ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (105-112)

[105] Ἔτι δ᾽ ἂν πλείω λέγειν ἐπεχείρουν, ὃν τρόπον πολεμῶν τάχιστ᾽ ἂν περιγένοιο τῆς τοῦ βασιλέως δυνάμεως· νῦν δὲ φοβοῦμαι μή τινες ἐπιτιμήσωσιν ἡμῖν, εἰ μηδὲν πώποτε μεταχειρισάμενος τῶν στρατιωτικῶν νῦν τολμῴην σοὶ παραινεῖν τῷ πλεῖστα καὶ μέγιστα διαπεπραγμένῳ κατὰ πόλεμον. Ὥστε περὶ μὲν τούτων οὐδὲν οἶμαι δεῖν πλείω λέγειν. Περὶ δὲ τῶν ἄλλων ἡγοῦμαι τόν τε πατέρα σου καὶ τὸν κτησάμενον τὴν βασιλείαν καὶ τὸν τοῦ γένους ἀρχηγὸν, εἰ τῷ μὲν εἴη θέμις, οἱ δὲ δύναμιν λάβοιεν, τῶν αὐτῶν ἂν τούτων γενέσθαι συμβούλους ὧνπερ ἐγώ.

[106] Χρῶμαι δὲ τεκμηρίοις ἐξ ὧν διαπεπραγμένοι τυγχάνουσιν. Ὅ τε γὰρ πατήρ σου πρὸς τὰς πόλεις ταύτας αἷς σοι παραινῶ προσέχειν τὸν νοῦν, πρὸς ἁπάσας οἰκείως εἶχεν· ὅ τε κτησάμενος τὴν ἀρχὴν, μεῖζον φρονήσας τῶν αὑτοῦ πολιτῶν καὶ μοναρχίας ἐπιθυμήσας, οὐχ ὁμοίως ἐβουλεύσατο τοῖς πρὸς τὰς τοιαύτας φιλοτιμίας ὁρμωμένοις.

[107] Οἱ μὲν γὰρ ἐν ταῖς αὑτῶν πόλεσιν στάσεις καὶ ταραχὰς καὶ σφαγὰς ἐμποιοῦντες ἐκτῶντο τὴν τιμὴν ταύτην, ὁ δὲ τὸν μὲν τόπον τὸν Ἑλληνικὸν ὅλως εἴασεν, τὴν δ᾽ ἐν Μακεδονίᾳ βασιλείαν κατασχεῖν ἐπεθύμησεν· ἠπίστατο γὰρ τοὺς μὲν Ἕλληνας οὐκ εἰθισμένους ὑπομένειν τὰς μοναρχίας, τοὺς δ᾽ ἄλλους οὐ δυναμένους ἄνευ τῆς τοιαύτης δυναστείας διοικεῖν τὸν βίον τὸν σφέτερον αὐτῶν.

[108] Καὶ γάρ τοι συνέβη διὰ τὸ γνῶναι περὶ τούτων αὐτὸν ἰδίως καὶ τὴν βασιλείαν γεγενῆσθαι πολὺ τῶν ἄλλων ἐξηλλαγμένην· μόνος γὰρ τῶν Ἑλλήνων οὐχ ὁμοφύλου γένους ἄρχειν ἀξιώσας, μόνος καὶ διαφυγεῖν ἠδυνήθη τοὺς κινδύνους τοὺς περὶ τὰς μοναρχίας γιγνομένους. Τοὺς μὲν γὰρ ἐν τοῖς Ἕλλησι τοιοῦτόν τι διαπεπραγμένους εὕροιμεν ἂν οὐ μόνον αὐτοὺς διεφθαρμένους, ἀλλὰ καὶ τὸ γένος αὐτῶν ἐξ ἀνθρώπων ἠφανισμένον, ἐκεῖνον δ᾽ αὐτόν τ᾽ ἐν εὐδαιμονίᾳ τὸν βίον διαγαγόντα τῷ τε γένει καταλιπόντα τὰς αὐτὰς τιμὰς ἅσπερ αὐτὸς εἶχεν.

