Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: 2. ΤΟ ΟΝΟΜΑ

(i) Ονομαστική και Κλητική

§2.17. Η ονομαστική είναι η πτώση στην οποία τίθεται το υποκείμενο του ρήματος και το κατηγορούμενο.

ΛΥΣ 24.4 φησὶ γὰρ ὁ κατήγορος || ισχυρίζεται, δηλαδή, ο κατήγορος.

ΛΥΣ 6.7 οὗτος δὲ ἢ πάντων εὐτυχέστατός ἐστιν ἢ πλεῖστον γνώμῃ διαφέρει τῶν ἄλλων || αυτός ή είναι ο πιο τυχερός απ' όλους ή ξεπερνάει κατά πολύ τους άλλους σε εξυπνάδα.

Το κατηγορούμενο, ωστόσο, μπορεί να τίθεται και σε πτώση γενική.

§2.18. Η ονομαστική, συνοδευμένη συνήθως από το μόριο ὦ, χρησιμοποιείται σε προσφωνήσεις στη θέση κλητικής, χρήση η οποία είναι κανονική για τις κτητικές αντωνυμίες και τη δεικτική αντωνυμία οὗτος. Η έκφραση ὦ οὗτος (ε, εσύ)χρησιμοποιείται ως προσφώνηση προκειμένου να τραβήξουμε την προσοχή κάποιου, ιδίως όταν δεν τον γνωρίζουμε.

ΣΟΦ Αντ 891-892 Ὦ τύμβος, ὦ νυμφεῖον, ὦ κατασκαφὴς οἴκησις αἰείφρουρος, || ώ τάφε μου, νυφική μου κάμαρα και σπίτι μου βαθιά σκαμμένο μες στη γη, αιώνια φυλακή μου.

ΑΡΙΣΤΟΦ Βατ 521 ὁ παῖς, ἀκολούθει δεῦρο τὰ σκεύη φέρων || δούλε, ακολούθησέ με εδώ με τα σκεύη.

ΣΟΦ Αι 89 Ὦ οὗτος, Αἶαν, δεύτερόν σε προσκαλῶ || ε, εσύ, Αίαντα, για δεύτερη φορά σού φωνάζω.

ΠΛ Συμπ 172.a Ὦ Φαληρεύς, ἔφη,οὗτος Ἀπολλόδωρος, οὐ περιμένεις; || ε, εσύ δημότη του Φαλήρου,είπε, Απολλόδωρε, δεν με περιμένεις;

Συχνά η ονομαστική συνδυάζεται με την κλητική στην ίδια φράση, ή μπορεί να λειτουργεί ως παράθεση της κλητικής.

ΟΜ Ιλ 3.276-277 Ζεῦ πάτερ […] Ἠέλιός τε || Δία πατέρα και Ήλιε.

ΑΙΣΧΙΝ 3.260 ὦ γῆ καὶ ἥλιε καὶ ἀρετὴ καὶ σύνεσις καὶ παιδεία || γη και ήλιε και αρετή και σύνεση και παιδεία.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 3.3.20 ὦ Κῦρε καὶ οἱ ἄλλοι Πέρσαι || Κύρε κι εσείς οι άλλοι Πέρσες.

ΠΛ Πρωτ 337c Ὦ ἄνδρες, ἔφη, οἱ παρόντες, || άνδρες, είπε, εσείς που είστε παρόντες.

ΕΥΡ Εκ 534 Ὦ παῖ Πηλέως, πατὴρ δ᾽ ἐμός, || ω γιε του Πηλέα, και δικός μου πατέρας.

§2.19.Στην αρχή περιόδων εμφανίζεται μερικές φορές μια ονομαστική η οποία στη συνέχεια δεν έχει κανένα συντακτικό ρόλο μέσα στην πρόταση. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, πρόκειται για ανακολουθία στη σύνταξη. Η συγκεκριμένη ονομαστική προοριζόταν κανονικά για υποκείμενο της κύριας πρότασης, στην πορεία όμως ο συγγραφέας τροποποιεί την έκφρασή του με αποτέλεσμα η ονομαστική να περιπίπτει σε συντακτική αχρηστία. Παρόμοιες ασυνταξίες είναι συχνές στον προφορικό λόγο.

ΞΕΝ Οικ 1.14 οἱ δὲ φίλοι, ἄν τις ἐπίστηται αὐτοῖς χρῆσθαι ὥστε ὠφελεῖσθαι ἀπ᾽ αὐτῶν, τί φήσομεν αὐτοὺς εἶναι; || κι οι φίλοι, αν κάποιος ξέρει πώς να τους συμπεριφερθεί, ώστε να ωφελείται από αυτούς, τί θα πούμε ότι είναι;

§2.20. Η κλητική δεν εντάσσεται στο πτωτικό σύστημα του ονόματος και δεν έχει κάποια ιδιαίτερη συντακτική λειτουργία στο πλαίσιο της πρότασης. Στην ουσία, η κλητική αποτελεί από μόνη της παρενθετική επιφωνηματική πρόταση. Χρησιμοποιείται σε αναφωνήσεις και προσφωνήσεις, και κανονικά συνοδεύεται από το μόριο ὦ. Η απουσία του μορίου ὦ δηλώνει σε μερικές περιπτώσεις εντονότερο συναίσθημα.

ΞΕΝ Απομν 2.6.4 ἀλλὰ ποῖον, ὦ Σώκρατες, ἐπιχειρήσομεν φίλον ποιεῖσθαι; || ποιον όμως, Σωκράτη, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε φίλο μας;

ΠΛ Πρωτ 310d εἰ γάρ, ἦ δ᾽ ὅς, ὦ Ζεῦ καὶ θεοί, ἐν τούτῳ εἴη || μακάρι, είπε, Δία και θεοί, να εξαρτιόταν από αυτό.

ΠΛ Απολ 30c μὴ θορυβεῖτε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, || μην κάνετε θόρυβο, Αθηναίοι.

ΔΗΜ 27.3 δέομαι δ' ὑμῶν, ὦ ἄνδρες δικασταί, μετ' εὐνοίας τέ μου ἀκοῦσαι || σας παρακαλώ, δικαστές να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση.

ΔΗΜ 18.112 ἀκούεις Αἰσχίνη; || ακούς, Ασχίνη;