Αδικούμε το σώμα τού ανθρώπου όταν υποστηρίζουμε πως ο πολιτισμός (culture) είναι έργο τού πνεύματος. Θα κυριολεκτούσαμε, αν λέγαμε πως είναι και του σώματος και του πνεύματος άθλος. Γιατί το πνεύμα δεν υπάρχει αποσυσχετισμένο από το σώμα. Αντίθετα, υπάρχει επειδή υπάρχει το σώμα. Δεν έρχεται το πνεύμα αυτόνομο και δεν εμφανίζεται αυτοτελές μέσα στον κόσμο. Έρχεται κι εμφανίζεται αποκλειστικά διά του σώματος...Ενεργεί μέσα στο σώμα όπου ενοικεί και δεν μπορεί να δραστηριοποιηθεί παρά όσο λειτουργεί το σώμα. Το ανθρώπινο, λοιπόν, σώμα ορίζει, καθορίζει, περιορίζει, χαρακτηρίζει και μονιμοποιεί το πνεύμα. Αυτό κατευθύνει την λειτουργία του μέσα στον κόσμο. Κι επειδή το σώμα πεθαίνει, για τούτο και οι πολιτισμοί είναι θνητοί.
Τα εκφράσματα τού πολιτισμού είναι, φρονώ, κυρίως τα έργα τής Τέχνης και της φιλοσοφίας. Η επιστήμη είναι σχολιαστική της πραγματικότητας, όχι δημιουργική. Μόνο η Τέχνη έχει την ικανότητα και δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα. Αλλά ούτε Τέχνη, ούτε φιλοσοφία, ούτε επιστήμη θα υπήρχαν, χωρίς το σώμα τού ανθρώπου. Βέβαια, για να γίνει ο άνθρωπος δημιουργός πολιτισμού, πρέπει να γεννηθεί κατά πνεύμα. Η γέννηση αυτή προϋποθέτει την γέννηση του κατά σώμα.
Και η πνευματική γέννηση σημαίνει διάνοιξη τής σωματικής ύπαρξης προς την συγκλονιστική απορία περί του υπάρχειν. Αλλά ας μην παραθεωρούμε και τους καλλιτέχνες εκείνους που λειτουργούν, που δημιουργούν με το μυστηριώδες ένστιχτο τού ταλέντου τους ως τιμονιέρη τής ύπαρξής τους, χωρίς ηθικά ερωτήματα, χωρίς συνειδητές υπαρξιακές δονήσεις, απλά και μόνο σε μια κατάσταση υπνοβατική, ένθεη.
Δεν υπάρχει καλλιτέχνης χωρίς το σώμα του, τις αισθήσεις, την σαρκική λειτουργικότητά του. Το σώμα απορροφά, με τρόπους φανερούς και κρυφούς (συναισθήσεις, διαισθήσεις αλλά κι απλές αισθήσεις) την ουσία τού κόσμου. Το υλικό αυτό επεξεργάζεται με τον τρόπο του το πνεύμα, ώστε και πάλι δια του σώματος, το έργο Τέχνης που έχει συλληφθεί και λάβει μορφή, να γίνει φανερό και συγκεκριμένο. Δηλαδή, τελειωτικό. Αν δεν υπήρχε το σώμα, τίποτε δεν θα μπορούσε να γίνει συγκεκριμένο, τίποτε να λάβει μορφή. Νιώθουμε, αντικρύζουμε τον εαυτό μας σε μορφή και για τούτο θέλουμε και τα έργα μας να έχουν μορφή.
Όσο το έργο Τέχνης ζει μέσα στην μήτρα τής έμπνευσης, γονιμοποιημένο από το σώμα, είναι ακόμη ασαφές και άμορφο. Όταν δια του σώματος απαλλαγεί από την μυστικότητά του κι ελευθερωθεί, τότε απτοποιείται, γίνεται ένα είδος σώμα. Έτσι πλάθεται το άγαλμα, ο ζωγραφικός πίνακας, το λογοτέχνημα, η μουσική σύνθεση. Και δεν αναφέρω τις κατ’ εξοχήν σωματικές τέχνες, το θέατρο και το κινηματογράφο.
Χωρίς το σώμα, σύλληψη τού καλλιτεχνήματος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Χωρίς το σώμα, το έμβρυο θ’ απόμενε νεκρό στη μυστική του κρύπτη. Το σώμα σημαίνει ύπαρξη τού ανθρώπου στον κόσμο. Εγγύηση της μοναξιάς και της κοινωνικότητας τού ανθρώπου, αυτό φέρνει σε πέρας το έργο Τέχνης.
