§9.1. Οι προτάσεις κρίσεως εκφράζουν την άποψη του υποκειμένου που ομιλεί. Το υποκείμενο διατυπώνει μια κρίση αντικειμενική, μια σκέψη ή διαπίστωση που εμπεριέχει έναν μεγάλο βαθμό βεβαιότητας ή, τέλος, μεταφέρει μια απλή πληροφορία. Το διακριτικό γνώρισμα αυτών των προτάσεων είναι οι εγκλίσεις με τις οποίες εκφέρονται, οι οποίες αποδίδουν την πρόθεση του συγγραφέα να δηλώσει την αντικειμενικότητα και τη βεβαιότητα της κρίσης του υποκειμένου της πρότασης. Οι εγκλίσεις αυτές είναι:
• απλή οριστική
• δυνητική οριστική
• δυνητική ευκτική
Οι εγκλίσεις αυτές δέχονται άρνηση οὐ (οὐκ, οὐχ), επειδή με αυτό το αρνητικό μόριο αρνούμαστε κάτι το πραγματικό.
§9.2. Η απλή οριστική είναι η κατεξοχήν έγκλιση κρίσεως. Εκφράζει την αντικειμενική άποψη του υποκειμένου για ένα γεγονός χωρίς να παρεμβάλλεται οποιαδήποτε διαπίστωση για την ψυχική του διάθεση. Η οριστική, λοιπόν, εκφράζει κάτι που είναι ή θεωρείται ότι είναι πραγματικό∙ με άλλα λόγια, εκφράζει την πραγματικότητα ενός ρηματικού περιεχομένου. Δέχεται άρνηση οὐ. Η λειτουργία αυτής της έγκλισης παραμένει σχεδόν ίδια και στον εξαρτημένο λόγο:
ΞΕΝ Ελλ 1.1.1 μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον ἦλθεν ἐξ Ἀθηνῶν Θυμοχάρης ἔχων ναῦς ὀλίγας || μετά από αυτά, ύστερα από λίγες μέρες, ήρθε από την Αθήνα ο Θυμοχάρης έχοντας λίγα πλοία μαζί του.
ΞΕΝ Απομν 1.1.2 <Σωκράτης> οὐκ ἐνόμιζεν οὓς ἡ πόλις νομίζει θεούς || ο Σωκράτης δεν αποδεχόταν τους θεούς που αποδέχεται η πολιτεία.
§9.3. Η δυνητική οριστική είναι η οριστική παρελθοντικού χρόνου που συνοδεύεται από το ἄν. Η έννοια αυτής της έγκλισης διαφοροποιείται από την απλή οριστική, γιατί δηλώνει καταρχήν κάτι που είναι αντίθετο του πραγματικού στο παρόν ή στο παρελθόν. Η οριστική παρατατικού + ἂν μεταφράζεται με θα + παρατατικό (ἐπολέμει ἄν = θα πολεμούσε), ενώ η οριστική αορίστου μεταφράζεται με θα + υπερσυντέλικο (ἐπολέμησεν ἄν = θα είχε πολεμήσει). Οι προτάσεις με δυνητική οριστική δέχονται άρνηση οὐ:
ΘΟΥΚ 4.126.1 οὐκ ἂν ὁμοίως διδαχὴν ἅμα τῇ παρακελεύσει ἐποιούμην || δεν θα σας έδινα συμβουλές μαζί με την συμπαράστασή μου.
ΘΟΥΚ 1.102.2 βίᾳ γὰρ ἂν εἷλον τὸ χωρίον || γιατί θα είχαν κυριεύσει την περιοχή με ορμητική επίθεση.
• Δυνητική οριστική αορίστου
Για να δηλωθεί μια πράξη που επαναλαμβάνεται στο παρελθόν σε ακαθόριστα χρονικά διαστήματα χρησιμοποιείται η δυνητική οριστική του αορίστου. Η σύνταξη αυτή γίνεται στους υποθετικούς λόγους που δηλώνουν το αορίστως επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν, οι οποίοι στην απόδοση έχουν είτε οριστική παρατατικού ή δυνητική οριστική αορίστου:
ΘΟΥΚ 7.71.3 εἰ μέν τινες ἴδοιέν πῃ τοὺς σφετέρους ἐπικρατοῦντας, ἀνεθάρσησάν τε ἂν || κάθε φορά που κάποιοι έβλεπαν τους δικούς τους να νικούν σε κάποιο σημείο, έπαιρναν θάρρος.
§9.4. Με τη δυνητική ευκτική δηλώνεται η δυνατότητα πραγμάτωσης του ρηματικού περιεχομένου, δηλαδή το δυνατό να γίνει στο παρόν και το μέλλον. Μεταφράζεται με μπορεί να ή θα + παρατατικός. Ποτέ δεν χρησιμοποιείται ο χρόνος μέλλοντας. Δέχεται άρνηση οὐ:
ΞΕΝ Απομν 1.2.41 ἔχοις ἄν με διδάξαι τί ἐστι νόμος; || μπορείς να μου διδάξεις τι είναι "νόμος";
ΞΕΝ ΚΑναβ 5.6.7 ταῦτα δὲ καὶ δείξαιμι ἄν || αυτά, βέβαια, μπορώ και να τα αποδείξω.
Άλλες νοηματικές αποχρώσεις της δυνητικής ευκτικής στις κύριες προτάσεις κρίσεως:
• μπαίνει στη θέση του μέλλοντα δηλώνοντας μια απλή μελλοντική πιθανότητα:
ΛΥΣ 7.41 πάντων γὰρ ἀθλιώτατος ἂν γενοίμην, εἰ φυγὰς ἀδίκως καταστήσομαι || θα είμαι ο πιο δυστυχισμένος άνθρωπος, αν εξοριστώ άδικα.
• δηλώνει γνώμη εκφρασμένη με μετριοπάθεια, μια εικασία:
ΠΛ Γοργ 502d οὐκοῦν ῥητορικὴ δημηγορία ἂν εἴη· τότε λοιπόν θα πρέπει να είναι ρητορική δημόσια ομιλία.
• εμφανίζεται ως τύπος ευγενείας για καταστάσεις βέβαιες ή για αναμφισβήτητες κρίσεις (optativus urbanitatis):
ΣΟΦ ΟΚ 647 μέγ᾽ ἂν λέγοις δώρημα τῆς ξυνουσίας || μεγάλη ωφέλεια <θα είναι> το δώρο της παρουσίας σου που υπόσχεσαι.
• δηλώνει ήπια προσταγή:
ΣΟΦ Αντ 444 σὺ μὲν κομίζοις ἂν σεαυτὸν ᾗ θέλεις || εσύ μπορείς να πας όπου θέλεις.
• δηλώνει ευχή:
ΕΥΡ Αλκ 864 πῶς ἂν ὀλοίμην; || μακάρι να πέθαινα!
§9.5. Η υποτακτική χρησιμοποιείται στην ελληνική (όπως και σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες) για να δηλωθεί μια υποκειμενικά αναμενόμενη πραγμάτωση, αλλά και για να δηλωθεί μια επιζητούμενη πραγμάτωση (βουλητικά). Στην πρώτη της νοηματική απόχρωση η υποτακτική σταδιακά αντικαταστάθηκε από την οριστική μέλλοντα. Η υποτακτική με τη σημασία μέλλοντα βρίσκεται σε κύριες προτάσεις στον Όμηρο, ενώ στη μεταγενέστερη εποχή απαντά μεν σε κύριες προτάσεις, αλλά θεωρείται κατάλοιπο αρχαιότερων περιόδων:
ΗΡ 4.118 τί γὰρ πάθωμεν μὴ βουλομένων ὑμέων τιμωρέειν; || τι θα μας συμβεί αν εσείς δεν θέλετε να μας βοηθήσετε;
ΑΡΙΣΤΟΦ Πλ 603 Τί πάθω τλήμων; || τι μου μέλλεται να πάθω ο δύσμοιρος;
ΟΜ Οδ 5.465 ὤ μοι ἐγώ, τί πάθω; τί νύ μοι μήκιστα γένηται; || αλίμονό μου, τι θα πάθω; Τι άλλο χειρότερο θα μου συμβεί;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου