ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (46-55)

[46] Ἡγοῦμαι δ᾽ οὕτως ἄν σε μάλιστα καταμαθεῖν εἴτ᾽ εἰρηνικῶς εἴτε πολεμικῶς αἱ πόλεις αὗται πρὸς ἀλλήλας ἔχουσιν, εἰ διεξέλθοιμεν μήτε παντάπασιν ἁπλῶς μήτε λίαν ἀκριβῶς τὰ μέγιστα τῶν παρόντων αὐταῖς, καὶ πρῶτον μὲν σκεψαίμεθα τὰ Λακεδαιμονίων.

[47] Οὗτοι γὰρ ἄρχοντες τῶν Ἑλλήνων, οὐ πολὺς χρόνος ἐξ οὗ, καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν, εἰς τοσαύτην μεταβολὴν ἦλθον, ἐπειδὴ τὴν μάχην ἡττήθησαν τὴν ἐν Λεύκτροις, ὥστ᾽ ἀπεστερήθησαν μὲν τῆς ἐν τοῖς Ἕλλησι δυναστείας, τοιούτους δ᾽ ἄνδρας ἀπώλεσαν σφῶν αὐτῶν, οἳ προῃροῦντο τεθνάναι μᾶλλον ἢ ζῆν ἡττηθέντες ὧν πρότερον ἐδέσποζον.

[48] Πρὸς δὲ τούτοις ἐπεῖδον Πελοποννησίους ἅπαντας τοὺς πρότερον μεθ᾽ αὑτῶν ἐπὶ τοὺς ἄλλους ἀκολουθοῦντας, τούτους μετὰ Θηβαίων εἰς τὴν αὑτῶν εἰσβαλόντας, πρὸς οὓς ἠναγκάσθησαν διακινδυνεύειν οὐκ ἐν τῇ χώρᾳ περὶ τῶν καρπῶν, ἀλλ᾽ ἐν μέση τῇ πόλει πρὸς αὐτοῖς τοῖς ἀρχείοις περὶ παίδων καὶ γυναικῶν τοιοῦτον κίνδυνον, ὃν μὴ κατορθώσαντες μὲν εὐθὺς ἀπώλλυντο,

[49] νικήσαντες δ᾽ οὐδὲν μᾶλλον ἀπηλλαγμένοι τῶν κακῶν εἰσιν, ἀλλὰ πολεμοῦνται μὲν ὑπὸ τῶν τὴν χώραν αὐτῶν περιοικούντων, ἀπιστοῦνται δ᾽ ὑφ᾽ ἁπάντων Πελοποννησίων, μισοῦνται δ᾽ ὑπὸ τοῦ πλήθους τῶν Ἑλλήνων, ἄγονται δὲ καὶ φέρονται καὶ τῆς νυκτὸς καὶ τῆς ἡμέρας ὑπὸ τῶν οἰκετῶν τῶν σφετέρων αὐτῶν, οὐδεμίαν δ᾽ ἡμέραν διαλείπουσιν ἢ στρατεύοντες ἐπί τινας ἢ μαχόμενοι πρός τινας ἢ βοηθοῦντες τοῖς ἀπολλυμένοις αὑτῶν.

[50] Τὸ δὲ μέγιστον τῶν κακῶν· δεδιότες γὰρ διατελοῦσιν μὴ Θηβαῖοι διαλυσάμενοι τὰ πρὸς Φωκέας πάλιν ἐπανελθόντες μείζοσιν αὐτοὺς συμφοραῖς περιβάλωσιν τῶν πρότερον γεγενημένων. Καίτοι πῶς οὐ χρὴ νομίζειν τοὺς οὕτω διακειμένους ἀσμένους ἂν ἰδεῖν ἐπιστατοῦντα τῆς εἰρήνης ἀξιόχρεων ἄνδρα καὶ δυνάμενον διαλῦσαι τοὺς ἐνεστῶτας πολέμους αὐτοῖς;

[51] Ἀργείους τοίνυν ἴδοις ἂν τὰ μὲν παραπλησίως τοῖς εἰρημένοις πράττοντας, τὰ δὲ χεῖρον τούτων ἔχοντας· πολεμοῦσιν μὲν γὰρ, ἐξ οὗπερ τὴν πόλιν οἰκοῦσιν, πρὸς τοὺς ὁμόρους, ὥσπερ Λακεδαιμόνιοι, τοσοῦτον δὲ διαφέρουσιν ὅσον ἐκεῖνοι μὲν πρὸς ἥττους αὑτῶν, οὗτοι δὲ πρὸς κρείττους· ὃ πάντες ἂν ὁμολογήσειαν μέγιστον εἶναι τῶν κακῶν. Οὕτω δὲ τὰ περὶ τὸν πόλεμον ἀτυχοῦσιν, ὥστ᾽ ὀλίγου δεῖν καθ᾽ ἕκαστον τὸν ἐνιαυτὸν τεμνομένην καὶ πορθουμένην τὴν αὑτῶν χώραν περιορῶσιν.

[52] Ὃ δὲ πάντων δεινότατον· ὅταν γὰρ οἱ πολέμιοι διαλίπωσιν κακῶς αὐτοὺς ποιοῦντες, αὐτοὶ τοὺς ἐνδοξοτάτους καὶ πλουσιωτάτους τῶν πολιτῶν ἀπολλύουσιν, καὶ ταῦτα δρῶντες οὕτω χαίρουσιν ὡς οὐδένες ἄλλοι τοὺς πολεμίους ἀποκτείνοντες. Αἴτιον δ᾽ ἐστὶ τοῦ ταραχωδῶς αὐτοὺς ζῆν οὕτως οὐδὲν ἄλλο πλὴν ὁ πόλεμος· ὃν ἢν διαλύσῃς, οὐ μόνον αὐτοὺς τούτων ἀπαλλάξεις, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἄμεινον βουλεύεσθαι ποιήσεις.

[53] Ἀλλὰ μὴν τὰ περὶ Θηβαίους οὐδὲ σὲ λέληθεν. Καλλίστην γὰρ μάχην νικήσαντες καὶ δόξαν ἐξ αὐτῆς μεγίστην λαβόντες, διὰ τὸ μὴ καλῶς χρῆσθαι ταῖς εὐτυχίαις οὐδὲν βέλτιον πράττουσιν τῶν ἡττηθέντων καὶ δυστυχησάντων. Οὐ γὰρ ἔφθασαν τῶν ἐχθρῶν κρατήσαντες, καὶ πάντων ἀμελήσαντες ἠνώχλουν μὲν ταῖς πόλεσι ταῖς ἐν Πελοποννήσῳ, Θετταλίαν δ᾽ ἐτόλμων καταδουλοῦσθαι, Μεγαρεῦσι δ᾽ ὁμόροις οὖσιν ἠπείλουν, τὴν δ᾽ ἡμετέραν πόλιν μέρος τι τῆς χῶρας ἀπεστέρουν, Εὔβοιαν δ᾽ ἐπόρθουν, εἰς Βυζάντιον δὲ τριήρεις ἐξέπεμπον, ὡς καὶ γῆς καὶ θαλάττης ἄρξοντες.

[54] Τελευτῶντες δὲ πρὸς Φωκέας πόλεμον ἐξήνεγκαν ὡς τῶν τε πόλεων ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ κρατήσοντες, τόν τε τόπον ἅπαντα τὸν περιέχοντα κατασχήσοντες, τῶν τε χρημάτων τῶν ἐν Δελφοῖς περιγενησόμενοι ταῖς ἐκ τῶν ἰδίων δαπάναις. Ὧν οὐδὲν αὐτοῖς ἀποβέβηκεν, ἀλλ᾽ ἀντὶ μὲν τοῦ λαβεῖν τὰς Φωκέων πόλεις τὰς αὑτῶν ἀπολωλέκασιν, εἰσβάλλοντες δ᾽ εἰς τὴν τῶν πολεμίων ἐλάττω κακὰ ποιοῦσιν ἐκείνους ἢ πάσχουσιν ἀπιόντες εἰς τὴν αὑτῶν·

[55] ἐν μὲν γὰρ τῇ Φωκίδι τῶν μισθοφόρων τινὰς ἀποκτείνουσιν οἷς λυσιτελεῖ τεθνάναι μᾶλλον ἢ ζῆν, ἀναχωροῦντες δὲ τοὺς ἐνδοξοτάτους αὑτῶν καὶ μάλιστα τολμῶντας ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἀποθνῄσκειν ἀπολλύουσιν. Εἰς τοῦτο δ᾽ αὐτῶν τὰ πράγματα περιέστηκεν, ὥστ᾽ ἐλπίσαντες ἅπαντας τοὺς Ἕλληνας ὑφ᾽ αὑτοῖς ἔσεσθαι νῦν ἐν σοὶ τὰς ἐλπίδας ἔχουσι τῆς αὑτῶν σωτηρίας. Ὥστ᾽ οἶμαι καὶ τούτους ταχέως ποιήσειν ὅ τι ἂν σὺ κελεύῃς καὶ συμβουλεύῃς.

***
Η κατάσταση των Λακεδαιμονίων.
[46] Έχω τη γνώμη πως θα μπορούσες να διαπιστώσεις πιο καλά τις φιλικές ή εχθρικές σχέσεις που έχουν αυτές οι πόλεις μεταξύ τους, αν μελετήσουμε προσεκτικά —όχι σε γενικές γραμμές ούτε με λεπτομέρειες— τα σπουδαιότερα ζητήματα που τις απασχολούν. Και πρώτα-πρώτα ας εξετάσουμε την κατάσταση των Λακεδαιμονίων.

[47] Αυτοί λοιπόν που ήταν οι ηγεμόνες της Ελλάδας —δεν πάει πολύς καιρός από την εποχή αυτή— και στη στεριά μα και στη θάλασσα, από τη μέρα που νικήθηκαν στα Λεύκτρα έπεσαν τόσο χαμηλά, ώστε στερήθηκαν την ηγεμονία των Ελλήνων και έχασαν τέτοια παλικάρια, που προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να ζούνε νικημένοι από τους παλιούς τους υπήκοους.

[48] Ακόμα, είδαν όλους τους Πελοποννησίους —που πρώτα αυτούς ακολουθούσαν ενάντια σε άλλους— τώρα μαζί με τους Θηβαίους να εισβάλουνε στη χώρα τους, και αναγκάστηκαν να πολεμήσουν όχι μες στα χωράφια, για να υπερασπίσουν τη σοδειά, αλλά κατάμεσα στην πόλη, πλάι στα κτήρια των αρχών, για να γλιτώσουν τα παιδιά και τις γυναίκες τους·

[49] και να αντιμετωπίσουν τέτοιο κίνδυνο, που σε περίπτωση αποτυχίας την ίδια ώρα θα χάνονταν, μα και που νίκησαν ακόμα, δεν γλίτωσαν καθόλου από τις συμφορές, αφού τους πολεμούν οι γείτονες της χώρας τους, τους βλέπουν δύσπιστα όλοι οι Πελοποννήσιοι και δεν τους έχουν καμιά εμπιστοσύνη, τους μισούν οι περισσότεροι Έλληνες, μέρα και νύχτα οι δούλοι τους τούς κάνουν ό,τι θέλουν· και ούτε στιγμή δεν σταματούν να κάμνουν εκστρατείες, να πολεμούν συνέχεια ή και να στέλνουν βοήθεια σε όσους δικούς τους κινδυνεύουν να χαθούν.

[50] Και η πιο μεγάλη συμφορά, ζουν πάντα με τον φόβο μήπως οι Θηβαίοι συμβιβαστούν με τους Φωκείς και ξαναέρθουν πάλι να τους δημιουργήσουν ακόμα πιο φριχτά δεινά από τα προηγούμενα. Πώς λοιπόν να μη νομίσεις ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε μια τέτοια κατάσταση θα δουν με αφάνταστη χαρά να πρωτοστατεί για την ειρήνη ένας άντρας αξιόπιστος και ικανός να βάλει τέρμα στους ολέθριους πολέμους που τους βασανίζουν τώρα;

Η κατάσταση των Αργείων.
[51] Για τους Αργείους τώρα σε άλλα ζητήματα θα δεις να βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τους Σπαρτιάτες, σε άλλα πάλι σε χειρότερη από αυτούς: Από τότε δηλαδή που ίδρυσαν την πόλη τους βρίσκονται με τους γείτονες σε πόλεμο αδιάκοπο, ακριβώς σαν τους Σπαρτιάτες, με τη διαφορά μονάχα ότι εκείνοι πολεμούν με ασθενέστερους, ενώ αυτοί μάχονται πάντα με ισχυρότερους· και αυτό όλοι θα το παραδεχτούν πως είναι φοβερό κακό! Και τέτοια ατυχία τούς βαραίνει στους πολέμους τους, ώστε κάθε χρόνο σχεδόν υποχρεώνονται να δουν τη χώρα τους να ερημώνεται, να καταστρέφεται μπροστά στα μάτια τους. Και το χειρότερο από όλα:

[52] Όταν οι εχθροί πάψουν για λίγο να τους κακοποιούν, οι ίδιοι εξοντώνουν τους πιο ένδοξους και τους πιο πλούσιους από τους συμπολίτες τους., και αντλούν από την πράξη τους αυτή μια τέτοια ικανοποίηση, όση κανένας άλλος σκοτώνοντας και εχθρό δεν θα μπορούσε να τη νιώσει. Και η αιτία που τους έριξε σε τόσο ανώμαλη ζωή είναι ασφαλώς ο πόλεμος· αυτόν αν καταλύσεις, όχι μονάχα αυτούς τους ίδιους θα απαλλάξεις από όλα αυτά, αλλά θα τους βοηθήσεις κιόλας να αντιμετωπίσουνε με τρόπο πιο ορθό και τα άλλα τους προβλήματα.

Η κατάσταση των Θηβαίων.
[53] Ούτε και την κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι Θηβαίοι πιστεύω να αγνοείς: Κέρδισαν μια σπουδαία μάχη και εξασφάλισαν μεγάλη δόξα από αυτή, όμως με το να μην κάνουν σωστή χρήση της τύχης της καλής, βρίσκονται τώρα στην ίδια μοίρα με αυτούς που είχαν την ατυχία να νικηθούν. Δεν πρόλαβαν, θέλω να πω, καλά-καλά να επιβληθούν στους εχθρούς τους και, αδιαφορώντας με επιπολαιότητα για όλα , ενοχλούσαν τις πόλεις της Πελοποννήσου, προσπαθούσαν παράτολμα να υποτάξουν τη Θεσσαλία, τους Μεγαρείς πάλι, τους γείτονές τους, τους απειλούσαν, από την πόλη τη δική μας πήραν ένα τμήμα, λεηλατούσαν την Εύβοια, έστελναν πολεμικά καράβια στο Βυζάντιο, αποβλέποντας στο να επιβάλουν κυριαρχία στη θάλασσα και στη στεριά.

[54] Στο τέλος κήρυξαν και τον πόλεμο προς τους Φωκείς, με τον σκοπό μέσα σε λίγο χρόνο να νικήσουν τις πόλεις τους, να επικρατήσουν έπειτα σε όλη τους την περιοχή και να βάλουν στο χέρι τούς θησαυρούς από το μαντείο των Δελφών, για τις δικές τους τις δαπάνες βέβαια. Από όλα αυτά τίποτα απολύτως δεν πέτυχαν· αντίθετα, αντί να κατακτήσουν τις πόλεις των Φωκέων, έχασαν τις δικές τους· και όταν εισβάλλουν στη χώρα των εχθρών, λιγότερα κακά φέρνουν σ᾽ εκείνους από όσα παθαίνουν οι ίδιοι γυρνώντας στην πατρίδα τους.

[55] Στη Φωκίδα λ.χ. σκοτώνουν μερικούς από τους μισθοφόρους, που τους συμφέρει περισσότερο ο θάνατος παρά να ζουν· υποχωρώντας όμως αναγκάζονται να χάσουν τους πιο λαμπρούς πολίτες τους, αυτούς που έχουν το θάρρος να πεθαίνουν για την πατρίδα τους. Και τα πράγματα έχουν φτάσει σε τέτοιο αδιέξοδο γι᾽ αυτούς, ώστε αυτοί που φιλοδόξησαν να υποτάξουν όλους τους Έλληνες, τώρα στηρίζουν τις ελπίδες για τη δικιά τους σωτηρία μόνο σ᾽ εσένα. Γι᾽ αυτόν ακριβώς τον λόγο πιστεύω ότι και αυτοί αμέσως θα εκτελέσουν ό,τι τους πεις και ό,τι τους συμβουλεύσεις.