Άνοιξη, περίοδος όπου ανθίζουν τα άνθη. Χρώματα και αρώματα, το χαμόγελο της Γαίας, όταν οι αφανείς σπόροι έρχονται σε ύπαρξη. Εποχή που μεγαλώνει η μέρα, αναπτύσσονται οι καρποί, περίοδος κατά την οποία σηματοδοτείται η επικράτηση του ζωοδότη ήλιου στο ουράνιο στερέωμα. Σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης του χρόνου των αρχαίων Ελλήνων, ο Μάιος αντιστοιχούσε σε μέρος του Μουνιχιώνα και του Θαργηλιώνα που σημαίνει το μήνα που ο ήλιος καίει, θερμαίνει τη γη.
Η άνοιξη ταυτίζεται με το ίδιο το θαύμα της ζωής που αποκτά υλική υπόσταση και αποζητά να εκφραστεί δημιουργικά διανοίγοντας νέους ορίζοντες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο σηματοδοτείται το κλείσιμο ενός κύκλου και την απαρχή ενός νέου.
Πρώτη Μάιου σήμερα, εορτή των λουλουδιών. Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι, σχεδόν, ένα έθιμο που μας συνδέει με τις αγροτικές της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, πλούσια σε εκδηλώσεις σε παλαιότερες εποχές. Σε παλαιότερες εποχές ο άνθρωπος άμεσα εξαρτώμενος από την φύση για να αποφύγει την καταστροφή του μόχθου του καταφεύγει στη μαγεία, και στην θρησκεία, με προσφορές και τελετές εξαγνισμού για καλή σοδειά και γονιμότητα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Μιχάλη Τιβέριου, το μαγιάτικο κλαδί ή το άνθινο στεφάνι, έχει κατά πάσα πιθανότητα τις ρίζες του στην αρχαιότητα:
«Είναι γνωστό ότι στην αρχαία Ελλάδα τέτοια κλαδιά ή στεφάνια τα χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι δεν έλειπαν από καμία σημαντική εκδήλωση του δημόσιου, ιδιωτικού και θρησκευτικού βίου.
Επιπλέον, είναι αξιοπρόσεκτο ότι μια σημαντική γιορτή ενός μήνα των αρχαίων, του Θαργηλίωνος, που αντιστοιχούσε, περίπου, με το δικό μας Μάιο, περιλάμβανε στα δρώμενά της την κατασκευή ενός κλαδιού ανάλογου με το μαγιάτικο. Το κλαδί αυτό δεν το έφτιαχναν με άνθη, αλλά με κλαδιά οπωροφόρων δέντρων, στα οποία αναρτούσαν κρεμμύδι και σκόρδο».
Ο Μήνας Μάιος πήρε το όνομα του από την Πλειάδια νύμφη Μαία, μητέρα του θεού Ερμή. Η Μαία έδωσε το όνομα της σε όλες τις Μαίες που βοηθούν τις επίτοκες να γεννήσουν.
Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την Μαία, ως έφορο των υδάτων και για αυτό κατά τον μήνα της αφιέρωναν σπονδές σε αυτήν και τον γιο της Ερμή, σε πηγές και ποτάμια. Τον Μάιο και συγκεκριμένα στις 15 του μηνός, στην Ρώμη τιμούσαν με εορτές οι έμποροι τον Θεό Ερμή, με το προσωνύμιο «Κερδώος». Ράντιζαν τόσο τους εαυτούς τους, όσο και τα εμπόρευμα με καθαγιασμένο ιερό ύδωρ, και με αφιερώσεις παρακαλούσαν τον θεό για πολλά κέρδη, όπως ακριβώς άνθιζε η Μητέρα Γη.
Η Μαία συνδέεται με την ροή – Ρέα και κατ’ επέκταση έχει σχέση με το ύδωρ, διότι η δική της νοητή ύλη είναι εκείνη που ο καθοδηγεί το έμβρυο στο «αρχέγονο ύδωρ» της γυναικείας μήτρας και το μετατρέπει σε «ύδωρ ζωής» που θα συντηρήσει τον νέο άνθρωπο στον κόσμο των θνητών για όλη του την επίγεια ζωή, κατά τον ίδιο τρόπο που ο σπόρος βρίσκεται αφανής στην μήτρα της Γαίας και έρχεται ύπαρξη την άνοιξη. Η Περσεφόνη επιστρέφει στον πάνω κόσμο και στην μητέρα της.
Σύμφωνα με τον Πρόκλο, η νύμφη Μαία συμβόλιζε τα αφανή, τα κρυμμένα, τα μυστικά και ήταν εκείνη που τα μετατρέπει από «άδηλα» (αόρατα) σε «δήλια» (ορατά).
Το αιτιολογεί, καθώς η Μαία συνδέεται άμεσα με τον τοκετό και την γέννηση και είναι από τις θεότητες που προστατεύουν τις επίτοκες και τις βοηθά να φέρουν στο φως το νεογνό από τα «σκοτάδια της αβύσσου» της μήτρας. Έτσι το «κρυμμένο» έμβρυο, φανερώνεται (έρχεται) στον κόσμο των θνητών.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα συνέλεγαν άνθη τον σημερινό Απρίλιο και Μάιο και έπλεκαν στεφάνια. Τα στεφάνια όμως αυτά έπρεπε να είναι φτιαγμένα από τις ίδιες, διότι κάθε τι που δημιουργείται σωστά και ολοκληρωμένα φέρει την ενέργεια του δημιουργού του.
Η σύγχρονη επικράτηση της εορτής των λουλουδιών την 1η Μαΐου τοποθετείται ανάμεσα στον 12ο και 15ο αιώνα, την περίοδο επίδρασης των Φράγκων, «οπότε έχουμε ουσιαστικά μεταφορά του εορτασμού της άνοιξης από την 1η Μαρτίου την πρώτη μέρα του Μαΐου. Είναι χαρακτηριστικό πως οι Ρωμαίοι είχαν καθιερώσει την 1η Μαρτίου ως Πρωτοχρονιά. Η 1η Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν ημέρα της πρώτης του χρόνου από τους Ρωμαίους το 153 π.Χ. Στο Βυζάντιο η 1η Ιανουαρίου υιοθετήθηκε και καθιερώθηκε σαν ημέρα πρωτοχρονιάς το 1000 μ.Χ.
Πριν από το 153 π.Χ., σαν πρώτη του έτους ημέρα, εορταζόταν η 1η Μαρτίου, ενώ σε άλλες περιοχές του τότε γνωστού κόσμου η πρώτη ή η ενδέκατη Σεπτεμβρίου, αλλά και η πρώτη νουμηνία (αρχή της νέας Σελήνης) μετά το θερινό ηλιοστάσιο (21η Ιουνίου), όπως συνέβαινε στο Αττικό σεληνιακό ημερολόγιο ή η πρώτη νουμηνία μετά την φθινοπωρινή ισημερία, όπως ίσχυε στο μακεδονικό ημερολόγιο. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα κάτι που συνήθως διαφεύγει της προσοχής μας.
Εάν η πρώτη Μαρτίου εκληφθεί σαν η πρώτη ημέρα του χρόνου, τότε δικαιολογείται και μιας άλλη μορφής αρίθμηση των μηνών του έτους, σύμφωνα με την οποία ο Σεπτέμβριος, ο Οκτώβριος, ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος είναι αντιστοίχως ο έβδομος (επτά- Σεπτέμβριος), ο όγδοος (οκτώ-Οκτώβριος) ο ένατος (εννέα - Νοέμβριος), και ο δέκατος (δέκα - Δεκέμβριος) μήνας του χρόνου.
Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος είναι ο 11ος και 12ος μήνας αντιστοίχως του έτους σε αυτήν την περίπτωση.
Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου, που αντιστοιχεί με τον αρχαίο μήνα Θαργηλιώνα, και τον εόρταζαν με τα περίφημα Ανθεοφόρια, και αφιερωμένος στην Θεά της γεωργίας Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης, που τον μήνα αυτόν βγαίνει από τον Άδη κι έρχεται στη γη.
Μα και στην αρχαία Ρώμη, γίνονταν γιορτές που τις έλεγαν “ροσύλλια”. Την γιορτή αυτή την κράτησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, γιορτάζουν και σήμερα τα “ροσσύλια” όχι τον Μάη αλλά το Σάββατο της Πεντηκοστής που είναι γιορτή πένθους για τους χριστιανούς. Την ημέρα αυτή στολίζουν τους τάφους των πεθαμένων συγγενών τους. Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς, δεν έπαψε να υπάρχει αλλά πλουτίστηκε γιατί πίστευαν και οι δύο λαοί, ότι τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των Θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα, ευτυχία και υγεία.
Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς σηματοδοτεί την τελική νίκη του καλοκαιριού απέναντι στον χειμώνα, την κατίσχυση της ζωής επί του θανάτου και έχει ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές για την γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων. Η αρχαιότατη γιορτή της Πρωτομαγιάς συνεχίστηκε στο διάβα των αιώνων με επισημότητα και με διάφορες μορφές και εκδηλώσεις. Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων.
Λαϊκές δοξασίες
*Ο Μάης ρίχνει την δροσιά κι ο Απρίλης τα λουλούδια.
*Στον καταραμένο τόπο Μάη μήνα βρέχει.
*Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα τότε τ’ αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα.
*Τον Μάη κρασί μην πίνετε κι ύπνο μην αγαπάτε.
*Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος.
*Τον Απρίλη και το Μάη κατά τόπους τα νερά.
*Οντά ‘πρεπε δεν έβρεχε κι ο Μάης χαλαζώνει.
*Μάης πενταδείληνος και πάντα δείλι θέλει.
*Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερό.
*Όταν πρέπει δεν βροντά και τον Μάη δροσολογά.
*Οπού σπείρει ή δεν σπείρει, το Μάη μετανοεί.
*Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.
*Σαν έπρεπε δεν έβρεχε, το Μάη εχαμοβρόντα.
*Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει.
*Μην πάρεις τον Μάη άλογο, μήτε γυναίκα την Λαμπρή.
*Τον Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες.
*Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς.
*Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δεν φοβούμαι.
*Ένας κούκος (ή χελιδόνι) δεν φέρνει την άνοιξη.
*Μάης άβρεχος, μούστος άμετρος.
*Ζήσε Μάη μου, να φας τριφύλλι.
*Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια.
*Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει.
*Μάης άβροχος, τρυγητός χαρούμενος.
*Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό.
*Απρίλης, Μάης, κοντά ειν’ το θέρος.
Γιορτές και Έθιμα
Μαγιάτικο στεφάνι ή μαγιοστέφανο «Πιάνω το Μάη» – Έθιμο Πρωτομαγιάς
Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έχει να κάνει με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη, την βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι στην πόρτα των σπιτιών από διάφορα άνθη και καρπούς.
Μα και στην αρχαία Ρώμη, γίνονταν γιορτές που τις έλεγαν “ροσύλλια”. Την γιορτή αυτή την κράτησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, γιορτάζουν και σήμερα τα “ροσσύλια” όχι τον Μάη αλλά το Σάββατο της Πεντηκοστής που είναι γιορτή πένθους για τους χριστιανούς. Την ημέρα αυτή στολίζουν τους τάφους των πεθαμένων συγγενών τους. Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς, δεν έπαψε να υπάρχει αλλά πλουτίστηκε γιατί πίστευαν και οι δύο λαοί, ότι τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των Θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα, ευτυχία και υγεία.
Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς σηματοδοτεί την τελική νίκη του καλοκαιριού απέναντι στον χειμώνα, την κατίσχυση της ζωής επί του θανάτου και έχει ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές για την γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων. Η αρχαιότατη γιορτή της Πρωτομαγιάς συνεχίστηκε στο διάβα των αιώνων με επισημότητα και με διάφορες μορφές και εκδηλώσεις. Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων.
Λαϊκές δοξασίες
*Ο Μάης ρίχνει την δροσιά κι ο Απρίλης τα λουλούδια.
*Στον καταραμένο τόπο Μάη μήνα βρέχει.
*Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα τότε τ’ αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα.
*Τον Μάη κρασί μην πίνετε κι ύπνο μην αγαπάτε.
*Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος.
*Τον Απρίλη και το Μάη κατά τόπους τα νερά.
*Οντά ‘πρεπε δεν έβρεχε κι ο Μάης χαλαζώνει.
*Μάης πενταδείληνος και πάντα δείλι θέλει.
*Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερό.
*Όταν πρέπει δεν βροντά και τον Μάη δροσολογά.
*Οπού σπείρει ή δεν σπείρει, το Μάη μετανοεί.
*Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.
*Σαν έπρεπε δεν έβρεχε, το Μάη εχαμοβρόντα.
*Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει.
*Μην πάρεις τον Μάη άλογο, μήτε γυναίκα την Λαμπρή.
*Τον Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες.
*Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς.
*Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δεν φοβούμαι.
*Ένας κούκος (ή χελιδόνι) δεν φέρνει την άνοιξη.
*Μάης άβρεχος, μούστος άμετρος.
*Ζήσε Μάη μου, να φας τριφύλλι.
*Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια.
*Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει.
*Μάης άβροχος, τρυγητός χαρούμενος.
*Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό.
*Απρίλης, Μάης, κοντά ειν’ το θέρος.
Γιορτές και Έθιμα
Μαγιάτικο στεφάνι ή μαγιοστέφανο «Πιάνω το Μάη» – Έθιμο Πρωτομαγιάς
Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έχει να κάνει με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη, την βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι στην πόρτα των σπιτιών από διάφορα άνθη και καρπούς.
Την πρώτη μέρα του Μάη, αναζητούμε στην Φύση την ομορφιά και την δροσιά της Άνοιξης. Κόβουμε λουλούδια από τους αγρούς για να πλέξουμε πολύχρωμα στεφάνια που θα κρεμάσουμε στην συνέχεια στις πόρτες των σπιτιών. Το έθιμο της Πρωτομαγιάς να στολίζουμε τις πόρτες των σπιτιών με στεφάνια λουλουδιών έρχεται από τα πολύ παλιά χρόνια και τότε συμβόλιζε την υποδοχή της δύναμης της φύσης στο σπιτικό.
Στα μέρη της Μικράς Ασίας σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για την βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε το καίγανε στις φωτιές του.
Το μαγιοστέφανο, φτιάχνεται από εφτά ειδών λουλούδια και έχει δύναμη μαγική αποτροπιαστική. Σε κάθε στεφάνι βάζουν σκόρδο για την βασκανία, αγκάθι για τον εχθρό, στάχυ για να φέρει ευφορία.
Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε “ανοιχτομάτη” και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός.
Μια δοξασία σχετική με τον Μάη αναφέρεται στο πρωινό νερό και την πρωινή του δροσιά που έχει εξαγνιστική και ανανεωτική δύναμη.
Το αμίλητο νερό την Πρωτομαγιά.
Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό. Οι αγρότες επιλέγουν να φτιάξουν τον Μάη τους με πρασινάδες και καρπούς, σκόρδο για την βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό.
Στο Ρέισδερε της Σμύρνης, οι αγρότες, την παραμονή της Πρωτομαγιάς πήγαιναν στην εξοχή για να κόψουν οτιδήποτε είχε καρπό: σιτάρι, κριθάρι, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.
Στην Αγιάσο, κάνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα “δαιμοναριά”, άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.
Στην Σέριφο, αποβραδίς, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, σκόρδο και κριθάρι.
Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, ο οποίος είναι σκεπασμένος με κίτρινες μαργαρίτες και γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας τον Μάη.
Το Μαγιόπουλο
Τα έθιμα της Πρωτομαγιάς περιλαμβάνουν μιμικές πράξεις για άμεση και παραστατική αναπαράσταση της αναγέννησης της φύσης.
Η ανάσταση του Μαγιόπουλου (που το ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη).
Ένας έφηβος στολισμένος με λουλούδια εμιμείτο στους αγρούς τον πεθαμένο τάχατες Διόνυσο. Χορός από προσωπιδοφόρους τον συνοδεύει τραγουδώντας.
Οι κόρες του χωριού, οι «Ευανθίες», (ως μυροφόρες) του τραγουδούσαν τον «Κομμό»: το θρήνο και τον οδυρμό, όσο να αναστηθεί και μαζί με αυτόν όλη η φύση.
Κομμός:
«Ποιος σόκοψε τις ρίζες σου και στέγνωσε η κορφή σου.
Τι μόκαμες λεβέντη μου, τι μόκαμες ψυχή μου.
Ξεσφάλισε τα μάτια σου».
Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο αυτό έχει την αρχή του στα Αδώνια των αρχαίων.
«Τον Ζαφείρη τον παρίσταναν και διά μικρού ξύλινου ειδώλου νέου ανδρός, που το επήγαινον εις την εκκλησίαν να λειτουργηθεί.
Έπειτα το μετέφεραν εις το λιβάδι όπου ετελείτο το δρώμενον».
Στα μέρη της Μικράς Ασίας σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για την βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε το καίγανε στις φωτιές του.
Το μαγιοστέφανο, φτιάχνεται από εφτά ειδών λουλούδια και έχει δύναμη μαγική αποτροπιαστική. Σε κάθε στεφάνι βάζουν σκόρδο για την βασκανία, αγκάθι για τον εχθρό, στάχυ για να φέρει ευφορία.
Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε “ανοιχτομάτη” και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός.
Μια δοξασία σχετική με τον Μάη αναφέρεται στο πρωινό νερό και την πρωινή του δροσιά που έχει εξαγνιστική και ανανεωτική δύναμη.
Το αμίλητο νερό την Πρωτομαγιά.
Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό. Οι αγρότες επιλέγουν να φτιάξουν τον Μάη τους με πρασινάδες και καρπούς, σκόρδο για την βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό.
Στο Ρέισδερε της Σμύρνης, οι αγρότες, την παραμονή της Πρωτομαγιάς πήγαιναν στην εξοχή για να κόψουν οτιδήποτε είχε καρπό: σιτάρι, κριθάρι, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.
Στην Αγιάσο, κάνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα “δαιμοναριά”, άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.
Στην Σέριφο, αποβραδίς, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, σκόρδο και κριθάρι.
Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, ο οποίος είναι σκεπασμένος με κίτρινες μαργαρίτες και γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας τον Μάη.
Το Μαγιόπουλο
Τα έθιμα της Πρωτομαγιάς περιλαμβάνουν μιμικές πράξεις για άμεση και παραστατική αναπαράσταση της αναγέννησης της φύσης.
Η ανάσταση του Μαγιόπουλου (που το ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη).
Ένας έφηβος στολισμένος με λουλούδια εμιμείτο στους αγρούς τον πεθαμένο τάχατες Διόνυσο. Χορός από προσωπιδοφόρους τον συνοδεύει τραγουδώντας.
Οι κόρες του χωριού, οι «Ευανθίες», (ως μυροφόρες) του τραγουδούσαν τον «Κομμό»: το θρήνο και τον οδυρμό, όσο να αναστηθεί και μαζί με αυτόν όλη η φύση.
Κομμός:
«Ποιος σόκοψε τις ρίζες σου και στέγνωσε η κορφή σου.
Τι μόκαμες λεβέντη μου, τι μόκαμες ψυχή μου.
Ξεσφάλισε τα μάτια σου».
Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο αυτό έχει την αρχή του στα Αδώνια των αρχαίων.
«Τον Ζαφείρη τον παρίσταναν και διά μικρού ξύλινου ειδώλου νέου ανδρός, που το επήγαινον εις την εκκλησίαν να λειτουργηθεί.
Έπειτα το μετέφεραν εις το λιβάδι όπου ετελείτο το δρώμενον».
Το πήδημα της Φωτιάς
Παραμονή Πρωτομαγιάς, νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από την φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά. Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.
Το έθιμο του Κλήδωνα
Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στο δήμο Κόζιακα, μαζεύουν κλήδωνα (είδος λουλουδιού) και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στην συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας:
“Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα.
Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα…”.
Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν την στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να την βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με την στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν την φορά:
“Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα.
Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα…”
Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν την στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στην συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τ’ αγόρια.
Το Πρωτομαγιάτικο έθιμο της “πιπεριάς”
Aπό τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν έναν άνθρωπο του χωριού «πιπεριά».
Τον βάζουν σε όλο το σώμα του φτέρες, τόσες πολλές που τον σκεπάζουν ολόκληρο. Του κρεμάνε ένα κουδούνι και αυτός είναι ο «πιπεριάς». Ακολουθεί ένας άλλος συγχωριανός, που βαστάει ένα τσαπί, ακουμπισμένο στην πλάτη του.
Αυτός είναι ο «γεωργός». Πίσω τους ακολουθεί μια μεγάλη ομάδα.
Μπροστά ο «πιπεριάς» με το «γεωργό» και πίσω οι άλλοι,
γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και τραγουδάνε:
«Πιπεριά γλυκιά ροδιά
γλήγορα στον Δία
κι Δίας στον ουρανό
για να βρέξει θιος νερό
για τα στάρια, για τα κθάρια
για τ’ φτωχού τα παρασπόρια
κάθε στάχυ και πινάκι
και χειρόβολο δεμάτι
Γούρνες γούρνες το κρασί
αυλάκια αυλάκια το νερό
κι ο γιωργός με το τσαπί
να στουμών’ καλά τη γη».
Μόλις λένε το τραγούδι, ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό.
Ο «γεωργός» τότε με το τσαπί βαράει δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι.
Ο νοικοκύρης ύστερα τους φίλευε και φεύγουν. Με τα χρήματα που θα μαζέψουν κάνουν γλέντι το μεσημέρι στην πλατεία του χωριού και μαζεύονται όλοι οι χωριανοί για να φάνε και να πιούνε.
Στις Ροβιές ο «πιπεριάς» φοράει κι αδιάβροχο, γιατί τον καταβρέχουν με τις μάνικες. Εκτός από φτέρες, τον σκεπάζουν με στάρια, κριθάρια και κλωνάρια από φοινικιές. Του φοράνε πολλά κουδούνια και το σχοινί που τα δένουν είναι αρκετά μακρύ, για να τον τραβάνε όσοι τον ακολουθούν. Το τραγούδι που τραγουδούν είναι:
“Πιπεριά πιπεριά
πιπεριά στον Δία
και ο Δίας στον Ουρανό
για να ρίξ’ ο θιός νερό
για τα στάρια, για κθάρια
του θεού τα παραγάδια
κι ο Ψαρός με το τσαπί
να χαλάει την αυλή»
Στην Ιστιαία «πιπεριά» ντύνεται μια γυναίκα λυγερόκορμη.
Το τραγούδι που λένε μοιάζει με του Αρτεμισίου, με τη διαφορά ότι δεν ακούγονται οι στίχοι
«κάθε στάχυ και πινάκι / και χειρόβολο δεμάτι»,
ενώ οι δύο τελευταίοι στίχοι είναι
«πιπερός με το τσαπί / να στομώσει το νερό».
Τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς
Ενήλικες και παιδιά για να προστατεύονται όλο το χρόνο
από τα φίδια, τη Πρωτομαγιά δεν έμπαιναν για δουλειές
στα χωράφια και ευκαιρίας δοθείσας έλεγαν το ξόρκι εναντίον των φιδιών:
Σήμερα Πρωτομαγιά
Βγαίνουν τα φίδια απ΄ τη φωλιά
Ούτε ήλιος να τα δει
Ούτε μπροστά μου να φανεί
Μάγια
Δοξασίες σχετικές με τα μάγια, εξαιτίας της παρετυμολογίας του ονόματός του μήνα, συνδέονταν στην παράδοση του λαού με τον Μάιο και τη βλαπτική του ιδιότητα. Αυτό οφείλεται στο ότι κατά τα ρωμαϊκά χρόνια τελούνταν γιορτές προς τιμήν των νεκρών. Ήταν ο μήνας των νεκρών και οι θνητοί δεν έπρεπε να τους προσβάλλουν. Σε πολλά μέρη δε γίνονται γάμοι το μήνα Μάιο.
Παλιότερα, που η πίστη διατηρούσε στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Πολλοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι ο Μάιος είναι ο μήνας που πιάνουν τα μάγια και οι μάγισσες. Πιστεύουν ότι τη νύχτα της Πρωτομαγιάς, μπορούν να κλέψουν τη σοδειά, όπως το γάλα των ζώων τους.
Παραμονή Πρωτομαγιάς, νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από την φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά. Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.
Το έθιμο του Κλήδωνα
Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στο δήμο Κόζιακα, μαζεύουν κλήδωνα (είδος λουλουδιού) και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στην συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας:
“Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα.
Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα…”.
Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν την στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να την βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με την στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν την φορά:
“Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα.
Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα…”
Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν την στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στην συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τ’ αγόρια.
Το Πρωτομαγιάτικο έθιμο της “πιπεριάς”
Aπό τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν έναν άνθρωπο του χωριού «πιπεριά».
Τον βάζουν σε όλο το σώμα του φτέρες, τόσες πολλές που τον σκεπάζουν ολόκληρο. Του κρεμάνε ένα κουδούνι και αυτός είναι ο «πιπεριάς». Ακολουθεί ένας άλλος συγχωριανός, που βαστάει ένα τσαπί, ακουμπισμένο στην πλάτη του.
Αυτός είναι ο «γεωργός». Πίσω τους ακολουθεί μια μεγάλη ομάδα.
Μπροστά ο «πιπεριάς» με το «γεωργό» και πίσω οι άλλοι,
γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και τραγουδάνε:
«Πιπεριά γλυκιά ροδιά
γλήγορα στον Δία
κι Δίας στον ουρανό
για να βρέξει θιος νερό
για τα στάρια, για τα κθάρια
για τ’ φτωχού τα παρασπόρια
κάθε στάχυ και πινάκι
και χειρόβολο δεμάτι
Γούρνες γούρνες το κρασί
αυλάκια αυλάκια το νερό
κι ο γιωργός με το τσαπί
να στουμών’ καλά τη γη».
Μόλις λένε το τραγούδι, ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό.
Ο «γεωργός» τότε με το τσαπί βαράει δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι.
Ο νοικοκύρης ύστερα τους φίλευε και φεύγουν. Με τα χρήματα που θα μαζέψουν κάνουν γλέντι το μεσημέρι στην πλατεία του χωριού και μαζεύονται όλοι οι χωριανοί για να φάνε και να πιούνε.
Στις Ροβιές ο «πιπεριάς» φοράει κι αδιάβροχο, γιατί τον καταβρέχουν με τις μάνικες. Εκτός από φτέρες, τον σκεπάζουν με στάρια, κριθάρια και κλωνάρια από φοινικιές. Του φοράνε πολλά κουδούνια και το σχοινί που τα δένουν είναι αρκετά μακρύ, για να τον τραβάνε όσοι τον ακολουθούν. Το τραγούδι που τραγουδούν είναι:
“Πιπεριά πιπεριά
πιπεριά στον Δία
και ο Δίας στον Ουρανό
για να ρίξ’ ο θιός νερό
για τα στάρια, για κθάρια
του θεού τα παραγάδια
κι ο Ψαρός με το τσαπί
να χαλάει την αυλή»
Στην Ιστιαία «πιπεριά» ντύνεται μια γυναίκα λυγερόκορμη.
Το τραγούδι που λένε μοιάζει με του Αρτεμισίου, με τη διαφορά ότι δεν ακούγονται οι στίχοι
«κάθε στάχυ και πινάκι / και χειρόβολο δεμάτι»,
ενώ οι δύο τελευταίοι στίχοι είναι
«πιπερός με το τσαπί / να στομώσει το νερό».
Τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς
Ενήλικες και παιδιά για να προστατεύονται όλο το χρόνο
από τα φίδια, τη Πρωτομαγιά δεν έμπαιναν για δουλειές
στα χωράφια και ευκαιρίας δοθείσας έλεγαν το ξόρκι εναντίον των φιδιών:
Σήμερα Πρωτομαγιά
Βγαίνουν τα φίδια απ΄ τη φωλιά
Ούτε ήλιος να τα δει
Ούτε μπροστά μου να φανεί
Μάγια
Δοξασίες σχετικές με τα μάγια, εξαιτίας της παρετυμολογίας του ονόματός του μήνα, συνδέονταν στην παράδοση του λαού με τον Μάιο και τη βλαπτική του ιδιότητα. Αυτό οφείλεται στο ότι κατά τα ρωμαϊκά χρόνια τελούνταν γιορτές προς τιμήν των νεκρών. Ήταν ο μήνας των νεκρών και οι θνητοί δεν έπρεπε να τους προσβάλλουν. Σε πολλά μέρη δε γίνονται γάμοι το μήνα Μάιο.
Παλιότερα, που η πίστη διατηρούσε στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Πολλοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι ο Μάιος είναι ο μήνας που πιάνουν τα μάγια και οι μάγισσες. Πιστεύουν ότι τη νύχτα της Πρωτομαγιάς, μπορούν να κλέψουν τη σοδειά, όπως το γάλα των ζώων τους.
Τα Ανθεστήρια, κατά την διάρκεια των οποίων πομπές με κανηφόρες που έφερναν άνθη βάδιζαν με μεγαλοπρέπεια προς τα ιερά, ιδρύθηκαν πρώτα στην Αθήνα και έπειτα πήραν πανελλήνια μορφή, αφού διαδόθηκαν και σ’ άλλες πόλεις της Ελλάδος. Σύμφωνα με τον μύθο, στα Ανθεστήρια «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος Θεός Ευάνθης, επίθετο του Διόνυσου, από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος.
Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές (περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι). Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, με παγανιστικό θρησκευτικό περιεχόμενο, κι εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.
Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές (περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι). Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, με παγανιστικό θρησκευτικό περιεχόμενο, κι εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου