσσίας, αυτή η πεποίθηση λίγο θα μας απασχολούσε, ως Εβραίους. Ο ισχυρισμός τους, ωστόσο, δεν είναι ότι είναι ο χριστιανικός Μεσσίας, αλλά ο δικός μας Μεσσίας, ο Μεσσίας των Εβραίων, που προφητεύτηκε απ’ τους Εβραίους Προφήτες. Οι χριστιανοί επιχειρούν να αποδείξουν αυτήν την πεποίθηση, παραθέτοντας την δική μας Αγία Γραφή«, λέει ο Αμερικανο-Εβραίος ραβίνος Aryeh Kaplan.
Ας δούμε όμως γιατί οι Εβραίοι δεν πιστεύουν ότι ο Χριστός είναι ο Μεσσίας.
Ο εβραϊκός Μεσσίας πρέπει να είναι ένας άνθρωπος γεννημένος φυσιολογικά από έναν άντρα και μια γυναίκα. Δεν θα είναι ένας θεός, ούτε ένας άνθρωπος που γεννήθηκε υπερφυσικά από παρθενογένεση, όπως αξιώνουν οι χριστιανοί. Πουθενά στην Αγία Γραφή δεν λέει ότι ο Μεσσίας θα είναι θεός ή σαν Θεός. Η ιδέα ότι ο Θεός θα πάρει ανθρώπινη μορφή είναι αποκρουστική για τους Εβραίους. Οι Εβραίοι πιστεύουν ότι ο Θεός είναι ο μόνος που πρέπει να λατρεύεται, και όχι κάποιο άλλο δημιούργημά του, άγγελος, άγιος, ακόμα κ ο ίδιος ο Μεσσίας.
Πουθενά η Αγία Γραφή δεν προβλέπει ότι ο Μεσσίας θα γεννηθεί από παρθένα. Αυτή η ιδέα βρίσκεται μόνο στην ειδωλολατρική μυθολογία. Για τους Εβραίους η ιδέα ότι ο Θεός θα φυτεύσει ένα σπόρο σε μια γυναίκα είναι περιττή και αφύσικη. Η όλη ιδέα της παρθενογένεσης δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό, παρά μόνο για να προσελκύσει ειδωλολάτρες στον χριστιανισμό.
Ο εβραϊκός Μεσσίας αναμένεται να επιστρέψει τους Εβραίους στη γη τους. Ο Ιησούς γεννήθηκε, ενώ οι Εβραίοι ζούσαν ακόμη στη χώρα τους, πριν φύγουν στην εξορία. Δεν μπορούσε να τους επαναφέρει στη γη τους, επειδή εξακολουθούσαν να ζουν σε αυτή! Ο αληθινός Μεσσίας θα ανοικοδομήσει το Ναό στην Ιερουσαλήμ, αλλά ο Ιησούς έζησε(;), ενώ ο ναός ήταν ακόμα όρθιος. Η εβραϊκή Βίβλος λέει ότι ο Μεσσίας θα λυτρώσει τον Ισραήλ. Στην περίπτωση του Ιησού, ακριβώς το αντίθετο συνέβη. Λίγο καιρό μετά το θάνατό του, ο Ιερός Ναός στην Ιερουσαλήμ καταστράφηκε, η Ιερουσαλήμ έγινε συντρίμμια, οι Εβραίοι πήραν τον δρόμο της εξορίας
'Ισιδα και Μαρία σε συγκλονιστική ομοιότητα
Ο αληθινός Μεσσίας θα βασιλεύει ως βασιλιάς των Ιουδαίων. Η σταδιοδρομία του Ιησού, όπως περιγράφεται στην Καινή Διαθήκη κράτησε όλα κι όλα τρία έτη, στο τέλος των οποίων σταυρώθηκε απ’ τους Ρωμαίους ως κοινός εγκληματίας. Ποτέ δεν λειτούργησε ως τίποτα περισσότερο από ένας περιπλανώμενος ιεροκήρυκας και «θεραπευτής». Επίσης ένα απ’ τα σημαντικότερα καθήκοντα του Μεσσία είναι να φέρει την ειρήνη σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην εποχή του Μεσσία, δεν θα υπάρχουν πόλεμοι, και η κατασκευή των όπλων θα σταματήσει και από το μέταλλό τους θα φτιάξουν άροτρα. Ωστόσο, χριστιανικά έθνη συνεχώς διεξάγουν πολέμους που δεν έχουν σταματήσει απ’ την εποχή του Ιησού μέχρι σήμερα.
Πουθενά στην εβραϊκή Αγία Γραφή δεν λέει ότι ο Μεσσίας θα έρθει, θα σκοτωθεί και θα επιστρέψει πάλι σε μία «δεύτερη έλευση». Η ιδέα του δεύτερου ερχομού είναι ένας καθαρός εξορθολογισμός της αποτυχίας του Ιησού να λειτουργήσει καθ' οιονδήποτε τρόπο ως Μεσσίας ή να εκπληρώσει οποιαδήποτε απ’ τις προφητείες της Τορά κ των Προφητών. Η ιδέα είναι μια καθαρά χριστιανική εφεύρεση, χωρίς θεμέλια στην Αγία Γραφή. Επιπλέον πουθενά δεν λέει η Τορά ότι ο θάνατος κάποιου άλλου μπορεί να φέρει συγχώρεση αμαρτιών. Αντίθετα, κάθε άνθρωπος πρέπει να τιμωρηθεί για τις αμαρτίες του και κάθε άνθρωπος πρέπει να μετανοήσει για τις αμαρτίες του και μόνο. Η ιδέα ότι ο θάνατος κάποιου πριν 1.900 χρόνια μπορεί να φέρει συγχώρεση απ’ τον Θεό, είναι παράλογη.
