Ο Cy Twombly και η Ελλάδα

Διαβάζοντας τη βιογραφία του Cy Twombly συναντά κανείς συχνά τον όρο Ελλάδα. Η Ελλάδα εμφανίζεται τόσο ως φυσικός τόπος, τον οποίο ο καλλιτέχνης επισκέπτεται τακτικά, αλλά και ως αρχαία Ελλάδα, μυθική και φιλολογική πηγή έμπνευσης για το καλλιτεχνικό έργο του από πολύ νωρίς. Με αυτή την αρχαία και μυθική Ελλάδα θα πρέπει να είχε έλθει σε επαφή ο Cy Twombly ήδη από την παιδική ηλικία του αφού η κατά τέσσερα χρόνια μεγαλύτερη αδελφή του διδάχτηκε έξι αρχαίες γλώσσες, μεταξύ αυτών και τα αρχαία Ελληνικά.

Εγκαταστημένος ήδη στην Ιταλία από το 1957, ο Αμερικανός καλλιτέχνης επισκέφθηκε την Ελλάδα για πρώτη φορά το 1960. Ήταν το πρώτο από πολλά ταξίδια, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στα νησιά. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς την κατάπληξη που θα ένιωσε, όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ως αναγνωρισμένος πια καλλιτέχνης.

Μολονότι θέματα όπως «Η Λύδα και ο κύκνος», «Η γέννηση της Αφροδίτης» και «Ηρώ και Λέανδρος» εμφανίζονται στη δουλειά του ήδη από το 1960 και εξής, το πάθος του Twombly για την αρχαία ελληνική μυθολογία ρίζωσε με την ανάγνωση της Ιλιάδας. Το 1962, ο Twombly φιλοτέχνησε ταυτόχρονα δυο μεγάλα ζωγραφικά έργα με θέμα τον Αχιλλέα, τον ήρωα για τον οποίο έτρεφε ένα ιδιαίτερο πάθος. Αρκετές μελέτες προηγήθηκαν των έργων αυτών, που φέρουν τους τίτλους Vengeance of Achilles (Η Εκδίκηση του Αχιλλέα ) and Achilles Mourning the Death of Patroclus (Ο Αχιλλέας θρηνεί το θάνατο του Πατρόκλου ) . Στον τρίτο τόμο του καταλόγου σχεδίων του καλλιτέχνη καταγράφονται δεκατέσσερα προπαρασκευαστικά σχέδια για την Εκδίκηση του Αχιλλέα. Τα σχέδια αυτά δείχνουν καθαρά ότι το φαλλικό σχήμα του μοτίβου αντιστοιχεί στο γράμμα «Α»-«Α» όπως Αχιλλέας!

Το ενδιαφέρον του Twombly για την Ιλιάδα συνεχίστηκε και ενέπνευσε το μεγάλο τρίπτυχο lium (One Morning Ten Years Later) [Ίλιον (Ένα πρωί δέκα χρόνια αργότερα)] του 1964. Ωστόσο , είναι η γνωριμία του στα τέλη της δεκαετίας του 1970 με τη μετάφραση των έργων Ομήρου από το Βρετανό ποιητή Alexander Pope του 18ου αιώνα που αποτέλεσε την αφορμή για το αριστούργημά του Fifty Days at Iliam (Πενήντα ημέρες στο Ίλιαμ), το οποίο ολοκλήρωσε στο θερινό εργαστήριό του στο Bassano in Teverina το 1978. Σε αυτόν τον κύκλο δέκα ζωγραφικών έργων, ο Twombly παράλλαξε την ορθογραφία της λέξης «Ilium» (Ίλιον), ενός εκ των αρχαίων ονομασιών της Τροίας, γιατί έκρινε ότι το «Iliam» ηχούσε καλύτερα. Στα μάτια του, το γράμμα «Α» παρέπεμπε στον Αχιλλέα – Το δηλώνει άλλωστε και στην Εκδίκηση του Αχιλλέα.

Όπως φανερώνουν τα έργα του σε χαρτί, ο Τwombly εμπνεύστηκε από την ελληνική μυθολογία κυρίως κατά τη δεκαετία του 1970. Ας θυμηθούμε την εποχή εκείνη. Για έναν καλλιτέχνη πou σεβόταν τον εαυτό του , το να ζωγραφίζει σε καμβά ήταν αδύνατο. Μπορούσε να καταπιαστεί με ο,τιδήποτε άλλο εκτός από τη ζωγραφική σε καμβά μπορούσε να αυτοπυροβοληθεί στο χέρι , να σημαδέψει το σώμα του με αγκάθια από τριαντάφυλλα , να κάψει το δέρμα του στον ήλιο, να πoρευτεί στη φύση, να μετακινήσει τόνους χώμα. Να ζωγραφίσει, όμως, όχι! Οι δύστυχοι ζωγράφοι αναγκάστηκαν τότε να καταφύγουν σε διάφορα κόλπα. Ο Georg Baselitz αποφάσισε το 1969 να αντιστρέψει τα μοτίβα του, ο Per Kirkeby επινόησε ένα μοναδικό φορμά, 122 x 122 εκ., και ένα βιομηχανικό υλικό, το μασονίτη, ενώ σε ένα κάπως περιπαικτικό κείμενο μιλάει για καλλιτέχνες που ζωγραφίζουν μόνο τις Κυριακές και μόνο με το αριστερό χέρι…

Και ο Cy Twombly: O Twombly στράφηκε στη γραφή, η οποία αποτέλεσε για εκείνον μια νέα μορφή ζωγραφικής τρία από τα μεγάλα σχέδιά του του 1979 με θέμα τον Ορφέα (σελ. 142-143). Γραμμένα στην πίσω πλευρά του φύλλου, τα ονόματα των θεών διακρίνονται αντεστραμμένα.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η ελληνική μυθολογία και ιστορία που γοήτευσαν τον Twombly. Είναι και οι τόποι. Κατά την Παραμονή του στη Μύκονο το καλοκαίρι του 1961, ο Twombly πραγματοποίησε σειρά σχεδίων με τίτλο Delian Odes (Δηλιακές Ωδές), εμπνευσμένος από το γειτονικό νησί της Δήλου, διάσημο για το «Άνδηρο των Λεόντων», που είχε επισκεφτεί το προηγούμενο έτος. Πολύ αργότερα, το 1982 αφιέρωσε στο νησί της Νάξου δύο τρίπτυχα σε χαρτί, όπου το μοτίβο θυμίζει άνθη λωτού. Περιέργως, τα σχέδια αυτά φιλοτεχνήθηκαν στο εργαστήριό του στο Bassano in Teverina, ίσως σε ανάμνηση του ελληνικού νησιού.

Μεταξύ των γλυπτών του Twombly με ελληνικό θέμα, το Thermopylae (Θερμοπύλες) του 1991 κατέχει ιδιαίτερη θέση. Το έργο αυτό, φόρος τιμής στον Λεωνίδα και στους τριακόσιους Σπαρτιάτες του, που μάταια προσπάθησαν να σταματήσουν την προέλαση του Περσικού στρατού του Ξέρξη Α’ το 480 π.Χ., εμπνεύστηκε ο καλλιτέχνης κατά την επίσκεψή του στις Θερμοπύλες, όπου διεξήχθη η περίφημη μάχη. Στο γλυπτό, του οποίου η μορφή θυμίζει τύμβο ή επιτύμβια στήλη, ο Twombly χάραξε στίχους του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, μετασχηματίζοντας διακριτικά το ταφικό μνημείο σε αντικείμενο στοχασμού: Honor to those who in the life they lead define and guard a Thermopylae (Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες)».

Με τη σειρά έργων ζωγραφικής Leaving Paphos Ringed with Waves (Αφήνοντας την Πάφο τη ζωσμένη από κύματα/Λιπoίσαν και Πάφον περιρρύταν) του 2009, που είναι και τα τελευταία του Twombly που σχετίζονται με τον ελληνικό κόσμο, ο καλλιτέχνης επιστρέφει σε έναν από μύθους για τη γέννηση της Αφροδίτης, που τη θέλουν να αναδύεται από τα κύματα κοντά στη διάσημη πόλη της Κύπρου. Με τη σειρά αυτή η Γκαλερί Gagosian εγκαινίασε τη λειτουργία της στην Αθήνα.

Τέλος, δεν πρέπει να λησμονήσουμε την οροφή της Salle des Bronzes του Μουσείου του Λούβρου που ο Twombly διακόσμησε το 2010 και η οποία, με τον απέραντο γαλάζιο ουρανό της, διάσπαρτο με σφαίρες που φέρουν τα ονόματα διάσημων Ελλήνων γλυπτών, μαρτυρά για άλλη μια φορά το χρέος Twombly προς τον ελληνικό πολιτισμό.