ΠΛΑΤΩΝ, ΣΥΜΠΟΣΙΟΝΠΛ Συμπ 219d–222b
Ο Αλκιβιάδης εκθειάζει τις αρετές του Σωκράτη
Πλέκοντας το εγκώμιο του Σωκράτη (βλ. και ΠΛ Συμπ 215a–216c), ο Αλκιβιάδης αναφέρθηκε, ανάμεσα στα άλλα, σε περιστατικά ενδεικτικά της εγκράτειας του φιλοσόφου.
Τὸ δὴ μετὰ τοῦτο τίνα οἴεσθέ με διάνοιαν ἔχειν, ἡγού-
μενον μὲν ἠτιμάσθαι, ἀγάμενον δὲ τὴν τούτου φύσιν τε καὶ
σωφροσύνην καὶ ἀνδρείαν, ἐντετυχηκότα ἀνθρώπῳ τοιούτῳ
οἵῳ ἐγὼ οὐκ ἂν ᾤμην ποτ’ ἐντυχεῖν εἰς φρόνησιν καὶ εἰς
καρτερίαν; ὥστε οὔθ’ ὅπως οὖν ὀργιζοίμην εἶχον καὶ ἀπο-
στερηθείην τῆς τούτου συνουσίας, οὔτε ὅπῃ προσαγαγοίμην
[219e] αὐτὸν ηὐπόρουν. εὖ γὰρ ᾔδη ὅτι χρήμασί γε πολὺ μᾶλλον
ἄτρωτος ἦν πανταχῇ ἢ σιδήρῳ ὁ Αἴας, ᾧ τε ᾤμην αὐτὸν
μόνῳ ἁλώσεσθαι, διεπεφεύγει με. ἠπόρουν δή, καταδε-
δουλωμένος τε ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου ὡς οὐδεὶς ὑπ’ οὐδενὸς
ἄλλου περιῇα. ταῦτά τε γάρ μοι ἅπαντα προὐγεγόνει, καὶ
μετὰ ταῦτα στρατεία ἡμῖν εἰς Ποτείδαιαν ἐγένετο κοινὴ
καὶ συνεσιτοῦμεν ἐκεῖ. πρῶτον μὲν οὖν τοῖς πόνοις οὐ
μόνον ἐμοῦ περιῆν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων ―ὁπότ’
ἀναγκασθεῖμεν ἀποληφθέντες που, οἷα δὴ ἐπὶ στρατείας ,
[220a] ἀσιτεῖν, οὐδὲν ἦσαν οἱ ἄλλοι πρὸς τὸ καρτερεῖν― ἔν τ’ αὖ
ταῖς εὐωχίαις μόνος ἀπολαύειν οἷός τ’ ἦν τά τ’ ἄλλα καὶ
πίνειν οὐκ ἐθέλων, ὁπότε ἀναγκασθείη, πάντας ἐκράτει, καὶ
ὃ πάντων θαυμαστότατον, Σωκράτη μεθύοντα οὐδεὶς πώποτε
ἑώρακεν ἀνθρώπων. τούτου μὲν οὖν μοι δοκεῖ καὶ αὐτίκα ὁ
ἔλεγχος ἔσεσθαι. πρὸς δὲ αὖ τὰς τοῦ χειμῶνος καρτερήσεις
―δεινοὶ γὰρ αὐτόθι χειμῶνες― θαυμάσια ἠργάζετο τά τε
[220b] ἄλλα, καί ποτε ὄντος πάγου οἵου δεινοτάτου, καὶ πάντων ἢ
οὐκ ἐξιόντων ἔνδοθεν, ἢ εἴ τις ἐξίοι, ἠμφιεσμένων τε
θαυμαστὰ δὴ ὅσα καὶ ὑποδεδεμένων καὶ ἐνειλιγμένων τοὺς
πόδας εἰς πίλους καὶ ἀρνακίδας, οὗτος δ’ ἐν τούτοις ἐξῄει
ἔχων ἱμάτιον μὲν τοιοῦτον οἷόνπερ καὶ πρότερον εἰώθει
φορεῖν, ἀνυπόδητος δὲ διὰ τοῦ κρυστάλλου ῥᾷον ἐπορεύετο
ἢ οἱ ἄλλοι ὑποδεδεμένοι, οἱ δὲ στρατιῶται ὑπέβλεπον
[220c] αὐτὸν ὡς καταφρονοῦντα σφῶν. καὶ ταῦτα μὲν δὴ ταῦτα·
οἷον δ’ αὖ τόδ’ ἔρεξε καὶ ἔτλη καρτερὸς ἀνὴρ
ἐκεῖ ποτε ἐπὶ στρατιᾶς, ἄξιον ἀκοῦσαι. συννοήσας γὰρ
αὐτόθι ἕωθέν τι εἱστήκει σκοπῶν, καὶ ἐπειδὴ οὐ προὐχώρει
αὐτῷ, οὐκ ἀνίει ἀλλὰ εἱστήκει ζητῶν. καὶ ἤδη ἦν μεσημ-
βρία, καὶ ἅνθρωποι ᾐσθάνοντο, καὶ θαυμάζοντες ἄλλος ἄλλῳ
ἔλεγεν ὅτι Σωκράτης ἐξ ἑωθινοῦ φροντίζων τι ἕστηκε.
τελευτῶντες δέ τινες τῶν Ἰώνων, ἐπειδὴ ἑσπέρα ἦν, δειπνή-
[220d] σαντες ―καὶ γὰρ θέρος τότε γ’ ἦν― χαμεύνια ἐξενεγκάμενοι
ἅμα μὲν ἐν τῷ ψύχει καθηῦδον, ἅμα δ’ ἐφύλαττον αὐτὸν εἰ
καὶ τὴν νύκτα ἑστήξοι. ὁ δὲ εἱστήκει μέχρι ἕως ἐγένετο
καὶ ἥλιος ἀνέσχεν· ἔπειτα ᾤχετ’ ἀπιὼν προσευξάμενος τῷ
ἡλίῳ. εἰ δὲ βούλεσθε ἐν ταῖς μάχαις ―τοῦτο γὰρ δὴ
δίκαιόν γε αὐτῷ ἀποδοῦναι― ὅτε γὰρ ἡ μάχη ἦν ἐξ ἧς ἐμοὶ
καὶ τἀριστεῖα ἔδοσαν οἱ στρατηγοί, οὐδεὶς ἄλλος ἐμὲ ἔσωσεν
[220e] ἀνθρώπων ἢ οὗτος, τετρωμένον οὐκ ἐθέλων ἀπολιπεῖν, ἀλλὰ
συνδιέσωσε καὶ τὰ ὅπλα καὶ αὐτὸν ἐμέ. καὶ ἐγὼ μέν, ὦ Σώ-
κρατες, καὶ τότε ἐκέλευον σοὶ διδόναι τἀριστεῖα τοὺς στρατη-
γούς, καὶ τοῦτό γέ μοι οὔτε μέμψῃ οὔτε ἐρεῖς ὅτι ψεύδομαι·
ἀλλὰ γὰρ τῶν στρατηγῶν πρὸς τὸ ἐμὸν ἀξίωμα ἀποβλεπόντων
καὶ βουλομένων ἐμοὶ διδόναι τἀριστεῖα, αὐτὸς προθυμότερος
ἐγένου τῶν στρατηγῶν ἐμὲ λαβεῖν ἢ σαυτόν. ἔτι τοίνυν,
ὦ ἄνδρες, ἄξιον ἦν θεάσασθαι Σωκράτη, ὅτε ἀπὸ Δηλίου
[221a] φυγῇ ἀνεχώρει τὸ στρατόπεδον· ἔτυχον γὰρ παραγενόμενος
ἵππον ἔχων, οὗτος δὲ ὅπλα. ἀνεχώρει οὖν ἐσκεδασμένων
ἤδη τῶν ἀνθρώπων οὗτός τε ἅμα καὶ Λάχης· καὶ ἐγὼ περι-
τυγχάνω, καὶ ἰδὼν εὐθὺς παρακελεύομαί τε αὐτοῖν θαρρεῖν,
καὶ ἔλεγον ὅτι οὐκ ἀπολείψω αὐτώ. ἐνταῦθα δὴ καὶ κάλ-
λιον ἐθεασάμην Σωκράτη ἢ ἐν Ποτειδαίᾳ ―αὐτὸς γὰρ ἧττον
ἐν φόβῳ ἦ διὰ τὸ ἐφ’ ἵππου εἶναι― πρῶτον μὲν ὅσον περιῆν
[221b] Λάχητος τῷ ἔμφρων εἶναι· ἔπειτα ἔμοιγ’ ἐδόκει, ὦ Ἀρι-
στόφανες, τὸ σὸν δὴ τοῦτο, καὶ ἐκεῖ διαπορεύεσθαι ὥσπερ
καὶ ἐνθάδε, βρενθυόμενος καὶ τὠφθαλμὼ παραβάλ-
λων, ἠρέμα παρασκοπῶν καὶ τοὺς φιλίους καὶ τοὺς πολεμίους,
δῆλος ὢν παντὶ καὶ πάνυ πόρρωθεν ὅτι εἴ τις ἅψεται τούτου
τοῦ ἀνδρός, μάλα ἐρρωμένως ἀμυνεῖται. διὸ καὶ ἀσφαλῶς
ἀπῄει καὶ οὗτος καὶ ὁ ἑταῖρος· σχεδὸν γάρ τι τῶν οὕτω
διακειμένων ἐν τῷ πολέμῳ οὐδὲ ἅπτονται, ἀλλὰ τοὺς προ-
[221c] τροπάδην φεύγοντας διώκουσιν.
Πολλὰ μὲν οὖν ἄν τις καὶ ἄλλα ἔχοι Σωκράτη ἐπαινέσαι
καὶ θαυμάσια· ἀλλὰ τῶν μὲν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων τάχ’ ἄν
τις καὶ περὶ ἄλλου τοιαῦτα εἴποι, τὸ δὲ μηδενὶ ἀνθρώπων
ὅμοιον εἶναι, μήτε τῶν παλαιῶν μήτε τῶν νῦν ὄντων, τοῦτο
ἄξιον παντὸς θαύματος. οἷος γὰρ Ἀχιλλεὺς ἐγένετο, ἀπει-
κάσειεν ἄν τις καὶ Βρασίδαν καὶ ἄλλους, καὶ οἷος αὖ
Περικλῆς, καὶ Νέστορα καὶ Ἀντήνορα ―εἰσὶ δὲ καὶ ἕτεροι―
[221d] καὶ τοὺς ἄλλους κατὰ ταὔτ’ ἄν τις ἀπεικάζοι· οἷος δὲ οὑτοσὶ
γέγονε τὴν ἀτοπίαν ἅνθρωπος, καὶ αὐτὸς καὶ οἱ λόγοι αὐτοῦ,
οὐδ’ ἐγγὺς ἂν εὕροι τις ζητῶν, οὔτε τῶν νῦν οὔτε τῶν
παλαιῶν, εἰ μὴ ἄρα εἰ οἷς ἐγὼ λέγω ἀπεικάζοι τις αὐτόν,
ἀνθρώπων μὲν μηδενί, τοῖς δὲ σιληνοῖς καὶ σατύροις, αὐτὸν
καὶ τοὺς λόγους.
Καὶ γὰρ οὖν καὶ τοῦτο ἐν τοῖς πρώτοις παρέλιπον, ὅτι
καὶ οἱ λόγοι αὐτοῦ ὁμοιότατοί εἰσι τοῖς σιληνοῖς τοῖς διοιγο-
[221e] μένοις. εἰ γὰρ ἐθέλοι τις τῶν Σωκράτους ἀκούειν λόγων,
φανεῖεν ἂν πάνυ γελοῖοι τὸ πρῶτον· τοιαῦτα καὶ ὀνόματα
καὶ ῥήματα ἔξωθεν περιαμπέχονται, σατύρου δή τινα ὑβρι-
στοῦ δοράν. ὄνους γὰρ κανθηλίους λέγει καὶ χαλκέας τινὰς
καὶ σκυτοτόμους καὶ βυρσοδέψας, καὶ ἀεὶ διὰ τῶν αὐτῶν τὰ
αὐτὰ φαίνεται λέγειν, ὥστε ἄπειρος καὶ ἀνόητος ἄνθρωπος
[222a] πᾶς ἂν τῶν λόγων καταγελάσειεν. διοιγομένους δὲ ἰδὼν ἄν
τις καὶ ἐντὸς αὐτῶν γιγνόμενος πρῶτον μὲν νοῦν ἔχοντας
ἔνδον μόνους εὑρήσει τῶν λόγων, ἔπειτα θειοτάτους καὶ
πλεῖστα ἀγάλματ’ ἀρετῆς ἐν αὑτοῖς ἔχοντας καὶ ἐπὶ πλεῖ-
στον τείνοντας, μᾶλλον δὲ ἐπὶ πᾶν ὅσον προσήκει σκοπεῖν
τῷ μέλλοντι καλῷ κἀγαθῷ ἔσεσθαι.
Ταῦτ’ ἐστίν, ὦ ἄνδρες, ἃ ἐγὼ Σωκράτη ἐπαινῶ· καὶ αὖ
ἃ μέμφομαι συμμείξας ὑμῖν εἶπον ἅ με ὕβρισεν. καὶ μέν-
[222b] τοι οὐκ ἐμὲ μόνον ταῦτα πεποίηκεν, ἀλλὰ καὶ Χαρμίδην
τὸν Γλαύκωνος καὶ Εὐθύδημον τὸν Διοκλέους καὶ ἄλλους
πάνυ πολλούς, οὓς οὗτος ἐξαπατῶν ὡς ἐραστὴς παιδικὰ
μᾶλλον αὐτὸς καθίσταται ἀντ’ ἐραστοῦ. ἃ δὴ καὶ σοὶ
λέγω, ὦ Ἀγάθων, μὴ ἐξαπατᾶσθαι ὑπὸ τούτου, ἀλλ’ ἀπὸ
τῶν ἡμετέρων παθημάτων γνόντα εὐλαβηθῆναι, καὶ μὴ κατὰ
τὴν παροιμίαν ὥσπερ νήπιον παθόντα γνῶναι.
***
Και τώρα ύστερ' από το επεισόδιον αυτό, πώς φαντάζεσθε την ψυχικήν μου κατάστασιν; Από το ένα μέρος επίστευα, πως είχα εξευτελισθή· από το άλλο μ' εθάμβωνεν η προσωπικότης τούτου, η αυτοκυριαρχία και η δύναμις της θελήσεώς του. Είχα ευρεθή ενώπιον ανθρώπου, που όμοιόν του εις την φρόνησιν και την ευστάθειαν δεν επερίμενα ποτέ να συναντήσω. Κατ' αυτόν τον τρόπον, ούτε να του θυμώσω επιτέλους είχα την δύναμιν και να στερηθώ επομένως την συναναστροφήν του, ούτε να τον παρασύρω εύρισκα κανένα μέσον. Διότι με χρήματα (αυτό το ήξευρα καλά) ήτον απ' όλα τα μέρη άτρωτος, περισσότερον παρ' ό,τι ο Αίας με σίδηρον· και αφ' ετέρου από το μέσον, με το οποίον και μόνον έκρινα πως θα ημπορούσε να παγιδευθή, μου είχε διαφύγει. Ευρισκόμην λοιπόν εις αδιέξοδον και εγύριζα αιχμαλωτισμένος πέρα ως πέρα απ' αυτόν τον άνθρωπον, όσον κανείς από κανέναν εις τον κόσμον.
Είχαν προηγηθή ολ' αυτά τα γεγονότα της ζωής μου, όταν κατόπιν μού έτυχε να υπηρετήσωμεν μαζί εις την εκστρατείαν της Ποτειδαίας και να είμεθα εκεί ομοτράπεζοι. Λοιπόν εκεί εις τας κακουχίας πρώτον υπερτερούσεν όχι μόνον εμέ, αλλά και όλους μαζί τους άλλους. Οσάκις π.χ. ευρισκόμεθα εις την ανάγκην ένεκα αποκοπής των συγκοινωνιών, όπως συμβαίνει δα εις το μέτωπον, να περάσωμεν χωρίς τροφήν, δεν ήσαν τίποτε οι άλλοι συγκρινόμενοι μ' αυτόν κατά την αντοχήν. Και πάλιν όταν είχαμεν καλοπέρασιν, μόνος αυτός ήτον εις θέσιν να την χαρή, προ πάντων εις την οινοποσίαν· δεν την επεδίωκεν, αλλά οσάκις τον υπεχρέωναν να πίνη, τους έβαζεν όλους κάτω, και το περισσότερον απίστευτον απ' όλα: μεθυσμένον τον Σωκράτη δεν έχει ιδεί ποτέ του άνθρωπος. Περί αυτού άλλωστε θα σας δοθή, ελπίζω, και τώρα αμέσως η απόδειξις. Όσον αφορά πάλιν την αντοχήν του εις το ψύχος (και oι χειμώνες εκεί επάνω είναι δριμύτατοι) έκαμνε θαύματα. Ιδίως κάποτε που ήταν παγωνιά όσον γίνεται διαπεραστική: κανένας δεν εξεμύτιζεν από μέσα ή, οσάκις εξήρχετο κανείς, εφορούσαν όλοι ένα πλήθος πρόσθετα φορέματα και υποδήματα και είχαν τυλιγμένα τα πόδια των εις πιλήματα μέσα και δοράς προβάτων. Ε λοιπόν! αυτός υπ' αυτάς τας συνθήκας εφορούσεν, όταν εξήρχετο, το ίδιον φόρεμα, όπως και πρωτύτερα συνήθιζε να φορή, και εβάδιζεν ανυπόδητος επάνω εις τον πάγον με μεγαλυτέραν άνεσιν, παρ' όσον οι άλλοι με τα υποδήματά των. Και οι στρατιώται τον εστραβοκοίταζαν, νομίζοντες πως ήθελε να τους εξευτελίση.
Και αυτά μεν σχετικώς με το ζήτημα τούτο· αξίζει όμως ν' ακούσετε το τι έκανε και ετραύηξεν αυτός ο αντρειωμένος κάποτ' εκεί εις το μέτωπον. Συγκεντρωμένος δηλαδή εις μίαν σκέψιν του, εστέκετο από την αυγήν εκεί και εσυλλογίζετο. Και επειδή δεν επροχωρούσεν εις την σκέψιν, αντί να τα παραιτήση, εξηκολούθει να στέκεται και να την ζητή. Και είχε μεσημεριάσει πλέον, και ο κόσμος το επήρεν είδησιν και με κατάπληξιν ανεκοίνωσεν ο ένας εις τον άλλον, ότι ο Σωκράτης από το πρωι στέκεται εκεί και παρακολουθεί κάποιαν σκέψιν του. Εις το τέλος (είχε βραδυάσει εν τω μεταξύ) μετά το δείπνον μερικοί Ίωνες έσυραν έξω τα στρώματά των (καλοκαίρι ήταν τότε), αφ' ενός μεν δια να κοιμηθούν εις τα δροσερά, αφ' ετέρου δε δια να παραφυλάξουν, αν θα έστεκεν έτσι ακίνητος και την νύκτα. Και αυτός έμεινε πράγματι όρθιος, ως που εχάραξεν η αυγή και ανέτειλεν ο ήλιος. Ύστερα έκαμε την προσευχήν του εις τον ήλιον και απεμακρύνθη.
Αν αγαπάτε τώρα, εις τας μάχας· είναι δίκαιον άλλωστε να του αποδώσω εξάπαντος αυτόν τον έπαινον. Κατά την διάρκειαν δηλαδή της μάχης, μετά την έκβασιν της οποίας οι στρατηγοί μού απένειμαν το βραβείον της ανδρείας, αυτός με έσωσεν, κανένας άλλος. Είχα πληγωθή· αυτός όμως δεν εδέχθη να μ' εγκαταλείψη, αλλά έσωσεν από την μάχην και τα όπλα μου και μαζί και εμέ τον ίδιον. Και εγώ μεν και τότε επέμενα, Σωκράτη, να δώσουν οι στρατηγοί το βραβείον της ανδρείας εις σε· ως προς αυτό τουλάχιστον δεν θα έχης κανένα παράπονον εναντίον μου, ούτε θα ειπής ότι ψεύδομαι. Εντούτοις οι στρατηγοί, από σεβασμόν προς την κοινωνικήν μου περιωπήν, ήθελαν ν' απονείμουν εις εμέ το βραβείον· και συ τότε έδειξες μεγαλυτέραν προθυμίαν από τους στρατηγούς, εγώ να το λάβω και όχι συ. Προς τούτοις, κύριοι, θα ήξιζε τον κόπον να παρακολουθήσετε τον Σωκράτη την εποχήν που ο στρατός μας πανικόβλητος ωπισθοχωρούσεν από την μάχην του Δηλίου. Έτυχε πράγματι να ευρεθώ εκεί υπηρετών εις το ιππικόν, αυτός δε εις το πεζικόν. Ωπισθοχωρούσε λοιπόν, ενώ το πλήθος είχεν ήδη διασκορπισθή, αυτός και μαζί του ο Λάχης. Και εγώ τυχαίως τους συναντώ, και αμέσως τους φωνάζω, μόλις τους είδα, να μη φοβούνται και δεν θα τους αφήσω, τους έλεγα. Εις αυτήν λοιπόν, σας λέγω, την περίστασιν αντίκρυσα ωραιότερον παρ' όσον εις την Ποτείδαιαν το θέαμα του Σωκράτους· διότι ως έφιππος δεν είχα τόσον να φοβούμαι προσωπικώς. Πρώτα πρώτα, πόσον ανώτερος ήτο από τον Λάχητα εις το να διατηρή την ψυχραιμίαν του. Έπειτα μου παρείχε την εντύπωσιν, όπως αναφέρεις και συ, Αριστοφάνη, ότι και εκεί εβάδιζε τον δρόμον του ακριβώς όπως και εδώ, κορδωμένος και με τα μάτια ριγμένα ποτ' εκεί και ποτ' εδώ. Ατάραχος εκοίταζε δεξιά και αριστερά φίλους και εχθρούς και εφανέρωνεν εξ αποστάσεως πολλής εις τον καθένα, ότι αν άπλωνε κανείς επάνω του, θ' αντισταθή ο άνθρωπος αυτός με σθένος. Δι' αυτόν ακριβώς τον λόγον και υποχωρούσεν εν πάση ασφαλεία και αυτός και ο άλλος. Διότι εις τον πόλεμον, όσους τηρούν ανάλογον στάσιν, καταντά μήτε να τους εγγίζουν καν· προτιμούν να κυνηγούν εκείνους, που το έχουν βάλει πανικόβλητοι εις τα πόδια.
Υπάρχουν ακόμη και άλλα πολλά και αξιοθαύμαστα, που θα είχε κανείς να προσθέση εις έπαινον του Σωκράτους. Αλλά ως προς τας άλλας μεν ιδιότητας θα ηδύνατο ίσως ν' αποδώση κανείς παρόμοια και εις έναν άλλον· το ότι όμως δεν ομοιάζει με κανέναν άνθρωπον ούτε από τους αρχαίους ούτε από τους συγχρόνους, αυτό επιβάλλει κάθε θαυμασμόν. Τι ήτον π.χ. ο Αχιλλεύς, θα ημπορούσες να έχης μίαν εικόνα από τον Βρασίδαν και άλλους· και πάλιν τι ήτον ο Περικλής, από τον Νέστορα και τον Αντήνορα ― και δεν είναι αυτοί μόνοι. Και δια τους άλλους επίσης θα ημπορούσες να εύρης αναλογίας παρομοίας. Άνθρωπον όμως, οποίος υπήρξεν αυτός, αλλόκοτος και ο ίδιος και οι λόγοι του, ούτε κατά προσέγγισιν δεν θα εύρης, όσον και να ζητήσης, ούτε μεταξύ των αρχαίων ούτε μεταξύ των συγχρόνων ― εκτός αν τον παραβάλης μ' αυτούς που λέγω, όχι με άνθρωπον οιονδήποτε, αλλά με τους Σιληνούς και τους Σατύρους, και τον ίδιον και τας ομιλίας του.
Διότι ―και παρέλειψα ν' αναφέρω τούτο κατ' αρχάς― και αι συνδιαλέξεις του έχουν καταπληκτικήν πράγματι ομοιότητα με τους Σιληνούς, που ανοιγοκλείουν. Όστις π.χ. θελήση τυχόν να παρακολουθήση τας συζητήσεις του Σωκράτους, θα του έκαμναν κατ' αρχάς πολύ κωμικήν εντύπωσιν: αυτήν την εμφάνισιν έχουν και αι λέξεις και αι εκφράσεις, με τας οποίας ειν' επενδεδυμέναι εξωτερικώς, σαν με το δέρμα χυδαίου Σατύρου. Κάτι γαϊδάρους αναφέρει πάντοτε σαμαρωμένους και χαλκωματάδες και πετσωτήδες και βυρσοδέψας, και παρουσιάζεται ως να επαναλαμβάνη συνεχώς τα ίδια με τας ιδίας λέξεις. Έτσι οιοσδήποτε άνθρωπος άπειρος και επιπόλαιος θα εγελούσε με τας συζητήσεις του. Όταν όμως τας ιδής ν' ανοίγονται και όσον περισσότερον εισδύεις εις το βάθος των, θα εύρης τότε, πρώτον μεν ότι είναι αι μόναι συζητήσεις που έχουν νόημα, έπειτα ότι είναι θείαι εις ύψιστον βαθμόν και κρύπτουν μέσα των αρετής αγάλματα πλήθος, και πλήθος είναι τα ζητήματα που εγγίζουν, ή μάλλον όλα όσα οφείλει να έχη υπ' όψει του οστισδήποτε πρόκειται να γίνη τέλειος άνθρωπος. Αυτά είναι, κύριοι, όσα έχω να επαινέσω εγώ τον Σωκράτη. Και όσα πάλιν παράπονα έχω εναντίον του, τα παρενέβαλα εις την ομιλίαν μου, τας προσβολάς που μου έκαμε. Και δεν είμαι ο μόνος, που έχει μεταχειρισθή κατ' αυτόν τον τρόπον· και τον Χαρμίδην του Γλαύκωνος και τον Ευθύδημον του Διοκλέους και ένα μεγάλον αριθμόν άλλων. Τους εξαπατά, πως ειν' εραστής των, και εις το τέλος καταντά να γίνεται ο ίδιος ερώμενος αντί εραστού. Το ίδιον επίσης λέγω και προς σε, Αγάθων. Να μην αφήσης να σ' εξαπατήση αυτός εδώ, μόνον να λάβης τα μέτρα σου, διδαχθείς από τα παθήματα τα ιδικά μας, ώστε να μη σου γίνη μάθημα το πάθημα, όπως εις τον ανόητον της παροιμίας».
Και τώρα ύστερ' από το επεισόδιον αυτό, πώς φαντάζεσθε την ψυχικήν μου κατάστασιν; Από το ένα μέρος επίστευα, πως είχα εξευτελισθή· από το άλλο μ' εθάμβωνεν η προσωπικότης τούτου, η αυτοκυριαρχία και η δύναμις της θελήσεώς του. Είχα ευρεθή ενώπιον ανθρώπου, που όμοιόν του εις την φρόνησιν και την ευστάθειαν δεν επερίμενα ποτέ να συναντήσω. Κατ' αυτόν τον τρόπον, ούτε να του θυμώσω επιτέλους είχα την δύναμιν και να στερηθώ επομένως την συναναστροφήν του, ούτε να τον παρασύρω εύρισκα κανένα μέσον. Διότι με χρήματα (αυτό το ήξευρα καλά) ήτον απ' όλα τα μέρη άτρωτος, περισσότερον παρ' ό,τι ο Αίας με σίδηρον· και αφ' ετέρου από το μέσον, με το οποίον και μόνον έκρινα πως θα ημπορούσε να παγιδευθή, μου είχε διαφύγει. Ευρισκόμην λοιπόν εις αδιέξοδον και εγύριζα αιχμαλωτισμένος πέρα ως πέρα απ' αυτόν τον άνθρωπον, όσον κανείς από κανέναν εις τον κόσμον.
Είχαν προηγηθή ολ' αυτά τα γεγονότα της ζωής μου, όταν κατόπιν μού έτυχε να υπηρετήσωμεν μαζί εις την εκστρατείαν της Ποτειδαίας και να είμεθα εκεί ομοτράπεζοι. Λοιπόν εκεί εις τας κακουχίας πρώτον υπερτερούσεν όχι μόνον εμέ, αλλά και όλους μαζί τους άλλους. Οσάκις π.χ. ευρισκόμεθα εις την ανάγκην ένεκα αποκοπής των συγκοινωνιών, όπως συμβαίνει δα εις το μέτωπον, να περάσωμεν χωρίς τροφήν, δεν ήσαν τίποτε οι άλλοι συγκρινόμενοι μ' αυτόν κατά την αντοχήν. Και πάλιν όταν είχαμεν καλοπέρασιν, μόνος αυτός ήτον εις θέσιν να την χαρή, προ πάντων εις την οινοποσίαν· δεν την επεδίωκεν, αλλά οσάκις τον υπεχρέωναν να πίνη, τους έβαζεν όλους κάτω, και το περισσότερον απίστευτον απ' όλα: μεθυσμένον τον Σωκράτη δεν έχει ιδεί ποτέ του άνθρωπος. Περί αυτού άλλωστε θα σας δοθή, ελπίζω, και τώρα αμέσως η απόδειξις. Όσον αφορά πάλιν την αντοχήν του εις το ψύχος (και oι χειμώνες εκεί επάνω είναι δριμύτατοι) έκαμνε θαύματα. Ιδίως κάποτε που ήταν παγωνιά όσον γίνεται διαπεραστική: κανένας δεν εξεμύτιζεν από μέσα ή, οσάκις εξήρχετο κανείς, εφορούσαν όλοι ένα πλήθος πρόσθετα φορέματα και υποδήματα και είχαν τυλιγμένα τα πόδια των εις πιλήματα μέσα και δοράς προβάτων. Ε λοιπόν! αυτός υπ' αυτάς τας συνθήκας εφορούσεν, όταν εξήρχετο, το ίδιον φόρεμα, όπως και πρωτύτερα συνήθιζε να φορή, και εβάδιζεν ανυπόδητος επάνω εις τον πάγον με μεγαλυτέραν άνεσιν, παρ' όσον οι άλλοι με τα υποδήματά των. Και οι στρατιώται τον εστραβοκοίταζαν, νομίζοντες πως ήθελε να τους εξευτελίση.
Και αυτά μεν σχετικώς με το ζήτημα τούτο· αξίζει όμως ν' ακούσετε το τι έκανε και ετραύηξεν αυτός ο αντρειωμένος κάποτ' εκεί εις το μέτωπον. Συγκεντρωμένος δηλαδή εις μίαν σκέψιν του, εστέκετο από την αυγήν εκεί και εσυλλογίζετο. Και επειδή δεν επροχωρούσεν εις την σκέψιν, αντί να τα παραιτήση, εξηκολούθει να στέκεται και να την ζητή. Και είχε μεσημεριάσει πλέον, και ο κόσμος το επήρεν είδησιν και με κατάπληξιν ανεκοίνωσεν ο ένας εις τον άλλον, ότι ο Σωκράτης από το πρωι στέκεται εκεί και παρακολουθεί κάποιαν σκέψιν του. Εις το τέλος (είχε βραδυάσει εν τω μεταξύ) μετά το δείπνον μερικοί Ίωνες έσυραν έξω τα στρώματά των (καλοκαίρι ήταν τότε), αφ' ενός μεν δια να κοιμηθούν εις τα δροσερά, αφ' ετέρου δε δια να παραφυλάξουν, αν θα έστεκεν έτσι ακίνητος και την νύκτα. Και αυτός έμεινε πράγματι όρθιος, ως που εχάραξεν η αυγή και ανέτειλεν ο ήλιος. Ύστερα έκαμε την προσευχήν του εις τον ήλιον και απεμακρύνθη.
Αν αγαπάτε τώρα, εις τας μάχας· είναι δίκαιον άλλωστε να του αποδώσω εξάπαντος αυτόν τον έπαινον. Κατά την διάρκειαν δηλαδή της μάχης, μετά την έκβασιν της οποίας οι στρατηγοί μού απένειμαν το βραβείον της ανδρείας, αυτός με έσωσεν, κανένας άλλος. Είχα πληγωθή· αυτός όμως δεν εδέχθη να μ' εγκαταλείψη, αλλά έσωσεν από την μάχην και τα όπλα μου και μαζί και εμέ τον ίδιον. Και εγώ μεν και τότε επέμενα, Σωκράτη, να δώσουν οι στρατηγοί το βραβείον της ανδρείας εις σε· ως προς αυτό τουλάχιστον δεν θα έχης κανένα παράπονον εναντίον μου, ούτε θα ειπής ότι ψεύδομαι. Εντούτοις οι στρατηγοί, από σεβασμόν προς την κοινωνικήν μου περιωπήν, ήθελαν ν' απονείμουν εις εμέ το βραβείον· και συ τότε έδειξες μεγαλυτέραν προθυμίαν από τους στρατηγούς, εγώ να το λάβω και όχι συ. Προς τούτοις, κύριοι, θα ήξιζε τον κόπον να παρακολουθήσετε τον Σωκράτη την εποχήν που ο στρατός μας πανικόβλητος ωπισθοχωρούσεν από την μάχην του Δηλίου. Έτυχε πράγματι να ευρεθώ εκεί υπηρετών εις το ιππικόν, αυτός δε εις το πεζικόν. Ωπισθοχωρούσε λοιπόν, ενώ το πλήθος είχεν ήδη διασκορπισθή, αυτός και μαζί του ο Λάχης. Και εγώ τυχαίως τους συναντώ, και αμέσως τους φωνάζω, μόλις τους είδα, να μη φοβούνται και δεν θα τους αφήσω, τους έλεγα. Εις αυτήν λοιπόν, σας λέγω, την περίστασιν αντίκρυσα ωραιότερον παρ' όσον εις την Ποτείδαιαν το θέαμα του Σωκράτους· διότι ως έφιππος δεν είχα τόσον να φοβούμαι προσωπικώς. Πρώτα πρώτα, πόσον ανώτερος ήτο από τον Λάχητα εις το να διατηρή την ψυχραιμίαν του. Έπειτα μου παρείχε την εντύπωσιν, όπως αναφέρεις και συ, Αριστοφάνη, ότι και εκεί εβάδιζε τον δρόμον του ακριβώς όπως και εδώ, κορδωμένος και με τα μάτια ριγμένα ποτ' εκεί και ποτ' εδώ. Ατάραχος εκοίταζε δεξιά και αριστερά φίλους και εχθρούς και εφανέρωνεν εξ αποστάσεως πολλής εις τον καθένα, ότι αν άπλωνε κανείς επάνω του, θ' αντισταθή ο άνθρωπος αυτός με σθένος. Δι' αυτόν ακριβώς τον λόγον και υποχωρούσεν εν πάση ασφαλεία και αυτός και ο άλλος. Διότι εις τον πόλεμον, όσους τηρούν ανάλογον στάσιν, καταντά μήτε να τους εγγίζουν καν· προτιμούν να κυνηγούν εκείνους, που το έχουν βάλει πανικόβλητοι εις τα πόδια.
Υπάρχουν ακόμη και άλλα πολλά και αξιοθαύμαστα, που θα είχε κανείς να προσθέση εις έπαινον του Σωκράτους. Αλλά ως προς τας άλλας μεν ιδιότητας θα ηδύνατο ίσως ν' αποδώση κανείς παρόμοια και εις έναν άλλον· το ότι όμως δεν ομοιάζει με κανέναν άνθρωπον ούτε από τους αρχαίους ούτε από τους συγχρόνους, αυτό επιβάλλει κάθε θαυμασμόν. Τι ήτον π.χ. ο Αχιλλεύς, θα ημπορούσες να έχης μίαν εικόνα από τον Βρασίδαν και άλλους· και πάλιν τι ήτον ο Περικλής, από τον Νέστορα και τον Αντήνορα ― και δεν είναι αυτοί μόνοι. Και δια τους άλλους επίσης θα ημπορούσες να εύρης αναλογίας παρομοίας. Άνθρωπον όμως, οποίος υπήρξεν αυτός, αλλόκοτος και ο ίδιος και οι λόγοι του, ούτε κατά προσέγγισιν δεν θα εύρης, όσον και να ζητήσης, ούτε μεταξύ των αρχαίων ούτε μεταξύ των συγχρόνων ― εκτός αν τον παραβάλης μ' αυτούς που λέγω, όχι με άνθρωπον οιονδήποτε, αλλά με τους Σιληνούς και τους Σατύρους, και τον ίδιον και τας ομιλίας του.
Διότι ―και παρέλειψα ν' αναφέρω τούτο κατ' αρχάς― και αι συνδιαλέξεις του έχουν καταπληκτικήν πράγματι ομοιότητα με τους Σιληνούς, που ανοιγοκλείουν. Όστις π.χ. θελήση τυχόν να παρακολουθήση τας συζητήσεις του Σωκράτους, θα του έκαμναν κατ' αρχάς πολύ κωμικήν εντύπωσιν: αυτήν την εμφάνισιν έχουν και αι λέξεις και αι εκφράσεις, με τας οποίας ειν' επενδεδυμέναι εξωτερικώς, σαν με το δέρμα χυδαίου Σατύρου. Κάτι γαϊδάρους αναφέρει πάντοτε σαμαρωμένους και χαλκωματάδες και πετσωτήδες και βυρσοδέψας, και παρουσιάζεται ως να επαναλαμβάνη συνεχώς τα ίδια με τας ιδίας λέξεις. Έτσι οιοσδήποτε άνθρωπος άπειρος και επιπόλαιος θα εγελούσε με τας συζητήσεις του. Όταν όμως τας ιδής ν' ανοίγονται και όσον περισσότερον εισδύεις εις το βάθος των, θα εύρης τότε, πρώτον μεν ότι είναι αι μόναι συζητήσεις που έχουν νόημα, έπειτα ότι είναι θείαι εις ύψιστον βαθμόν και κρύπτουν μέσα των αρετής αγάλματα πλήθος, και πλήθος είναι τα ζητήματα που εγγίζουν, ή μάλλον όλα όσα οφείλει να έχη υπ' όψει του οστισδήποτε πρόκειται να γίνη τέλειος άνθρωπος. Αυτά είναι, κύριοι, όσα έχω να επαινέσω εγώ τον Σωκράτη. Και όσα πάλιν παράπονα έχω εναντίον του, τα παρενέβαλα εις την ομιλίαν μου, τας προσβολάς που μου έκαμε. Και δεν είμαι ο μόνος, που έχει μεταχειρισθή κατ' αυτόν τον τρόπον· και τον Χαρμίδην του Γλαύκωνος και τον Ευθύδημον του Διοκλέους και ένα μεγάλον αριθμόν άλλων. Τους εξαπατά, πως ειν' εραστής των, και εις το τέλος καταντά να γίνεται ο ίδιος ερώμενος αντί εραστού. Το ίδιον επίσης λέγω και προς σε, Αγάθων. Να μην αφήσης να σ' εξαπατήση αυτός εδώ, μόνον να λάβης τα μέτρα σου, διδαχθείς από τα παθήματα τα ιδικά μας, ώστε να μη σου γίνη μάθημα το πάθημα, όπως εις τον ανόητον της παροιμίας».
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου