Н καταγραφή και το μοίρασμα των τραυματικών βιωμάτων ενισχύει την ανοσιακή λειτουργία

Όπως έχουν δείξει πολυάριθμα επιστημονικά πειράματα της τελευταίας τριακονταετίας, η καταγραφή τραυματικών βιωμάτων (λόγου χάριν, σε προσωπικό ημερολόγιο) παρέχει εμφανή ανοσιακά οφέλη. Στα περισσότερα πειράματα, η γλώσσα καταγραφής ήταν τα Αγγλικά, αλλά το ίδιο φαινόμενο έχει διαπιστωθεί και για τα Ισπανικά, τα Ιταλικά, τα Ολλανδικά και τα Ιαπωνικά με άλλα λόγια, πρόκειται για γενικό εύρημα. Σε ένα από τα πειράματα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να ανακαλέσουν στη μνήμη τους το πιο τραυματικό συμβάν της ζωής τους. Κατόπιν, οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Επί τέσσερις συνεχόμενες ημέρες, τα μέλη της πρώτης ομάδας περνούσαν είκοσι λεπτά της ώρας καθημερινά καταγράφοντας αναλυτικά το ψυχικό τραύμα τους σε ένα προσωπικό ημερολόγιο. Το ίδιο χρονικό διάστημα, τα μέλη της δεύτερης ομάδας έγραφαν για άσχετα, τετριμμένα θέματα – πώς είχαν περάσει τη συγκεκριμένη ημέρα, φερ’ ειπείν. 

Πραγματοποιήθηκαν τρεις αιμοληψίες από κάθε άτομο: η πρώτη προτού ξεκινήσει το πείραμα, η δεύτερη κατά την τελευταία ημέρα διεξαγωγής του και η τρίτη έξι εβδομάδες αργότερα. Μολονότι τα άτομα που έγραφαν στο ημερολόγιό τους για το τραυματικό τους βίωμα δήλωσαν ότι ένιωθαν χειρότερα μετά το τέλος του πειράματος συγκριτικά με όσα άτομα έγραφαν περί ανέμων και υδάτων, το ανοσοποιητικό τους σύστημα ήδη έδειχνε βελτίωση (η οποία, μάλιστα, εξακολουθούσε να ανιχνεύεται έξι εβδομάδες αργότερα, όταν πια δήλωναν ότι ένιωθαν καλύτερα συγκριτικά με τα άτομα που δεν είχαν γράψει για την εμπειρία τους). 

Κοντολογίς, ενώ είναι αρνητικά τα άμεσα αισθήματα που νιώθει κανείς όταν αντιμετωπίζει ένα ψυχικό τραύμα, οι ανοσιακές επιδράσεις είναι ως επί το πλείστον θετικές θετικές είναι επίσης οι μακροχρόνιες επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα και στην ψυχική διάθεση. Αξίζει εδώ να τονιστούν δύο σημαντικά σημεία. Πρώτον, ότι η θετική ανοσιακή επίδραση προηγείται της θετικής επίδρασης στη διάθεση· δεύτερον, ότι αρκούν ελάχιστες ημέρες ενασχόλησης με την καταγραφή της τραυματικής εμπειρίας προκειμένου να προκύψει μετρήσιμη ανοσιακή επίδραση μερικές εβδομάδες αργότερα. Μια πρόσφατη ανασκόπηση περίπου εκατόν πενήντα μελετών επιβεβαιώνει ότι υπάρχει ένα γενικό μοτίβο με βάση το οποίο η αποκάλυψη των βαθύτερων συναισθημάτων του ατόμου, έστω και υπό τη μορφή περιστασιακών αυτοβιογραφικών αναφορών, είναι ικανή να του απο φέρει σταθερά ανοσιακά οφέλη.

Η δυνατότητα της καταγραφής τραυματικών βιωμάτων σε προσωπικό ημερολόγιο έχει προκύψει πολύ πρόσφατα κατά την εξελικτική ιστορία μας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, υποκαθιστά τη γενική τάση μας να μοιραζόμαστε πληροφορίες με τρίτους. Οι τελετές εξομολόγησης, λόγου χάριν, εἰναι διαδεδομένες σε πολλές θρησκείες· άλλες τελούνται δημοσίως, όπως συμβαίνει σε διάφορες θρησκείες ιθαγενών της Αμερικής, και άλλες κατ’ ιδίαν, όπως συμβαίνει στα εξομολογητήρια των καθολικών ναών. Μάλιστα, έναν αντίστοιχο ρόλο συναισθηματικής αποκάλυψης πιθανόν να υπηρετεί και η εξομολόγηση των αμαρτιών απευθείας στον Θεό, διά της προσευχής. 

Επίσης, τα οφέλη της «θεραπείας διά της συνομιλίας», της ψυχοθεραπείας, πιθανόν να απορρέουν, τουλάχιστον εν μέρει, από την αποκάλυψη τραυματικών ή ντροπιαστικών πληροφοριών που το άτομο φροντίζει επιμελώς να κρύβει από τον περίγυρό του. Όταν ταξιδεύουμε, συχνά αποκαλύπτουμε επτασφράγιστα μυστικά σε άτομα παντελώς άγνωστα, τα οποία δεν έχουμε συναντήσει ποτέ στο παρελθόν και, το σημαντικότερο, δεν υπολογίζουμε να συναντήσουμε ποτέ ξανά στο μέλλον. Στο πλαίσιο ομάδων υποστήριξης, όσο πιο ομιλητικός είναι κάποιος τόσο περισσότερα υποστηρίζει ότι έχει διδαχθεί από την ομάδα. Όπως επισημαίνει ένας ψυχολόγος, το μοίρασμα των σκέψεών μας φαίνεται να αποτελεί μια «εξόχως απολαυστική μαθησιακή εμπειρία». Έτσι, μολονότι η επιστημονική εγκυρότητα ορισμένων ψυχαναλυτικών θεωριών για την ανθρώπινη ανάπτυξη -των φροϋδικών ψυχοσεξουαλικών σταδίων, λόγου χάριν δεν είναι μεγαλύτερη από την επιστημονική εγκυρότητα της αστρολογίας, εντούτοις η ψυχανάλυση μπορεί να αποφέρει οφέλη στο άτομο για τον ίδιο ακριβώς λόγο που ωφελεί η καταγραφή σε προσωπικό ημερολόγιο.

Κάποιες από αυτές τις θετικές συσχετίσεις ενδέχεται στην πραγματικότητα να απορρέουν από επιδράσεις στη διάρκεια και στην ποιότητα του ύπνου. Αν η αποκάλυψη ψυχικών τραυμάτων σε τρίτους αυξάνει τη διάρκεια του ύπνου κατά δεκαπέντε λεπτά της ώρας ή αν έστω βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου, κάτι τέτοιο θα αρκούσε για να εξηγήσει τα παρα- τηρούμενα ανοσιακά οφέλη. Μάλιστα, η μεγάλη ταχύτητα με την οποία εκδηλώνονται τα ανοσιακά οφέλη της συναισθηματικής αποκάλυψης συνάδει με την υπόθεση ότι συμβάλλει σε λιγότερο ανήσυχο ύπνο. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ένα αξιοσημείωτο εύρημα των ερευνών ως προς την καταγραφή τραυματικών βιωμάτων. Με βάση αναλύσεις μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή διαπιστώθηκε ότι ορισμένα γλωσσικά στοιχεία της καταγραφής παρουσιάζουν ισχυρή συσχέτιση με τις ωφέλιμες ανοσιακές συνέπειές της: λέξεις συναισθηματικού περιεχομένου, γνωστικού περιεχομένου και αντωνυμίες. Ειδικότερα, όσο περισσότερο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν λέξεις με θετικό συναισθηματικό περιεχόμενο τόσο περισσότερο βελτιώνεται η υγεία τους. 

Ακόμη και το να γράφει κανείς «δεν νιώθω χαρούμενος» είναι προτιμότερο από το να γράφει «νιώθω λυπημένος» (ίσως διότι στην πρώτη περίπτωση εξακολουθεί να επικεντρώνεται, έστω και με αρνητικό τρόπο, στο θετικό συναίσθημα). Επίσης, η περιορισμένη χρήση λέξεων με αρνητικό συναισθηματικό περιεχόμενο φαίνεται να παρέχει ανοσιακά οφέλη, χωρίς να ισχύει το ίδιο ούτε για τη χρησιμοποίηση πολλών τέτοιων λέξεων ούτε για την παντελή αποφυγή τους (ίσως διότι στην πρώτη περίπτωση το άτομο κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα, ενώ στη δεύτερη βρίσκεται σε πλήρη άρνηση). Τέλος, η αξία της υιοθέτησης εναλλακτικών προσεγγίσεων στην αντιμετώπιση προβλημάτων διαφαίνεται από το γεγονός ότι η διαρκής εναλλαγή ανάμεσα στη χρησιμοποίηση προσωπικών αντωνυμιών πρώτου προσώπου ενικού («εγώ», «μου», «με») και στη χρησιμοποίηση άλλων αντωνυμιών («αυτοί», «εκείνη», «εμείς») συνδέεται με ανοσιακά οφέ λη, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο όταν το άτομο παραμένει προσηλωμένο απαρέγκλιτα στη μία ή στην άλλη οπτική γωνία.

Από την άλλη, υπάρχουν ενδείξεις ότι η αναστολή σκέψεων και συναισθημάτων συνδέεται με προβλήματα υγείας. Απ’ ό,τι φαίνεται, τα άτομα που έχουν υποστεί παιδικά τραύματα (σεξουαλική, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση, θάνατος γονέα, διαζύγιο κ.λπ.) και δεν τα έχουν αποκαλύψει σε κανέναν, ως ενήλικοι δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε διάφορες παθήσεις, από υψηλή αρτηριακή πίεση και κεφαλαλγίες έως ιώσεις και νεοπλασίες. Σε μια μελέτη, το 10% των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι είχαν βιώσει κάποια τραυματική σεξουαλική εμπειρία πριν από την ηλικία των 17 ετών, και παρουσίαζαν τα σημαντικότερα προβλήματα υγείας από κάθε άλλη ομάδα μάλιστα, λιγότεροι από τους μισούς είχαν συζητήσει το πρόβλημα με κάποιον έστω και μία φορά. 

Γενικότερα, οι βαθιά τραυματικές εμπειρίες (η αυτοκτονία ενός συζύγου, λόγου χάριν, σε αντιδιαστολή προς τον θάνατό του από φυσικά αίτια) αναμένεται να συζητούνται σπανιότερα και να αφήνουν βαθύτερες ουλές. Για τον λόγο αυτό, σε πολλές κοινωνίες υπάρχουν ομάδες επιζώντων αυτοκτονίας ομάδες υποστήριξης και αυτοβοήθειας για άτομα που έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο λόγω αυτοκτονίας, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα να συζητούνται εκτενέστερα αυτού του είδους οι θάνατοι. Βλέπουμε εδώ ένα όμορφο παράδειγμα μιας πολιτισμικής επινόησης που επιτρέπει στους παθόντες να έρθουν κοντά και να δρέψουν τα οφέλη του μοιράσματος και της συναισθηματικής αποκάλυψης.