Πώς οι αρχαίοι αντιμετώπιζαν τις προσβολές

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ήταν πραγματικοί ήρωες, αλλά δεν ήξεραν τίποτα για την ιπποτική τιμή. Η δική τους μονομαχία δεν είχε καμία σχέση με τον τρόπο ζωής των ευγενών, ήταν απλώς ένα θέαμα με μισθοφόρους μονομάχους, σκλάβους καταδικασμένους σε θάνατο και εγκληματίες, που στέλνονταν στην αρένα, μαζί με άγρια θηρία, για να διασκεδάσουν τους Ρωμαίους.

Στον Μεσαίωνα τα θεάματα με τους μονομάχους καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν αργότερα από τη μονομαχία, που ήταν ο τρόπος επίλυσης των διαφορών μέσω της θεοδικίας. Αν η μάχη μεταξύ των μονομάχων ήταν μια βάρβαρη θυσία στον βωμό της επιθυμίας για εντυπωσιακά θεάματα, οι μονομαχίες είναι μια βάρβαρη θυσία στον βωμό των προκαταλήψεων – όπου δεν θυσιάζονται εγκληματίες, δούλοι και αιχμάλωτοι, αλλά οι ευγενείς και οι ελεύθεροι άνθρωποι. Πάμπολλα στοιχεία του χαρακτήρα των αρχαίων δείχνουν ότι ήταν απολύτως απαλλαγμένοι από τέτοιες προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, όταν ένας Τεύτονας αρχηγός κάλεσε τον Μάριο σε μονομαχία, εκείνος του πρότεινε, αν είχε βαρεθεί τη ζωή του, να πάει να κρεμαστεί• παράλληλα, του παραχώρησε, αν ήθελε να μονομαχήσει, έναν βετεράνο μονομάχο.

Ο Πλούταρχος αναφέρει στον βίο του Θεμιστοκλή ότι κάποτε ο επικεφαλής του στόλου, ο Ευρυβιάδης, σήκωσε το ραβδί του για να τον χτυπήσει• τότε ο Θεμιστοκλής, αντί να τραβήξει το σπαθί του, είπε απλά: Πάταξον μέν ούν, άκουσον δέ [«Χτύπησέ με, αλλά άκουσέ με»]. Πόσο οικτρά πρέπει να απογοητεύεται ο αναγνώστης, εάν είναι άνθρωπος της τιμής, ανακαλύπτοντας ότι δεν αναφέρεται πουθενά ότι οι Αθηναίοι αξιωματικοί αρνήθηκαν μαζικά να υπηρετούν υπό τον Θεμιστοκλή μετά από αυτή την απάντηση!

Ο Πλάτωνας σε ένα σημείο των Νόμων αναφέρεται εκτενώς στην αικία, την προσβλητική συμπεριφορά, όπου και φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι αρχαίοι δεν συνέδεαν ούτε στο παραμικρό το αίσθημα της τιμής με αυτά τα ζητήματα. Μια φορά, όταν κάποιος κλότσησε το Σωκράτη, η ανεκτικότητά του προκάλεσε την απορία ενός από τους φίλους του. «Αν με κλοτσούσε ένας γάιδαρος» είπε ο Σωκράτης «θα έπρεπε να νιώσω αδικημένος;». Και κάποια άλλη φορά, όταν τον ρώτησαν «Αυτός δεν σε προσέβαλε και σου φέρθηκε άσχημα;» εκείνος απάντησε: «Όχι, τίποτα απ’ όσα λέει δεν με αφορά.

Ο Στοβαίος έχει διασώσει ένα εκτενές χωρίο του Μουσώνιου, στο οποίο φαίνεται πώς οι αρχαίοι αντιμετώπιζαν τις προσβολές. Δεν γνώριζαν καμία άλλη μορφή αποκατάστασης της προσβολής εκτός από εκείνη που όριζε ο νόμος, και οι σοφοί άνθρωποι περιφρονούσαν ακόμη κι αυτή. Αν ένας Έλληνας δεχόταν ένα χαστούκι, μόνο μέσω του νόμου θα δικαιωνόταν, όπως αναφέρεται και στον Γοργία του Πλάτωνα, όπου υπάρχει και η γνώμη του Σωκράτη πάνω στο θέμα αυτό. Το ίδιο βλέπουμε και σε μια αναφορά του Γέλλιου για κάποιον Λούκιο Βεράτιο, ο οποίος είχε το θράσος να χαστουκίζει Ρωμαίους πολίτες στον δρόμο χωρίς καμιά αιτία• για να αποφύγει όμως ενδεχόμενες συνέπειες, είχε μαζί του έναν δούλο με μια τσάντα γεμάτη νομίσματα, ο οποίος πλήρωνε επιτόπου στους έκπληκτους παθόντες το ασήμαντο ποσό που όριζε ο νόμος.

Ο Κράτης, ο περίφημος κυνικός φιλόσοφος, δέχτηκε ένα τόσο δυνατό χαστούκι από τον Νικόδρομο τον μουσικό, που το πρόσωπό του πρήστηκε και μελάνιασε. Τότε έβαλε μια μικρή ταμπέλα στο μέτωπό του με την επιγραφή Νικόδρομος εποίει [‘Εργο του Νικόδρομου], κάτι που επέφερε τον χλευασμό για τον μουσικό, ο οποίος είχε φερθεί με τόση βαρβαρότητα στον άνθρωπο που όλη η Αθήνα τιμούσε σαν εφέστιο θεό. Και σε ένα γράμμα στον Μελήσιππο, ο Διογένης από τη Σινώπη αναφέρει ότι τον ξυλοφόρτωσαν μεθυσμένοι νεαροί Αθηναίοι, αλλά προσθέτει ότι πρόκειται για ασήμαντο ζήτημα.

Και ο Σενέκας, επίσης, αφιερώνει τα πέντε τελευταία κεφάλαια του έργου του De constantίa sapientίs σε μια εκτενή συζήτηση πάνω στο θέμα της προσβολής (contumelia), με στόχο να δείξει ότι ένας σοφός άνθρωπος θα την παραβλέψει. Στο κεφάλαιο 14 διερωτάται: «Τι κάνει ένας σοφός άντρας αν τον χτυπήσουν; Ό,τι έκανε και ο Κάτωνας όταν κάποιος τον χτύπησε στο στόμα. Δεν οργίστηκε, ούτε εκδικήθηκε την προσβολή, ούτε καν ανταπέδωσε το χτύπημα• απλώς το αγνόησε».

«Αυτοί όμως ήταν φιλόσοφοι» λέτε εσείς οι άνθρωποι της τιμής. Και εσείς τι είστε; Ανόητοι; Ακριβώς.