[109] Περὶ τοίνυν Ἡρακλέους οἱ μὲν ἄλλοι τὴν ἀνδρείαν ὑμνοῦντες αὐτοῦ καὶ τοὺς ἄθλους ἀπαριθμοῦντες διατελοῦσιν, περὶ δὲ τῶν ἄλλων τῶν τῇ ψυχῇ προσόντων ἀγαθῶν οὐδεὶς οὔτε τῶν ποιητῶν οὔτε τῶν λογοποιῶν οὐδεμίαν φανήσεται μνείαν πεποιημένος. Ἐγὼ δ᾽ ὁρῶ μὲν τόπον ἴδιον καὶ παντάπασιν ἀδιεξέργαστον, οὐ μικρὸν οὐδὲ κενὸν, ἀλλὰ πολλῶν μὲν ἐπαίνων καὶ καλῶν πράξεων γέμοντα, ποθοῦντα δὲ τὸν ἀξίως ἂν δυνηθέντα διαλεχθῆναι περὶ αὐτῶν·

[110] ἐφ᾽ ὃν εἰ μὲν νεώτερος ὢν ἐπέστην, ῥᾳδίως ἂν ἐπέδειξα τὸν πρόγονον ὑμῶν καὶ τῇ φρονήσει καὶ τῇ φιλοτιμίᾳ καὶ τῇ δικαιοσύνῃ πλέον διενεγκόντα πάντων τῶν προγεγενημένων ἢ τῇ ῥώμῃ τῇ τοῦ σώματος· νῦν δ᾽ ἐπελθὼν ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ κατιδὼν τὸ πλῆθος τῶν ἐνόντων εἰπεῖν, τήν τε δύναμιν τὴν παροῦσάν μοι κατεμεμψάμην καὶ τὸν λόγον ᾐσθόμην διπλάσιον ἂν γενόμενον τοῦ νῦν ἀναγιγνωσκομένου. Τῶν μὲν οὖν ἄλλων ἀπέστην διὰ τὰς αἰτίας ταύτας, μίαν δὲ πρᾶξιν ἐξ αὐτῶν ἔλαβον, ἥπερ ἦν προσήκουσα μὲν καὶ πρέπουσα τοῖς προειρημένοις, τὸν δὲ καιρὸν ἔχουσα μάλιστα σύμμετρον τοῖς νῦν λεγομένοις.

[111] Ἐκεῖνος γὰρ ὁρῶν τὴν Ἑλλάδα πολέμων καὶ στάσεων καὶ πολλῶν ἄλλων κακῶν μεστὴν οὖσαν, παύσας ταῦτα καὶ διαλλάξας τὰς πόλεις πρὸς ἀλλήλας, ὑπέδειξε τοῖς ἐπιγιγνομένοις μεθ᾽ ὧν χρὴ καὶ πρὸς οὓς δεῖ τοὺς πολέμους ἐκφέρειν. Ποιησάμενος γὰρ στρατείαν ἐπὶ Τροίαν, ἥπερ εἶχεν τότε μεγίστην δύναμιν τῶν περὶ τὴν Ἀσίαν, τοσοῦτον διήνεγκε τῇ στρατηγίᾳ τῶν πρὸς τὴν αὐτὴν ταύτην ὕστερον πολεμησάντων,