Οι παραπάνω λόγοι είναι τα βασικά σημεία διαφοροποίησεις των Εβραίων απ΄ τους χριστιανούς και η εξήγηση του γιατί οι Εβραίοι δεν πιστεύουν ότι ο Χριστός είναι ο πραγματικός Μεσσίας, με βάσει τά όσα είχαν γραφτεί στην Παλαιά Διαθήκη. 'Εχει όμως η Παλαιά Διαθήκη κάποια έγκυρη ιστορική σημασία για να προσεγγίσουμε εκεί τη γένεση του μύθου του Μεσσία ή αποτελεί αναμάσημα παλαιότερων ειδωλολατρικών μύθων;
«Όποιος μελετήσει την Παλαιά Διαθήκη, θα δει, πως υπάρχουν ένα σωρό αντιφάσεις, αναχρονισμοί, μυθολογικές παραδόσεις, ασυναρτησίες, κενά και -το σπουδαιότερο- στο εβραϊκό κείμενο αλλού μεν υπάρχει ο τύπος Ελωχείμ, που σημαίνει θεοί κι αλλού ο τύπος Γιαχβέ. Μέσα στα ίδια κεφάλαια τής Βίβλου υπάρχει διπλοτυπία σχετικά με το όνομα τού θεού των εβραίων, αλλού δηλαδή γίνεται λόγος για θεούς κι αλλού για ένα θεό. Δε χρειάζεται πολύ μυαλό, για να καταλάβει κανείς, πως αν ένας έγραφε την Πεντάτευχο και υπήρχε μια μόνη παράδοση, δε θα είχαμε αυτή την ανωμαλία και παντού θα χρησιμοποιούνταν η ονομασία Ελωχείμ (θεοί) ή ο τύπος Γιαχβέ». (Αποσπάσματα απ’ το βιβλίου «Παλαιά Διαθήκη στο φως τής κριτικής» του Γιάννη Κορδάτου).
Ένα παράδειγμα του πως η Παλαιά Διαθήκη αποτελεί αντιγραφή αρχαιότερων μύθων είναι η ιστορία για το κατακλυσμό του Νώε. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε περιληπτικά το μύθο του Δευκαλίωνα. Κατά τον μύθο, την εποχή που στη Φθία και τη Θεσσαλία βασίλευε ο Δευκαλίωνας, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει όλη την γενιά των ανθρώπων με κατακλυσμό. Τότε ο Προμηθέας συμβούλεψε το γιο του, τον Δευκαλίωνα, να κατασκευάσει μια κιβωτό για να σωθεί αυτός καλή γυναίκα του. Ο Δευκαλίωνας κατασκεύασε την κιβωτό και έβαλε μέσα τα απαραίτητα εφόδια. Η κιβωτός του Δευκαλίωνα έπλεε πάνω στα νερά για εννιά μέρες και εννιά νύχτες και ύστερα κάθισε στην κορφή της Όθρης, ή κατά άλλους στον Παρνασσό, τον Άθω ή τη Δωδώνη. Όταν η βροχή σταμάτησε και τραβήχτηκαν τα νερά, ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα, βγήκαν απ’ την κιβωτό και έκαναν θυσία στον Δία για να τον ευχαριστήσουν για τη σωτήρία τους. Ο Θεός δέχτηκε την προσφορά τους και τους είπε να ζητήσουν όποια χάρη θέλουν. Αυτοί ζήτησαν να δώσει και πάλι ζωή ο Δίας στο ανθρώπινο γένος.
Ασχέτως όμως απ’ την αυθεντικότητα της Παλαιάς Διαθήκης, αυτό που προκύπτει αδιαμφισβήτητα απ’ τις έρευνες των μελετητών είναι ότι ο «Μύθος του Μεσσία» έχει αφετηρία πολύ παλαιότερη και υπάρχει διασκορπισμένος σε πολλές αρχαίες θρησκείες. Παραδείγματα που αναδεικνύουν τις ομοιότητες μεταξύ του Χριστιανισμού και προγενέστερων παγανιστικών θρησκειών θα δούμε παρακάτω.
Αν και σήμερα είναι άγνωστες οι ομοιότητες μεταξύ των Χριστιανικών πρακτικών και των παγανιστικών μυστηρίων, εντούτοις τα πρώτα χριστιανικά χρόνια αποτελούσαν συχνά αντικείμενο διαμάχης μεταξύ Χριστιανών και παγανιστών. Οι παγανιστές έβλεπαν παμπάλαια στοιχεία της λατρείας τους να σφετερίζονται από μια νέα θρησκεία. Κυρίως τους εξόργιζε το γεγονός ότι οι Χριστιανοί παρουσίαζαν ως νέο έναν παμπάλαιο μύθο.
«Ίσως, το μόνο διαφορετικό στην Χριστιανική πίστη ήταν η πεποίθηση των πιστών, ότι αυτός ο παμπάλαιος συμβολικός μύθος δεν είναι συμβολικός αλλά απτή πραγματικότητα» υποστηρίζουν ιστορικοί μελετητές. Αντιθέτως, στα παγανιστικά μυστήρια είχαν την επίγνωση των συμβολισμών που έκρυβαν απλές τελετουργικές πράξεις, όπως η βάπτιση και η κοινωνία, και τα αντιμετώπιζαν ως τέτοια. Οι χριστιανοί όμως αναγνώριζαν ως πραγματικότητα τα γεγονότα της ζωής του Ιησού, ενώ κατηγορούσαν τις παραδόσεις των παγανιστικών μυστηρίων ως «ολοφάνερη» μυθοπλασία.
«Είναι αυτά τα ξεχωριστά συμβάντα μοναδικά στους χριστιανούς- κι αν είναι έτσι, πως είναι μοναδικά; Μήπως είναι οι δικοί μας μύθοι που εκείνοι τους πίστεψαν; Ποιες αποδείξεις δίνουν οι χριστιανοί για το ξεχωριστό της πίστης τους; Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτα το ασυνήθιστο σε αυτά που πιστεύουν οι χριστιανοί, εκτός του ότι πιστεύουν πως αυτοί έχουν την αποκλειστικότητα της γνώσης της αλήθειας για τον Θεό». Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κέλσος (Έλληνας φιλόσοφος, κατά τον 2ο αι. μ.Χ.).
'Ισιδα (2100 π.χ. και 800 π.χ.) – Μαρία (500 μ.χ. και 1100 μ.χ.)
Ο Ιησούς μας πληροφορούν οι Χριστιανικές πηγές είναι «ο μονογενής Υιός του Θεού» και «Θεός εκ Θεού Αληθινού», κάτι που συναντάμε αιώνες πριν στην Διονυσιακή παράδοση. Στις ‘Βάκχες’ του Ευριπίδη ο Διόνυσος αποκαλούνταν «Υιός του Δία, εν πλήρει φύση Θεός» και «Θεός Κύριος γεννηθείς εκ Θεού». Από ιστορικής άποψης περιττό να αναφέρουμε ότι ο μύθος του Διονύσου προηγείται αρκετούς αιώνες. Μια ακόμα πιο πρωτοφανή συγγένεια είναι η φύση της μητέρας του Μεσσία. Ό Χριστός γεννήθηκε από γυναίκα παρθένα. Αρκετοί Θεοί όμως γεννήθηκαν από θνητή παρθένα, μας πληροφορούν παλαιότερες παραδόσεις αρκετών λαών. Για τον Ιησού ήταν η Μαρία, για τον Άττι της Μικράς Ασίας η Κυβέλη, για τον Αδώνιδο της Συρίας η Μύρρα και για τον Διόνυσο η Σεμέλη.
Ακόμα και η πασίγνωστη περιγραφή της γέννησης του Ιησού σε σπηλιά με την παρουσία τριών βοσκών, συναντάται ήδη σε πολλούς παγανιστικούς θεούς. Αν και σήμερα έχει επικρατήσει η άποψη ότι ο Ιησούς γεννήθηκε σε στάβλο, στα ευαγγέλια αναφέρεται ως κατάλυμα και ο ερευνητής I.Wilson μας λέει ότι ως κατάλυμα στην ακρίβεια εννοείται σπηλιά. Ο Πέρσης Θεός Μίθρας γεννήθηκε σε σπηλιά, το ίδιο και ο Διόνυσος που μάλιστα κατά τους ορφικούς ύμνους αμέσως ανέβηκε στον θρόνο του ως «Βασιλεύς του Κόσμου». Οι τρεις βοσκοί που επισκέπτονται το θείο βρέφος εμφανίζονται και στη γέννηση του θεού Μίθρα, παλαιότερου κρίκου της αλυσίδας του «Μύθου του Μεσσία».
Οι Χριστιανικές πηγές μιλάνε για τρεις μάγους που έφεραν στο βρέφος σμύρνα, χρυσό και λιβάνι. Ο Εμπεδοκλής μας πληροφορεί ότι κατά τη λατρεία του Θεού χρησιμοποιούσαν «αμιγή σμύρνα και λίβανο, σκορπίζοντας επίσης στο έδαφος σπονδές από χρυσό μέλι». Οι πυθαγόρειοι ως γνωστό δεν δέχονταν τις θυσίες ζώων και το παραπάνω ήταν το εναλλακτικό τελετουργικό που πρότεινε ο Εμπεδοκλής. Η Βηθλεέμ, τόπος γέννησης του Χριστού, σημαίνει «Οίκος του Άρτου». Ο άγιος Ιερώνυμος, παρατηρεί ότι την Βηθλεέμ σκίαζε απ’ τον ήλιο μια σπηλιά καθαγιασμένη απ’ τα μυστήρια του Θεού Αδώνιδος, ο οποίος ήταν και ο Θεός του Άρτου. Έτσι, το όνομα Βηθλεέμ δόθηκε στην πόλη συμβολικά, «Οίκος του Άρτου»- «Οίκος του Θεού του Άρτου» και το όνομα δεν άλλαξε όταν η λατρεία αυτή πέρασε σε δεύτερη μοίρα. ΔΕΣ: Χριστούγεννα, η μεγάλη απάτη
Κάποια απ’ τα θαύματα που έκανε ο Ιησούς συναντιόνται σε αρκετές παλαιότερες περιγραφές. Ένα απ’ τα θαύματα του Πυθαγόρα ήταν «το καταλάγιασμα των κυμάτων των ποταμών και των θαλασσών ώστε να περνούν οι μαθητές του εύκολα πάνω απ’ αυτά». Ένα θαύμα που καταγράφεται απ’ τον Πορφύριο και που κατά το Μάρκον Ευαγγέλιο έκανε ο Ιησούς για τους μαθητές του στη θάλασσα της Γαλιλαίας. Επίσης, ο Εμπεδοκλής ανέστησε μια γυναίκα σε 30 μέρες αφ’ ότου είχε πεθάνει όπως ακριβώς είχε κάνει και ο Χριστός με τον Λάζαρο 500 χρόνια μετά τον Έλληνα φιλόσοφο.
