Το κορίτσι της ελευθερίας που το λέγαν Αντιγόνη

Το κορίτσι της ελευθερίας που το λέγαν Αντιγόνη…

Όποιος έχει διαβάσει Αντιγόνη του Σοφοκλή, γνωρίζει καλά ότι η ανυπακοή σε μια άδικη πολιτική ηγεσία, με καθαρότητα και θάρρος, χωρίς κουκούλες και με αδιαμαρτύρητη αποδοχή των συνεπειών είναι μια αμιγώς Ελληνική υπόθεση.

Η υπόθεση της τραγωδίας του Σοφοκλή, είναι παρμένη από τους μύθους του Θηβαϊκού κύκλου. Το έργο είναι από τα αρχαιότερα του Σοφοκλή. Παραστάθηκε το 441 ή 440 π.κ.ε. κατά τα Μεγάλα Διονύσια στο θέατρο του Διονύσου και πήρε το πρώτο βραβείο. Για την επιτυχία του αυτή ο Σοφοκλής εκλέχτηκε στρατηγός κατά τον Σαμιακό πόλεμο (440) και ο Περικλής του ανέθεσε διπλωματική αποστολή στις δύο κυριότερες ομόσπονδες πόλεις, Χίο και Μυτιλήνη.Ο Σοφοκλής έγραψε την "Αντιγόνη" από αντίδραση για την εξορία του Θεμιστοκλή, ήρωα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Με το έργο του αυτό επεξεργάζεται την ηθική υποχρέωση για τήρηση των ηθικών νόμων έστω και αν αυτό σημαίνει αντίσταση κατά των ανθρώπινων νόμων με τίμημα το θάνατο. Ο Κρέοντας είναι παντοκράτορας τύραννος. Ο Αίμων υποστηρίζει την δύναμη του λαού και είναι εναντίον της παντοδυναμίας του πατέρα του. Ο Κρέων όμως επιμένει να τιμωρήσει όποιον καταπατεί τους νόμους κι εδώ την Αντιγόνη που αψήφησε την εντολή του Κρέοντα και κήδεψε τον αδερφό της.

Εκτός αυτού ο ποιητής θέτει το ερώτημα αν οι «αιώνιοι» θεσμοί γίνονται τίμημα στον βωμό των μικροπολιτικών ενδιαφερόντων. Ο πολίτης κατά τον Σοφοκλή έχει θέληση ελεύθερη, τιμάει όμως τους Θεούς και τα έθιμα. Ο Κρέων τιμωρείται από τους θεούς με τον χαμό της οικογένειάς του.

Τον ίδιο μύθο είχε πραγματευτεί νωρίτερα ο Αισχύλος στους "Επτά επί Θήβας", των οποίων συνέχεια κατά κάποιο τρόπο αποτελεί η "Αντιγόνη". Αργότερα και ο Ευριπίδης έγραψε "Αντιγόνη". Του Σοφοκλή όμως η "Αντιγόνη" χρησίμευσε για πρότυπο σε πολλούς, όπως στους Ρωμαίους Σενέκα και Στάτιο, στους νεότερους Ρουσελέ, Αλαμάνι, Αλφιέρι, Ροτρού, Ανούιγ κ.α. και στον Γ. Χορτάτζη, που έγραψε τη γνωστή "Ερωφίλη". Τέλος, τα χορικά της Σοφόκλειας "Αντιγόνης" τα μελοποίησε ο Μέντελσον.

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι έργο άκρως πολιτικό διότι η ελληνική τραγωδία είναι αδιανόητη χωρίς τον πολυεπίπεδο διάλογό της με την πόλιν: Η τραγωδία κοιτά τους Θεούς με τα μάτια του πολίτη. Δεν απιστεί με την έννοια της μοντέρνας αθεΐας αλλά κρίνει τον ίδιο το Θεό και τους χρησμούς του. Η Αντιγόνη όμως είναι πολιτικό έργο και διότι το συγκεκριμένο κείμενο κολυμπάει στους πολιτικούς όρους: Πόλις, πολίτης, δήμος εύπολις, άπολις, τυραννίδα, κήρυγμα, στρατηγός, φυγάς ( πολιτικός εξόριστος ), πειθαρχία, αναρχία είναι λίγες μόνον από αυτές, που καθιστούν το έργο θεατρικό πολιτικό εγχειρίδιο. Αλλά και το πρόσωπο Αντιγόνη γίνεται μέσα στην εξέλιξη του έργου άκρως πολιτικό. Στους στίχους 450 - 470 ( που ενέπνευσαν την Αντιγόνη του Ανούιγ) η Αντιγόνη αγνοεί την έμμεση προσφορά του Κρέοντα να την αθωώσει και αποδεχόμενη την πράξη της μεταβαίνει από το πεδίο της οικογένειας (θάβω τον αδελφό μου) σε αυτό της πολιτικής ( αψηφώ την τυραννία). «Ο Δίας όμως δε μου τ' απαγόρεψε, ούτε η Δικαιοσύνη του Κάτω Κόσμου όρισε τέτοιους νόμους για τους ανθρώπους. Κι ούτε πιστεύω ότι οι διαταγές ενός θνητού να είναι πιο πάνω από τους άγραφους και αλάθευτους αιώνιους νόμους του ουρανού. Γιατί όχι μονάχα σήμερα ή χτες αλλά από πάντα υπάρχουν, δεν ξέρουμ' από πότε. Απ' τους θεούς εγώ δε, θα τιμωρηθώ γιατί φοβήθηκα έναν θνητό.

Το ότι θα πεθάνω το ήξερα πολύ καλά, (πως μπορούσε να γίνει άλλωστε αλλιώς) πριν απ' τις προσταγές σου. Κι αφού είναι να πεθάνω, θα 'χω κέρδος να πάω μια ώρα γρηγορότερα. Για όποιον ζει με τα δικά μου βάσανα όπως εγώ, καλύτερος είναι ο θάνατος. Μια τέτοια τύχη δε μου κακοφαίνεται. Αλλ' άμα το νεκρό, αυτόν που μας γέννησε η ίδια μάνα, τον παράταγα άθαφτο, θα πονούσα. Για τ' άλλα δε λυπάμαι πια. Κι αν μ' ότι κάνω, εσύ με παίρνεις για τρελή κατά κάποιον τρόπο την τρέλα τη χρωστάω σ' έναν τρελό.»

Όλοι σχεδόν οι φιλόσοφοι και οι σκηνοθέτες από τον Χέγκελ μέχρι τον Χάιντεγκερ και τον Καστοριάδη και από τον Μρέχτ ως το Λϊβιγκ Θήατερ συνέλαβαν το έργο και ως δραματική αντιπαράθεση της εξέγερσης προς το κράτος παίρνοντας οι ίδιοι θέση υπέρ των αντιμαχομένων πλευρών. Αλλά ο ελληνικός λαός το είδε το ίδιο πράγμα πιο απλά όταν σε ώρες σαν αυτή της Κατοχής ονόμασε τόσα κορίτσια Αντιγόνες. Αυτό από την άλλη πλευρά συνδυάζεται με το ότι το έργο είναι έργο βαθιά μυητικό. Ο Σοφοκλής, όπως πολλοί Αθηναίοι πολίτες, ήταν μύστης των Ελευσίνιων, όπου λατρεύονταν η Περσεφόνη, η Δήμητρα και ο Πλούτων Διόνυσος και μάλιστα σε ένα απόσπασμα του μας λέει ότι όποιος μυηθεί δεν θα γνωρίσει θάνατο. Η Αντιγόνη δεν αποκαλείται άνους, άφρων και δεν συσχετίζεται με τις μαινάδες και με την Σεμέλη. Οι Θεοί που στέκουν στο πλευρό της είναι ο Έρως, η Αφροδίτη και ο Διόνυσος και στην συνέχεια (μετά την προσβολή του Κρέοντα στον Τειρεσία) όλοι οι Θεοί του πάνω και του κάτω κόσμου.

Αυτό το κορίτσι που νικά την τυραννία δεν μπορεί να αρέσει στον νεοφιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση και στους ερμηνευτές που είναι αλλεργικοί στην εξέγερση. Γι αυτό, από τον Σηθ Μπενερντέτε μέχρι την Τζούντιθ Μπάτλερ προσπαθούν να την βγάλουν ομοφυλόφιλη, αιμομίκτρια, νεκρόφιλη.

Ο Σεφέρης είδε τα πράγματα πιο απλά όταν έγραφε στην Κίχλη – το φως:

«Τραγούδησε μικρή Αντιγόνη, τραγούδησε, τραγούδησε...
δε σου μιλώ για περασμένα, μιλώ για την αγάπη
στόλισε τα μαλλιά σου με τ΄ αγκάθια του ήλιου,
σκοτεινή κοπέλα. - η καρδιά του Σκορπιού βασίλεψε,
ο τύραννος μέσα απ' τον άνθρωπο έχει φύγει,
κι όλες οι κόρες του πόντου, Νηρηίδες, Γραίες
τρέχουν στα λαμπυρίσματα της αναδυομένης -
όποιος ποτέ του δεν αγάπησε θ' αγαπήσει, στο φως».

Ένας ύμνος στο τρελό κορίτσι της ελευθερίας. Άραγε είναι παρούσα; ΝΑΙ, είναι!! Αν κάνουμε μια βόλτα στους χώρους όπου (και όταν) εκδηλώνεται η αγανάκτηση κι η οργή των νεοελλήνων στο σύστημα εξουσίας, πέρα από τις υπερβολές, τα λάθη, τις όποιες αστοχίες θα δούμε το φάντασμα της Αντιγόνης να διαβαίνει. Η μελέτη της "Αντιγόνης" του Σοφοκλή, είναι ένα πολύ καλό "εργαλείο αφύπνισης" των γονιδίων του Έλληνα!!!