[112] ὅσον οἱ μὲν μετὰ τῆς τῶν Ἑλλήνων δυνάμεως ἐν ἔτεσι δέκα μόλις αὐτὴν ἐξεπολιόρκησαν, ὁ δ᾽ ἐν ἡμέραις ἐλάττοσιν ἢ τοσαύταις καὶ μετ᾽ ὀλίγων στρατεύσας ῥᾳδίως αὐτὴν κατὰ κράτος εἷλεν. Καὶ μετὰ ταῦτα τοὺς βασιλέας τῶν ἐθνῶν τῶν ἐφ᾽ ἑκατέρας τῆς ἠπείρου τὴν παραλίαν κατοικούντων ἅπαντας ἀπέκτεινεν· οὓς οὐδέποτ᾽ ἂν διέφθειρεν, εἰ μὴ καὶ τῆς δυνάμεως αὐτῶν ἐκράτησεν. Ταῦτα δὲ πράξας τὰς στήλας τὰς Ἡρακλέους καλουμένας ἐποιήσατο, τρόπαιον μὲν τῶν βαρβάρων, μνημεῖον δὲ τῆς ἀρετῆς τῆς αὑτοῦ καὶ τῶν κινδύνων, ὅρους δὲ τῆς τῶν Ἑλλήνων χώρας.

***
Η ιστορία και η μυθολογία συνήγοροι της εκστρατείας. — Το ιδανικό πρότυπο του Ηρακλή.
[105] Θα επιχειρούσα ίσως να σου πω ακόμα περισσότερα σχετικά με τον τρόπο που θα σε βοηθούσε να νικήσεις το γρηγορότερο τη δύναμη του βασιλιά. Φοβούμαι όμως μήπως με κατακρίνουν μερικοί, ότι, χωρίς να έχω ως τώρα καμιά ανάμειξη στα στρατιωτικά, αποτολμώ να δώσω συμβουλές σ᾽ εσένα, που έχεις κιόλας κατορθώσει παρά πολλά και σοβαρά έργα πολεμικά. Έχω λοιπόν τη γνώμη πως για το θέμα αυτό δεν θα έπρεπε να πω τίποτα παραπάνω. Όσο για τα άλλα όμως, είμαι βέβαιος ότι και ο πατέρας σου, και ο ιδρυτής της δυναστείας και ο αρχηγός του γένους σας, τις ίδιες συμβουλές θα σου έδιναν μ᾽ εμένα — αν βέβαια οι δυο πρώτοι ήταν σε θέση να μιλήσουν και αν οι νόμοι οι θεϊκοί έδιναν το δικαίωμα αυτό στον τελευταίο.

[106] Και έχω για απόδειξη τις ίδιες τους τις πράξεις: Ο πατέρας σου είχε σχέσεις θαυμάσιες με όλες τις πόλεις που σου λέω τώρα να τις προσέξεις ιδιαίτερα. Ο ιδρυτής πάλι της δυναστείας σας, που είχε φιλοδοξία μεγαλύτερη από τους συμπολίτες του και θέλησε να κάμει μοναρχία, δεν σκέφτηκε με όμοιο τρόπο όπως όλοι όσοι κινούνται από τέτοιες φιλοδοξίες.

[107] Αυτοί δηλαδή αποχτούν αυτή την εξουσία δημιουργώντας ταραχές και σφαγές στις πόλεις τους, ενώ αυτός άφησε εντελώς ήσυχες τις ελληνικές πόλεις και φρόντισε να εγκαταστήσει βασιλεία μονάχα στη Μακεδονία· γιατί ήξερε πως οι Έλληνες δεν έχουν συνηθίσει να υπομένουν μοναρχίες, ενώ οι άλλοι λαοί δεν είναι καν σε θέση να ρυθμίσουν τη ζωή τους χωρίς αυτό το είδος εξουσίας.

[108] Και ακριβώς γιατί είχε βαθιά επίγνωση αυτών, η δικιά του η βασιλεία ξεχώριζε πολύ από τις άλλες· είναι ο μόνος Έλληνας που δεν βρήκε σωστό να γίνει ο μονάρχης στην ίδια τη φυλή του, γι᾽ αυτό και μπόρεσε να αποφύγει τους κινδύνους που φέρνει η μοναρχία. Είναι άλλωστε γνωστό πως όσοι επιχείρησαν να επιβάλλουν κάτι τέτοιο στην Ελλάδα, όχι μονάχα οι ίδιοι καταστράφηκαν, αλλά και όλη η γενιά τους εξαφανίστηκε εντελώς, ενώ εκείνος πέρασε μια ζωή ευτυχισμένη χωρίς άλλο, και στη γενιά του κληροδότησε τις ίδιες λαμπρές τιμές που είχε χαρεί ο ίδιος.

[109] Και όσο για τον Ηρακλή, όλοι υμνούν την παλικαριά και απαριθμούν τα κατορθώματά του, αλλά για τις άφθονες ψυχικές του αρετές ούτε ένας, ποιητής ή πεζογράφος, δεν έκανε ποτέ κανέναν λόγο. Ωστόσο εγώ βλέπω εδώ θαυμάσιο υλικό, ανεκμετάλλευτο εντελώς, όχι ασήμαντο ούτε άγονο, αλλά κατάμεστο από ευκαιρίες για επαίνους και πράξεις λαμπρές, υλικό που περιμένει ρήτορα ικανό, για να μπορέσει να το προβάλει άξια.

[110] Αν είχα ασχοληθεί νεότερος με αυτό, εύκολα θα απόδειχνα πως ο δικός σας πρόγονος όλους τους προηγούμενους τους είχε ξεπεράσει στη φρόνηση, στις ευγενικές φιλοδοξίες και στη δικαιοσύνη ακόμα περισσότερο από ό,τι στη σωματική ρώμη. Τώρα όμως που καταπιάστηκα με αυτό το θέμα και είδα το πλήθος των αρετών που πρέπει να εκθέσω, τα έβαλα με τη σημερινή μου αδυναμία και ένιωσα καλά πως θα έπρεπε ο λόγος μου να πάρει έκταση τουλάχιστο διπλάσια από αυτόν που τώρα εσύ διαβάζεις. Έτσι, για τον λόγο που άκουσες, όλα τα άλλα θέματα τα άφησα κατά μέρος, και ανάλαβα να εκθέσω μια μόνο πράξη, σχετική και ταιριαστή με όσα ως τώρα είπα και εντελώς επίκαιρη με όσα τώρα λέω.

[111] Ο Ηρακλής, θέλω να πω, που έβλεπε την Ελλάδα να είναι γεμάτη πολέμους και ταραχές, επαναστάσεις και συμφορές κάθε λογής, έβαλε τέρμα σε όλα αυτά και συμφιλίωσε τις πόλεις μεταξύ τους και έδειξε στις επόμενες γενιές ποιούς πρέπει να έχουν για συμμάχους και με ποιούς πρέπει να πολεμούν. Έκαμε μάλιστα εκστρατεία κατά της Τροίας, που είχε τότε την πιο μεγάλη δύναμη ανάμεσα στις πόλεις της Ασίας και τόσο πολύ ξεπέρασε σαν στρατηγός τους Έλληνες που αργότερα πολέμησαν αυτή την ίδια πόλη,

[112] ώστε οι τελευταίοι, με όλη τη δύναμη των Ελλήνων ενωμένη, ύστερα από δέκα χρόνια ολόκληρα, μόλις και μετά βίας κατάφεραν να εκπορθήσουν την Τροία, ενώ αυτός με λιγοστούς συντρόφους του μονάχα, μέσα σε λιγότερες ακόμα και από δέκα μέρες, εύκολα την κυρίευσε ολοκληρωτικά. Έπειτα από αυτό σκότωσε όλους τους βασιλιάδες που κατοικούσαν στα παράλια και από τις δυο ηπείρους, και αυτούς δεν θα μπορούσε ποτέ να τους εξοντώσει, αν δεν νικούσε πρώτα τον στρατό τους. Ύστερα από τα κατορθώματα αυτά, έστησε τις γνωστές Ηράκλειες στήλες, λαμπρό τρόπαιο για την καταστροφή των βαρβάρων, μνημείο για την παλικαριά και για όλους τους κινδύνους που αντιμετώπισε, σύνορο τέλος για τη χώρα των Ελλήνων.