Κατά τη τελετή της μύησης στα Μυστήρια του Μίθρα ο θεός συνοδευόταν από 12 μαθητές, ντυμένοι όπως τα 12 ζώδια. Όμως, 12 γνωρίζουμε ότι ήταν και οι μαθητές του Ιησού. Επίσης μια «διαβολική» μίμηση που βάζει σε υποψίες ακόμα και τους ίδιους τους Χριστιανούς.
Άλλα στην εξωτερική εμφάνιση ο Ιησούς παρέπεμπε στον Διόνυσο. «Ένας ξένος με μακριά μαλλιά που έφερνε μια ξένη θρησκεία» ήταν στα Ιεροσόλυμα ο Ιησούς και κατηγορήθηκε με πλαστές κατηγορίες ώστε να θανατωθεί. Στις Βάκχες του Ευριπίδη, 5 αιώνες πριν, βρίσκουμε την ίδια ακριβώς περιγραφή για τον Έλληνα Θεό. Είναι το μοτίβο του «αποδιοπομπαίου τράγου», του μάρτυρα που τιμωρείται για τα αμαρτήματα των ανθρώπων και εμφανίζεται τόσο στον Ιησού όσο και στον Διόνυσο.
Στην τελετή της θείας κοινωνίας καλούμαστε να φάμε το σώμα και να πιούμε το αίμα του Κυρίου. Μια επιθυμία του ίδιου του Ιησού που ζήτησε απ’ τους πιστούς του το συμβολικό αυτό τελετουργικό. «Όποιος δεν φάει το σώμα μου και δεν πιει το αίμα μου, ώστε να γίνει ένα μαζί μου κι εγώ ένα με αυτόν, δεν θα γνωρίσει τη σωτηρία». Αν και το παραπάνω θυμίζει χωρίο της Βίβλου, εντούτοις αυτός που μιλάει είναι ο Μίθρας. Αποτελεί κομμάτι επιγραφής του ιερού του Πέρση Θεού.
Τέλος, μπορούμε να αναφέρουμε ότι αυτό που γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα με «κατάνυξη» είναι η πιο παλιά απ’ τις θεότητες της ανθρωπότητας: ο ζωοδότης Ήλιος, που, με διάφορες μορφές και ονομασίες, λατρεύεται απ’ τον άνθρωπο εδώ και τουλάχιστον 50 αιώνες. Στην πράξη, αυτό που γιορτάζεται κοντά στο τέλος του έτους είναι το χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Δεκεμβρίου), η τελευταία «μεγάλη νύχτα» της χρονιάς στο Βόρειο Ημισφαίριο, η μέρα κατά την οποία ο ήλιος σταματά την «πτώση» του και απ’ την επομένη, αρχίζει να ανατέλλει από ολοένα και ψηλότερο σημείο. Από τις 21 Δεκεμβρίου και μετά, έως το θερινό ηλιοστάσιο του Ιουνίου, η μέρα αρχίζει και μεγαλώνει, κερδίζει τη μάχη απέναντι στο σκοτάδι και γι’ αυτό όλοι οι λαοί του κόσμου είχαν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν.
Οι Σουμέριοι (που μετάγγισαν τη θρησκευτική μυθολογία τους, πρακτικώς σε όλους τους λαούς του κόσμου) είχαν ως θεό του ήλιου τον Σαμάς και ως δευτερεύουσα θεότητα τον Μαρντούκ. Σύμβολό του ήταν ένας κύκλος που χωριζόταν σε τέσσερα τεταρτημόρια από τέσσερις χοντρές ακτίνες σε σχήμα σταυρού (αν αυτό σας λέει κάτι) και ενίοτε, τέσσερις πιο λεπτές. (Οι Μακεδόνες προχώρησαν κι άλλο τη διαίρεση αυτή -το δεκαεξάκτινο αστέρι της Μακεδονίας).
Ο «Μύθος του Μεσσία» ξεκινάει απ’ την λατρεία του Όσιρι, θεού των Αιγυπτίων. Συνεχίζεται με τη γένεση του Ινδού θεού Κρίσνα και με κάποιον παράξενο τρόπο γεννάει τον θεό των Περσών Μίθρα. Απ ’τον Όσιρι βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην Ελληνική πολυθεϊστική θρησκεία και τον έως τότε άγνωστο θεό Διόνυσο. Και από εκεί; Ο επόμενος μεσσίας που εμφανίζεται και συμπλέει με τον Μύθο, είναι ο Ιησούς. Οι κραυγαλέες ομοιότητες του με παλαιότερους κρίκους, οδηγούν σε ένα συμπέρασμα. Αποτελεί όντως μέρος του Μύθου, τον τελευταίο κρίκο της μυστικής και άγνωστης αυτής αλυσίδας. Είναι ο κρίκος που ακολουθεί τον Διόνυσο. Έτσι, ο συμβολικός «Μύθο του Μεσσία» επιβίωσε στο πέρασμα των αιώνων και συντροφεύει το άνθρωπο απ’ τα πρώτα βήματα του στην ιστορία. Συναντάται σε πληθώρα λατρευτικών παραδόσεων και σύγχρονος αντιπρόσωπος του είναι ο Ναζωραίος Ιησούς.
Ας δούμε όμως τώρα μια κοινωνιολογική προσέγγιση του μύθου. Ο Μεσσιανισμός σαν τάση αναφέρεται στη δουλική αναμονή λύτρωσης από εξωτερικούς παράγοντες. Ειδικότερα, πρόκειται για την εσφαλμένη εντύπωση του λαού σχετικά με την έλευση ενός ‘χαρισματικού’ ηγέτη – σωτήρα, ο οποίος, ως δια μαγείας θα απαλλάξει την κοινωνία απ’τα προβλήματά της. Παρουσιάζεται με τις εξής μορφές:
Πολιτικός: παρατηρείται τόσο στον αναπτυγμένο όσο και στον υπανάπτυκτο κόσμο. – Θρησκευτικός: επικρατεί ιδιαίτερα σε θεοκρατικές κοινωνίες και καθεστώτα. – Οικονομικός / πολιτιστικός: παρουσιάζεται όπου επικρατεί η ξενομανία. – Αθλητικός: προκαλεί την καταστρατήγηση του φίλαθλου πνεύματος και τη δημιουργία οπαδών.
Ιδιαίτερα διαδεδομένος ήταν στους λαούς της Ανατολής, καθώς η ιδιοσυγκρασία και η παράδοσή τους καλλιεργούσε πρόσφορο έδαφος για το Μεσσιανισμό. Ο θεοκρατισμός και ο δεσποτισμός που επικρατούσαν σ’ αυτούς τους λαούς, η πνευματική δουλεία, η μοιρολατρεία, η παθητικότητα, ο σκοταδισμός και η βαρβαρότητα εξέθρεφαν την προσδοκία του Μεσσία. Αντίθετα, τα γνωρίσματα της αρχαίας Ελλάδας με τα δημοκρατικά ιδεώδη, τη στροφή στον ανθρωποκεντρισμό, τον ορθολογισμό και την επιδίωξη του μέτρου και του ήθους και τη συνολική φιλοσοφική θεώρηση της ζωής δεν καθιστούσαν τον Έλληνα ευάλωτο στη δουλοπρέπεια του μεσσιανισμού. Καθώς ο μεσσιανισμός αποτελεί ένα εκφυλιστικό, αλλοτριωτικό φαινόμενο και συνιστά υποσύνολο του λαϊκισμού, παρουσιάζει αντίστοιχες μ’ αυτόν αιτίες.
Συγκεκριμένα, φαινόμενα Μεσσιανισμού οφείλονται:
Στην έντονη μοιρολατρεία, τη μειωμένη αυτοεκτίμηση, την εσωτερική ανελευθερία, την αδράνεια και την παθητικότητα στην πολιτική και κοινωνική ζωή – μ’ ένα λόγο, στην έλλειψη παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας. Στα αστικά πολιτικά κόμματα που δημιουργούν πόλωση με μικροπολιτικές και κομματικές επιδιώξεις, που προωθούν μια συγκεντρωτική δομή της εξουσία με κόμματα προσωποπαγή και ισχυρά αρχηγικά πρότυπα. Στις θρησκευτικές αιρέσεις που προβάλλουν ως η ‘μόνη’ αλήθεια. Στην επιστήμη και την τεχνολογία, που παρουσιάζουν τον εκσυγχρονισμό και τα επιτεύγματά τους ως την πανάκεια για όλα τα προβλήματα του ανθρώπου. Και τέλος σε οποιονδήποτε παράγοντα ευαγγελίζεται τη ‘λύση’ χωρίς προσπάθεια.
Αποτελέσματα του Μεσσιανισμού είναι:
Επικράτηση ιδεοληψιών και ιδεολογημάτων που διαταράσσουν την ψυχική ηρεμία της κοινωνίας και προκαλούν φαινόμενα φανατισμού. Καλλιέργεια φαινομένων ολοκληρωτισμού και δεσποτισμού με θεοκρατικό Χαρακτήρα. Πνευματική υποδούλωση και διαμόρφωση ετερόφωτων πολιτών, μισαλλόδοξων και φανατικών που γίνονται υποχείρια σε πολιτικά ή θρησκευτικά συμφέροντα. Παθητικοποίηση και αδρανοποίηση μπροστά στα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα
Λύσεις για την απαλλαγή από το Μεσσιανισμό:
Για τον αγωνιζόμενο άνθρωπο δεν υπάρχει δουλική αναμονή μιας έξωθεν σωτηρίας. Αντίθετα, ο ελεύθερος άνθρωπος δεν επαιτεί τη σωτηρία, αλλά τη διεκδικεί. Απαιτείται όμως: Ανθρωποκεντρική παιδεία, ολόπλευρη καλλιέργεια, κριτική ματιά, γόνιμη αμφισβήτηση. Κατάκτηση αυτογνωσίας, Αγωνιστικό φρόνημα, συμμετοχή στα κοινά και συνεργατικό πνεύμα.
Ο Μεσσιανισμός ευνοείται όταν οι ασκούμενες πολίτικες αποδεικνύονται ανίκανες ν’ αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της κοινωνίας, όταν οι δημοκρατικές ματαιώσεις είναι μεγάλες. Ο Μεσσιανισμός, ως νοοτροπία και πρακτική, εκτός του ότι ευθύνεται για μεγάλα δεινά, αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη απελπισίας έναντι των θεσμών και των φορέων που αδυνατούν να εκπληρώσουν την αποστολή τους. Όταν οι λαοί δυσκολεύονται να βρουν αγωνιστική λύση για τα αδιέξοδα της κοινωνικής πραγματικότητας τότε επικρατούν μεσσιανικές αντιλήψεις και χιμαιρικές ελπίδες πως κάποιος χαρισματικός ηγέτης θα αναδειχθεί για να τους σώσει.
Ας δούμε όμως τώρα μια κοινωνιολογική προσέγγιση του μύθου. Ο Μεσσιανισμός σαν τάση αναφέρεται στη δουλική αναμονή λύτρωσης από εξωτερικούς παράγοντες. Ειδικότερα, πρόκειται για την εσφαλμένη εντύπωση του λαού σχετικά με την έλευση ενός ‘χαρισματικού’ ηγέτη – σωτήρα, ο οποίος, ως δια μαγείας θα απαλλάξει την κοινωνία απ’τα προβλήματά της. Παρουσιάζεται με τις εξής μορφές:
Πολιτικός: παρατηρείται τόσο στον αναπτυγμένο όσο και στον υπανάπτυκτο κόσμο. – Θρησκευτικός: επικρατεί ιδιαίτερα σε θεοκρατικές κοινωνίες και καθεστώτα. – Οικονομικός / πολιτιστικός: παρουσιάζεται όπου επικρατεί η ξενομανία. – Αθλητικός: προκαλεί την καταστρατήγηση του φίλαθλου πνεύματος και τη δημιουργία οπαδών.
Ιδιαίτερα διαδεδομένος ήταν στους λαούς της Ανατολής, καθώς η ιδιοσυγκρασία και η παράδοσή τους καλλιεργούσε πρόσφορο έδαφος για το Μεσσιανισμό. Ο θεοκρατισμός και ο δεσποτισμός που επικρατούσαν σ’ αυτούς τους λαούς, η πνευματική δουλεία, η μοιρολατρεία, η παθητικότητα, ο σκοταδισμός και η βαρβαρότητα εξέθρεφαν την προσδοκία του Μεσσία. Αντίθετα, τα γνωρίσματα της αρχαίας Ελλάδας με τα δημοκρατικά ιδεώδη, τη στροφή στον ανθρωποκεντρισμό, τον ορθολογισμό και την επιδίωξη του μέτρου και του ήθους και τη συνολική φιλοσοφική θεώρηση της ζωής δεν καθιστούσαν τον Έλληνα ευάλωτο στη δουλοπρέπεια του μεσσιανισμού. Καθώς ο μεσσιανισμός αποτελεί ένα εκφυλιστικό, αλλοτριωτικό φαινόμενο και συνιστά υποσύνολο του λαϊκισμού, παρουσιάζει αντίστοιχες μ’ αυτόν αιτίες.
Συγκεκριμένα, φαινόμενα Μεσσιανισμού οφείλονται:
Στην έντονη μοιρολατρεία, τη μειωμένη αυτοεκτίμηση, την εσωτερική ανελευθερία, την αδράνεια και την παθητικότητα στην πολιτική και κοινωνική ζωή – μ’ ένα λόγο, στην έλλειψη παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας. Στα αστικά πολιτικά κόμματα που δημιουργούν πόλωση με μικροπολιτικές και κομματικές επιδιώξεις, που προωθούν μια συγκεντρωτική δομή της εξουσία με κόμματα προσωποπαγή και ισχυρά αρχηγικά πρότυπα. Στις θρησκευτικές αιρέσεις που προβάλλουν ως η ‘μόνη’ αλήθεια. Στην επιστήμη και την τεχνολογία, που παρουσιάζουν τον εκσυγχρονισμό και τα επιτεύγματά τους ως την πανάκεια για όλα τα προβλήματα του ανθρώπου. Και τέλος σε οποιονδήποτε παράγοντα ευαγγελίζεται τη ‘λύση’ χωρίς προσπάθεια.
Αποτελέσματα του Μεσσιανισμού είναι:
Επικράτηση ιδεοληψιών και ιδεολογημάτων που διαταράσσουν την ψυχική ηρεμία της κοινωνίας και προκαλούν φαινόμενα φανατισμού. Καλλιέργεια φαινομένων ολοκληρωτισμού και δεσποτισμού με θεοκρατικό Χαρακτήρα. Πνευματική υποδούλωση και διαμόρφωση ετερόφωτων πολιτών, μισαλλόδοξων και φανατικών που γίνονται υποχείρια σε πολιτικά ή θρησκευτικά συμφέροντα. Παθητικοποίηση και αδρανοποίηση μπροστά στα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα
Λύσεις για την απαλλαγή από το Μεσσιανισμό:
Για τον αγωνιζόμενο άνθρωπο δεν υπάρχει δουλική αναμονή μιας έξωθεν σωτηρίας. Αντίθετα, ο ελεύθερος άνθρωπος δεν επαιτεί τη σωτηρία, αλλά τη διεκδικεί. Απαιτείται όμως: Ανθρωποκεντρική παιδεία, ολόπλευρη καλλιέργεια, κριτική ματιά, γόνιμη αμφισβήτηση. Κατάκτηση αυτογνωσίας, Αγωνιστικό φρόνημα, συμμετοχή στα κοινά και συνεργατικό πνεύμα.
Ο Μεσσιανισμός ευνοείται όταν οι ασκούμενες πολίτικες αποδεικνύονται ανίκανες ν’ αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της κοινωνίας, όταν οι δημοκρατικές ματαιώσεις είναι μεγάλες. Ο Μεσσιανισμός, ως νοοτροπία και πρακτική, εκτός του ότι ευθύνεται για μεγάλα δεινά, αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη απελπισίας έναντι των θεσμών και των φορέων που αδυνατούν να εκπληρώσουν την αποστολή τους. Όταν οι λαοί δυσκολεύονται να βρουν αγωνιστική λύση για τα αδιέξοδα της κοινωνικής πραγματικότητας τότε επικρατούν μεσσιανικές αντιλήψεις και χιμαιρικές ελπίδες πως κάποιος χαρισματικός ηγέτης θα αναδειχθεί για να τους σώσει.
Η ένδοξη Ρώμη σε περίμενε
τόσους αιώνες
Σε προφητείες έλεγε τον ερχομό σου
Κ’ εσύ αφομοιώθηκες;
Κατά Σαδδουκαίων
Παράλληλη με την κρίση του μαρξισμού –ιδιαίτερα βαρύνουσα για το μέλλον της Δύσεως– υπήρξε η εξάντληση του ιουδαϊκού μεσσιανισμού και η ταύτισή του με τον σιωνισμό που, μόλις πριν μερικές δεκαετίες, αποτελούσε μοναχά ένα ρεύμα, ανάμεσα σε άλλα, της εβραϊκής σκέψης. Δεδομένου δε ότι ο ιουδαϊκός μεσσιανισμός για έναν αιώνα συμβάδισε, εν πολλοίς, με τον επαναστατικό μαρξισμό και τις ελευθεριακές ουτοπικές απόψεις, ιδιαίτερα στη Ρωσική, Γερμανική και κεντροευρωπαϊκή εκδοχή του, η κρίση του ενός εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόσημη ή τουλάχιστον σύγχρονη με την κρίση των άλλων.
[Ο Μπλοχ, ο Μπένγιαμιν, ο Λούκατς, η Σχολή της Φρανκφούρτης, αλλά και ο Τρότσκι, ο Λαντάουερ και η Λούξεμπουργκ, αποτελούν μερικές από τις εξέχουσες πολιτικο-φιλοσοφικές μορφές της διαπίδυσης μαρξισμού και ιουδαϊκού μεσσιανισμού, αυτής της attractio electiva (εκλεκτικής συγγενείας) ανάμεσά τους, για την οποία θα μιλήσει ο Μικαέλ Λεβύ1.] Η πλειοψηφία της τελευταίας γενιάς των Εβραίων επαναστατών και κριτικών διανοουμένων, από τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ έως τον Αντρέ Γκλυκσμάν, τον Μπερνάρ Ανρί Λεβύ, τον Ελί Βιζέλ, τον Μπένυ Μόρις και πληθώρα άλλων, όχι μόνον θα ταχθούν στο πλευρό του σιωνισμού αλλά –σχεδόν υποχρεωτικά πλέον– και στο πλευρό της «Νέας Τάξης», ενώ φυσιογνωμίες όπως ο Νόαμ Τσόμσκι, ο Ζακ Ντεριντά, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ, ο Αλαίν Κριβίν, φαντάζουν απλώς ως οι «τελευταίοι των Μοϊκανών» αυτής της παλιάς μεγάλης παράδοσης.
Παράλληλη με την κρίση του μαρξισμού –ιδιαίτερα βαρύνουσα για το μέλλον της Δύσεως– υπήρξε η εξάντληση του ιουδαϊκού μεσσιανισμού και η ταύτισή του με τον σιωνισμό που, μόλις πριν μερικές δεκαετίες, αποτελούσε μοναχά ένα ρεύμα, ανάμεσα σε άλλα, της εβραϊκής σκέψης. Δεδομένου δε ότι ο ιουδαϊκός μεσσιανισμός για έναν αιώνα συμβάδισε, εν πολλοίς, με τον επαναστατικό μαρξισμό και τις ελευθεριακές ουτοπικές απόψεις, ιδιαίτερα στη Ρωσική, Γερμανική και κεντροευρωπαϊκή εκδοχή του, η κρίση του ενός εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόσημη ή τουλάχιστον σύγχρονη με την κρίση των άλλων.
[Ο Μπλοχ, ο Μπένγιαμιν, ο Λούκατς, η Σχολή της Φρανκφούρτης, αλλά και ο Τρότσκι, ο Λαντάουερ και η Λούξεμπουργκ, αποτελούν μερικές από τις εξέχουσες πολιτικο-φιλοσοφικές μορφές της διαπίδυσης μαρξισμού και ιουδαϊκού μεσσιανισμού, αυτής της attractio electiva (εκλεκτικής συγγενείας) ανάμεσά τους, για την οποία θα μιλήσει ο Μικαέλ Λεβύ1.] Η πλειοψηφία της τελευταίας γενιάς των Εβραίων επαναστατών και κριτικών διανοουμένων, από τον Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ έως τον Αντρέ Γκλυκσμάν, τον Μπερνάρ Ανρί Λεβύ, τον Ελί Βιζέλ, τον Μπένυ Μόρις και πληθώρα άλλων, όχι μόνον θα ταχθούν στο πλευρό του σιωνισμού αλλά –σχεδόν υποχρεωτικά πλέον– και στο πλευρό της «Νέας Τάξης», ενώ φυσιογνωμίες όπως ο Νόαμ Τσόμσκι, ο Ζακ Ντεριντά, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ, ο Αλαίν Κριβίν, φαντάζουν απλώς ως οι «τελευταίοι των Μοϊκανών» αυτής της παλιάς μεγάλης παράδοσης.
Οι συνέπειες αυτής της εξάντλησης υπερβαίνουν κατά πολύ τους ίδιους τους Εβραίους στοχαστές και δημιουργούς, όχι μόνον εξ αιτίας του ιδιαίτερου βάρους των τελευταίων στη σύγχρονη δυτική σκέψη, αλλά του ακόμα μεγαλύτερου «βάρους» του ιουδαϊκού μεσσιανισμού στην ίδια τη συγκρότησή της, άσχετα από την εθνικότητα των καθ’ έκαστα δημιουργών. Η ιουδαϊκή σκέψη αποτελεί, μαζί με την Ελληνική και τη Ρωμαϊκή, ένα από τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Αν η Ελληνική σκέψη υπήρξε ο φορέας του λόγου και της ισορροπίας ανθρώπου και κόσμου, και η Ρωμαϊκή ο εκφραστής της εργαλειακής μεθοδικότητας, της μετάφρασης του ήθους σε ισχύ και θεσμούς, η εβραϊκή εξέφρασε το πάθος της «καταβρόχθισης» του κόσμου και του μεσσιανικού τέλους της ιστορίας, της εγκαθίδρυσης της βασιλείας του Θεού και του ανθρώπου επί γης (και επί της φύσεως). Κατά συνέπεια η σημασία της είναι ιδρυτική του δυτικού πολιτισμού και η εξάντλησή της σύμπτωμα μιας ευρύτερης πολιτισμικής κρίσης. Δεν μπαίνει απλώς σε κρίση ο εβραϊκός μεσσιανισμός, αλλά ο μεσσιανισμός στο σύνολο του και η κρίση του πρώτου αποτελεί απλώς το οξύτερο σύμπτωμα της κρίσης του δευτέρου.
ΔΕΣ:
- Δευτέρα Παρουσία: Η μωρία της νεκραναστάσεως
- Το βιβλίο τού «προφήτη» Δανιήλ – Άλλο ένα χτυπητό παράδειγμα ψευδεπιγραφίας και παραμυθολογίας
- Το Απόκρυφο Βιβλίο του Ενώχ
- Η Αποκάλυψη του Ιωάννη – Ένα αρρωστημένο κι αλλόκοτο «προφητικό» κείμενο, ύμνος στην παράνοια, την καταστροφολογία και την αιμοδιψία
- Η απομυθοποίηση του βιβλίου της Αποκάλυψης του Ιωάννη
- Η πλάνη και η απάτη της χριστιανικής εσχατολογίαςΈσχατες ημέρες, ή έσχατες απάτες;
- Στον κόσμο της χριστιανικής «προφητείας»
- Εξετάζοντας τις «προφητείες» για τον Ιησού
- Περί του αγύρτη ευαγγελιστή «Ματθαίου» και των «προφητειών» της Παλαιάς Διαθήκης
- Η διαχρονική απάτη των «προφητειών» ως εργαλείο για την χειραγώγηση του θρησκευόμενου όχλου
---------------------------
Σημειώσεις:
1. Michael Löwy, Λύτρωση και Ουτοπία, Ψυχογιός, Αθήνα 2002.
Σημειώσεις:
1. Michael Löwy, Λύτρωση και Ουτοπία, Ψυχογιός, Αθήνα 2002.
ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ: ΜΕΡΟΣ Β'
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου