ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1106a14–1107a6
(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103a14–1107a26: Η ἠθική αρετή) Η αρετή έχει στόχο τη μεσότητα – Ορισμός της ηθικής αρετής
Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ
(15) ποία τις. ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή,
αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδί-
δωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τόν τε ὀφθαλμὸν σπου-
δαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ· τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ
ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν. ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε
(20) σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπι-
βάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. εἰ δὴ τοῦτ’ ἐπὶ πάντων
οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’
ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔρ-
γον ἀποδώσει. πῶς δὲ τοῦτ’ ἔσται, ἤδη μὲν εἰρήκαμεν, ἔτι
(25) δὲ καὶ ὧδ’ ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν
ἡ φύσις αὐτῆς. ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ ἔστι
λαβεῖν τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ’ ἔλαττον τὸ δ’ ἴσον, καὶ ταῦτα
ἢ κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς· τὸ δ’ ἴσον μέσον
τι ὑπερβολῆς καὶ ἐλλείψεως. λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγμα-
(30) τος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ
ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονά-
ζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν.
οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα
λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα· ἴσῳ γὰρ ὑπερέχει τε καὶ
(35) ὑπερέχεται· τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν
ἀναλογίαν. τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον· οὐ γὰρ
[1106b] εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλεί-
πτης ἓξ μνᾶς προστάξει· ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ
τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον· Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ
ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ
(5) πάλης. οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ
τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖ-
ται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.
εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ
μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώ-
(10) θασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ’ ἀφελεῖν
ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλ-
λείψεως φθειρούσης τὸ εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης,
οἱ δ’ ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες
ἐργάζονται)· ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ
(15) ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στο-
χαστική. λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη
καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις
καὶ τὸ μέσον. οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπι-
θυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι
(20) καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα
οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ
ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς
ἀρετῆς. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ
καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ
(25) πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ἡ
ἔλλειψις [ψέγεται], τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦ-
ται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. μεσότης τις ἄρα ἐστὶν
ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. ἔτι τὸ μὲν ἁμαρ-
τάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ
(30) Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ
δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον τὸ δὲ χα-
λεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν
δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ
ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·
(35) ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.
Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα
[1107a] τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος
ὁρίσειεν. μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβο-
λὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν
τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν
(5) ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ
αἱρεῖσθαι.
Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ
(15) ποία τις. ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή,
αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδί-
δωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τόν τε ὀφθαλμὸν σπου-
δαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ· τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ
ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν. ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε
(20) σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπι-
βάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. εἰ δὴ τοῦτ’ ἐπὶ πάντων
οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’
ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔρ-
γον ἀποδώσει. πῶς δὲ τοῦτ’ ἔσται, ἤδη μὲν εἰρήκαμεν, ἔτι
(25) δὲ καὶ ὧδ’ ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν
ἡ φύσις αὐτῆς. ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ ἔστι
λαβεῖν τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ’ ἔλαττον τὸ δ’ ἴσον, καὶ ταῦτα
ἢ κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς· τὸ δ’ ἴσον μέσον
τι ὑπερβολῆς καὶ ἐλλείψεως. λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγμα-
(30) τος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ
ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονά-
ζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν.
οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα
λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα· ἴσῳ γὰρ ὑπερέχει τε καὶ
(35) ὑπερέχεται· τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν
ἀναλογίαν. τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον· οὐ γὰρ
[1106b] εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλεί-
πτης ἓξ μνᾶς προστάξει· ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ
τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον· Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ
ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ
(5) πάλης. οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ
τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖ-
ται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.
εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ
μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα (ὅθεν εἰώ-
(10) θασιν ἐπιλέγειν τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις ὅτι οὔτ’ ἀφελεῖν
ἔστιν οὔτε προσθεῖναι, ὡς τῆς μὲν ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλ-
λείψεως φθειρούσης τὸ εὖ, τῆς δὲ μεσότητος σῳζούσης,
οἱ δ’ ἀγαθοὶ τεχνῖται, ὡς λέγομεν, πρὸς τοῦτο βλέποντες
ἐργάζονται)· ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα καὶ
(15) ἀμείνων ἐστὶν ὥσπερ καὶ ἡ φύσις, τοῦ μέσου ἂν εἴη στο-
χαστική. λέγω δὲ τὴν ἠθικήν· αὕτη γάρ ἐστι περὶ πάθη
καὶ πράξεις, ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις
καὶ τὸ μέσον. οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπι-
θυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι
(20) καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα
οὐκ εὖ· τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ
ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς
ἀρετῆς. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ
καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ
(25) πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ἡ
ἔλλειψις [ψέγεται], τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦ-
ται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. μεσότης τις ἄρα ἐστὶν
ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. ἔτι τὸ μὲν ἁμαρ-
τάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ
(30) Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ
δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον τὸ δὲ χα-
λεπόν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν
δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ
ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·
(35) ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.
Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα
[1107a] τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος
ὁρίσειεν. μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβο-
λὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν
τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν
(5) ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ
αἱρεῖσθαι.
***
Δεν αρκεί όμως να είπωμεν γενικώς, ότι είναι έξις, αλλά να ορίσωμεν και (15) ποίου είδους είναι. Πρέπει να είπωμεν, ότι κάθε αρετή, αναλόγως της ποιότητος, ης είναι η τελειότης, τυγχάνει η δημιουργούσα την τελειότητα ταύτην και η επιφέρουσα καλύτερα το προσδοκώμενον αποτέλεσμα. Λόγου χάριν, η αρετή των οφθαλμών ασκεί τους οφθαλμούς και τους κάμνει, ώστε να εκτελούν κατά τρόπον ικανοποιητικόν την λειτουργίαν των. Ομοίως η αρετή των ίππων (20) τους κάμνει σπουδαίους και καταλλήλους να καλπάζουν, να φέρουν τον αναβάτην και ν' αντιμετωπίζουν τον εχθρόν. Αφού τούτο είναι εις όλα όμοιον, ίσως και η αρετή του ανθρώπου να δύναται να ορισθή ως έξις, διά της οποίας οι άνθρωποι καθίστανται αγαθοί και εκτελούν ευσυνειδήτως τα έργα των. Κατά ποίον όμως τρόπον θα γίνη τούτο, το είπαμεν προηγουμένως, (25) αλλά και πάλιν θα γίνη ευνόητον ποίου είδους είναι η φύσις της αρετής. Λοιπόν, εις παν πράγμα συνεχόμενον και διαιρετόν δυνάμεθα να διακρίνωμεν άλλοτε το περισσότερον, άλλοτε το ολιγώτερον και άλλοτε το ίσον, και ταύτα είτε εις αυτό τούτο το αντικείμενον, είτε εν σχέσει προς ημάς. Αλλά το ίσον είναι μέσον τι μεταξύ της υπερβολής και της ελλείψεως. Λέγων δε σύμφωνον προς το πράγμα μέσον, (30) εννοώ εκείνο, που απέχει εξ ίσου εκ των δύο άκρων, τούτο δε είναι δι' όλους έν και το αυτό. Μέσον δε σύμφωνον ως προς ημάς καλώ εκείνο, το οποίον δεν είναι ούτε υπερβολικόν ούτε ελλιπές. Τούτο όμως δεν είναι ούτε έν ούτε το ίδιον δι' όλους. Επί παραδείγματι, εάν τα δέκα είναι πολλά, τα δε δύο ολίγα, λαμβάνομεν το έξ ως μέσον εν σχέσει προς το πράγμα, διότι τούτο τυγχάνει εξ ίσου πολύ περισσότερον και ολιγώτερον, (35) τούτο δε είναι μέσον κατά την αριθμητικήν αναλογίαν. Αλλά το μέσον ως προς ημάς δεν είναι δυνατόν να καθορισθή κατά τον αυτόν τρόπον. [1106b] Διότι, αν δέκα μναι (τροφής) είναι πολλαί, δυο δε ολίγαι, ο γυμναστής θα προστάξη έξ μνας. Διότι τοιαύτη μερίς δυνατόν να είναι υπερβολική ή ελλιπής. Διά τον Μίλωνα ημπορεί να είναι ολίγη, αλλά δι' ένα αρχάριον των γυμνασίων πολλή. Ομοίως, όσον αφορά εις τον δρόμον και την (5) πάλην. Τοιουτοτρόπως, πας επιστήμων αποφεύγει την υπερβολήν και την έλλειψιν, επιζητεί το μέσον και δίδει την προτίμησιν εις αυτό, δηλαδή το μέσον ουχί το του πράγματος, αλλά το προς ημάς. Ομοίως πάσα επιστήμη εκτελεί το έργον αυτής καλώς, εφ' όσον έχει υπ' όψει της το μέσον και καθοδηγεί συμφώνως προς αυτό τα έργα της∙ (διά τούτο (10) είθισται να λέγουν, ότι, ως προς αυτά, δεν δύναται κανείς ούτε να προσθέση ούτε ν' αφαιρέση τι, δεδομένου ότι η μεν υπερβολή και η έλλειψις καταστρέφουν την τελειότητα, ενώ το μέσον (η τελεία ισορρόπησις) την διασώζει). Λοιπόν οι ικανοί τεχνίται εργάζονται, ως λέγομεν, αποβλέποντες εις αυτό. Η δε αρετή είναι, ως και η φύσις, (15) ακριβεστέρα και αποτελεσματικωτέρα παρά κάθε οποιαδήποτε τέχνη και οφείλει, ως τοιαύτη, να επιδιώκη την μεσότητα ως σκοπόν.
Ομιλώ περί της ηθικής αρετής, ήτις σχετίζεται προς τα πάθη και τας πράξεις του ανθρώπου, δοθέντος ότι εις τα πάθη και τας πράξεις αυτάς εμφιλοχωρούν υπερβολή, έλλειψις και μεσότης. Λόγου χάριν τα συναισθήματα του φόβου, του θάρρους, του πόθου, της οργής, του οίκτου (20) και εν γένει τα της ηδονής και της οδύνης, δυνατόν να μας θίγουν ή υπερβαλλόντως πολύ ή πάρα πολύ ολίγον, δηλαδή και εις τας δύο περιπτώσεις κακώς. Αλλ' εάν δοκιμάσωμεν τα συναισθήματα ταύτα εις μίαν κατάλληλον στιγμήν, δι' ικανοποιητικούς λόγους, έναντι προσώπων, τα οποία τους αξίζουν και δι' αξιοπρεπείς σκοπούς, θα μείνωμεν εις μίαν αρίστην μεσότητα, εις το σημείον δε τούτο έγκειται η κυριωτέρα ιδιότης της αρετής. Κατά τον τρόπον τούτον ευρίσκομεν εις τας πράξεις υπερβολήν, έλλειψιν ή μεσότητα. Τοιουτοτρόπως λοιπόν η αρετή σχετίζεται προς τα πάθη (25) και τας πράξεις. Είναι δε ως προς την αρετήν, η μεν υπερβολή ελάττωμα, η δε έλλειψις κατακρίνεται. Τουναντίον η μεσότης επαινείται και η έκβασίς της είναι διπλούν αποτέλεσμα, ίδιον της αρετής. Άρα η μεσότης τυγχάνει είδος τι αρετής, δεδομένου ότι ο υπό της αρετής επιδιωκόμενος σκοπός έγκειται εις την μεσότητα. Άλλως τε αι κακίαι ημών είναι πολλαί και διάφοροι∙ (30) (κατά τους Πυθαγορείους το μεν κακόν είναι άπειρον, το δε αγαθόν πεπερασμένον). Διά να πραγματοποιήση κανείς το αγαθόν, υπάρχει είς και μόνος τρόπος. Διό και το μεν κακόν είναι εύκολον, το δε αγαθόν δύσκολον. Διά τούτο είναι εύκολον ν' αποτύχη κανείς του σκοπού του και δύσκολον να τον επιτύχη. Διά τον λόγον τούτον τόσον η υπερβολή όσον και η έλλειψις συνεπάγονται την κακίαν, ενώ η μεσότης συνεπάγεται την αρετήν:
(35) «Ένας υπάρχει τρόπος το καλό κανείς να κάνη
Μα τρόποι υπάρχουνε πολλοί για να κάνη το κακό».
Όθεν η αρετή είναι έξις, αποκτωμένη διά της βουλήσεως· [1107a] έξις υφισταμένη ως προς ημάς κατά το μέτρον, το καθοριζόμενον υπό του λόγου, συμφώνως προς την συμπεριφοράν ενός φρονίμου ανθρώπου. Ευρίσκεται εις το μέσον μεταξύ δύο κακών ακροτήτων, εκ των οποίων η μία είναι η υπερβολή και η άλλη η έλλειψις. Ωσαύτως, ενώ εις τα πάθη και τας πράξεις, η κακία εμφιλοχωρεί εις το να ευρίσκεται κανείς άλλοτε μεν εντεύθεν, άλλοτε δε εκείθεν του πρέποντος, (5) η αρετή ευρίσκει και υιοθετεί ορθόν τι μέτρον.
Δεν αρκεί όμως να είπωμεν γενικώς, ότι είναι έξις, αλλά να ορίσωμεν και (15) ποίου είδους είναι. Πρέπει να είπωμεν, ότι κάθε αρετή, αναλόγως της ποιότητος, ης είναι η τελειότης, τυγχάνει η δημιουργούσα την τελειότητα ταύτην και η επιφέρουσα καλύτερα το προσδοκώμενον αποτέλεσμα. Λόγου χάριν, η αρετή των οφθαλμών ασκεί τους οφθαλμούς και τους κάμνει, ώστε να εκτελούν κατά τρόπον ικανοποιητικόν την λειτουργίαν των. Ομοίως η αρετή των ίππων (20) τους κάμνει σπουδαίους και καταλλήλους να καλπάζουν, να φέρουν τον αναβάτην και ν' αντιμετωπίζουν τον εχθρόν. Αφού τούτο είναι εις όλα όμοιον, ίσως και η αρετή του ανθρώπου να δύναται να ορισθή ως έξις, διά της οποίας οι άνθρωποι καθίστανται αγαθοί και εκτελούν ευσυνειδήτως τα έργα των. Κατά ποίον όμως τρόπον θα γίνη τούτο, το είπαμεν προηγουμένως, (25) αλλά και πάλιν θα γίνη ευνόητον ποίου είδους είναι η φύσις της αρετής. Λοιπόν, εις παν πράγμα συνεχόμενον και διαιρετόν δυνάμεθα να διακρίνωμεν άλλοτε το περισσότερον, άλλοτε το ολιγώτερον και άλλοτε το ίσον, και ταύτα είτε εις αυτό τούτο το αντικείμενον, είτε εν σχέσει προς ημάς. Αλλά το ίσον είναι μέσον τι μεταξύ της υπερβολής και της ελλείψεως. Λέγων δε σύμφωνον προς το πράγμα μέσον, (30) εννοώ εκείνο, που απέχει εξ ίσου εκ των δύο άκρων, τούτο δε είναι δι' όλους έν και το αυτό. Μέσον δε σύμφωνον ως προς ημάς καλώ εκείνο, το οποίον δεν είναι ούτε υπερβολικόν ούτε ελλιπές. Τούτο όμως δεν είναι ούτε έν ούτε το ίδιον δι' όλους. Επί παραδείγματι, εάν τα δέκα είναι πολλά, τα δε δύο ολίγα, λαμβάνομεν το έξ ως μέσον εν σχέσει προς το πράγμα, διότι τούτο τυγχάνει εξ ίσου πολύ περισσότερον και ολιγώτερον, (35) τούτο δε είναι μέσον κατά την αριθμητικήν αναλογίαν. Αλλά το μέσον ως προς ημάς δεν είναι δυνατόν να καθορισθή κατά τον αυτόν τρόπον. [1106b] Διότι, αν δέκα μναι (τροφής) είναι πολλαί, δυο δε ολίγαι, ο γυμναστής θα προστάξη έξ μνας. Διότι τοιαύτη μερίς δυνατόν να είναι υπερβολική ή ελλιπής. Διά τον Μίλωνα ημπορεί να είναι ολίγη, αλλά δι' ένα αρχάριον των γυμνασίων πολλή. Ομοίως, όσον αφορά εις τον δρόμον και την (5) πάλην. Τοιουτοτρόπως, πας επιστήμων αποφεύγει την υπερβολήν και την έλλειψιν, επιζητεί το μέσον και δίδει την προτίμησιν εις αυτό, δηλαδή το μέσον ουχί το του πράγματος, αλλά το προς ημάς. Ομοίως πάσα επιστήμη εκτελεί το έργον αυτής καλώς, εφ' όσον έχει υπ' όψει της το μέσον και καθοδηγεί συμφώνως προς αυτό τα έργα της∙ (διά τούτο (10) είθισται να λέγουν, ότι, ως προς αυτά, δεν δύναται κανείς ούτε να προσθέση ούτε ν' αφαιρέση τι, δεδομένου ότι η μεν υπερβολή και η έλλειψις καταστρέφουν την τελειότητα, ενώ το μέσον (η τελεία ισορρόπησις) την διασώζει). Λοιπόν οι ικανοί τεχνίται εργάζονται, ως λέγομεν, αποβλέποντες εις αυτό. Η δε αρετή είναι, ως και η φύσις, (15) ακριβεστέρα και αποτελεσματικωτέρα παρά κάθε οποιαδήποτε τέχνη και οφείλει, ως τοιαύτη, να επιδιώκη την μεσότητα ως σκοπόν.
Ομιλώ περί της ηθικής αρετής, ήτις σχετίζεται προς τα πάθη και τας πράξεις του ανθρώπου, δοθέντος ότι εις τα πάθη και τας πράξεις αυτάς εμφιλοχωρούν υπερβολή, έλλειψις και μεσότης. Λόγου χάριν τα συναισθήματα του φόβου, του θάρρους, του πόθου, της οργής, του οίκτου (20) και εν γένει τα της ηδονής και της οδύνης, δυνατόν να μας θίγουν ή υπερβαλλόντως πολύ ή πάρα πολύ ολίγον, δηλαδή και εις τας δύο περιπτώσεις κακώς. Αλλ' εάν δοκιμάσωμεν τα συναισθήματα ταύτα εις μίαν κατάλληλον στιγμήν, δι' ικανοποιητικούς λόγους, έναντι προσώπων, τα οποία τους αξίζουν και δι' αξιοπρεπείς σκοπούς, θα μείνωμεν εις μίαν αρίστην μεσότητα, εις το σημείον δε τούτο έγκειται η κυριωτέρα ιδιότης της αρετής. Κατά τον τρόπον τούτον ευρίσκομεν εις τας πράξεις υπερβολήν, έλλειψιν ή μεσότητα. Τοιουτοτρόπως λοιπόν η αρετή σχετίζεται προς τα πάθη (25) και τας πράξεις. Είναι δε ως προς την αρετήν, η μεν υπερβολή ελάττωμα, η δε έλλειψις κατακρίνεται. Τουναντίον η μεσότης επαινείται και η έκβασίς της είναι διπλούν αποτέλεσμα, ίδιον της αρετής. Άρα η μεσότης τυγχάνει είδος τι αρετής, δεδομένου ότι ο υπό της αρετής επιδιωκόμενος σκοπός έγκειται εις την μεσότητα. Άλλως τε αι κακίαι ημών είναι πολλαί και διάφοροι∙ (30) (κατά τους Πυθαγορείους το μεν κακόν είναι άπειρον, το δε αγαθόν πεπερασμένον). Διά να πραγματοποιήση κανείς το αγαθόν, υπάρχει είς και μόνος τρόπος. Διό και το μεν κακόν είναι εύκολον, το δε αγαθόν δύσκολον. Διά τούτο είναι εύκολον ν' αποτύχη κανείς του σκοπού του και δύσκολον να τον επιτύχη. Διά τον λόγον τούτον τόσον η υπερβολή όσον και η έλλειψις συνεπάγονται την κακίαν, ενώ η μεσότης συνεπάγεται την αρετήν:
(35) «Ένας υπάρχει τρόπος το καλό κανείς να κάνη
Μα τρόποι υπάρχουνε πολλοί για να κάνη το κακό».
Όθεν η αρετή είναι έξις, αποκτωμένη διά της βουλήσεως· [1107a] έξις υφισταμένη ως προς ημάς κατά το μέτρον, το καθοριζόμενον υπό του λόγου, συμφώνως προς την συμπεριφοράν ενός φρονίμου ανθρώπου. Ευρίσκεται εις το μέσον μεταξύ δύο κακών ακροτήτων, εκ των οποίων η μία είναι η υπερβολή και η άλλη η έλλειψις. Ωσαύτως, ενώ εις τα πάθη και τας πράξεις, η κακία εμφιλοχωρεί εις το να ευρίσκεται κανείς άλλοτε μεν εντεύθεν, άλλοτε δε εκείθεν του πρέποντος, (5) η αρετή ευρίσκει και υιοθετεί ορθόν τι μέτρον.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου