Πόσο συχνά όμως εμείς, οι σημερινοί ενήλικες, μπορούμε πραγματικά να πούμε ότι σκεφτόμαστε την ευημερία αυτών των μελλοντικών γενεών; Πόσο συχνά εξετάζουμε τον αντίκτυπο των αποφάσεών μας καθώς αυτές θα έξακολουθούν να έχουν επιδράσεις στις δεκαετίες και τους αιώνες που έπονται; Όλες οι αποφάσεις που παίρνουμε εμείς σήμερα, καλές ή κακές, θα είναι εκεί το 2100 – ακόμη κι αν εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε – και θα αποτελούν την κληρονομιά με την οποία θα ζήσουν τα παιδιά μας και οι άνθρωποι που θα γεννηθούν μετά από αυτά.
Μέρος του προβλήματος είναι ότι το «τώρα» είναι πιο επείγον στην προσοχή μας. Στην πολιτική το κυρίαρχο χρονικό πλαίσιο είναι μια θητεία, στη μόδα και στον πολιτισμό είναι μια εποχή, στο διαδίκτυο είναι λίγα λεπτά, και στις χρηματιστηριακές αγορές μόνο χιλιοστά του δευτερολέπτου.
Η σύγχρονη κοινωνία πάσχει από το σύνδρομο της «χρονικής εξάντλησης», είπε κάποτε η κοινωνιολόγος Elise Boulding. «Αν κάποιος δεν αναπνέει διανοητικά όλη την ώρα από την αντιμετώπιση του παρόντος, δεν υπάρχει ενέργεια για να φανταστεί το μέλλον», έγραψε το 1978. Θα μπορούσαμε να μαντέψουμε την αντίδρασή της στην αμείλικτη, τροφοδοτούμενη από το Twitter πολιτική του 2019. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο ότι τα άσχημα προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή ή η ανισότητα, είναι τόσο δύσκολο να αντιμετωπιστούν αυτή τη στιγμή.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ερευνητές, οι καλλιτέχνες, οι τεχνολόγοι και οι φιλόσοφοι συγκλίνουν στην ιδέα ότι ο βραχυπρόθεσμος χαρακτήρας της εποχής μας μπορεί να είναι η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει το είδος μας. Και σε αυτούς περιλαμβάνονται οι φιλόσοφοι που επισημαίνουν την ηθική διάσταση της κληρονομιάς στους απογόνους μας, οι ερευνητές που καταγράφουν τη μακροπρόθεσμη πορεία του Homo Sapiens, οι καλλιτέχνες που δημιουργούν πολιτιστικά έργα που παλεύουν με το χρόνο και οι μηχανικοί της Silicon Valley που κατασκευάζουν ένα γιγαντιαίο ρολόι που θα χτυπάει για 10.000 χρόνια.
Σε αυτό που συγκλίνουν αυτοί οι στοχαστές από κάθε πλευρά του κόσμου είναι μια απλή ιδέα: ότι η μακροζωία του πολιτισμού μας εξαρτάται από το να επεκτείνουμε το πλαίσιο αναφοράς μας εγκαίρως - λαμβάνοντας υπόψη τον κόσμο και τους απογόνους μας μέσω ενός πολύ ευρύτερου πρίσματος. Τι θα συμβεί αν μπορούσαμε να είμαστε αρκετά αλτρουιστές για να φροντίσουμε για τους ανθρώπους που ποτέ δεν θα ζήσουμε για να γνωρίσουμε;
Οι άνθρωποι δεν είχαν πάντα τη δυνατότητα να σκέφτονται με αφηρημένο τρόπο για το μακροπρόθεσμο μέλλον. Σήμερα, μπορούμε να ζήσουμε εντελώς τη στιγμή ή μπορούμε να ταξιδέψουμε διανοητικά στο χρόνο για να φανταστούμε σενάρια στο παρελθόν ή στο μέλλον.
Στην πραγματικότητα, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτό το διανοητικό ταξίδι στο χρόνο είναι μια ζωτική προσαρμογή που οδήγησε στην επιτυχία του είδους μας. Σύμφωνα με τον Thomas Suddendorf του Πανεπιστημίου του Queensland, οι άνθρωποι μπορεί να είναι τα μόνα ζώα με αυτήν την ικανότητα: μπορούμε να δημιουργήσουμε στο μυαλό μας μια πολύπλοκη «θεατρική σκηνή» σαν να είμασταν παράλληλα ο συνθέτης, ο θεατρικός συγγραφέας, ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί και στη συνέχεια να περιγράψουμε αυτές τις φανταστικές σκηνές σε άλλους ανθρώπους. Έχουμε επίσης την έμφυτη ικανότητα να φανταστούμε τις συνέπειες των ενεργειών μας σε βαθύτερο χρονικό διάστημα, αλλά δυστυχώς δεν είναι πάντα στη βούληση μας να ξεφύγουμε από το παρόν και να σκεφτούμε την κληρονομιά του στο μέλλον. Μερικοί ψυχολόγοι έχουν χρησιμοποιήσει τη μεταφορά του αλόγου και του αναβάτη για να περιγράψουν αυτή την ένταση μεταξύ της ορθολογικότητάς μας και των παρορμήσεων μας: ο αναβάτης γνωρίζει ότι είναι έξυπνο να σκέφτεται πιο μακροπρόθεσμα, αλλά το άλογο έχει την δική του άποψη.
Αυτό είναι πιο εμφανές από οπουδήποτε, στον κόσμο της πολιτικής και της οικονομίας.
Για να καταλάβουμε καλύτερα γιατί η βραχυπρόθεσμη σκέψη και δράση έχει τόσο μεγάλη σημασία στην κοινωνία μας και στο πώς κυβερνάται, φανταστείτε μια νεοεκλεγείσα πολιτικό - ας την αποκαλούμε Clarissa - η οποία έχει ένα δίλημμα. Ζυγίζει αν θα δαπανήσει μερικά δισεκατομμύρια δολάρια για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, την προετοιμασία για μια επικείμενη πανδημία και τη μείωση των πυρηνικών αποβλήτων.
Όλα θα έχουν τεράστια αξία για τα δισέγγονα της Clarissa. Αλλά τα άμεσα οφέλη θα είναι αόρατα και το κόστος θα είναι μεγάλο. Υπάρχει λοιπόν σύγκρυση. Τα στελέχη στη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων χρειάζονται θέσεις εργασίας, ο στρατός θέλει χρηματοδότηση για την εθνική ασφάλεια και εκλέχτηκε υποσχόμενη φορολογικές περικοπές. Ένας από τους οικονομικούς συμβούλους της Clarissa έχει μια απάντηση. Επισημαίνει ότι κάτι που ονομάζεται «επιτόκιο αναφοράς και προεξόφλησης» μπορεί να εφαρμοστεί σε αυτά τα πολύ σημαντικά ζητήματα για τα μελλοντικά οφέλη. Είναι συνήθης πρακτική σε όλο τον κόσμο.
Πρόκειται για μια τεχνική που χρησιμοποιούν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις αναλύσεις κόστους-οφέλους, για να εκτιμήσουν εάν θα πραγματοποιήσουν επενδύσεις με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Το μέτρο αυτό ζυγίζει τις προσδοκίες για τους μελλοντικούς ανθρώπους ενάντια στο υφιστάμενο κόστος και προτείνει ότι η υπολογιζόμενη αξία των οφελών για τις μελλοντικές οικονομίες και τους ανθρώπους θα πρέπει σταθερά να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, εάν μελετάτε αν θα χτίσετε μια ακριβή θαλάσσια γέφυρα για να προωθήσετε το εμπόριο μια αύξηση 5% στην οικονομική ανάπτυξη σε 12 μήνες είναι καλύτερη από μια αύξηση 5% σε 12 χρόνια.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οι αποφάσεις λαμβάνονται με αυτό τον τρόπο. Η μία είναι η παραδοχή ότι η οικονομική ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου θα σημαίνει ότι οι μελλοντικές γενιές θα είναι πλουσιότερες. Από την άλλη όμως οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για το εισόδημά τους σήμερα παρά αύριο. Κι όπως το άτομο σκέφτεται μεροληπτικά με βάση το παρόν έτσι και πολλοί πολιτικοί, όπως και οι κοινωνίες που κυβερνούν, έχουν ένα όριο στο κόστος που είναι συλλογικά πρόθυμοι να αντέξουν προς όφελος ανθρώπων που δεν υπάρχουν ακόμη.
Για να επιστρέψουμε στην Clarissa, ένεκα του ότι οι επενδύσεις αυτές θα «αποπληρωθούν» δεκαετίες ή ίσως και αιώνες αργότερα θα προτιμήσει να αφήσει τον διάδοχό της να αποφασίσει.
Η κλιματική αλλαγή είναι ένα τέτοιου είδους ζήτημα που απασχολεί τους σημερινούς πολιτικούς. Όλοι λένε πόσο επιτακτική είναι η λήψη μέτρων για το μετριασμό του φαινομένου. Πολλοί πολίτες θα δέχονταν ότι υπάρχει ανάγκη να επιβαρυνθούν με κάποιο κόστος για να αποφευχθεί η μελλοντική κλιματική καταστροφή. Αλλά ποιο είναι αυτό το κόστος που θα ήταν αποδεκτό και πόσο άμεσα διατεθειμένη θα ήταν για να το επωμιστούν; Ποιο μέρος του εισοδήματός μας θα είμασταν σήμερα διατεθειμένοι να διαθέσουμε προς όφελος των μελλοντικών γενεών;
Είναι σαν να είμαστε σε μια ζυγαριά. Από τη μία όλοι εμείς που βρισκόμαστε σήμερα εν ζωή κι από την άλλοι αυτοί που μέλλεται να γεννηθούν. Ο σημερινός πληθυσμός των 7,7 δισεκατομμυρίων είναι μεγάλος - αλλά είναι μικρός όταν το συγκρίνουμε με όλους τους ανθρώπους στη Γη, που πέρασαν ή θα έρθουν και μαζί με όλα τα επιτεύγματά τους. Εάν ο Homo sapiens εξελίσσεται για δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, αυτό καταλήγει σε έναν τεράστιο αριθμό όντων που πρέπει να εξετάσουμε. Τρισεκατομμύρια οικογένειες, σχέσεις, γεννήσεις. αμέτρητες στιγμές δυνητικής χαράς, αγάπης, φιλίας και τρυφερότητας.
Σύμφωνα με τον κοινωνικό φιλόσοφο Roman Krznaric, η αποτυχία να εκτιμηθεί η ζωή όλων αυτών των απογόνων μας, η απόφαση δηλαδή ότι οι μελλοντικές γενιές δεν έχουν κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας στο μέλλον ή κάποιο λόγο για το πώς εξελίσσεται, είναι παρόμοια με την «αποικιοποίηση» του μέλλοντος. «Αντιμετωπίζουμε το μέλλον ως κενό χρόνο, όπου δεν υπάρχουν γενιές», λέει.
Μερικές κυβερνήσεις προσπαθούν, με σιγουριά, να αλλάξουν τους τρόπους σκέψης τους. Για παράδειγμα, η Φινλανδία και η Σουηδία έχουν κοινοβουλευτικές συμβουλευτικές ομάδες για την προώθηση του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και η Ουγγαρία έχει έναν διαμεσολαβητή για τις μελλοντικές γενιές. Υπάρχουν επίσης διάφοροι οργανισμοί, οι οποίοι τώρα ασκούν πιέσεις στους πολιτικούς για να εξετάσουν τις μελλοντικές γενιές από την προοπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Είναι όμως ακόμη πολύ νωρίς και αν και αυτά τα παραδείγματα είναι ενθαρρυντικά, είναι επίσης μεμονωμένα.
Πολλοί επιστήμονες προειδοποιούν ότι η αμέλεια ή η ηλιθιότητα του σήμερα, μπορούν να απειλήσουν ακόμη και τον ίδιο τον πολιτισμό.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2017, η προσοχή του κόσμου είχε διασπαστεί σε διάφορες ειδήσεις: Ο τυφώνας Irma βρισκόταν στην Καραϊβική, η διοίκηση του Donald Trump ανακοίνωνε τα σχέδια για τη διάλυση της μεταναστευτικής πολιτικής του Ομπάμα και οι φωτογράφοι κατέγραφαν την πρώτη μέρα του πρίγγιπα George της Βρετανάις στο σχολείο.
Την ίδια εποχή, μια μικρή κι ελάχιστα γνωστή ομάδα ερευνητών συναντήθηκαν σε ένα εργαστήριο στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, όπου με γνώμονα την ηθική ανησυχία για τους απογόνους μας έβαλαν στόχο να συζητήσουν τους υπαρξιακούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.
Η ομάδα «Trajectories» ξεκίνησε με την παραδοχή ότι, αν και το μέλλον είναι αβέβαιο, δεν είναι άγνωστο. Μπορούμε να προβλέψουμε πολλά πράγματα με εύλογη εγκυρότητα, μέσω παρατηρημένων προτύπων, επαναλαμβανόμενων γεγονότων και καθιερωμένων συμπεριφορών σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Η προβολή αυτών των μοτίβων και των συμπεριφορών στο μέλλον τους επέτρεψε να χαρτογραφήσουν τέσσερις πιθανές μακροπρόθεσμες τροχιές για το είδος μας:
1. Ο ανθρώπινος πολιτισμός θα παραμείνει σε ένα παρόμοιο status quo στο απώτερο μέλλον.
2. Μια καταστροφική πορεία όπου ένα ή περισσότερα γεγονότα θα προκαλέσουν σημαντική βλάβη στον ανθρώπινο πολιτισμό.
3. Μια τεχνολογική τροχιά όπου ριζοσπαστικές τεχνολογικές ανακαλύψεις θα βάλουν τον ανθρώπινο πολιτισμό σε μια θεμελιωδώς διαφορετική πορεία.,
4. Μια αστρονομική τροχιά όπου ο ανθρώπινος πολιτισμός θα επεκταθεί πέρα από τον πλανήτη Γη και στα προσβάσιμα τμήματα του κόσμου.
Το συμπέρασμά τους ήταν τελικά πως το πρώτο σενάριο είναι σχεδόν απίθανο και η καταστροφή ή η υπερδιαστολή του πολιτισμού είναι πιο πιθανές. Οι επιλογές είναι όμως πολλές κι ακόμη έχουμε χρόνο για να αλλάξουμε την πορεία αυτή.
Τον χρόνο αυτό θα μετράει ένα ρολόι, ύψους 60 μέτρων, που στήνεται σε ένα σπήλαιο στα βουνά του δυτικού Τέξας. Το ρολόι προορίζεται να είναι ένα μνημείο που θα ξεπεράσει τους δημιουργούς του, καθώς θα είναι προγραμματισμένο να χτυπά για τις επόμενες 10 χιλιετίες. Το ρολόι έχει σχεδιαστεί για να προκαλεί στους επισκέπτες του να σκέφτονται την προσωπική τους θέση μέσα στο χρόνο. Ενώ λογικά μπορούμε να κατανοήσουμε το βαθύτερο μέλλον και το πώς επηρεάζουν οι πράξεις μας αύριο, οι δημιουργοί του πιστεύουν ότι θα είναι μια εντελώς διαφορετική να στέκεσαι μέσα σε ένα αρχαίο σπήλαιο κοιτάζοντας ένα ρολόι που θα μετρήσει εκατοντάδες ζωές.
Σε 10.000 χρόνια, ίσως όλες αυτές οι λεπτομέρειες να έχουν ξεχαστεί ούτως ή άλλως. Ίσως το ρολόι να σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό για τους απογόνους μας, αποκαλύπτοντας μια αλήθεια της εποχής μας που δεν μπορούμε ακόμα να φανταστούμε. Όπως και οι κάψουλες του χρόνου, συχνά όταν η ανθρωπότητα δημιουργεί μνημεία, αυτά τα σύμβολα συνεχίζουν να λένε περισσότερα από αυτά που έλεγαν την εποχή που χτίστηκαν για τις αξίες των ανθρώπων.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου