Για να δημιουργήσουμε αυτό τον τόσο ωραίο κήπο με τις περιποιημένες αλέες και τους καλοκλαδεμένους θάμνους, πρέπει να σκαλίσουμε πολύ, να κλαδέψουμε, να κόψουμε. Η προβολή του ενός ή του άλλου συγγραφέα, μιας σκέψης περισσότερο από μια άλλη, η ανάδειξη ενός ρεύματος, η αξιοποίηση όλου του χρήσιμου εξοπλισμού για το θρίαμβο μιας θέσης, μας υποχρεώνουν να θάψουμε ονόματα, διατριβές, βιβλία, έννοιες στα υπόγεια…Το να φέρουμε κάποια πράγματα στο φως προϋποθέτει το καταχώνιασμα μερικών άλλων στο σκοτάδι: σ’ αυτές τις αποθήκες όμως υπάρχει ένα σημαντικό ανεκμετάλλευτο υλικό.
Η ιστοριογραφία λοιπόν λησμόνησε, παραμέλησε στην καλύτερη περίπτωση, αποσιώπησε, ηθελημένα ή άθελά της, οργάνωσε μερικές φορές αυτό τον παραμερισμό· κατά καιρούς, λόγω της προκατάληψης, δεν υπάρχει καν προβληματισμός: δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τους κυνικούς σαν φιλοσόφους, εξάλλου ο Χέγκελ το γράφει ξεκάθαρα: γι’ αυτούς το μόνο που έχουμε είναι ανέκδοτα…
Οι σοφιστές; Μέχρι την πρόσφατη αποκατάστασή τους αντιμετωπίζονταν με την οπτική του Πλάτωνα: ως μισθοφόροι της φιλοσοφίας για τους οποίους δεν υπάρχει αλήθεια και στα μάτια των οποίων το μόνο που μετράει είναι η επιτυχία! Κι όλα αυτά για ν’ αποφύγει κανείς να δει πόσο σύγχρονη είναι αυτή η σκέψη του σχετικισμού, του περσπεκτιβισμού, της ονοματοκρατίας, με μια λέξη: του αντιπλατωνισμού!
Οι παράγοντες της παραδοσιακής ιστοριογραφίας εκπληρώνουν το απίστευτο όνειρο του Πλάτωνα: τα γεγονότα αναφέρονται από τον Διογένη Λαέρτιο -Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή (IX, 40)- και μου φαίνεται περίεργο το ότι κανείς δεν αντιμετώπισε ποτέ φιλοσοφικά αυτή την ιστορία.
Πράγματι, ο Πλάτων επιθυμούσε να ρίξει σε μια μεγάλη πυρά όλα τα βιβλία του Δημόκριτου! Λόγω του μεγάλου αριθμού των έργων, της επιτυχίας του, της παρουσίας των κειμένων του σε πολλά μέρη, δύο πυθαγόρειοι -ο Αμύκλας και ο Κλεινίας- κατάφεραν να αποθαρρύνουν τον Πλάτωνα από το να διαπράξει ένα παρόμοιο έγκλημα. Ένας φιλόσοφος εφευρέτης της σύγχρονης auto- da- fe
Έτσι καταλαβαίνουμε γιατί σε κανένα έργο του Πλάτωνα δεν αναφέρεται ούτε μία φορά το όνομα του Δημόκριτου! Αυτή η παράλειψη ισοδυναμεί με μια εννοιολογική auto-da -fe: γιατί η σπουδαιότητα του έργου, και ακόμα περισσότερο της διδασκαλίας που θα είχε τις περισσότερες πιθανότητες να φέρει σε δύσκολη θέση, ή ακόμα και να θέσει σε κίνδυνο, τις μυθοπλασίες του Πλάτωνα, προϋπέθετε μια ερμηνεία ξεκάθαρη και ειλικρινή, έντιμη και διανοητική.
Η αντι-υλιστική προκατάληψη του πλατωνισμού εκδηλώνεται ήδη όσο ο φιλόσοφος είναι εν ζωή: η λογική της κλασικής και κυρίαρχης ιστοριογραφίας επαναλαμβάνει αυτό τον τροπισμό: δεν τίθεται θέμα παραχώρησης οποιοσδήποτε αξίας σ’ αυτή τη διαφορετική φιλοσοφία, τη λογική, ορθολογική, αντιμυθολογική και επαληθεύσιμη μέσω της κοινής λογικής – που τόσο συχνά απουσιάζει από τους φιλοσόφους…
Η συνέχεια είναι προδιαγεγραμμένη: ο Επίκουρος και οι επικούρειοι, καθώς επαναφέρουν τον υλισμό του Αβδηρίτη, προκαλούν την αντεπίθεση των θιασωτών του ιδεαλισμού. Οι συκοφαντίες κατά του φιλοσόφου του Κήπου δεν λείπουν, και μάλιστα όσο είναι εν ζωή: πρόστυχος, ακόλαστος, τεμπέλης, φαγάς, πότης, αχόρταγος, ανέντιμος, σπάταλος, κακόβουλος, μοχθηρός, κλέφτης των ιδεών των άλλων, αλαζόνας, επηρμένος, κενόδοξος, ακαλλιέργητος κ.λπ. Με δυο λόγια: ένας χοίρος που δεν αξίζει να συγκαταλέγεται, αυτός και οι μαθητές του, στο Πάνθεον των φιλοσόφων.
Η συκοφαντία συνεχίζεται και ως προς το έργο: η αταραξία που προσδιορίζει την ηδονή, δηλαδή η απουσία ταραχής που κατακτάται μέσω μιας συνετής χρήσης των φυσικών και απαραίτητων επιθυμιών, γίνεται ζωώδης ηδονή που παραδίδεται στην πιο κτηνώδη απόλαυση. Η ατομοκρατία που ανάγει τον κόσμο σ’ ένα συνδυασμό ατόμων μέσα στο κενό θεωρείται ως ανικανότητα απόκτησης μιας διανοητικότητας αξίας αυτού του ονόματος. Η αποδοχή σκλάβων, γυναικών και ξένων στον Κήπο του στοίχισε τη φήμη ότι παρέσυρε εκεί τα θύματα της αχαλίνωτης σεξουαλικότητάς του κ.λπ. Και είκοσι αιώνες σκέψης ενστερνίζονται αυτές τις συκοφαντίες χωρίς ν’ αλλάξουν ούτε κόμμα.
Στην αρχαιότητα και μόνο η αντι-ιστορία της φιλοσοφίας μοιάζει πανεύκολη: συγκεντρώνει όλους τους εχθρούς του Πλάτωνα! Η σχεδόν όλους… Τον Λεύκιππο, τον ιδρυτή της ατομικής θεωρίας, τον Δημόκριτο βέβαια, έπειτα τον Αντισθένη, τον Διογένη και τους άλλους κυνικούς, τον Πρωταγόρα, τον Αντιφώντα και μια χούφτα σοφιστές, τον Αρίστιππο τον Κυρηναίο και τους κυρηναϊκούς, τον Επίκουρο και τους δικούς του – όλος ο καλός ο κόσμος.
Αργότερα, παράλληλα με τη χριστιανική μυθοπλασία που επινοήθηκε βάσει ενός εννοιολογικού προσώπου με το όνομα Ιησούς, με τους πατέρες της Εκκλησίας που φρόντιζαν για την παροχή του ιδεολογικού υλικού στο χριστιανικό γίγνεσθαι της Αυτοκρατορίας, και τους σχολαστικούς του Μεσαίωνα, μπορούμε να βγάλουμε από τη σκιά όπου είναι βυθισμένοι τους ακόλαστους γνωστικούς -τον Καρποκράτη, τον Επιφάνιο, τον Σίμωνα, τον Βαλεντίνο…- που ακολουθούνται από τους Αδελφούς και τις Αδελφές του Ελεύθερου Πνεύματος — τον Μπεντιβένγκα ντα Γκούμπιο, τη Χάιλβιγκε Μπλουμαρντίν, τους αδελφούς της Μπρυν και άλλους πεφωτισμένους… Τόσοι αινιγματικοί άγνωστοι, πολύ πιο ελκυστικοί ωστόσο, με τον θεωρητικό τους πανθεϊσμό και τα όργια της πρακτικής φιλοσοφίας τους, όσοι και οι μοναχοί της ερήμου, οι συντετριμμένοι επίσκοποι και οι άλλοι κοινοβίτες των μοναστηριών…
Οι ίδιες παρατηρήσεις ισχύουν και για την πλειάδα του χριστιανικού επικουρισμού, που εγκαινιάστηκε από τον Λορέντσο Βάλα του 15ου αιώνα -ένα de volurtate που είχε μείνει αμετάφραστο στα γαλλικά επί τέσσερις αιώνες, προτού επανορθώσουν κάποιοι φίλοι, τους οποίους φρόντισα να ενημερωσω- και κορυφώθηκε με τον Πιερ Γκασαντί, περνώντας από τον Έρασμο, τον Μοντέν και μερικούς άλλους, τους Γάλλους λιμπερτίνους του μπαρόκ -Πιερ Σαρόν, Λα Μοτ Λε Βεγιέ, Σεντ-Εβρεμόν, Σιρανό ντε Μπερζεράκ…-τους Γάλλους υλιστές -Αβά Μεσλιέ, Λα Μετρί, Ελβέτιο, ντ’ Ολμπάκ.. .τους Αγγλοσάξονες ωφελιμιστές -Μπένθαμ, Στιούαρτ Μίλ, τους ιδεολόγους που ενδιαφέρονται για τη φυσιολογία -Καμπανί- τους επικούρειους υπερβατικούς – Έμερσον, Θόρο-τους αποδομιστές γενεαλόγους -Πάουλ Ρέε, Λου Σαλομέ, Ζαν-Μαρί Γκιγιό· τους αναρχικούς σοσιαλιστές, τους νιτσεϊστές της Αριστερός -Ντελέζ, Φουκό- και τόσους άλλους οπαδούς της ηδονής, της ύλης, της σάρκας, του σώματος, της ζωής, της ευτυχίας, της χαράς, τόσων ένοχων εμμονών!
Τι προσάπτουν στον κόσμο αυτόν; Το ότι επιζητά την επίγεια ευτυχία, εδώ και τώρα, και όχι αργότερα, υποθετικά, σ' έναν άλλο, απρόσιτο κόσμο που επινοήθηκε σαν παραμύθι για παιδιά. Η ενδοκοσμικότητα, αυτή είναι ο εχθρός, η ύβρις!
Οι επικούρειοι οφείλουν το παρωνύμιο του χοίρου στο γεγονός ότι τους καθορίζει η φυσική τους κράση: η ύπαρξή τους δημιουργεί την ουσία τους. Μην μπορώντας να ενεργήσουν διαφορετικά, παρά μόνο ως φίλοι της γης -κατά την επιτυχημένη έκφραση του Τίμαιου του Πλάτωνα…- αυτοί οι υλιστές είναι καταδικασμένοι να σκαλίζουν με τα ρύγχη τους χωρίς καν να αντιλαμβάνονται ότι πάνω απ’ τα κεφάλια τους υπάρχει ένας Ουρανός γεμάτος Ιδέες.
Το γουρούνι αγνοεί για πάντα την αλήθεια, καθώς μόνο η υπερβατικότητα μπορεί να οδηγήσει σ’ αυτήν, και οι επικούρειοι είναι βυθισμένοι, από οντολογική άποψη, στην πιο ολοκληρωτική ενδοκοσμικότητα. Όμως δεν υπάρχει τίποτε άλλο παρά μόνο αυτό: το πραγματικό, η ύλη, η ζωή, το ζωντανό ον. Και ο πλατωνισμός κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον όλων αυτών και καταδιώκει καθετί που εξυμνεί την ενόρμηση ζωής.
Ποιο είναι το κοινό σημείο αυτής της πλειάδας των ακαταμάχητων στοχαστών και σκέψεων; Ένας αξιοθαύμαστος ζήλος για την αποδόμηση των μύθων και των θρύλων ούτως ώστε να καταστήσουν αυτό τον κόσμο φιλόξενο και επιθυμητό. Να συμβάλουν στην αναγωγή των θεών και των φόβων, του τρόμου και του υπαρξιακού άγχους σε συνειρμούς υλικών αιτιοτήτων στην εξοικείωση με το θάνατο μέσω μιας ενεργητικής θεραπείας εδώ και τώρα, και όχι στην παρότρυνση προς το θάνατο ενώ είμαστε ακόμα ζωντανοί, προκειμένου να φύγουμε καλύτερα όταν έρθει η ώρα- στην επινόηση λύσεων με βάση τον υπαρκτό κόσμο και τους ανθρώπους· στην προτίμηση σεμνών και βιώσιμων φιλοσοφικών προτάσεων αντί υψηλών αλλά αφιλόξενων εννοιολογικών κατασκευών στην άρνηση της μετατροπής του πόνου και της οδύνης σε τρόπο πρόσβασης στη γνώση και στην ατομική σωτηρία· στην επιθυμία της ηδονής, της ευτυχίας, της κοινής ωφέλειας, του ηδονικού συμβολαίου- στη συμφιλίωση με το σώμα και όχι στο μίσος για το σώμα· στη χαλιναγώγηση των παθών και των ορμών, των επιθυμιών και των συναισθημάτων, και όχι στο βίαιο ξεριζωμό τους.
Η προσδοκία του σχεδίου του Επίκουρου; Η καθαρή απόλαυση της ύπαρξης… Σχέδιο πάντα επίκαιρο, η Επικούρεια Τετραφάρμακος!
Michel Onfray, Η δύναμη της ύπαρξης
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου