Aντιμέτωποι με την παθητικο – επιθετική συμπεριφορά

Πολλοί άνθρωποι έρχονται συχνά αντιμέτωποι με την παθητικο –επιθετική συμπεριφορά. Πολλοί μάλιστα, την επιστρατεύουν χωρίς να το γνωρίζουν. Πώς μπορεί μια τόσο αντιφατική συμπεριφορά να είναι τόσο συνηθισμένη; Γιατί είναι τόσο ενοχλητική ακόμα και όταν συγκρίνεται με την ανοιχτή, «φυσική» επιθετικότητα;

H μέρα του Αγίου Βαλεντίνου, η μέρα των ερωτευμένων, είναι μια ιδιαίτερα φορτισμένη μέρα για κάθε δεσμευμένο. Ίσως το δώρο που αγοράσατε στη σύντροφό σας να ήταν μια αγορά της τελευταίας στιγμής από ένα βενζινάδικο. Ή πιθανώς να αγνοήσατε εντελώς τη μέρα του Αγίου Βαλεντίνου γιατί είχατε αμοιβαία συμφωνήσει ότι είναι ανόητο να γιορτάσετε, αλλά η σύντροφός σας δεν το εννοούσε ακριβώς.

Όποιος κι αν είναι ο λόγος οι αντικρουόμενες προσδοκίες για τη μέρα των ερωτευμένων είναι ένας σίγουρος τρόπος να έρθετε αντιμέτωποι με παθητικο – επιθετική συμπεριφορά.

Η παθητικο -επιθετική συμπεριφορά εμφανίζεται ως έμμεση εχθρικότητα. Αντί να σας πουν ότι είναι θυμωμένοι μαζί σας και να σας εξηγήσουν γιατί φέρεστε σαν ηλίθιοι, το άτομο με την παθητικο – επιθετική συμπεριφορά θα συμπεριφερθεί με τρόπους που θα σας κάνουν να νιώσετε αμηχανία, εκνευρισμό και θα σας φέρουν σε δύσκολη θέση. Κάθε μια από αυτές τις συμπεριφορές ξεχωριστά, είναι αποδεκτές, δεν είναι ανοικτές επιθέσεις κατά κάποιου, αλλά μπορούν να γίνουν πολύ ενοχλητικές για εκείνον που τις υφίσταται.

Οι άνθρωποι συχνά εξισώνουν το θυμό με την επιθετικότητα, αλλά αυτό δεν ισχύει. Ο θυμός είναι μια κατάσταση ψυχικής αναστάτωσης, συνήθως ως απάντηση σε μια δυσάρεστη ή απειλητική περίσταση όπου η επιθετική συμπεριφορά σκοπεύει να προκαλέσει κακό. Μια επιθετική συμπεριφορά μπορεί να λάβει χώρα χωρίς θυμό, ένας παίκτης που σταματάει κάποιον άλλο σε έναν αγώνα ράγκμπι μπορεί να γίνεται επιθετικός αλλά δεν είναι απαραίτητα θυμωμένος. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τα σπορ και τις αθλητικές δραστηριότητες για να εκτονώσουν τα επιθετικά τους ένστικτα σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Όμως γενικά, η επιθετικότητα είναι συχνά συνέπεια του θυμού.

Αν κάποιος απειλήσει να σας ανασκολοπίσει επειδή διακόψατε την οδική του πορεία, αυτή είναι μια ανοιχτά επιθετική πράξη. Πώς προκύπτει όμως η παθητικο- επιθετική συμπεριφορά;

Πρώτα απ’ όλα, πολλά παραδείγματα παθητικο –επιθετικής συμπεριφοράς είναι είτε αναπόφευκτα ή μη συνειδητά. Η ψυχολογία επιστρατεύει μια θεωρία αξιολόγησης του συναισθήματος που εξετάζει αίτια και συνέπειες σε δυο επίπεδα. Αρχικά εξετάζεται το γεγονός που πυροδότησε την αντίδραση και υπολογίζεται η καταλληλότερη αντίδραση. Δευτερευόντως, εξετάζεται η ικανότητα αντιμετώπισης του αρχικού γεγονότος και οι συνέπειες της αρχικής αντίδρασης σε αυτό.

Με πιο απλά λόγια, αν κάποιος σας σπρώξει, η αρχική σας εκτίμηση θα είναι να θεωρήσετε ότι έχετε δεχτεί επίθεση και θα θυμώσετε με αυτόν που σας έσπρωξε. Μια δευτερογενής αξιολόγηση θα δείξει ότι στην πραγματικότητα η σπρωξιά δεν είχε σκοπό να σας βλάψει αλλά να σας απομακρύνει από την τροχιά ενός ανεξέλεγκτου οχήματος, οπότε αντιδράσατε μάλλον υπερβολικά ως προς τη σπρωξιά και μάλλον δε θα το επαναλάβετε την επόμενη φορά.

Αν κάποιος βγει εκτός εαυτού με το σύντροφο ή κάποιο φίλο του και αργότερα συνειδητοποιήσει ότι θύμωσαν με το σύντροφο ή το φίλο τους πολύ περισσότερο από όσο αναμενόταν ή αν ένιωσαν πώς φέρθηκαν παράλογα, θα προσπαθήσουν να συμπεριφερθούν διαφορετικά σε ανάλογες περιστάσεις στο μέλλον. Αλλά η θυμωμένη αντίδραση δεν υποχωρεί, καθώς συχνά οι άνθρωποι δε μπορούν να σταματήσουν μια αυτοματοποιημένη συναισθηματική αντίδραση και έτσι προσπαθούν να συμπεριφερθούν φυσικά, λέγοντας «ειλικρινά, δεν υπάρχει πρόβλημα», σφίγγοντας τα δόντια τους. Βεβαίως και υπάρχει πρόβλημα αλλά πιστεύουν ότι δε θα έπρεπε να υπάρχει.

Συχνά, η παθητικο- επιθετική συμπεριφορά επιστρατεύεται επίτηδες ακόμα και αν δεν έχει υπάρξει πρόκληση. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, είναι ένας τρόπος αντίδρασης αν είστε στην πιο αδύναμη πλευρά στη δυναμική μιας σχέσης. Η επιθετικότητα σχετίζεται με την πρόκληση βλάβης αλλά οι άνθρωποι είναι τόσο περίπλοκοι που η βλάβη δε χρειάζεται να είναι σωματική αρκεί να είναι ψυχολογική ή συναισθηματική.

Αν ο προϊστάμενός σας είναι αγενής, δε μπορείτε να τον αρπάξετε από τη γραβάτα και να τον χαστουκίσετε ώσπου να γίνει μπλε, όσο ρεαλιστικά και αν καταφέρνετε να αναπαραστήσετε τη σκηνή στη φαντασία σας. Αντ’ αυτού, μπορείτε ν’ αγνοείτε τα emails του, να καθυστερείτε τις εκθέσεις σας, να τον κακολογείτε στους συναδέλφους, να ξεχνάτε να οργανώνετε τις συναντήσεις που σας ζήτησε και διάφορα άλλα πράγματα που θα του προκαλέσουν αμηχανία και ενόχληση. Μπορεί να ξεσπάσει πάνω σας έτσι κι αλλιώς, αλλά δε θα έχει τον τρόπο να σας παραπονεθεί επισήμως γιατί δεν μπορεί να αποδείξει ότι πράγματι είστε εχθρικός απέναντί του.

Σε μια έρευνα του 1994 αναφερόταν ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να επιδείξουν παθητικο – επιθετική συμπεριφορά σε σχέση με τους άντρες που είναι πιθανότερο να «αναλάβουν δράση». Αυτός ο ισχυρισμός επιβεβαιώνει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις, αλλά δε συνεπάγεται αυτόματα πως οι γυναίκες είναι περισσότερο δολοπλόκοι ή χειριστικές. Οι γυναίκες κατά κανόνα, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση και όπως υποδεικνύουν οι έρευνες που εστιάζουν στους χώρους εργασίας οι γυναίκες πέφτουν σε δυσμένεια όταν επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά. Υπό αυτές τις συνθήκες, η παθητικο- επιθετική διεκδίκηση θα επιστρατεύεται συχνότερα από άλλες συμπεριφορές.

Όμως υπάρχουν και περισσότερα σκοτεινά κίνητρα πίσω από ανάλογες συμπεριφορές. Θα μπορούσαν να κρύβουν την επιθυμία κάποιου να βλάψει κάποιον που αντιπαθεί χωρίς να ενοχοποιηθεί για αυτή του την πράξη. Οι κοινωνικές νόρμες και οι κανόνες καλής συμπεριφοράς υπαγορεύουν την ευγένεια κι έτσι το να σταθείς όρθιος και να φωνάξεις «Θεέ μου, όχι πάλι αυτός», όταν κάποιος μπαίνει στο δωμάτιο σε καθιστά περισσότερο αντιπαθή από τον αποδέκτη της δυσαρέσκειάς σου. Συνεπώς, οι άνθρωποι χρειάζεται να βρουν πιο δημιουργικούς τρόπους να εκφράσουν την επιθετικότητά τους υιοθετώντας κοινωνικά αποδεκτές στρατηγικές συμπεριφοράς. Το να ισχυριστείς ότι ξέχασες να προσκαλέσεις κάποιον στο πάρτι σου ενώ έχεις καλέσει όλους τους φίλους του είναι μια παθητικο- επιθετική τακτική. Το να του απαντήσεις όταν σου ζητήσει το λόγο «γιατί σε σιχαίνομαι» είναι επιθετική συμπεριφορά.

Η παθητικό – επιθετική συμπεριφορά είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει τη διαπροσωπική επικοινωνία, όπως το γεγονός ότι μπορείς να λες «είμαι καλά» ενώ η γλώσσα του σώματος και ο τόνος της φωνής σου αποκαλύπτει σαφώς ότι δεν είσαι ή πως στην πραγματικότητα η σιωπή σου μπορεί να αποκαλύψει τον εκνευρισμό σου πιο ξεκάθαρα από την οποιαδήποτε αρθρωμένη λέξη.

Ας μην παραβλέπουμε πόσο διαδεδομένη είναι η παθητικο- επιθετική συμπεριφορά μέσω της τεχνολογίας. «Απότομα» μηνύματα, αναπάντητα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, προσβλητικά status στο Facebook, το διαβόητο subtweet, (ένα tweet που απευθύνεται σε κάποιο μέλος του Twitter, χωρίς να το κατονομάζει), κάθε μέσο επικοινωνίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παθητικο –επιθετικούς σκοπούς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιους αιώνες πριν θα υπήρχαν τηλεγραφήματα με παθητικο-επιθετικά μηνύματα.

Είναι τόσο κακό αυτό; Σίγουρα, σε σχέση με το να απειλεί κάποιος να σε ξεκοιλιάσει με ένα σκουριασμένο κουταλάκι, είναι προτιμότερο να μη σου φτιάχνει τσάι κάποιος που στο μεταξύ έχει κεράσει όλους του άλλους.

Κι όμως είναι κακό. Είναι ανησυχητικό ακόμα και αν είναι λογικό. «Έριξα τη μπύρα μου πάνω σε εκείνον τον τύπο και τώρα θέλει να με σκοτώσει», αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κάποιος. Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά είναι ασαφής. Ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα διφορούμενα μηνύματα ή την αβεβαιότητα και έτσι όπως και στη γνωστική ασυμφωνία, η κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά σε συνδυασμό με επιθετικές τακτικές δημιουργούν σύγχυση και δυσφορία. Πολλοί άνθρωποι αναγνωρίζοντας την επίδραση της παθητικο- επιθετικής συμπεριφοράς τη χρησιμοποιούν προς όφελός τους όπως οι επαγγελματίες του φλερτ, που υποτιμούν τα αντικείμενα του πόθου τους για να μειώσουν την αυτοεκτίμησή τους και να αυξήσουν τις πιθανότητες να ενδώσουν στις προτάσεις τους.

Έτσι καταλαβαίνουμε πως η παθητικο – επιθετική συμπεριφορά, είναι μια ισχυρή τακτική αρκετά συνηθισμένη, που δεν είναι πάντοτε εκούσια.

Για να το ξεκαθαρίσω. Αυτό το άρθρο δεν είναι μια παθητικο-επιθετική επίθεση στη σύζυγό μου ή στους φίλους και συναδέλφους μου. Απλώς βρίσκω το όλο θέμα συναρπαστικό. Πραγματικά, δηλαδή. Μην το σκέφτεστε περισσότερο.