ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (16.548-16.618)

Ὣς ἔφατο, Τρῶας δὲ κατὰ κρῆθεν λάβε πένθος
ἄσχετον, οὐκ ἐπιεικτόν, ἐπεί σφισιν ἕρμα πόληος
550 ἔσκε καὶ ἀλλοδαπός περ ἐών· πολέες γὰρ ἅμ᾽ αὐτῷ
λαοὶ ἕποντ᾽, ἐν δ᾽ αὐτὸς ἀριστεύεσκε μάχεσθαι·
βὰν δ᾽ ἰθὺς Δαναῶν λελιημένοι· ἦρχε δ᾽ ἄρα σφιν
Ἕκτωρ χωόμενος Σαρπηδόνος. αὐτὰρ Ἀχαιοὺς
ὦρσε Μενοιτιάδεω Πατροκλῆος λάσιον κῆρ·
555 Αἴαντε πρώτω προσέφη, μεμαῶτε καὶ αὐτώ·
«Αἴαντε, νῦν σφῶϊν ἀμύνεσθαι φίλον ἔστω,
οἷοί περ πάρος ἦτε μετ᾽ ἀνδράσιν, ἢ καὶ ἀρείους.
κεῖται ἀνὴρ ὃς πρῶτος ἐσήλατο τεῖχος Ἀχαιῶν,
Σαρπηδών· ἀλλ᾽ εἴ μιν ἀεικισσαίμεθ᾽ ἑλόντες,
560 τεύχεά τ᾽ ὤμοιιν ἀφελοίμεθα, καί τιν᾽ ἑταίρων
αὐτοῦ ἀμυνομένων δαμασαίμεθα νηλέϊ χαλκῷ.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ ἀλέξασθαι μενέαινον.
οἱ δ᾽ ἐπεὶ ἀμφοτέρωθεν ἐκαρτύναντο φάλαγγας,
Τρῶες καὶ Λύκιοι καὶ Μυρμιδόνες καὶ Ἀχαιοί,
565 σύμβαλον ἀμφὶ νέκυι κατατεθνηῶτι μάχεσθαι
δεινὸν ἀΰσαντες· μέγα δ᾽ ἔβραχε τεύχεα φωτῶν.
Ζεὺς δ᾽ ἐπὶ νύκτ᾽ ὀλοὴν τάνυσε κρατερῇ ὑσμίνῃ,
ὄφρα φίλῳ περὶ παιδὶ μάχης ὀλοὸς πόνος εἴη.
Ὦσαν δὲ πρότεροι Τρῶες ἑλίκωπας Ἀχαιούς·
570 βλῆτο γὰρ οὔ τι κάκιστος ἀνὴρ μετὰ Μυρμιδόνεσσιν,
υἱὸς Ἀγακλῆος μεγαθύμου, δῖος Ἐπειγεύς,
ὅς ῥ᾽ ἐν Βουδείῳ εὖ ναιομένῳ ἤνασσε
τὸ πρίν· ἀτὰρ τότε γ᾽ ἐσθλὸν ἀνεψιὸν ἐξεναρίξας
ἐς Πηλῆ᾽ ἱκέτευσε καὶ ἐς Θέτιν ἀργυρόπεζαν·
575 οἱ δ᾽ ἅμ᾽ Ἀχιλλῆϊ ῥηξήνορι πέμπον ἕπεσθαι
Ἴλιον εἰς εὔπωλον, ἵνα Τρώεσσι μάχοιτο.
τόν ῥα τόθ᾽ ἁπτόμενον νέκυος βάλε φαίδιμος Ἕκτωρ
χερμαδίῳ κεφαλήν· ἡ δ᾽ ἄνδιχα πᾶσα κεάσθη
ἐν κόρυθι βριαρῇ· ὁ δ᾽ ἄρα πρηνὴς ἐπὶ νεκρῷ
580 κάππεσεν, ἀμφὶ δέ μιν θάνατος χύτο θυμοραϊστής.
Πατρόκλῳ δ᾽ ἄρ᾽ ἄχος γένετο φθιμένου ἑτάροιο,
ἴθυσεν δὲ διὰ προμάχων ἴρηκι ἐοικὼς
ὠκέϊ, ὅς τ᾽ ἐφόβησε κολοιούς τε ψῆράς τε·
ὣς ἰθὺς Λυκίων, Πατρόκλεες ἱπποκέλευθε,
585 ἔσσυο καὶ Τρώων, κεχόλωσο δὲ κῆρ ἑτάροιο.
καί ῥ᾽ ἔβαλε Σθενέλαον, Ἰθαιμένεος φίλον υἱόν,
αὐχένα χερμαδίῳ, ῥῆξεν δ᾽ ἀπὸ τοῖο τένοντας.
χώρησαν δ᾽ ὑπό τε πρόμαχοι καὶ φαίδιμος Ἕκτωρ.
ὅσση δ᾽ αἰγανέης ῥιπὴ ταναοῖο τέτυκται,
590 ἥν ῥά τ᾽ ἀνὴρ ἀφέῃ πειρώμενος ἢ ἐν ἀέθλῳ
ἠὲ καὶ ἐν πολέμῳ, δηΐων ὕπο θυμοραϊστέων,
τόσσον ἐχώρησαν Τρῶες, ὤσαντο δ᾽ Ἀχαιοί.
Γλαῦκος δὲ πρῶτος, Λυκίων ἀγὸς ἀσπιστάων,
ἐτράπετ᾽, ἔκτεινεν δὲ Βαθυκλῆα μεγάθυμον,
595 Χάλκωνος φίλον υἱόν, ὃς Ἑλλάδι οἰκία ναίων
ὄλβῳ τε πλούτῳ τε μετέπρεπε Μυρμιδόνεσσι.
τὸν μὲν ἄρα Γλαῦκος στῆθος μέσον οὔτασε δουρὶ
στρεφθεὶς ἐξαπίνης, ὅτε μιν κατέμαρπτε διώκων·
δούπησεν δὲ πεσών· πυκινὸν δ᾽ ἄχος ἔλλαβ᾽ Ἀχαιούς,
600 ὡς ἔπεσ᾽ ἐσθλὸς ἀνήρ· μέγα δὲ Τρῶες κεχάροντο,
στὰν δ᾽ ἀμφ᾽ αὐτὸν ἰόντες ἀολλέες· οὐδ᾽ ἄρ᾽ Ἀχαιοὶ
ἀλκῆς ἐξελάθοντο, μένος δ᾽ ἰθὺς φέρον αὐτῶν.
ἔνθ᾽ αὖ Μηριόνης Τρώων ἕλεν ἄνδρα κορυστήν,
Λαόγονον, θρασὺν υἱὸν Ὀνήτορος, ὃς Διὸς ἱρεὺς
605 Ἰδαίου ἐτέτυκτο, θεὸς δ᾽ ὣς τίετο δήμῳ.
τὸν βάλ᾽ ὑπὸ γναθμοῖο καὶ οὔατος· ὦκα δὲ θυμὸς
ᾤχετ᾽ ἀπὸ μελέων, στυγερὸς δ᾽ ἄρα μιν σκότος εἷλεν.
Αἰνείας δ᾽ ἐπὶ Μηριόνῃ δόρυ χάλκεον ἧκεν·
ἔλπετο γὰρ τεύξεσθαι ὑπασπίδια προβιβῶντος.
610 ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἄντα ἰδὼν ἠλεύατο χάλκεον ἔγχος·
πρόσσω γὰρ κατέκυψε, τὸ δ᾽ ἐξόπιθεν δόρυ μακρὸν
οὔδει ἐνισκίμφθη, ἐπὶ δ᾽ οὐρίαχος πελεμίχθη
ἔγχεος· ἔνθα δ᾽ ἔπειτ᾽ ἀφίει μένος ὄβριμος Ἄρης.
αἰχμὴ δ᾽ Αἰνείαο κραδαινομένη κατὰ γαίης
615 ᾤχετ᾽, ἐπεί ῥ᾽ ἅλιον στιβαρῆς ἀπὸ χειρὸς ὄρουσεν.
Αἰνείας δ᾽ ἄρα θυμὸν ἐχώσατο φώνησέν τε·
«Μηριόνη, τάχα κέν σε καὶ ὀρχηστήν περ ἐόντα
ἔγχος ἐμὸν κατέπαυσε διαμπερές, εἴ σ᾽ ἔβαλόν περ.»

***

Είπε, και λύπη αβάστακτη τους Τρώας συνεπήρε,
ότι, αν και ξένος, στύλωμα της χώρας ήταν κι είχε
550 άνδρες πολλούς κι επρώτευε σ᾽ αυτούς ως πολεμάρχος.
Και ολόισα στους Δαναούς ορμούν, και ο Έκτωρ πρώτος
θυμόν γεμάτος πόπεσεν ο Σαρπηδών ο θείος.
Και αυτού κινεί τους Αχαιούς η ανδρεία του Πατρόκλου
και πρώτα προς τους Αίαντας που ολόψυχα εδιψούσαν
555 τον πόλεμον και μόνος του, εστράφη και τους είπε:
«Αίαντες, τώρα πρόθυμοι να γίνετε βοηθοί μας
ως είσθε ως τώρ᾽ ατρόμητοι, και κάτι ακόμη πλέον.
Ο άνδρας που των Αχαιών πρωτόρμησε στο τείχος
κείται νεκρός ο Σαρπηδών· χαρά μας, αν το σώμα
560 το κακοσέρναμε γυμνό κι οι λόγχες μας εσβήναν
κανέναν των συντρόφων του που υπερμαχούν εμπρός του».
Είπε, κι εκείνοι εμάνιζαν και μόνοι για την μάχην.
Και ως έσμιξαν τες φάλαγγες και απ᾽ τα δυο μέρη ομοίως
οι Μυρμιδόνες και οι Αχαιοί, οι Λύκιοι και οι Τρώες,
565 εις τον νεκρόν ολόγυρα στην μάχην επιασθήκαν
με αλαλαγμόν· και τ᾽ άρματα των μαχητών βροντούσαν.
Και νύκτα ετέντωσε κακήν ο Δίας στον αγώνα,
να γίνει πόλεμος κακός για τ᾽ ακριβό παιδί του.
Και τότε πρώτοι έσπρωξαν τους Αχαιούς οι Τρώες·
570 τι έπεσ᾽ όχι αψήφιστος των Μυρμιδόνων άνδρας,
του Αγακλέους ο Επειγεύς βλαστάρι, του γενναίου,
οπού στ᾽ ωραίο Βούδειον πρώτ᾽ ήταν βασιλέας,
κι εξαίσιον φόνευσε ανεψιόν, κι επρόσπεσε στην Θέτιν
τότε την ασημόποδην και στον καλόν Πηλέα·
575 και αυτοί με τον ανίκητον τον στείλαν Αχιλλέα
στην Ίλιον την εύιππην και αυτός να πολεμήσει.
Αυτόν με πέτραν κτύπησε στην κεφαλήν ο Έκτωρ,
ως προσπαθούσε τον νεκρόν να πιάσει και όλη εσχίσθη
στο κράνος μέσα η κεφαλή, και εις τον νεκρόν επάνω
580 πέφτει και ο ψυχοθεριστής ο θάνατος τον ζώνει.
Τότ᾽ επληγώθη ο Πάτροκλος να ιδεί νεκρόν τον φίλον,
και τους προμάχους έσχισεν ωσάν γοργό γεράκι
όταν ψαρόνια διασκορπά και μαύρες καλιακούδες.
Με ορμήν ομοίαν, Πάτροκλε, στες φάλαγγες των Τρώων
585 και των Λυκίων έπεσες, θλιμμένος για τον φίλον.
Και του Ιθαιμένους τον υιόν με πέτραν εις τον σβέρκον
κτύπησε τον Σθενέλαον και του ᾽σπασε τα νεύρα.
Κι εσύρθηκαν οι πρόμαχοι και ακόμη ο μέγας Έκτωρ.
Και όσο περνάει διάστημα στο πέταμά του ακόντι,
590 όταν καλός ακοντιστής το ρίχν᾽ είτε σ᾽ αγώνα
ή και στην μάχην όπου εχθροί τον σφίγγουν ανδροφόνοι,
τόσον εμπρός των Αχαιών εσύρθηκαν οι Τρώες.
Και των Λυκίων ο αρχηγός πρώτος εστράφη ο Γλαύκος,
και τον γενναίον Βαθυκλή φονεύει Χαλκωνίδην
595 που εις την Ελλάδα εγκάτοικος μέσα εις εξαίσιο σπίτι
στους Μυρμιδόνας έλαμπε για πλούτη κι ευτυχίαν.
Τούτον, που κυνηγώντας τον εκεί ήταν να τον πιάσει
ο Γλαύκος μ᾽ έξαφνην στροφήν ελόγχισε στο στήθος·
και όπως με βρόντον έπεσεν ο εξαίσιος πολεμάρχος,
600 θλίψιν επήραν οι Αχαιοί και αγάλλιασαν οι Τρώες
και γύρω του επυκνώθηκαν· αλλά δεν εδειλιάσαν
οι Αχαιοί κι επάνω τους με δύναμιν χυθήκαν.
Άνδρα των Τρώων τολμηρόν εφόνευσε ο Μηριόνης,
τον Λαόγονον του Ονήτορος, που του Διός Ιδαίου
605 ιερέας ήταν και ως θεόν ο κόσμος τον τιμούσε.
Κάτω απ᾽ τ᾽ αυτί τον κτύπησε και απ᾽ το σιαγόνι και όλο
το σώμα ελύθη και άχαρο τον σκέπασε σκοτάδι.
Στον Μηριόνην έριξε την λόγχην ο Αινείας
ίσως τον έβρει, ως βάδιζε με σκέπην την ασπίδα.
610 Εμπρός τηρώντας ξέφυγεν εκείνος το κοντάρι·
και ως αυτός έσκυψε εμπρός, οπίσω του στο χώμα
στηλώθ᾽ η λόγχη κι η ουρά τινάζονταν επάνω,
και ο βαρύς Αρης έσβησεν εκεί την δύναμίν του
κι έπεσε τινακτά στην γην του Αινείου το κοντάρι
615 ανώφελ᾽ αφού πέταξεν απ᾽ τ᾽ ανδρικό του χέρι.
Ο Αινείας τότ᾽ εχόλωσε κι εφώναξεν: «Αν κι είσαι,
ω Μηριόνη, χορευτής θαρρώ, που αν σ᾽ είχε πάρει
η λόγχη μου για πάντοτε θα σ᾽ έκανε να μείνεις».

Μηχανισμοί άμυνας: Σε ποιο ψέμα σας έχετε πιστέψει;

Πιθανόν να διατείνεστε πως είστε ανοιχτό βιβλίο ή ενδεχομένως να πιστεύετε πως έχετε απόλυτη συνείδηση όλων εκείνων των πλευρών σας που κρατάτε μυστικές από τους γύρω σας. Και αν σας έλεγαν πως υπάρχει μια όψη σας κρυφή ακόμη και από τον ίδιο σας τον εαυτό, θα διεισδύατε στα βαθιά νερά των πολύπλοκων ψυχικών μηχανισμών σας; Θα τολμούσατε να δείτε κατάματα τις άβολες αλήθειες σας ή θα επιλέγατε την ασφάλεια της οικείας ψευδαίσθησης;

Το ασυνείδητο καθοδηγεί τη ζωή μας

Υπάρχει ένα παιχνίδι που στήνεται ερήμην μας και αν το αντληθούμε, θα στεφθούμε οι πρωταγωνιστές της ζωής μας. Γιατί, όμως βασιζόμαστε στους μηχανισμούς άμυνας; Ποια ανάγκη μας ικανοποιούν και ποια οφέλη θα αποκομίσουμε αναγνωρίζοντάς τους;

Καταρχάς, αξίζει να διευκρινίσουμε πως οι μηχανισμοί άμυνας συνιστούν ως έναν βαθμό ένα απαραίτητο κομμάτι της ψυχολογίας μας, προσφέροντάς μας μια ασφαλέστερη πλοήγηση στα δυσκολότερα σημεία της ανθρώπινης εμπειρίας. Για παράδειγμα, η αρχική αντίδραση εκλογίκευσης μιας σημαντικής απώλειας μας χαρίζει την ψυχραιμία για να ανταπεξέλθουμε στις πιεστικές επαγγελματικές μας υποχρεώσεις ενώ η απώθηση του αναπόφευκτου γεγονότος του θανάτου μας προφυλάσσει από την αίσθηση μάταιου. Τι γίνεται όμως όταν οι αμυντικοί μηχανισμοί που κάποτε μας έσωσαν μετατρέπονται σε παγιωμένο στοιχείο της προσωπικότητάς μας, χρωματίζοντας κάθε πτυχή της καθημερινότητας και στερώντας μας την ουσιαστική εξέλιξη;

Οι βασικές προκλήσεις της ανθρώπινης φύσης

Θυμηθείτε μια εμπειρία κατά την οποία αισθανθήκατε, νιώσατε ή συμπεριφερθήκατε με τρόπο που σας εξέπληξε. Για παράδειγμα, εκείνη η φίλη που ακύρωσε το ραντεβού σας τελευταία στιγμή, σας προκάλεσε μια φαινομενικά αδικαιολόγητη έκρηξη οργής. Η αιτία του θυμού σας υπήρξε πράγματι το συγκεκριμένο γεγονός ή κάποιο άλλο, βαθιά απωθημένο στο ασυνείδητο; Μήπως τελευταία νιώθετε πως η φίλη σας σας παραμελεί για χάρη του νέου της έρωτα αλλά ντρέπεστε να το παραδεχθείτε ακόμη και στον ίδιο σας τον εαυτό; Παρατηρήστε προσεκτικά τον τρόπο που αλληλεπιδράτε με τους γύρω σας γιατί εκεί θα εντοπίσετε τους μηχανισμούς άμυνας που επιλέγετε για να αποφύγετε τον πόνο. Στην ουσία, βέβαια, όλοι οι άνθρωποι παλεύουν με τις εξής βασικές προκλήσεις:Tην επαφή-εξάρτηση των σχέσεων, τη διαχείριση των έντονων συναισθημάτων και τις μεταβολές της αυτοεκτίμησης. Οι παραπάνω προκλήσεις βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τα τις πρώιμες εμπειρίες μας και ένα αρκετά καλό περιβάλλον μας εξοπλίζει με επαρκή αυτοπεποίθηση για να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες και να οικοδομήσουμε ικανοποιητικές σχέσεις με τους γύρω μας.

Οι κύριοι μηχανισμοί άμυνας

Στην ουσία ο καθένας από εμάς επιθυμεί την ευτυχία όμως τα συναισθήματα διακρίνονται για την παροδικότητά τους και ο πόνος επιστρέφει ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Ποιες είναι οι κυριότερες άμυνες που επιστρατεύουμε για να τον αποφύγουμε; Μια συχνή στρατηγική είναι η απώθηση: δεν εκφράζετε άμεσα τον θυμό προς τον σύντροφό σας αλλά μήπως η αδιαφορία σας για τις υποχρεώσεις του σπιτιού είναι ένας συγκαλυμμένος τρόπος να τον τιμωρήσετε;

Έπειτα, σκεφτείτε αν υπάρχουν γεγονότα που αρνείστε πεισματικά να αποδεχτείτε καθώς έρχονται σε σύγκρουση με τις πεποιθήσεις ή τις επιθυμίες σας. Αναλογιστείτε τις φορές που θυμώσατε με τον προϊστάμενο σας αλλά μεταθέσατε τα νεύρα σας στην οικογένειά σας. Και ύστερα αναρωτηθείτε μήπως η τάση σας να διαχωρίζεται τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς είναι ο δικός σας τρόπος να προστατευτείτε από την αβεβαιότητα και την αμφιθυμία. Αν εξιδανικεύετε υπερβολικά τους συντρόφους σας και κατακλύζεστε από απογοήτευση όταν έρχεστε αντιμέτωποι με τα ελαττώματά τους, πιθανόν δυσκολεύεστε να αποδεχτείτε τη ματαιότητα ως αναπόφευκτο στοιχείο των ανθρώπινων σχέσεων.

Έπειτα θυμηθείτε εκείνον τον επιδειξιομανή της παρέας, που συνηθίζει να καυχιέται για τα επιτεύγματά του: διαθέτει πράγματι αυτοπεποίθηση ή επιχειρεί να προβάλει στους γύρω του τη βαθιά και ασυνείδητη ντροπή του; Και πώς θα ένιωθε ο φίλος που εξαρτάται υπερβολικά από τη ρουτίνα του, αν άλλαζε το πρόγραμμά του, χάνοντας για λίγο τον έλεγχο; Στο μυαλό σας πιθανόν να έρχεται και εκείνος ο παλιός σας σύντροφος, που επιστράτευε τη λογική σκέψη ως άμυνά του. Σίγουρα θα ήταν πιο ευτυχισμένος αν σκεφτόταν λιγότερο και ένιωθε περισσότερο.

Η επιλογή βρίσκεται στα χέρια μας

Αν οι μηχανισμοί άμυνας έγιναν ο λαβύρινθος μας, υπάρχει τρόπος να απεγκλωβιστούμε από όσα ψέματα λέμε στον εαυτό μας; Για να δαμάσουμε τον Μινώταυρο των αβιώτων πόνων μας, χρειάζεται να έρθουμε σε επαφή με την αλήθεια και να αναλάβουμε την ευθύνη της πνευματικής μας μετατόπισης.

Είμαστε έτοιμοι να αποχωριστούμε όσους περισπασμούς μας κρατούν μακριά από μια πληρέστερη ζωή; Φυσικά, οι αμυντικοί μηχανισμοί δεν εξαφανίζονται τη στιγμή που τους συνειδητοποιούμε, αφού με την πάροδο των ετών μετατράπηκαν στις παγιωμένες συνήθειες μας και ο αποχωρισμός τους ισοδυναμεί με έναν μικρό θάνατο για εμάς. Η αλλαγή απαιτεί επιμονή, αισιοδοξία, διαρκή παρατήρηση του τρόπου που αντιδράμε και αμυνόμαστε στις προκλήσεις και συνεχή επαγρύπνηση.

Η απόλυτη μεταμόρφωση ποτέ δεν θα επέλθει! Θα μάθουμε, όμως, να περπατάμε τον δρόμο μας με έναν άλλον τρόπο και θα ωριμάσουμε ανακαλύπτοντας νέες πτυχές του εαυτούς μας, που λειτουργούν ως αντιστάθμισμα στο πρόβλημά μας. Και κάθε φορά που αναγνωρίζουμε με γενναιότητα τα συναισθήματά μας, αντιμετωπίζοντάς τα με θάρρος αλλά και συμπόνοια, μια ακόμη μάχη κερδίζεται. Ο αγώνας εναντίον των μηχανισμών άμυνας είναι αέναος αλλά η επιλογή βρίσκεται στα χέρια μας: Θα συνεχίσουμε αυτό που μας έρχεται εύκολα και αυτόματα ή θα τολμήσουμε το ανοίκειο, κατακτώντας την αυθεντική αυτοεκτίμηση και απολαμβάνοντας ικανοποιητικότερες διαπροσωπικές σχέσεις;

Η ευεργετική δράση του αντιπαραδείγματος

Αν παρατηρήσεις προσεκτικά την πορεία της ζωής όσων θαυμάζεις αυτήν τη στιγμή, θα διαπιστώσεις πως είναι άνθρωποι που δεν πήραν τον εύκολο δρόμο, πως οι επιλογές τους δεν ήταν πάντα οι αναμενόμενες και για πολλές από αυτές μπορεί ούτε οι ίδιοι να είναι ιδιαίτερα περήφανοι σήμερα.

Έχεις ποτέ αναρωτηθεί για την ευεργετική δύναμη του αντιπαραδείγματος; Έχεις συνειδητοποιήσει πως οι κακές επιλογές μπορούν να σε λυτρώσουν;

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θαυμάζεις -και τους αξίζει να τους θαυμάζεις- έχουν κάνει πολλά λάθη, έχουν και από ένα παρελθόν που θα ήθελαν να ξεχάσουν, έχουν πονέσει πολύ, έχουν προδοθεί τόσες φορές που έχουν χάσει το μέτρημα, έχουν αγαπήσει ανθρώπους οι οποίοι τους κακοποιούσαν ψυχολογικά, έχουν εξευτελιστεί και έχουν συνάψει φιλικές σχέσεις με ανθρώπους που ούτε θα τους πλησίαζες. Μπορεί να μην ήταν εύκολο, μπορεί να θέλουν να τα ξεχάσουν, μπορεί να μην τους σεβόσουν εάν τους γνώριζες σε αυτές τις σκοτεινές τους φάσεις αλλά σίγουρα, εάν δεν είχαν περάσει από αυτά τα στάδια, σήμερα δεν θα τους θαύμαζες. Η σοφία είναι πράγμα πανάκριβο, ξέρεις.

Την αξία της καλοσύνης δεν την έμαθα από ανθρώπους δοτικούς και καλόψυχους. Την έμαθα από ανθρώπους τσιγκούνηδες, λίγους, κακούς. Εκεί κατανόησα τη σημασία του να είσαι καλός, τη χρησιμότητα, τις ευεργετικές ιδιότητες του να αγαπάς και τη χαρά του να δίνεις. Το λίγο τους με έπνιξε, μου προκάλεσε ασφυξία, κλειστοφοβία και αγάπησα το πολύ. Και έμαθα να μην συμβιβάζομαι ούτε με το λίγο ούτε καν με το λιγότερο.

Την αξία και τη δύναμη της σιωπής την έμαθα από ανθρώπους που μιλούν συνεχώς χωρίς να λένε τίποτα. Γιατί αυτοί που μιλούν συνεχώς, σπάνια έχουν να πουν κάτι. Θυμάστε, φυσικά, από το σχολείο τον τύπο που πεταγόταν συνέχεια και έκανε σχόλια στο δάσκαλο και έλεγε με άλλα λόγια αυτά που μόλις άκουσε και απαντούσε ο ίδιος στις ερωτήσεις που έθετε, μόνο και μόνο για να ακούγεται η φωνή του. Η ενήλικη ζωή είναι γεμάτη από τέτοιους τύπους. Και κάπως έτσι αγάπησα αυτούς τους όμορφους ανθρώπους τους σιωπηλούς με το μυαλό το θορυβώδες. Τη σέβομαι τη σιωπή. Τη σέβομαι όσο λίγα πράγματα. Τους αγαπώ τους ανθρώπους που δεν «εξαντλούνται μέσα στην πολλή συνάφεια του κόσμου». Είναι δικοί μου άνθρωποι. Δικοί μου όσο λίγοι.

Την αξία της αγάπης την έμαθα από εκείνους που μου τη στέρησαν. Όχι μόνο από εκείνους που δεν με αγάπησαν αλλά και από εκείνους που δεν με άφησαν να τους αγαπήσω εγώ. Δεν ξέρω με σιγουριά σε ποιους το κρατάω περισσότερο. Μάλλον στους δεύτερους. Γιατί, στην τελική, τι συμβαίνει στ’ αλήθεια όταν ψάχνεις κάποιον; Ποια είναι η ανάγκη σου η πραγματική; Θες να αγαπηθείς ή μήπως θες να σε αφήσει να τον αγαπήσεις εσύ; Έτσι αγάπησα την αγάπη- όταν κατάλαβα πως δεν είναι δεδομένη και πως δεν είναι όλοι οι άνθρωποι διατεθειμένοι ούτε να τη δώσουν ούτε να τη δεχθούν. Το λίγο των «λίγων» με έσπρωξε σε αυτό το ασυμβίβαστο πολύ.

Διάβασα πολλά κακά βιβλία για να μάθω από καλή λογοτεχνία και άκουσα κακή μουσική για να μάθω τι κάνει τα αυτιά μου να χαίρονται στ’ αλήθεια. Έκανα αποτυχημένες σχέσεις για… Όχι, εντάξει, δεν με έκαναν να μάθω ακόμα πώς να κάνω μια σχέση να πετύχει αλλά με έκαναν να μάθω καλύτερα τον εαυτό μου. Τις ευγνωμονώ τις αποτυχημένες σχέσεις μου γιατί με έκαναν αυτό που είμαι σήμερα.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχεις κάνει λάθη. Πήρες λάθος αποφάσεις, αγάπησες ακατάλληλους ανθρώπους, εμπιστεύτηκες λάθος ανθρώπους, έσπασες τα μούτρα σου. Και έχεις δυο επιλογές: να έχεις κακές αναμνήσεις που θα σε τραβάνε πίσω ή να μάθεις κάτι σωστό από το κάθε λάθος. Δε γνωρίζω για την εγκυρότητα της ατάκας- καραμέλας «Κάθε εμπόδιο για καλό» και αν είχα την εξουσία, θα την ποινικοποιούσα ως φράση χωρίς δεύτερη σκέψη. Γνωρίζω, όμως, με βεβαιότητα πως αν πάρεις το χρόνο που χρειάζεσαι και δεις τα πράγματα από μια απόσταση και χωρίς φόβο (αλλά με πάθος! Πάντα με πάθος!), θα δεις πως από τα λάθη σου θα μάθεις και όχι από τα σωστά σου.

Σίγουρα δεν χρειάζεται να χάσεις κάτι για να το εκτιμήσεις. Πρέπει, όμως, να έχεις χάσει κάτι στο παρελθόν για να εκτιμήσεις αυτό που έχεις τώρα. Και, αν δε σπάσεις, πώς θα μάθεις από τι είσαι φτιαγμένος;

Εξάλλου, τα λάθη μας είμαστε και όχι τα σωστά μας. Τίποτα γκουρμέ δεν θα σε κάνει να εκτιμήσεις το φαγητό. Μόνο το κακό φαγητό θα σε κάνει να εκτιμήσεις το καλό φαγητό. Την ευγνωμοσύνη θα τη διδαχθείς από τους αγνώμονες και τη δικαιοσύνη από όσους σε αδικούν. Τον επαγγελματισμό από όσους σου φέρθηκαν αντιεπαγγελματικά και το πολύ θα στο μάθουν οι «λίγοι».

Στο παιδί σου αξίζει ο καλύτερος εαυτός σου, όχι ό,τι έχει απομείνει από σένα

Δεν είναι απλό, αλλά πρέπει να το κάνεις. Να το κάνω, να το κάνουμε.

Και δεν θα κρατήσει πολύ.

Τα χρόνια που θα μπορείς να πεις «είμαι κουρασμένη τώρα», «δεν μπορώ αυτή τη στιγμή» και αυτό που θα λαμβάνεις από απέναντι θα είναι κατανόηση, δεν είναι μακριά. Και τότε, θα νιώθεις λιγότερες ενοχές που δεν θα «μπορείς» όλες τις φορές. Γιατί ήταν αμέτρητες εκείνες που μπόρεσες, όταν οποιοσδήποτε άλλος στη θέση σου θα τα είχε παρατήσει.

ή αλλιώς…

Η αξία του να αφιερώνουμε χρόνο στα παιδιά μας.

Τα παιδιά μας είναι μόνο μια φορά μικρά. Μπορεί να είναι πάντα για εμάς ‘παιδιά’, όμως μικρά παιδιά είναι στην πραγματικότητα μόνο μια φορά. Και τότε διαμορφώνουν χαρακτήρα, προσωπικότητα, συνειδήσεις. Και τότε είμαστε απαραίτητοι παιδαγωγοί και συνοδοιπόροι στη ζωή τους.

Η φυσική παρουσία ενός γονιού δεν μπορεί να αντικατασταθεί με κανένα υποκατάστατο. Ούτε τα δώρα, ούτε τα παιχνίδια, ούτε τα λεφτά.. Ούτε οι καλύτεροι δάσκαλοι, ούτε τα πιο ωραία ταξίδια.. Τα παιδιά χρειάζονται τους γονείς ως φυσική παρουσία, το λόγο τους, το σώμα τους, τη μορφή τους. Χρειάζονται την αγκαλιά, μια καλή κουβέντα ή απλώς να είμαστε εκεί να κοιτάμε που θα παίζουν με τους φίλους τους. Και αργότερα να είμαστε εκεί όταν γυρνάνε από το σχολείο να μας πουν πως πέρασαν, να φάμε όλοι μαζί, να πάμε μια βόλτα.. Και αργότερα να είμαστε εκεί όταν γυρνάνε από την βόλτα, από το φροντιστήριο, από ένα πάρτυ. Μας θέλουν δίπλα τους σαν στήριγμα, να ΄βάζουμε πλάτη’ στα ξεκινήματα τους.

Προφανώς όσο μεγαλύτερα γίνονται μας χρειάζονται λιγότερο, ίσως κάποια στιγμή να μην μας θέλουν καν- και αυτό φυσιολογικό είναι. Θα έρθει όμως με την ώρα του. Θα έρθει όταν πραγματικά θα θέλουν να μείνουν μόνα τους. Να σταθούν στα δικά τους πόδια, στις δικές τους δυνάμεις. Και τότε εμείς οι γονείς, σιγά σιγά πρέπει να τους δώσουμε το χώρο να δράσουν όπως τα ίδια επιθυμούν, όπως νομίζουν, περιορίζοντας τον ρόλο μας σε αυτόν του έμπιστου συμβουλάτορα..

Μέχρι τότε όμως ας δηλώσουμε παρόντες. Στις μικρές και τις μεγάλες στιγμές τους, στα εύκολα και στα δύσκολα, στις χαρές και τις λύπες.

Θυμηθείτε: Μόνο μια φορά, δεύτερη ζωή δεν έχει!

KANT - HEGEL: Η εικόνα του κόσμου που αντιλαμβανόμαστε εξαρτάται απ’ τη φύση του νου μας και δεν αντιπροσωπεύει τον πραγματικό κόσμο

Λίγοι φιλόσοφοι θα διαφωνήσουν ότι οι άνθρωποι είμαστε, σε μεγάλο βαθμό, ιστορικές οντότητες, με την έννοια ότι κληρονομούμε πράγματα από το παρελθόν, τα αλλάζουμε, και έπειτα τα κληροδoτούμε στις μελλοντικές γενιές. Η γλώσσα, για παράδειγμα, είναι κάτι που μαθαίνουμε και αλλάζουμε καθώς το χρησιμoποιούμε, ενώ το ίδιο ισχύει και για την επιστήμη -οι επιστήμονες ξεκινούν με μια θεωρία, και στη συνέχεια είτε την επαληθεύουν είτε τη διαψεύδουν. Το ίδιο ισχύει για τους κοινωνικούς θεσμούς, όπως είναι η οικογένεια, το κράτος, οι τράπεζες, οι εκκλησίες, και ούτω καθεξής, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι τροποποιημένες μορφές προγενέστερων πρακτικών ή θεσμών. Συνεπώς, η ύπαρξη των ανθρώπινων όντων ποτέ δεν ξεκινά από το μηδέν, αλλά πάντοτε εντός κάποιου πλαισίου -το οποίο μερικές φορές μεταβάλλεται έτσι ριζικά κατά τη διάρκεια μίας μόνο γενιάς. Ωστόσο, μερικά πράγματα, δεν φαίνεται να έχουν ιστορικό χαρακτήρα ή να υπόκεινται σε αλλαγές.

Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας οντότητας είναι η συνείδηση. Γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι όλα αυτά που συνειδητοποιούμε θα αλλάξουν, αλλά τείνουμε να πιστεύουμε ότι η σημασία της συνείδησης-τι σημαίνει είμαι σε εγρήγορση, έχω επίγνωση, μπορώ και σκέφτομαι και αποφασίζω- ήταν πάντοτε ίδια για όλους. Παρομοίως, είναι εύλογο να ισχυριστούμε ότι οι συλλογιστικές δομές δεν έχουν ιστορικό χαρακτήρα -ότι η συλλογιστική δραστηριότητα, και οι διανοητικές λειτουργίες στις οποίες βασίζεται (μνήμη, αντίληψη, κατανόηση, και ούτω καθεξής), ήταν πάντοτε ίδιες για όλους τους ανθρώπους σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Είναι βέβαιο ότι αυτά πίστευε ο μεγάλος ιδεαλιστής προκάτοχος του Χέγκελ, ο Ιμάνουελ Καντ -και για να κατανοήσουμε τον Χέγκελ, είναι απαραίτητο να δούμε τι πίστευε για το φιλοσοφικό έργο του Καντ.

Οι κατηγορίες του Καντ

Σύμφωνα με τον Καντ, οι θεμελιώδεις τρόποι λειτουργίας της σκέψης, και οι βασικές δομές της συνείδησης, είναι a priori -δηλαδή, υφίστανται πριν από την εμπειρία (και, άρα, δεν προκύπτουν από αυτήν). Αυτό σημαίνει ότι υφίστανται ανεξάρτητα από οτιδήποτε σκεφτόμαστε ή συνειδητοποιούμε, αλλά και ανεξάρτητα από οποιαδήποτε ιστορική επίδραση ή εξέλιξη.

Ο Καντ ονομάζει αυτές τις νοητικές δομές «κατηγορίες», και σε αυτές περιλαμβάνονται οι έννοιες της «αιτίας», της «ουσίας», της «ύπαρξης», και της «πραγματικότητας». Για παράδειγμα, η εμπειρία μας παρέχει γνώσεις για τον εξωτερικό κόσμο, αλλά δεν μπορεί να μας διδάξει ότι ο εξωτερικός κόσμος περιλαμβάνει, για παράδειγμα, αιτίες και αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον Καντ, η γνώση της φυσικής δομής του εξωτερικού κόσμου είναι a priori. Αυτό συμβαίνει επειδή όλοι γεννιόμαστε με ορισμένες έμφυτες κατηγορίες, οι οποίες παρέχουν το πλαίσιο που καθιστά δυνατή την εμπειρία -ένα μέρος του οποίου είναι η υπόθεση ότι υπάρχει εξωτερικός κόσμος. Ωστόσο, συνεχίζει ο Καντ, η ύπαρξη, αυτού του «a priori» πλαισίου σημαίνει ότι η εικόνα του κόσμου που αντιλαμβανόμαστε εξαρτάται απ’ τη φύση του νου μας, και δεν αντιπροσωπεύει τον πραγματικό κόσμο- δηλαδή τον κόσμο «αυτόν καθ’ εαυτόν». Ο Καντ ισχυρίζεται ότι ο κόσμος «αυτός καθεαυτόν» -τον οποίο ονομάζει «νοητό κόσμο»-είναι ακατάληπτος. Σύμφωνα με τον Καντ, οι μόνες γνώσεις που μπορούμε να απoκομίσουμε είναι αυτές για τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε μέσω του πλαισίου των κατηγοριών -αυτός ο αντιληπτός κόσμος είναι ο κόσμος που βιώνουμε καθημερινά και που ο Καντ ονομάζει «φαινομενικό».

Η κριτική του Χέγκελ για τον Καντ

Ο Χέγκελ πιστεύει ότι μολονότι ο Καντ κατάφερε σε μεγάλο βαθμό να απαλλάξει τη φιλοσοφία από αφελείς απόψεις, οι αναφορές του στον «κόσμο αυτόν καθεαυτόν» και στις κατηγορίες μαρτυρούν
επιπόλαιες υποθέσεις. Ο Χέγκελ υποστηρίζει ότι η ανάλυση του Καντ είναι ανεπαρκής σε τουλάχιστον δύο σημεία. Καταρχήν, ο Χέγκελ θεωρεί άτι η ιδέα του Καντ για τον «κόσμο αυτόν καθεαυτόν» είναι κενή νοήματος. Σύμφωνα με τον Χέγκελ, οτιδήποτε υπάρχει εκδηλώνεται στη συνείδηση -για παράδειγμα, ως κάτι αισθητό ή ως κάτι νοητό. Ο Χέγκελ υποστηρίζει επίσης ότι ο Καντ κάνει πάρα πολλές υποθέσεις σχετικά με τη φύση και την προέλευση των κατηγοριών. Στόχος του Χέγκελ είναι να κατανοήσει αυτές τις κατηγορίες χωρίς να κάνει καμία απολύτως υπόθεση ο Χέγκελ θεωρεί άτι η χειρότερη υπόθεση που πραγματοποιεί ο Καντ αφορά τις σχέσεις μεταξύ των κατηγοριών. Ο Καντ υποθέτει ότι οι κατηγορίες είναι πρωτογενείς και διακριτές ωστόσο, σύμφωνα με τον Χέγκελ οι κατηγορίες είναι «διαλεκτικές» οντότητες, δηλαδή, υπόκεινται σε αλλαγές. Ο Καντ πιστεύει σε ένα αμετάβλητο βιωματικό πλαίσιο, αλλά ο Χέγκελ πιστεύει ότι αυτό το βιωματικό πλαίσιο μεταβάλλεται, και μάλιστα στον βαθμό που μεταβάλλεται και ο κόσμος που βιώνουμε. Άρα, η συνείδηση – και όχι απλώς όλα όσα συνειδητοποιούμε – αποτελεί μέρος μιας εξελικτικής διαδικασίας. Αυτή η διαδικασία είναι “διαλεκτική” -μια έννοια που έχει πολύ συγκεκριμένη σημασία στη φιλοσοφική σκέψη του Χέγκελ.

Η διαλεκτική του Χέγκελ

Η έννοια της διαλεκτικής κατέχει κεντρικό ρόλο σε αυτά που ο Χέγκελ αποκαλεί εγγενή (εσωτερική) ερμηνεία της εξέλιξης των πραγμάτων. Ο Χέγκελ υποστηρίζει ότι με την ερμηνεία του εξασφαλίζει τέσσερα πράγματα. Πρώτον, την αποφυγή υποθέσεων. Δεύτερον, την υιοθέτηση όσο γίνεται γενικότερων εννοιών, ώστε να αποφεύγονται οι αδικαιολόγητοι ισχυρισμοί. Τρίτον, εξηγεί πώς μια γενική έννοια δημιουργεί άλλες, ειδικότερες, έννοιες. Τέταρτον, δείχνει ότι αυτή η διαδικασία συμβαίνει «εντός» της ίδιας της έννοιας. Αυτός ο τέταρτος περιορισμός αποκαλύπτει τον πυρήνα της λογικής του Χέγκελ -δηλαδή, ότι κάθε έννοια, ή “θέση”, ενέχει μια αντίφαση, ή “αντίθεση”, η οποία αίρεται μόνο με την ανάδειξη από την αρχική έννοια μιας νέας, περιεκτικότερης έννοιας, η οποίο ονομάζεται “σύνθεση”. Μια συνέπεια αυτής της εγγενούς διαδικασίας είναι ότι η σύνθεση μας κάνει να συνειδητοποιούμε πως αυτά που αρχικά θεωρούσαμε ως αντίφαση της θέσης είναι απλώς μια φαινομενική αντίφαση, η οποία προκαλείται από ελλιπή κατανόηση της αρχικής έννοιας.

Η διαλεκτική του Χέγκελ δείχνει πώς αίρονται οι αντιθέσεις. Για παράδειγμα, ένα τυραννικό καθεστώς δημιουργεί την ανάγκη για ελευθερία -αλλά από τη στιγμή που θα επιτευχθεί ελευθερία, δεν μπορεί παρά να υπάρξει αναρχία έως ότου η ελευθερία συνδυαστεί με ένα στοιχείο τυραννίας για να δημιουργηθεί η σύνθεση “νόμος”.

Θα αρχίσεις να παρατηρείς τις ευκαιρίες που κρύβονται ακόμα και στην κατάσταση που ήδη βρίσκεσαι

Η λέξη-κλειδί για τις περιόδους κρίσης είναι η εστίαση. Να εστιάζεις ξανά και ξανά την προσοχή σου σε αυτά που είναι σημαντικά για σένα. Να ψάχνεις κάθε μέρα πράγματα που σου δίνουν χαρά. Μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως μια βόλτα, μια συζήτηση στο τηλέφωνο με ένα θετικό φίλο, ένα χαλαρωτικό μπάνιο· κάν’ το! Επίσης εστίασε την προσοχή σου με αποφασιστικότητα και θάρρος στα πράγματα που πραγματικά έχουν σημασία για σένα, σε αυτά που συμφωνούν με τους στόχους σου. Άκου την προσωπική σου διαίσθηση και ακολούθησέ την.

Καθώς επανακτάς την αυτοεκτίμησή σου, καθώς νιώθεις ξανά την προσωπική σου αξία και μειώνεις τους φόβους σου, θα αρχίσεις να παρατηρείς τις ευκαιρίες που κρύβονται ακόμα και στην κατάσταση που ήδη βρίσκεσαι. Όταν νιώθουμε να μας επιβάλλεται κάποια αλλαγή, συχνά γινόμαστε πολύ πεισματάρηδες. Ασφαλώς πρέπει να κάνουμε τις ανάλογες ενέργειες για να βεβαιωνόμαστε ότι δε μας εξαναγκάζουν σε πράγματα που είναι εναντίον των συμφερόντων μας, αλλά επίσης πάντα βοηθάει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τυχόν ευκαιρίες που θα προσφέρει αυτή η αλλαγή.

Αν και στην αρχή μπορεί να μην το πιστεύεις, να είσαι ανοιχτός στο ενδεχόμενο η αλλαγή να είναι προς το καλύτερο και όχι προς το χειρότερο, και τελικά να βγεις κερδισμένος σε σχέση με πριν. Για παράδειγμα, μπορεί να έχασες τη δουλειά σου λόγω περιορισμού των θέσεων εργασίας, αλλά έτσι ίσως να μη χρειάζεται πια να κάνεις μια δουλειά που μισείς. Μπορεί αυτή τη στιγμή να αντιμετωπίζεις δυσκολίες σχετικά με τα δικαιώματά σου ως άτομο, ως καταναλωτής, ως ενοικιαστής ή ως υπάλληλος. Ωστόσο πιθανόν να καταλήξεις να έχεις περισσότερα δικαιώματα από αυτά είχες προηγουμένως. Αφού αποδεχτείς αυτά τα ενδεχόμενα, άρχισε να εξετάζεις πώς θα ήθελες να εξελιχθούν τα πράγματα. Για παράδειγμα, ποια δουλειά θα ήθελες πραγματικά να κάνεις, ή πώς θα ήθελες να σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι; Άρχισε να σχηματίζεις στο μυαλό σου τις ανάλογες εικόνες. Πώς μπορείς να δημιουργείς ευκαιρίες; Άρχισε να κάνεις θετικές σκέψεις και άκου προσεκτικά την προσωπική σου διαίσθηση.

Οι αλλαγές ενδέχεται να είναι πολύ θετικές· μπορεί να σου προσφέρουν κάθε είδους καινούριες και συναρπαστικές ευκαιρίες – καινούριους ανθρώπους, νέους και καλύτερους τρόπους διεξαγωγής των δραστηριοτήτων σου, μεγαλύτερη ευτυχία και εσωτερική εκπλήρωση. Ίσως θυμάσαι κάποιες αλλαγές που σου επιβλήθηκαν αναγκαστικά και μετά ανακάλυψες ότι ήταν για το καλό σου. Από μια θέση υψηλής αυτοεκτίμησης εστίασε την προσοχή σου στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, σε αυτό που σου φέρνει χαρά και είναι σύμφωνο με τους στόχους σου· ψάξε για άμεσα καθώς και για μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα. Χαλάρωσε και παρατήρησε .

Πώς το υποσυνείδητο συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων

Έχετε ακούσει ποτέ για τη δύναμη του νου; Όπως γνωρίζουμε, ο εγκέφαλος εξακολουθεί να είναι το μεγάλο άγνωστο και μάλιστα όσο περισσότερα ανακαλύπτουμε για τη λειτουργία του τόσο συνειδητοποιούμε ότι μας λείπουν ακόμα περισσότερα στοιχεία που πρέπει να μάθουμε.

Ένα από αυτά τα μυστήρια είναι το υποσυνείδητο ή το ασυνείδητο μυαλό μας. Αλλά, τι ακριβώς είναι το υποσυνείδητο;, Πώς λειτουργεί; Η ψυχανάλυση ορίζει το υποσυνείδητο ως το λιγότερο προσπελάσιμο μέρος του νου μας, όπου εντοπίζονται καταπιεσμένες μνήμες και παρορμήσεις.

Ποιο είναι το υποσυνείδητο;

Για να εξηγηθεί αυτή η έννοια, χρησιμοποιείται συχνά το μεταφορικό παράδειγμα ενός παγόβουνου. Φανταστείτε πως η συνείδηση ​​είναι η κορυφή ενός παγόβουνου (ό,τι μπορείτε να δείτε με γυμνό μάτι), και κάτω από την επιφάνεια του νερού βρίσκεται το υποσυνείδητο και το ασυνείδητο που είναι το τελευταίο τμήμα του παγόβουνου, το χαμηλότερο που βρίσκεται κάτω από την ίσαλο γραμμή (ό,τι δεν μπορούμε να δούμε αν και είμαστε σίγουροι ότι είναι εκεί επειδή είναι η βάση του παγόβουνου).

Το υποσυνείδητο ή το ασυνείδητο είναι ένας αρχικός όρος της ψυχανάλυσης και αναφέρεται σε ό, τι έχουμε “αποθηκεύσει” κάτω από τη συνείδησή μας, σαν να είναι κρυμμένα και δεν μπορούσαμε να τα δούμε με γυμνό μάτι όπως συμβαίνει με ένα παγόβουνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι έχουν πολύ δύσκολη πρόσβαση στις πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες σ’ αυτό.

Ορισμός του ασυνείδητου

Τι είδους πληροφορίες κρατάμε στο υποσυνείδητο; Οι πληροφορίες που έχουμε αποθηκεύσει εκεί και στις οποίες δεν μπορούμε εύκολα να έχουμε πρόσβαση όπως στη συνείδηση, συνήθως περιέχουν βαθιούς φόβους, καταπιεσμένες επιθυμίες και τραυματικές εμπειρίες που ακόμη και συνειδητά δεν θα θέλαμε να θυμηθούμε. Όλο αυτό το περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ορισμένων παθήσεων, όπως ορισμένες διαταραχές άγχους, φόβοι, φοβίες κ.λπ..

Ωστόσο, παρά το πόσο δύσκολο είναι να έχουμε πρόσβαση στο υποσυνείδητο, όλα αυτά τα περιεχόμενα που έχουμε αποθηκεύσει εκεί, τα εκφράζουμε συνήθως ασυνείδητα με διαφορετικούς τρόπους.

Πώς λειτουργεί το υποσυνείδητο;

Το υποσυνείδητό μας λειτουργεί ως ένα είδος αποστολέα μηνυμάτων ή επίσης επεξεργάζεται τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε σε συνειδητό επίπεδο και τα οποία ενεργοποιούν ορισμένα μοντέλα συμπεριφοράς χωρίς να το γνωρίζουμε. Δηλαδή, οι αποφάσεις που παίρνουμε κάθε μέρα, ακόμα κι αν φαίνεται πως τις παίρνουμε συνειδητά, επηρεάζονται πραγματικά από το υποσυνείδητό μας.

Είναι σαν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που δημιουργούμε όλα αυτά τα χρόνια με τις εμπειρίες που έχουμε αποθηκεύσει και το ίδιο αυτό πρόγραμμα (που αποτελείται από ιδέες, βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, σκέψεις , μνήμες κλπ.) μας ωθεί να στρεφόμαστε περισσότερο προς μία απόφαση παρά προς μία άλλη.

Μερικές φορές, το υποσυνείδητο μυαλό μας είναι σύμφωνο με τις αληθινές επιθυμίες μας και παίρνουμε τις αποφάσεις που θέλουμε πραγματικά, ωστόσο σε άλλες δεν είναι και οι αρνητικές πληροφορίες που έχουμε αποθηκεύσει και που έχουν συσσωρευτεί όλα αυτά τα χρόνια (συχνά είναι τόσο πολλές από την παιδική ηλικία), ώσπου μπορούμε να φτάσουμε σε αυτο-σαμποτάζ.

Αρκετοί ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι το υποσυνείδητό μας είναι και πηγή εφευρετικότητας και αυτό μας βοηθά να επιλύσουμε προβλήματα, ακόμη και εκείνα που φαίνεται ότι δεν έχουν λύση. Αυτό έχει καταδειχθεί με διάφορες μελέτες, μία από τις οποίες είναι αρκετά ενδιαφέρουσα, και δείχνει πως γινόμαστε πιο δημιουργικοί χρησιμοποιώντας το υποσυνείδητο μυαλό μας.

Το υποσυνείδητο λέει την αλήθεια; Ψυχολογικό πείραμα

Σε αυτή τη μελέτη, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να εφεύρουν διαφορετικούς τρόπους για να χρησιμοποιήσουν ένα κλιπ, για το οποίο τους διατέθηκε συγκεκριμένη ώρα. Η μία ομάδα ανθρώπων έλαβε 5 λεπτά, ενώ η άλλη έλαβε μόνο 1 λεπτό.

Παραδόξως, οι άνθρωποι που τους είχε διατεθεί λιγότερος χρόνος ήταν πιο δημιουργικοί και βρήκαν περισσότερους τρόπους για να χρησιμοποιήσουν το κλιπ.

Αλλά, πώς συνέβη αυτό? Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το υποσυνείδητο μυαλό ήταν πάντα εν κινήσει, προσπαθώντας να δημιουργήσει νέες ιδέες σε μια αποκλίνουσα διαδικασία, ενώ οι άνθρωποι που είχαν περισσότερο χρόνο, εισήλθαν σε μια διαδικασία συγκλίνουσας σκέψης, έτσι συνειδητά απέρριψαν όλες αυτές τις ιδέες που θεωρούσαν παράλογες ή άσχετες, ανησυχώντας για τη συμβολή μόνο αυτών που θεώρησαν “λαμπρές”, και η οποία τους περιόρισε όταν έγινε δημιουργική. Οι άνθρωποι που είχαν μόνο 1 λεπτό για να εκτελέσουν την άσκηση δεν πρόλαβαν να χρησιμοποιήσουν τη συνειδητή σκέψη , και ο εαυτός τους αξιοποίησε την εφευρετικότητά του χωρίς αμφιβολίες που σε συνειδητή σκέψη θα του περιόριζαν τις λύσεις.

NASA: Το ρόβερ Curiosity αποκάλυψε ένα λεπτό ορυκτό «λουλούδι»

Μελέτες έχουν αποκαλύψει ότι τα ορυκτά που φύτρωσαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις ήταν πιθανόν ενσωματωμένα μέσα σε ένα βράχο που διαβρώθηκε με την πάροδο του χρόνου.

Το ρόβερ Curiosity της NASA αποκάλυψε έναν συναρπαστικό σχηματισμό «λουλουδιών» στην επιφάνεια του Άρη που μοιάζει με κοράλλι του ωκεανού.

Η μικροσκοπική άποψη της άμμου του Άρη λήφθηκε με το Mars Hand Lens Imager (MAHLI), ένα εργαλείο για την απεικόνιση ορυκτών, υφών και δομών σε βράχους και έδαφος σε κλίμακες μικρότερες από τη διάμετρο μιας ανθρώπινης τρίχας.

Η ομάδα Curiosity επιβεβαίωσε ότι επρόκειτο για ένα «διαγενετικό κρυσταλλικό σύμπλεγμα», το οποίο οι ειδικοί από το Εργαστήριο Jet Propulsion της NASA (JPL) προτείνουν ότι μπορεί να σχηματίστηκε από ορυκτά που κατακρημνίζονται από το νερό.

Ενώ ο σχηματισμός φαίνεται μεγάλος σε μέγεθος, είναι στην πραγματικότητα μικρότερος από μια δεκάρα και αποτελείται από τρισδιάστατα συμπλέγματα κρυστάλλων κατασκευασμένα από συνδυασμό ορυκτών.

Οι επιστήμονες της NASA λένε ότι μπορεί να τους πει περισσότερα για τη δομή του εδάφους του Άρη, και για το πώς μπορεί να φαινόταν κάποτε ο πλανήτης, συμπεριλαμβανομένης της ροής του νερού που έχει χαθεί από καιρό.

Η Abigail Fraeman, επιστήμονας του προγράμματος Curiosity, έγραψε στο Twitter για να εξηγήσει τον ασυνήθιστο σχηματισμό, περιγράφοντάς τον ως «εφηβικές, μικροσκοπικές λεπτές δομές που σχηματίζονται από ορυκτό που κατακρημνίζεται από το νερό».

Μελέτες προηγούμενων εκδόσεων έχουν αποκαλύψει ότι τα ορυκτά, που φύτρωσαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις, ήταν πιθανόν ενσωματωμένα μέσα σε ένα βράχο που διαβρώθηκε με την πάροδο του χρόνου.

Ωστόσο, φαίνεται ότι τα ορυκτά είναι ανθεκτικά στη διάβρωση, επομένως παραμένουν στη σκονισμένη επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη, εξήγησαν οι επιστήμονες της NASA. Το χαρακτηριστικό είναι επίσης γνωστό ως σκυρόδεμα, με εκδόσεις που παρατηρήθηκαν επίσης από το ρόβερ Opportunity, το οποίο δεν λειτουργεί πλέον και είχε ονομαστεί «μύρτιλλα», καθώς ήταν μικρά και στρογγυλά.

Mπορεί η ηδονή να είναι μια ικανοποιητική απάντηση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης;

Η θεωρία ότι σκοπός της ζωής είναι η ικανοποίηση κάθε ανθρώπινης επιθυμίας διατυπώθηκε για πρώτη φορά καθαρά από τον καιρό του Αρίστιππου, από φιλόσοφους του δέκατου έβδομου και δέκατου όγδοου αιώνα. Ήταν μια θεωρία που εμφανίστηκε, όπως ήταν φυσικό, όταν το «κέρδος» έπαψε να σημαίνει «κέρδος για την ψυχή» (όπως αργότερα στον Spinoza), αλλά κατέληξε να σημαίνει το υλικό, χρηματικό κέρδος.

Αυτό έγινε στην περίοδο που η μεσαία τάξη πέταξε όχι μόνο τις πολιτικές της αλυσίδες, αλλά απέρριψε και όλους τους δεσμούς αγάπης και αλληλεγγύης, πιστεύοντας ότι το να υπάρχεις μόνο για τον εαυτό σου αποτελεί τη μοναδική αιτία της ύπαρξης σου. Για τον Hobbes, η ευτυχία είναι η συνεχής πρόοδος από τη μια μορφή απληστίας (cupiditas) στην άλλη. Ο La Mettrie συστήνει ακόμα και ψυχοφάρμακα που μπορούν να δώσουν τουλάχιστο μια ψευδαίσθηση ευτυχίας. Για τον de Sade η ικανοποίηση των άγριων ενστίκτων είναι νόμιμη, ακριβώς γιατί υπάρχουν και αναζητούν απεγνωσμένα ικανοποίηση. Αυτοί ήταν οι στοχαστές που έζησαν την εποχή της τελικής νίκης της αστικής τάξης. Η μη φιλοσοφική πρακτική της αριστοκρατίας έγινε πρακτική και θεωρία της αστικής τάξης.

Πολλές ηθικές θεωρίες αναπτύχθηκαν από το δέκατο όγδοο αιώνα και μετά. Μερικές απ’ αυτές δεν ήταν τίποτε άλλο από μορφές του ηδονισμού με μια επίφαση αξιοπρέπειας, όπως ο χρησιμοθηρισμός. Άλλες αποτελούσαν αυστηρά αντιηδονιστικά συστήματα, όπως αυτά των Kant, Marx, Thoreau και Schweitzer.

Η σημερινή εποχή όμως, από το τέλος περίπου του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, έχει επιστρέψει στην πρακτική και τη θεωρία του ριζοσπαστικού ηδονισμού. Η ιδέα της απεριόριστης απόλαυσης αποτελεί μια περίεργη αντίθεση στο ιδανικό της πειθαρχημένης εργασίας.

Παρόμοια αντίθεση υπάρχει ανάμεσα στην αποδοχή μιας καταπιεστικής ηθικής της εργασίας και στο ιδανικό της τέλειας απραξίας στο υπόλοιπο της ημέρας και στις διακοπές. Η ατέλειωτη αλυσίδα παραγωγής και η γραφειοκρατική ρουτίνα από τη μια, η τηλεόραση, το αυτοκίνητο και το σεξ από την άλλη, κάνουν δυνατή την ύπαρξη αυτού του αντιφατικού συνδυασμού. Η καταναγκαστική δουλειά μόνη της θα μπορούσε να οδηγήσει τους ανθρώπους στην τρέλα, κάτι που θα μπορούσε να το κάνει και η πλήρης απραξία. Μόνο με το συνδυασμό και των δύο μπορούν να ζήσουν. Πέρα απ’ αυτό, και οι δύο αυτές αντιφατικές τάσεις ανταποκρίνονται σε μια οικονομική αναγκαιότητα: ο καπιταλισμός του εικοστού αιώνα στηρίζεται στην υπερκατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από μία ομαδική δουλειά ρουτίνας.

Οι θεωρητικοί συλλογισμοί αποδείχνουν ότι ο ριζοσπαστικός ηδονισμός δε μπορεί να οδηγήσει στην ευτυχία και εξηγούν τους λόγους γιατί δε μπορεί να το κάνει, έχοντας σαν δεδομένο την ανθρώπινη φύση. Αλλά ακόμα και χωρίς θεωρητική ανάλυση, τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι αυτό το είδος του «κυνηγητού της ευτυχίας» δε συνεπάγεται και ευδαιμονία. Είμαστε μια κοινωνία ασύλληπτα δυστυχισμένων ανθρώπων: μοναχικοί, αγχώδεις, καταπιεσμένοι, καταστροφικοί, εξαρτημένοι, —άνθρωποι που νιώθουμε ευχαρίστηση όταν σκοτώνουμε την ώρα μας, που τόσο σκληρά προσπαθούμε να εξοικονομήσουμε.

Το δικό μας πείραμα είναι το μεγαλύτερο κοινωνικό πείραμα που έχει γίνει ποτέ και προσπαθεί να βρει μια απάντηση στο ερώτημα αν η ηδονή (σαν μια παθητική επιρροή σε αντίθεση με την ενεργητική επίδραση, την ευδαιμονία και τη χαρά) μπορεί να είναι μια ικανοποιητική απάντηση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Για πρώτη φορά στην ιστορία η ικανοποίηση της ορμής για ηδονή δεν είναι, μόνο το προνόμιο μιας μειοψηφίας αλλά είναι δυνατή για τον περισσότερο πληθυσμό της ανθρωπότητας. Το πείραμα έχει ήδη δώσει αρνητική απάντηση στο πρόβλημα.

Η δεύτερη ψυχολογική αρχή της βιομηχανικής εποχής, ότι δηλαδή η επιδίωξη του ατομικού εγωισμού συνεπάγεται αρμονία, ειρήνη, αύξηση του ατομικού πλούτου, είναι εξίσου θεωρητικά λαθεμένη. Η πλάνη της μπορεί πάλι ν’ αποδειχτεί, από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας. Γιατί θα πρέπει ν’ αληθεύει αυτή η αρχή, που μόνο ο David Ricardo, ένας από τους μεγάλους κλασικούς οικονομολόγους, την απέρριψε; Το γεγονός ότι είμαι εγωιστής αναφέρεται όχι μόνο στη συμπεριφορά μου αλλά και στο χαρακτήρα μου. Αυτό σημαίνει ότι θέλω τα πάντα για τον εαυτό μου, ότι, νιώθω ευχαρίστηση με το να κατέχω κι όχι να μοιράζομαι, ότι πρέπει να γίνω άπληστος γιατί αν ο σκοπός μου είναι το έχει, τότε όσο περισσότερα είμαι, τόσο περισσότερα έχω, ότι πρέπει να αισθάνομαι ανταγωνιστικά απέναντι σε όλους τους άλλους: τους πελάτες μου που θέλω να ξεγελάσω, τους ανταγωνιστές μου που θέλω να καταστρέψω, τους εργάτες μου που θέλω να εκμεταλλευτώ. Δε μπορώ ποτέ να είμαι ικανοποιημένος γιατί δεν υπάρχει τέλος στις επιθυμίες μου. Πρέπει να ζηλεύω αυτούς που έχουν περισσότερα και να φοβάμαι αυτούς που έχουν λιγότερα. Αλλά θα πρέπει να καταπιέζω όλα αυτά τα συναισθήματα για να παρουσιάζομαι (και στους άλλους και στον εαυτό μου) σαν ένα χαμογελαστό, λογικό, ειλικρινές και ευγενικό ανθρώπινο πλάσμα, τέτοιο που ο καθένας υποκρίνεται ότι είναι.

Το πάθος της κατοχής σίγουρα θα οδηγήσει σε μια ατέλειωτη ταξική πάλη. Αυτό που ισχυρίζονται οι κομμουνιστές, ότι δηλαδή το σύστημα τους θα δώσει τέλος στην ταξική πάλη καταργώντας τις τάξεις, είναι μύθος, γιατί το σύστημα τους στηρίζεται στην αρχή της απεριόριστης κατανάλωσης σαν σκοπό της ζωής. Όσο ο καθένας θα θέλει να έχει περισσότερα, θα υπάρχουν ταξικοί σχηματισμοί, θα υπάρχει ταξική πάλη, και σε παγκόσμια κλίμακα δε θ’ αποφευχθεί ο παγκόσμιος πόλεμος. Η απληστία και η ειρήνη αλληλοαποκλείονται.

Ο ριζοσπαστικός ηδονισμός και ο απεριόριστος εγωκεντρισμός δε θα εμφανίζονταν σαν οι κύριες αρχές της οικονομικής συμπεριφοράς, αν δεν είχε γίνει μια ριζική αλλαγή στη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα. Στην κοινωνία του Μεσαίωνα, όπως και σε πολλές άλλες αρκετά αναπτυγμένες αλλά και πρωτόγονες κοινωνίες, η οικονομική συμπεριφορά καθοριζόταν από τις ηθικές αρχές. Έτσι, για τους σχολαστικούς θεολόγους, οι οικονομικές κατηγορίες, όπως η τιμή και η ατομική ιδιοκτησία, αποτελούσαν μέρος της ηθικής θεολογίας. Είναι γνωστό, ότι οι θεολόγοι χρησιμοποιούσαν τυπολογίες για να προσαρμόσουν τον ηθικό τους κώδικα στις νέες οικονομικές απαιτήσεις (για παράδειγμα, η αξιολόγηση από τον Θωμά Ακινάτο της έννοιας της «δίκαιης τιμής»). Παρόλα αυτά, η οικονομική συμπεριφορά παρέμενε βασικά ανθρώπινη και γι αυτό ήταν υποταγμένη στις αξίες της ανθρωπιστικής ηθικής. Μέσα από μια σειρά γεγονότα ο καπιταλισμός του δέκατου όγδοου αιώνα επέφερε μια ριζική αλλαγή: η οικονομική συμπεριφορά διαχωρίστηκε από την ηθική και τις ανθρώπινες αξίες. Πραγματικά, η οικονομική μηχανή θεωρήθηκε ότι ήταν μια αυτόνομη οντότητα, ανεξάρτητη από τις ανάγκες και τη θέληση του ανθρώπου. Ήταν ένα σύστημα που λειτουργούσε μόνο του και σύμφωνα με τους δικούς του νόμους. Η εξαθλίωση των εργατών καθώς και η καταστροφή ενός όλο και μεγαλύτερου αριθμού μικρών επιχειρήσεων, για χάρη της ανάπτυξης ολοένα και μεγαλύτερων εταιριών, ήταν μια οικονομική αναγκαιότητα ίσως λυπηρή, αλλά που θα ‘πρεπε κανείς να τη δεχτεί σα να ήταν το αποτέλεσμα ενός φυσικού νόμου.

Η ανάπτυξη αυτού του οικονομικού συστήματος δεν καθοριζόταν πια από το ερώτημα: Τι είναι καλό για τον Άνθρωπο; αλλά από το ερώτημα: Τι είναι καλό για την ανάπτυξη τον συστήματος; Κάποιος προσπάθησε ν’ αποκρύψει την οξύτητα αυτής της διαμάχης, κάνοντας την υπόθεση πώς ό,τι ήταν καλό για την ανάπτυξη του συστήματος (ή ακόμα και μιας μόνο μεγάλης εταιρίας), ήταν το ίδιο καλό και για τους ανθρώπους. Αυτή η υπόθεση στηρίχτηκε σε μία άλλη βοηθητική, που ήταν η εξής: αυτές οι συγκεκριμένες ιδιότητες, που το σύστημα απαιτούσε από τους ανθρώπους — εγωκεντρισμό, ιδιοτέλεια και απληστία — ήταν σύμφυτες με την ανθρώπινη φύση· έτσι, όχι μόνο το σύστημα αλλά και η ίδια η ανθρώπινη φύση τις υποκινούσαν. Οι κοινωνίες, όπου ο εγωκεντρισμός, η ιδιοτέλεια και η απληστία ήταν άγνωστα στοιχεία, θεωρούνταν «πρωτόγονες» και τα μέλη τους «άτομα απλοϊκά». Οι άνθρωποι αρνούνταν να παραδεχτούν ότι αυτά τα χαρακτηριστικά, που γέννησαν τη βιομηχανική κοινωνία δεν ήταν έμφυτα, αλλά προϊόντα κοινωνικών περιστάσεων. Ένας άλλος όχι λιγότερο σημαντικός παράγοντας είναι ότι οι σχέσεις των ανθρώπων με τη φύση έγιναν εχθρικές. Έχουμε γίνει, «εξαμβλωματικά τέρατα της φύσης», που ενώ από τις ίδιες τις συνθήκες της ύπαρξης μας ζούμε μέσα σ’ αυτήν, με το χάρισμα της λογικής μας την ξεπερνάμε. Έτσι προσπαθήσαμε να λύσουμε το υπαρξιακό μας πρόβλημα εγκαταλείποντας τη Μεσσιανική αντίληψη της αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, κατακτώντας τη φύση και μετασχηματίζοντας τη σύμφωνα με τους σκοπούς μας, μέχρι που αυτή η κατάκτηση άρχισε να γίνεται συνώνυμη με την καταστροφή. Το πνεύμα κατάκτησης και εχθρότητας μας έχει τυφλώσει σε τέτοιο βαθμό, που δε μπορούμε να δούμε ότι οι φυσικές πηγές είναι περιορισμένες και μπορεί τελικά να εξαντληθούν. Τότε η φύση θα ρίξει πίσω τα βέλη της ενάντια στην ανθρώπινη αρπακτικότητα.

Η βιομηχανική κοινωνία δείχνει μια περιφρόνηση για τη φύση – όπως και για όλα τα πράγματα που δεν είναι μηχανοποιημένα και για τους ανθρώπους που δεν είναι κατασκευαστές μηχανών (δηλαδή για τις έγχρωμες φυλές, με εξαίρεση τελευταία τους Γιαπωνέζους και τους Κινέζους). Οι άνθρωποι νιώθουν σήμερα μια έλξη για το μηχανικό, το άψυχο, την παντοδύναμη μηχανή που οδηγεί σταθερά στην καταστροφή.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

6.3.4. Επιτύμβια, αναθηματικά και ψηφισματικά ανάγλυφα

Η ολοκλήρωση ή η διακοπή των μεγάλων οικοδομικών έργων στην Ακρόπολη της Αθήνας δημιούργησε νέα δεδομένα στον χώρο της τέχνης γενικότερα, καθώς πολυάριθμοι αρχιτέκτονες, γλύπτες, ζωγράφοι (πρέπει να θυμόμαστε ότι όλα τα αρχαία γλυπτά ήταν χρωματισμένα) και άλλοι ειδικευμένοι τεχνίτες, όχι μόνο Αθηναίοι αλλά και ξένοι, που, σύμφωνα με όσα είπαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, είχαν συρρεύσει στην Αθήνα για να δουλέψουν στην Ακρόπολη και κυρίως στον Παρθενώνα, δεν είχαν πλέον σταθερή απασχόληση και ήταν αναγκασμένοι να αναζητήσουν αλλού εργασία. Αν και, όπως είδαμε πιο πάνω, η κατασκευή ναών και αγαλμάτων σε άλλα δημόσια κτήρια και ιερά της Αθήνας και της Αττικής συνέχισε να προσφέρει εργασία σε αρκετούς από αυτούς, οι υπόλοιποι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να ξενιτευτούν και να δοκιμάσουν την τύχη τους μακριά από την Αττική, ή να στραφούν σε ιδιωτικές παραγγελίες. Προς την τελευταία αυτή κατεύθυνση φαίνεται ότι βοήθησε και το αθηναϊκό κράτος, επιτρέποντας ξανά την κατασκευή μαρμάρινων επιτύμβιων αναγλύφων, που είχαν απαγορευτεί στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., σε μια προσπάθεια να περιοριστεί η επίδειξη του πλούτου και της επιρροής των αριστοκρατικών οικογενειών. Τα νέα επιτύμβια ανάγλυφα, που εμφανίζονται μετά το 430 π.Χ., δεν προβάλλουν την υψηλή κοινωνική θέση των νεκρών, αλλά τους τοποθετούν μέσα στο οικογενειακό ή το φιλικό τους περιβάλλον. Ως προς τη μορφή τα ανάγλυφα αυτά είναι στήλες με τονισμένο τον άξονα του ύψους, που επιστέφονται με κυμάτιο και ταινία, ανθέμιο ή αέτωμα. Με το πέρασμα του χρόνου όμως εμφανίζονται και πληθαίνουν τα παραδείγματα με αρχιτεκτονική πλαισίωση, η οποία αποτελείται από παραστάδες και αέτωμα. Ένα από τα πρωιμότερα αττικά επιτύμβια ανάγλυφα της νέας αυτής κατηγορίας είναι η στήλη του νεαρού Ευφήρου στο Μουσείο του Κεραμεικού, που εικονίζεται ως έφηβος στον δρόμο για το γυμνάσιο με τη στλεγγίδα στο χέρι. Εξαιρετικής ποιότητας έργο των χρόνων γύρω στο 420 π.Χ. είναι μια επιτύμβια στήλη νέου από τη Σαλαμίνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου εμφανίζονται δύο ζώα με τα οποία ο νεκρός έπαιζε πιθανότατα όσο ζούσε: τον βλέπουμε να απλώνει το χέρι προς ένα κλουβί, στο οποίο υπήρχε ένα πουλί, ενώ επάνω σε έναν μικρό πεσσό κάθεται μια γάτα. Στο οικιακό περιβάλλον μας μεταφέρει η στήλη της Ηγησούς από το νεκροταφείο του Κεραμεικού, που χρονολογείται πιθανότατα γύρω στο 410 π.Χ.: εδώ η νεκρή εικονίζεται καθιστή να κοιτάζει ένα δαχτυλίδι, που το έχει πάρει από μια πυξίδα, την οποία κρατάει ανοιχτή μπροστά της μια νεαρή υπηρέτρια.

Μια άλλη κατηγορία γλυπτών που βλέπουμε να εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα στην Αττική από το 430 π.Χ. και έπειτα είναι τα αναθηματικά ανάγλυφα. Τα έργα αυτά είναι ορθογώνιοι μαρμάρινοι πίνακες με ανάγλυφες παραστάσεις, που έχουν τονισμένο τον οριζόντιο άξονα και επίστεψη ή πλαισίωση όμοια με των επιτύμβιων αναγλύφων· τοποθετούνταν μέσα στα ιερά, κατά κανόνα επάνω σε ψηλές πεσσόμορφες βάσεις, για να φαίνονται από μακριά. Τα πρότυπα των αναθηματικών αναγλύφων ήταν πιθανότατα ξύλινοι πίνακες με ζωγραφιστές παραστάσεις, από τους οποίους έχουν σωθεί ελάχιστα δείγματα. Και στις δύο περιπτώσεις το θεματολόγιο των παραστάσεων είναι το ίδιο: εικονίζονται οι θεότητες που λατρεύονται στο ιερό, είτε μόνες τους είτε μαζί με τους αναθέτες. Δεν είναι τυχαίο ότι αναθηματικά ανάγλυφα συναντούμε πολύ συχνά σε ιερά ηρώων και θεών της φύσης, προς τους οποίους οι άνθρωποι αισθάνονταν μεγαλύτερη οικειότητα, γιατί πίστευαν ότι ήταν πιο πρόθυμοι να τους συμπαρασταθούν από ό,τι οι θεοί του Ολύμπου, ή θεών ιατρών όπως ο Ασκληπιός. Συχνά οι αναθέτες τέτοιων αναγλύφων είχαν ιδιαίτερη σχέση με το ιερό στο οποίο τα αφιέρωναν.

Χαρακτηριστικά είναι δύο ανάγλυφα που βρέθηκαν στην περιοχή του Νέου Φαλήρου, στον δρόμο που οδηγεί από την Αθήνα στον Πειραιά, κοντά στις εκβολές του Κηφισού. Εκεί υπήρχε ένα ιερό αφιερωμένο σε διάφορες θεότητες, ανάμεσα στις οποίες αξίζει να αναφέρουμε τον ποτάμιο θεό Κηφισό, τον Ερμή, τις Νύμφες (που ήταν θεότητες της φύσης και των τρεχούμενων νερών), τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Μαζί λατρευόταν και ένα ζευγάρι τοπικών ηρώων από το γένος των Εχελιδών, ο Έχελος και η Ιασίλη. Το ένα ανάγλυφο, που χρονολογείται γύρω στο 410 π.Χ., το έστησε, σύμφωνα με την επιγραφή που το συνοδεύει, μια γυναίκα με το όνομα Ξενοκράτεια ως δώρο στον Κηφισό, ζητώντας του να φροντίσει την ανατροφή του μικρού γιου της Ξενιάδη. Στην αριστερή πλευρά του αναγλύφου διακρίνονται ο Απόλλων, καθισμένος στον Δελφικό τρίποδα και με τον ομφαλό κάτω από τα πόδια του, και δίπλα του η αδελφή του Άρτεμη. Μπροστά τους, στο πρώτο επίπεδο, βλέπουμε την Ξενοκράτεια, μικρότερη από τις θεϊκές μορφές, με το δεξί χέρι υψωμένο σε στάση προσευχής, και απέναντι της τον Κηφισό, που εικονίζεται ως νεαρός άνδρας. Ανάμεσά τους βλέπουμε τον μικρό Ξενιάδη, που στρέφεται ανυπόμονα προς τον Κηφισό, τραβώντας του το ιμάτιο. Οι υπόλοιπες μορφές του αναγλύφου είναι θεϊκές, αλλά δεν μπορούν να αναγνωριστούν με βεβαιότητα, εκτός από τον ποτάμιο θεό Αχελώο, που εικονίζεται στο δεξί άκρο της παράστασης με σώμα ταύρου και κεφάλι ανθρώπου με κέρατα. Ο Αχελώος, ο μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας, θεωρούνταν ο πρώτος από τους ποτάμιους θεούς.

Το άλλο ανάγλυφο από το ιερό κοντά στις εκβολές του Κηφισού χρονολογείται και αυτό γύρω στο 410 π.Χ., επιστέφεται με αέτωμα και έχει παραστάσεις και στις δύο όψεις, ώστε μπορούμε να το ονομάσουμε αμφίγλυφο. Στη μία όψη εικονίζονται έξι όρθιες μορφές, όλες τους θεότητες που λατρεύονταν στο ιερό. Στα αριστερά βλέπουμε την Άρτεμη, ντυμένη με κοντό χιτώνα που φτάνει ως τα γόνατα, και απέναντι της δύο γενειοφόρους, με ιμάτιο που καλύπτει το κάτω μέρος του σώματός τους. Για την ταυτότητα του πρώτου, που είναι πιθανότατα ένας τοπικός ήρωας, δεν έχουμε στοιχεία· ο δεύτερος όμως είναι ένας ποτάμιος θεός, όπως δείχνουν τα κέρατα ταύρου στο κεφάλι του, και μπορούμε να τον ταυτίσουμε με τον Κηφισό. Στο δεξιό τμήμα του αναγλύφου εικονίζονται τρεις Νύμφες, θεότητες των τρεχούμενων νερών. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι η μορφή του Κηφισού βρίσκεται στο κέντρο της παράστασης και εικονίζεται κατενώπιον, και λειτουργεί ως σύνδεσμος ανάμεσα στις δύο άλλες ομάδες προσώπων, καθώς τείνει το δεξί του χέρι πίσω από το σώμα του ήρωα που διαλέγεται με την Άρτεμη, ενώ στρέφει το κεφάλι προς τη Νύμφη που στέκεται στα αριστερά του. Στην άλλη πλευρά εικονίζεται μια σκηνή απαγωγής: ένας νεαρός άνδρας έχει ανεβάσει επάνω στο τέθριππο άρμα που οδηγεί μια νέα γυναίκα, την οποία κρατάει σφιχτά με το αριστερό του χέρι, ενώ μπροστά στα άλογα βλέπουμε τον γυμνό Ερμή, που στρέφεται προς το ζευγάρι και οδηγεί το άρμα σε έναν ανηφορικό δρόμο. Ο νεαρός απαγωγέας είναι ο τοπικός ήρωας Έχελος, που παίρνει μαζί του την Ιασίλη, αποφασισμένος να την κάνει γυναίκα του. Στο ανάγλυφο αυτό οι θεότητες εμφανίζονται μέσα στο ιερό όπως θα τις φαντάζονταν οι πιστοί που το επισκέπτονταν. Ο αναθέτης λεγόταν Κηφισόδωρος και, όπως δείχνει το όνομά του, η οικογένειά του πρέπει να είχε ιδιαίτερη σχέση με τη λατρεία του Κηφισού.

Στην τελευταία τριακονταετία του 5ου αιώνα π.Χ., ταυτόχρονα με την επανεμφάνιση των επιτύμβιων αναγλύφων στην Αττική, εμφανίζεται μια νέα κατηγορία αναγλύφων, εκείνα που κοσμούν το επάνω μέρος των μαρμάρινων στηλών στις οποίες χαράσσονταν επιγραφές με το κείμενο σημαντικών ψηφισμάτων, δηλαδή αποφάσεων του Δήμου των Αθηναίων. Η συνήθεια να κοσμούνται οι επιγραφές με ανάγλυφα εξαπλώθηκε και σε άλλες περιοχές, αλλά τα περισσότερα παραδείγματα, και μάλιστα με μεγάλη διαφορά, προέρχονται από την Αττική. Οι παραστάσεις των αναγλύφων αυτών, που τα ονομάζουμε ψηφισματικά, εικονογραφούν με συμβολικό τρόπο το περιεχόμενο του ψηφίσματος. Τέτοιο παράδειγμα είναι το ανάγλυφο που επιστέφει μια στήλη από την Ελευσίνα με ψήφισμα του έτους 421/420 π.Χ. για την κατασκευή γέφυρας στους Ρειτούς, επάνω στην Ιερά Οδό που πήγαινε από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Στην αριστερή πλευρά του αναγλύφου εικονίζονται οι δύο θεές της Ελευσίνας, η Δήμητρα και η Κόρη (ή Περσεφόνη) με τις δάδες στα χέρια, και στα δεξιά η Αθηνά, πολιούχος θεά της Αθήνας, με κράνος και δόρυ (που αποδιδόταν με χρώμα). Απέναντι στην Αθηνά στέκεται ένας νέος άνδρας ντυμένος με ιμάτιο, που είναι ο Τριπτόλεμος, ο γιος του μυθικού βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού (βλ. πιο πάνω, κεφ. 6, ενότητα 6.3.3). Ο Τριπτόλεμος δίνει το δεξί του χέρι στην Αθηνά, ανταλλάσσει δηλαδή μαζί της χαιρετισμό. Με τον συμβολικό αυτό τρόπο δηλώνεται ότι η παραδοσιακά στενή σύνδεση της Αθήνας με την Ελευσίνα έγινε ακόμη στενότερη με την κατασκευή της γέφυρας.

Τα ψηφισματικά ανάγλυφα, αν και τις περισσότερες φορές είναι έργα απλά, χωρίς μεγάλες καλλιτεχνικές αξιώσεις, έχουν σημαντική αξία για τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, επειδή είναι ασφαλώς χρονολογημένα από τα ψηφίσματα που συνοδεύουν. Μας προσφέρεται έτσι η δυνατότητα, βάζοντας τα γλυπτά αυτά σε χρονολογική σειρά, να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της πλαστικής κατά την περίοδο που καλύπτουν, τα χρόνια δηλαδή από το 430 π.Χ. περίπου ως τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

15.3. Μα τι γύρευες εσύ, ένας Αλεξανδρινός, στη Ρώμη;

Για ποιο λόγο ένας πολλά υποσχόμενος σαραντάρης Έλληνας φιλόσοφος να εγκαταλείψει μια ανθηρή φιλοσοφικά πόλη και να πάει στη Ρώμη; Να ήταν μόνο οι γνωριμίες που είχε εκεί, οι οποίες ήλπιζε ότι θα του έδιναν την κατάλληλη ώθηση; Γιατί να μη μείνει στην Αλεξάνδρεια; Εκεί όμως, μετά τον θάνατο του δασκάλου του Αμμωνίου, στην έδρα ανέβηκε ο συμφοιτητής του Ωριγένης και τα περιθώρια έμοιαζαν στενά για τον Πλωτίνο. Να πάει στην Αθήνα; Και να μπλεχτεί με τους επαγγελματίες φιλοσόφους που φρόντιζαν περισσότερο για την αδιατάρακτη αναπαραγωγή μιας «φιλοσοφίας των καθηγητών», αφήνοντας στο πόδι τους μόνο τους μαθητές τους;

Έστω και αποκλείοντας τους άλλους δρόμους, ο δρόμος που πήρε ο Πλωτίνος οδηγούσε στη Ρώμη. Δεν ήταν ο μόνος φιλόσοφος ούτε ο πρώτος που άφηνε την Ανατολή για τη Ρώμη. Αιώνες πριν (τον 1ο αιώνα π.Χ.) βρέθηκαν εκεί οι τελευταίοι σχολάρχες της Ακαδημίας και του Λυκείου, αλλά και πιο πρόσφατα (τον 2ο αιώνα μ.Χ.) ο νεοπυθαγόρειος Νουμήνιος και ο πιο σημαντικός αριστοτελικός, ο Αλέξανδρος Αφροδισιεύς. Στην πόλη συνάντησε κύκλους μορφωμένων, πρόθυμων να μάθουν την ανατολική σοφία και την ελληνική φιλοσοφία. Και, ας μην το υποτιμούμε, βρέθηκε κοντά στα κέντρα πολιτικής εξουσίας - γειτνίαση πάντα δελεαστική για έναν (πλατωνικό) φιλόσοφο.

Ο Πλωτίνος πήγε με συστάσεις στη Ρώμη, ο φίλος του Ζήθος ήταν συμπατριώτης του νέου αυτοκράτορα, και δικτυώθηκε γρήγορα. Δεν ήταν μόνο οι δημόσιες σχέσεις που τον έκαναν γνωστό. Η μόρφωση και η προσωπικότητά του, ο πράος χαρακτήρας του αλλά και ο ρωμαϊκός τρόπος ζωής που υιοθέτησε βοήθησαν να γίνει αποδεκτός από τα μέλη της αριστοκρατίας. Πλούσιοι πολίτες και συγκλητικοί τού ανέθεταν την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων τους, ενώ το αυτοκρατορικό ζεύγος, ο Γαλλιηνός και η ελληνίδα Σαλωνίνα, τον τιμούσαν και τον σέβονταν.

Σε μια τέτοια ευνοϊκή ατμόσφαιρα ο Πλωτίνος προχώρησε στην ίδρυση μιας «σχολής». Μάλλον δεν πρέπει να φανταστούμε ότι κατείχε κρατική θέση ή ότι ήταν σχολάρχης σε ιδιωτικό ίδρυμα. Απλώς δίδασκε δημοσίως, δωρεάν και με πρόγραμμα στο ίδιο μέρος, και εκεί συγκεντρώνονταν όσοι ήθελαν να τον ακούσουν. Ίσως, λόγω και των διασυνδέσεών του, για κάποιο διάστημα αυτή η «σχολή» του επιδοτήθηκε από το κράτος.

Φιλόσοφος αναγνωρισμένος από την ελίτ της κοινωνίας με την οποία συναναστρεφόταν, ο Πλωτίνος ανταπέδωσε με τον δικό του τρόπο: με τη διδασκαλία του στήριξε την επίσημη πολιτική εναντίον ξένων θρησκειών και κινημάτων, και ειδικά εναντίον των Γνωστικών, που ήταν οι κύριοι φιλοσοφικοί ανταγωνιστές του στη Ρώμη. Ανάλογα και ο μαθητής του Πορφύριος ανέλαβε μετά το 271 μ.Χ. παρόμοιο έργο, γράφοντας 15 βιβλία Κατά χριστιανών και πιθανώς συμμετέχοντας στην προετοιμασία του μεγάλου διωγμού επί Διοκλητιανού.