ΙΣΟΚΡ 2.15–26
(ΙΣΟΚΡ 2.15–35: Συμβουλές για μια χρηστή διακυβέρνηση) Ο ενδεδειγμένος τρόπος άσκησης της εξουσίας
Μετά το προοίμιον (2.1–8) ο ρήτορας πέρασε στις συμβουλές του περί χρηστής διακυβέρνησης προς τον νεαρό διάδοχο του κυπριακού θρόνου, τον Νικοκλή. Αφού καθόρισε πώς οφείλει να προετοιμάσει την ψυχή και τη διάνοιά του όποιος πρόκειται να αναλάβει την εξουσία σε μια πόλη, συνεχίζει:
[15] Ἄρχεσθαι μὲν οὖν ἐντεῦθεν χρὴ τοὺς μέλλοντάς τι
τῶν δεόντων ποιήσειν, πρὸς δὲ τούτοις φιλάνθρωπον εἶναι
δεῖ καὶ φιλόπολιν· οὔτε γὰρ ἵππων οὔτε κυνῶν οὔτ’ ἀνδρῶν
οὔτ’ ἄλλου πράγματος οὐδενὸς οἷόν τε καλῶς ἄρχειν, ἂν
μή τις χαίρῃ τούτοις ὧν αὐτὸν δεῖ ποιεῖσθαι τὴν ἐπιμέ-
λειαν. μελέτω σοι τοῦ πλήθους, καὶ περὶ παντὸς ποιοῦ
κεχαρισμένως αὐτοῖς ἄρχειν, [16] γιγνώσκων ὅτι καὶ τῶν
ὀλιγαρχιῶν καὶ τῶν ἄλλων πολιτειῶν αὗται πλεῖστον χρόνον
διαμένουσιν, αἵ τινες ἂν ἄριστα τὸ πλῆθος θεραπεύωσιν.
καλῶς δὲ δημαγωγήσεις, ἐὰν μήθ’ ὑβρίζειν τὸν ὄχλον ἐᾷς
μήθ’ ὑβριζόμενον περιορᾷς, ἀλλὰ σκοπῇς ὅπως οἱ βέλτι-
στοι μὲν τὰς τιμὰς ἕξουσιν, οἱ δ’ ἄλλοι μηδὲν ἀδικήσονται·
ταῦτα γὰρ στοιχεῖα πρῶτα καὶ μέγιστα χρηστῆς πολιτείας
ἐστίν.
[17] Τῶν προσταγμάτων καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων
κίνει καὶ μετατίθει τὰ μὴ καλῶς καθεστῶτα, καὶ μάλιστα
μὲν εὑρετὴς γίγνου τῶν βελτίστων, εἰ δὲ μή, μιμοῦ τὰ παρὰ
τοῖς ἄλλοις ὀρθῶς ἔχοντα. ζήτει νόμους τὸ μὲν σύμπαν
δικαίους καὶ συμφέροντας καὶ σφίσιν αὐτοῖς ὁμολογουμέ-
νους, πρὸς δὲ τούτοις οἵ τινες τὰς μὲν ἀμφισβητήσεις ὡς
ἐλαχίστας τὰς δὲ διαλύσεις ὡς οἷόν τε ταχίστας τοῖς
πολίταις ποιοῦσι· ταῦτα γὰρ ἅπαντα προσεῖναι δεῖ τοῖς
καλῶς κειμένοις νόμοις. [18] τὰς μὲν ἐργασίας αὐτοῖς
καθίστη κερδαλέας, τὰς δὲ πραγματείας ἐπιζημίους, ἵνα
τὰς μὲν φεύγωσιν πρὸς δὲ τὰς προθυμότερον ἔχωσιν. τὰς
κρίσεις ποιοῦ περὶ ὧν ἂν πρὸς ἀλλήλους ἀμφισβητῶσι, μὴ
πρὸς χάριν μηδ’ ἐναντίας ἀλλήλαις, ἀλλ’ ἀεὶ ταὐτὰ περὶ
τῶν αὐτῶν γίγνωσκε· καὶ γὰρ πρέπει καὶ συμφέρει τὴν τῶν
βασιλέων γνώμην ἀκινήτως ἔχειν περὶ τῶν δικαίων, ὥσπερ
τοὺς νόμους τοὺς καλῶς κειμένους. [19] οἴκει τὴν πόλιν
ὁμοίως ὥσπερ τὸν πατρῷον οἶκον, ταῖς μὲν κατασκευαῖς
λαμπρῶς καὶ βασιλικῶς, ταῖς δὲ πράξεσιν ἀκριβῶς, ἵν’ εὐδο-
κιμῇς ἅμα καὶ διαρκῇς. τὴν μεγαλοπρέπειαν ἐπιδείκνυσο
μηδ’ ἐν μιᾷ τῶν πολυτελειῶν τῶν εὐθὺς ἀφανιζομένων,
ἀλλ’ ἔν τε τοῖς προειρημένοις καὶ τῷ κάλλει τῶν κτημάτων
καὶ ταῖς τῶν φίλων εὐεργεσίαις· τὰ γὰρ τοιαῦτα τῶν ἀνα-
λωμάτων αὐτῷ τε σοὶ παραμενεῖ, καὶ τοῖς ἐπιγιγνομένοις
πλείονος ἄξια τῶν δεδαπανημένων καταλείψεις.
[20] Τὰ μὲν πρὸς τοὺς θεοὺς ποίει μὲν ὡς οἱ πρόγονοι
κατέδειξαν, ἡγοῦ δὲ θῦμα τοῦτο κάλλιστον εἶναι καὶ θερα-
πείαν μεγίστην, ἂν ὡς βέλτιστον καὶ δικαιότατον σαυτὸν
παρέχῃς· μᾶλλον γὰρ ἐλπὶς τοὺς τοιούτους ἢ τοὺς ἱερεῖα
πολλὰ καταβάλλοντας πράξειν τι παρὰ τῶν θεῶν ἀγαθόν.
τίμα ταῖς μὲν ἀρχαῖς τῶν φίλων τοὺς οἰκειοτάτους, ταῖς δ’
ἀληθείαις αὐταῖς τοὺς εὐνουστάτους. [21] φυλακὴν ἀσφαλε-
στάτην ἡγοῦ τοῦ σώματος εἶναι τήν τε τῶν φίλων ἀρετὴν καὶ
τὴν τῶν πολιτῶν εὔνοιαν καὶ τὴν σαυτοῦ φρόνησιν· διὰ γὰρ
τούτων καὶ κτᾶσθαι καὶ σῴζειν τὰς τυραννίδας μάλιστ’ ἄν τις
δύναιτο. κήδου τῶν οἴκων τῶν πολιτικῶν, καὶ νόμιζε καὶ τοὺς
δαπανῶντας ἀπὸ τῶν σῶν ἀναλίσκειν καὶ τοὺς ἐργαζομένους
τὰ σὰ πλείω ποιεῖν· ἅπαντα γὰρ τὰ τῶν οἰκούντων τὴν πόλιν
οἰκεῖα τῶν καλῶς βασιλευόντων ἐστί. [22] διὰ παντὸς τοῦ
χρόνου τὴν ἀλήθειαν οὕτω φαίνου προτιμῶν, ὥστε πιστοτέ-
ρους εἶναι τοὺς σοὺς λόγους μᾶλλον ἢ τοὺς τῶν ἄλλων ὅρκους.
ἅπασι μὲν τοῖς ξένοις ἀσφαλῆ τὴν πόλιν πάρεχε καὶ πρὸς τὰ
συμβόλαια νόμιμον, περὶ πλείστου δὲ ποιοῦ τῶν ἀφικνουμένων
μὴ τοὺς σοὶ δωρεὰς ἄγοντας, ἀλλὰ τοὺς παρὰ σοῦ λαμβάνειν
ἀξιοῦντας· τιμῶν γὰρ τοὺς τοιούτους μᾶλλον παρὰ τοῖς ἄλλοις
εὐδοκιμήσεις. [23] τοὺς πολλοὺς φόβους ἐξαίρει τῶν πολιτῶν,
καὶ μὴ βούλου περιδεεῖς εἶναι τοὺς μηδὲν ἀδικοῦντας· ὅπως
γὰρ ἂν τοὺς ἄλλους πρὸς σαυτὸν διαθῇς, οὕτω καὶ σὺ πρὸς
ἐκείνους ἕξεις. ποίει μὲν μηδὲν μετ’ ὀργῆς, δόκει δὲ τοῖς ἄλλοις,
ὅταν σοι καιρὸς ᾖ. δεινὸς μὲν φαίνου τῷ μηδέν σε λανθάνειν
τῶν γιγνομένων, πρᾶος δὲ τῷ τὰς τιμωρίας ἐλάττους ποιεῖσθαι
τῶν ἁμαρτανομένων.
[24] Ἀρχικὸς εἶναι βούλου μὴ χαλεπότητι μηδὲ τῷ σφόδρα
κολάζειν, ἀλλὰ τῷ πάντας ἡττᾶσθαι τῆς σῆς διανοίας καὶ νο-
μίζειν ὑπὲρ τῆς αὑτῶν σωτηρίας ἄμεινον ἑαυτῶν σὲ βουλεύε-
σθαι. πολεμικὸς μὲν ἴσθι ταῖς ἐπιστήμαις καὶ ταῖς παρασκευ-
αῖς, εἰρηνικὸς δὲ τῷ μηδὲν παρὰ τὸ δίκαιον πλεονεκτεῖν. οὕτως
ὁμίλει τῶν πόλεων πρὸς τὰς ἥττους, ὥσπερ ἂν τὰς κρείττους
πρὸς ἑαυτὸν ἀξιώσειας. [25] φιλονίκει μὴ περὶ πάντων, ἀλλὰ
περὶ ὧν κρατήσαντί σοι μέλλει συνοίσειν. φαύλους ἡγοῦ μὴ
τοὺς συμφερόντως ἡττωμένους, ἀλλὰ τοὺς μετὰ βλάβης περι-
γιγνομένους. μεγαλόφρονας νόμιζε μὴ τοὺς μείζω περιβαλ-
λομένους ὧν οἷοί τ’ εἰσὶ κατασχεῖν, ἀλλὰ τοὺς καλῶν μὲν ἐφ-
ιεμένους, ἐξεργάζεσθαι δὲ δυναμένους οἷς ἂν ἐπιχειρῶσιν.
[26] ζήλου μὴ τοὺς μεγίστην ἀρχὴν κτησαμένους, ἀλλὰ τοὺς
ἄριστα τῇ παρούσῃ χρησαμένους, καὶ νόμιζε τελέως εὐδαιμο-
νήσειν οὐκ ἐὰν πάντων ἀνθρώπων μετὰ φόβων καὶ κινδύνων
καὶ κακίας ἄρξῃς, ἀλλ’ ἂν τοιοῦτος ὢν οἷον χρὴ καὶ πράττων
ὥσπερ ἐν τῷ παρόντι μετρίων ἐπιθυμῇς καὶ μηδενὸς τούτων
ἀτυχῇς.
***
[15] Από εδώ λοιπόν (από την επιμέλειαν της διανοίας) πρέπει να αρχίζουν όσοι είναι προωρισμένοι να κυβερνήσουν καλώς, προς τούτοις δε πρέπει να είναι φιλάνθρωποι και φίλοι της πατρίδος των· διότι ούτε ίππους, ούτε κύνας ούτε άνδρας ούτε κανέν άλλο πράγμα είναι ικανός κανείς να διευθύνη καλώς, αν δεν ευχαριστήται δι' αυτά, διά τα οποία πρέπει αυτός να φροντίζη. Να φροντίζης διά τον λαόν και να εκτιμάς περισσότερον από κάθε άλλο το να άρχης αυτού, χωρίς ούτος να δυσφορή, [16] έχων την πεποίθησιν ότι και εκ των ολιγαρχιών και των άλλων πολιτευμάτων εκείνα διαρκούν περισσότερον χρόνον, τα οποία φροντίζουν όσον το δυνατόν περισσότερον διά το συμφέρον του λαού. Καλώς δε θα κυβερνήσης τον λαόν, αν δεν αφίνης αυτόν να διαπράττη βιαιότητας, και δεν ανέχεσαι να γίνεται αντικείμενον κακομεταχειρίσεως ο λαός, αλλ' αν προσέχης πώς οι άριστοι μεν θα έχουν τα αξιώματα, οι δε άλλοι (οι ιδιώται) δεν θα αδικούνται διόλου· διότι αυτά είναι αι πρώται και μέγισται βάσεις της χρηστής πολιτείας.
[17] Να ακυρώνης και τροποποιής εκ των νόμων και εθίμων όσα δεν έχουν νομοθετηθή καλώς, και προ πάντων μεν να ευρίσκης τους αρίστους νόμους, ει δε μη, να μιμήσαι εκείνους που έχουν αναγνωρισθή ως καλοί εις τους άλλους λαούς. Να ζητής νόμους τοιούτους, οι οποίοι εις μεν το σύνολόν των είναι δίκαιοι και συμφέροντες και δεν παρέχουν αντιφάσεις, προς τούτοις δε τοιούτους νόμους, οι οποίοι τας μεν φιλονικίας μεταξύ των πολιτών κάμνουν όσον το δυνατόν ολιγωτέρας, τους δε συμβιβασμούς μεταξύ των πολιτών όσον το δυνατόν ταχυτέρους διότι οι καλώς κείμενοι νόμοι πρέπει να έχουν όλα αυτά τα προσόντα.
[18] Τας μεν εργασίας των πολιτών να καθιστάς επικερδείς εις αυτούς, την δε πολυπραγμοσύνην αυτών επιζημίαν, διά να αποφεύγουν μεν την πολυπραγμοσύνην, να ασχολούνται δε με μεγαλύτερον ζήλον εις τας εργασίας των. Να εκφέρης κρίσεις διά ζητήματα, διά τα οποία υπάρχουν αμφισβητήσεις μεταξύ των πολιτών, υπαγορευομένας ουχί από εύνοιαν, ούτε αντιφατικάς προς αλλήλας, αλλ' εις τας αυτάς περιστάσεις να κρίνης πάντοτε κατά τον αυτόν τρόπον· διότι επιβάλλεται υπό της ηθικής και είναι συμφέρον αι γνώμαι των βασιλέων να είναι σταθεραί, όταν πρόκειται περί δικαίας υποθέσεως, όπως οι καλώς κείμενοι νόμοι. [19] Να κυβερνάς την πόλιν ομοίως όπως κυβερνάς τον πατρικόν σου οίκον, με μεγαλοδωρίαν και βασιλικήν αξιοπρέπειαν μεν όσον αφορά τα δημόσια κοινωφελή έργα, με φειδώ δε όσον αφορά την διαχείρισιν του δημοσίου πλούτου, και διά να αποκτήσης καλόν όνομα και διά να επαρκής εις τας δαπάνας. Την μεγαλοπρέπειαν να μη επιδεικνύης με καμμίαν πολυτέλειαν εξ εκείνων που εξαφανίζονται αμέσως, αλλά με όσα είπομεν προηγουμένως, δηλαδή με την ωραιότητα και με την επιβολήν των αποκτηθέντων (καλλιτεχνικών και λοιπών δημιουργημάτων) και με τας ευεργεσίας των φίλων· διότι αι δαπάναι, αι οποίαι διετέθησαν διά τους σκοπούς τούτους, και διά σε τον ίδιον δεν θα χαθούν και θα αφήσης εις εκείνους που θα σε διαδεχθούν ωφελείας πολυτιμοτέρας από τα κεφάλαια, τα οποία θα εξοδεύσης.
[20] Να λατρεύης μεν τους θεούς κατά τον τρόπον κατά τον οποίον σε εδίδαξαν οι πρόγονοί σου, να νομίζης δε ότι αύτη είναι η ωραιοτάτη θυσία και μεγίστη λατρεία, δηλαδή να δεικνύης τον εαυτόν σου όσον το δυνατόν χρηστόν και δίκαιον· διότι υπάρχει μεγαλυτέρα ελπίς οι παρέχοντες εαυτούς δικαίους και χρηστούς να επιτύχουν κάτι καλόν εκ μέρους των θεών παρά όσοι προσφέρουν πολλάς θυσίας.
Να τιμάς διά των αξιωμάτων μεν τους στενωτάτους εκ των συγγενών σου, διά δε των αληθεστάτων τιμών που συνεπάγονται πραγματικήν δύναμιν τους πλέον αφωσιωμένους εις σε φίλους. [21] Να θεωρής ως ασφαλεστάτην εγγύησιν του σώματος την ειλικρίνειαν των φίλων σου, την νομιμοφροσύνην των πολιτών και την ιδικήν σου σύνεσιν· διότι διά τούτων προ πάντων ήθελε τις δυνηθή να αποκτήση την βασιλικήν εξουσίαν και να την διατηρήση.
Να φροντίζης διά τας ιδιωτικάς υποθέσεις των υπηκόων σου και να νομίζης ότι όσοι δαπανούν χωρίς φειδώ τα χρήματά των, εξοδεύουν από τα ιδικά σου χρήματα και ότι όσοι πλουτούν με την εργασίαν των αυξάνουν τους θησαυρούς σου. Διότι η περιουσία των πολιτών αποτελεί την περιουσίαν εκείνων που κυβερνούν με φρόνησιν. [22] Να δεικνύης καθ' όλην την ζωήν σου τοιούτον σεβασμόν διά την αλήθειαν, ώστε οι λόγοι σου να εμπνέουν περισσοτέραν εμπιστοσύνην από τους όρκους των άλλων ανθρώπων. Εις όλους μεν τους ξένους να παρέχης την πόλιν ασφαλή και δικαίαν εις τας ιδιωτικάς συμφωνίας, να φροντίζης δε πάρα πολύ δι' εκείνους εκ των ερχομένων προς σε, οι οποίοι δεν σου φέρουν δώρα, αλλά επιθυμούν να λάβουν τοιαύτα παρά σού· διότι, παρέχων τιμάς εις αυτούς, θα αποκτήσης μεγαλυτέραν φήμην ενώπιον των άλλων ανθρώπων. [23] Να εκβάλλης τους πολλούς φόβους από τους πολίτας και να μη θέλης να είναι γεμάτοι φόβον όσοι δεν αδικούν διόλου, διότι τα συναισθήματα, που θα εμβάλης εις τους υπηκόους σου, θα τα δοκιμάσης και συ ο ίδιος. Να μη κάμης τίποτε με οργήν, αλλά να δεικνύεσαι ωργισμένος, όταν η περίστασις το απαιτεί. Να φαίνεσαι φοβερός μεν διά της επαγρυπνήσεως την οποίαν τίποτε δεν διαφεύγει, επιεικής δε διά της φροντίδος να επιβάλλης ποινάς κατωτέρας των παραπτωμάτων.
[24] Να επιθυμής να είσαι ικανός περί το άρχειν όχι με την αυστηρότητα της διοικήσεως, ούτε με τας υπερβολικάς τιμωρίας, αλλά με το να δεικνύεσαι ανώτερος των άλλων δια της συνέσεώς σου και με το να νομίζουν οι υπήκοοί σου ότι συ φροντίζεις διά την σωτηρίαν των καλύτερον από αυτούς τους ιδίους. Να είσαι ικανός διά την διεξαγωγήν του πολέμου διά της γνώσεως της πολεμικής τακτικής και των πολεμικών παρασκευών, φίλος δε της ειρήνης διά της αποφυγής πάσης αδίκου αυξήσεως της δυνάμεώς σου. Να ευρίσκεσαι εις τοιαύτας σχέσεις προς τας ασθενεστέρας πόλεις, εις οποίας σχέσεις ήθελες αξιώσει να ευρίσκωνται αι ισχυρότεραι πόλεις προς τον εαυτόν σου. [25] Να μη αγωνίζεσαι δι' όλα, αλλά δι' εκείνα τα οποία, όταν νικήσης, πρόκειται να σε ωφελήσουν. Να νομίζης φαύλους όχι εκείνους που υποκύπτουν προς το συμφέρον των, αλλά εκείνους, οι οποίοι επιβάλλουν τας θελήσεις των με ζημίαν. Να πιστεύης ότι το μεγαλείον της ψυχής δεν ευρίσκεται εις τους ανθρώπους που επιχειρούν περισσότερα από όσα δύνανται να επιτελέσουν, αλλ' εις εκείνους οι οποίοι επιθυμούν τα ευγενή και μεγάλα και δύνανται να εκτελούν όσα επιχειρούν. [26] Να ζηλεύης όχι εκείνους που απέκτησαν μεγάλην δύναμιν, αλλά εκείνους που διαχειρίζονται άριστα την δύναμιν που έχουν εις τας χείρας των. Επίσης να πιστεύης ότι θα είσαι από πάσης απόψεως ευδαίμων, όχι αν κυβερνήσης όλους τους ανθρώπους με φόβον και κίνδυνον και εχθρότητα, αλλά αν, ων τοιούτος οποίος πρέπει να είσαι και ενεργών όπως ενεργείς τώρα, επιθυμής τα λογικά και δεν αποτυγχάνης εις κανέν από αυτά.
[15] Από εδώ λοιπόν (από την επιμέλειαν της διανοίας) πρέπει να αρχίζουν όσοι είναι προωρισμένοι να κυβερνήσουν καλώς, προς τούτοις δε πρέπει να είναι φιλάνθρωποι και φίλοι της πατρίδος των· διότι ούτε ίππους, ούτε κύνας ούτε άνδρας ούτε κανέν άλλο πράγμα είναι ικανός κανείς να διευθύνη καλώς, αν δεν ευχαριστήται δι' αυτά, διά τα οποία πρέπει αυτός να φροντίζη. Να φροντίζης διά τον λαόν και να εκτιμάς περισσότερον από κάθε άλλο το να άρχης αυτού, χωρίς ούτος να δυσφορή, [16] έχων την πεποίθησιν ότι και εκ των ολιγαρχιών και των άλλων πολιτευμάτων εκείνα διαρκούν περισσότερον χρόνον, τα οποία φροντίζουν όσον το δυνατόν περισσότερον διά το συμφέρον του λαού. Καλώς δε θα κυβερνήσης τον λαόν, αν δεν αφίνης αυτόν να διαπράττη βιαιότητας, και δεν ανέχεσαι να γίνεται αντικείμενον κακομεταχειρίσεως ο λαός, αλλ' αν προσέχης πώς οι άριστοι μεν θα έχουν τα αξιώματα, οι δε άλλοι (οι ιδιώται) δεν θα αδικούνται διόλου· διότι αυτά είναι αι πρώται και μέγισται βάσεις της χρηστής πολιτείας.
[17] Να ακυρώνης και τροποποιής εκ των νόμων και εθίμων όσα δεν έχουν νομοθετηθή καλώς, και προ πάντων μεν να ευρίσκης τους αρίστους νόμους, ει δε μη, να μιμήσαι εκείνους που έχουν αναγνωρισθή ως καλοί εις τους άλλους λαούς. Να ζητής νόμους τοιούτους, οι οποίοι εις μεν το σύνολόν των είναι δίκαιοι και συμφέροντες και δεν παρέχουν αντιφάσεις, προς τούτοις δε τοιούτους νόμους, οι οποίοι τας μεν φιλονικίας μεταξύ των πολιτών κάμνουν όσον το δυνατόν ολιγωτέρας, τους δε συμβιβασμούς μεταξύ των πολιτών όσον το δυνατόν ταχυτέρους διότι οι καλώς κείμενοι νόμοι πρέπει να έχουν όλα αυτά τα προσόντα.
[18] Τας μεν εργασίας των πολιτών να καθιστάς επικερδείς εις αυτούς, την δε πολυπραγμοσύνην αυτών επιζημίαν, διά να αποφεύγουν μεν την πολυπραγμοσύνην, να ασχολούνται δε με μεγαλύτερον ζήλον εις τας εργασίας των. Να εκφέρης κρίσεις διά ζητήματα, διά τα οποία υπάρχουν αμφισβητήσεις μεταξύ των πολιτών, υπαγορευομένας ουχί από εύνοιαν, ούτε αντιφατικάς προς αλλήλας, αλλ' εις τας αυτάς περιστάσεις να κρίνης πάντοτε κατά τον αυτόν τρόπον· διότι επιβάλλεται υπό της ηθικής και είναι συμφέρον αι γνώμαι των βασιλέων να είναι σταθεραί, όταν πρόκειται περί δικαίας υποθέσεως, όπως οι καλώς κείμενοι νόμοι. [19] Να κυβερνάς την πόλιν ομοίως όπως κυβερνάς τον πατρικόν σου οίκον, με μεγαλοδωρίαν και βασιλικήν αξιοπρέπειαν μεν όσον αφορά τα δημόσια κοινωφελή έργα, με φειδώ δε όσον αφορά την διαχείρισιν του δημοσίου πλούτου, και διά να αποκτήσης καλόν όνομα και διά να επαρκής εις τας δαπάνας. Την μεγαλοπρέπειαν να μη επιδεικνύης με καμμίαν πολυτέλειαν εξ εκείνων που εξαφανίζονται αμέσως, αλλά με όσα είπομεν προηγουμένως, δηλαδή με την ωραιότητα και με την επιβολήν των αποκτηθέντων (καλλιτεχνικών και λοιπών δημιουργημάτων) και με τας ευεργεσίας των φίλων· διότι αι δαπάναι, αι οποίαι διετέθησαν διά τους σκοπούς τούτους, και διά σε τον ίδιον δεν θα χαθούν και θα αφήσης εις εκείνους που θα σε διαδεχθούν ωφελείας πολυτιμοτέρας από τα κεφάλαια, τα οποία θα εξοδεύσης.
[20] Να λατρεύης μεν τους θεούς κατά τον τρόπον κατά τον οποίον σε εδίδαξαν οι πρόγονοί σου, να νομίζης δε ότι αύτη είναι η ωραιοτάτη θυσία και μεγίστη λατρεία, δηλαδή να δεικνύης τον εαυτόν σου όσον το δυνατόν χρηστόν και δίκαιον· διότι υπάρχει μεγαλυτέρα ελπίς οι παρέχοντες εαυτούς δικαίους και χρηστούς να επιτύχουν κάτι καλόν εκ μέρους των θεών παρά όσοι προσφέρουν πολλάς θυσίας.
Να τιμάς διά των αξιωμάτων μεν τους στενωτάτους εκ των συγγενών σου, διά δε των αληθεστάτων τιμών που συνεπάγονται πραγματικήν δύναμιν τους πλέον αφωσιωμένους εις σε φίλους. [21] Να θεωρής ως ασφαλεστάτην εγγύησιν του σώματος την ειλικρίνειαν των φίλων σου, την νομιμοφροσύνην των πολιτών και την ιδικήν σου σύνεσιν· διότι διά τούτων προ πάντων ήθελε τις δυνηθή να αποκτήση την βασιλικήν εξουσίαν και να την διατηρήση.
Να φροντίζης διά τας ιδιωτικάς υποθέσεις των υπηκόων σου και να νομίζης ότι όσοι δαπανούν χωρίς φειδώ τα χρήματά των, εξοδεύουν από τα ιδικά σου χρήματα και ότι όσοι πλουτούν με την εργασίαν των αυξάνουν τους θησαυρούς σου. Διότι η περιουσία των πολιτών αποτελεί την περιουσίαν εκείνων που κυβερνούν με φρόνησιν. [22] Να δεικνύης καθ' όλην την ζωήν σου τοιούτον σεβασμόν διά την αλήθειαν, ώστε οι λόγοι σου να εμπνέουν περισσοτέραν εμπιστοσύνην από τους όρκους των άλλων ανθρώπων. Εις όλους μεν τους ξένους να παρέχης την πόλιν ασφαλή και δικαίαν εις τας ιδιωτικάς συμφωνίας, να φροντίζης δε πάρα πολύ δι' εκείνους εκ των ερχομένων προς σε, οι οποίοι δεν σου φέρουν δώρα, αλλά επιθυμούν να λάβουν τοιαύτα παρά σού· διότι, παρέχων τιμάς εις αυτούς, θα αποκτήσης μεγαλυτέραν φήμην ενώπιον των άλλων ανθρώπων. [23] Να εκβάλλης τους πολλούς φόβους από τους πολίτας και να μη θέλης να είναι γεμάτοι φόβον όσοι δεν αδικούν διόλου, διότι τα συναισθήματα, που θα εμβάλης εις τους υπηκόους σου, θα τα δοκιμάσης και συ ο ίδιος. Να μη κάμης τίποτε με οργήν, αλλά να δεικνύεσαι ωργισμένος, όταν η περίστασις το απαιτεί. Να φαίνεσαι φοβερός μεν διά της επαγρυπνήσεως την οποίαν τίποτε δεν διαφεύγει, επιεικής δε διά της φροντίδος να επιβάλλης ποινάς κατωτέρας των παραπτωμάτων.
[24] Να επιθυμής να είσαι ικανός περί το άρχειν όχι με την αυστηρότητα της διοικήσεως, ούτε με τας υπερβολικάς τιμωρίας, αλλά με το να δεικνύεσαι ανώτερος των άλλων δια της συνέσεώς σου και με το να νομίζουν οι υπήκοοί σου ότι συ φροντίζεις διά την σωτηρίαν των καλύτερον από αυτούς τους ιδίους. Να είσαι ικανός διά την διεξαγωγήν του πολέμου διά της γνώσεως της πολεμικής τακτικής και των πολεμικών παρασκευών, φίλος δε της ειρήνης διά της αποφυγής πάσης αδίκου αυξήσεως της δυνάμεώς σου. Να ευρίσκεσαι εις τοιαύτας σχέσεις προς τας ασθενεστέρας πόλεις, εις οποίας σχέσεις ήθελες αξιώσει να ευρίσκωνται αι ισχυρότεραι πόλεις προς τον εαυτόν σου. [25] Να μη αγωνίζεσαι δι' όλα, αλλά δι' εκείνα τα οποία, όταν νικήσης, πρόκειται να σε ωφελήσουν. Να νομίζης φαύλους όχι εκείνους που υποκύπτουν προς το συμφέρον των, αλλά εκείνους, οι οποίοι επιβάλλουν τας θελήσεις των με ζημίαν. Να πιστεύης ότι το μεγαλείον της ψυχής δεν ευρίσκεται εις τους ανθρώπους που επιχειρούν περισσότερα από όσα δύνανται να επιτελέσουν, αλλ' εις εκείνους οι οποίοι επιθυμούν τα ευγενή και μεγάλα και δύνανται να εκτελούν όσα επιχειρούν. [26] Να ζηλεύης όχι εκείνους που απέκτησαν μεγάλην δύναμιν, αλλά εκείνους που διαχειρίζονται άριστα την δύναμιν που έχουν εις τας χείρας των. Επίσης να πιστεύης ότι θα είσαι από πάσης απόψεως ευδαίμων, όχι αν κυβερνήσης όλους τους ανθρώπους με φόβον και κίνδυνον και εχθρότητα, αλλά αν, ων τοιούτος οποίος πρέπει να είσαι και ενεργών όπως ενεργείς τώρα, επιθυμής τα λογικά και δεν αποτυγχάνης εις κανέν από αυτά.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου