ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (1414-1450)

ΠΛΟΥΤΩΝ
οὐδὲν ἄρα πράξεις ὧνπερ ἦλθες οὕνεκα;
1415 ΔΙ. ἐὰν δὲ κρίνω τὸν ἕτερον; ΠΛ. λαβὼν ἄπει
ὁπότερον ἂν κρίνῃς, ἵν᾽ ἔλθῃς μὴ μάτην.
ΔΙ. εὐδαιμονοίης. φέρε, πύθεσθέ μου ταδί.
ἐγὼ κατῆλθον ἐπὶ ποητήν. ΕΥ. τοῦ χάριν;
ΔΙ. ἵν᾽ ἡ πόλις σωθεῖσα τοὺς χοροὺς ἄγῃ.
1420 ὁπότερος οὖν ἂν τῇ πόλει παραινέσειν
μέλλῃ τι χρηστόν, τοῦτον ἄξειν μοι δοκῶ.
πρῶτον μὲν οὖν περὶ Ἀλκιβιάδου τίν᾽ ἔχετον
γνώμην ἑκάτερος; ἡ πόλις γὰρ δυστοκεῖ.
ΕΥ. ἔχει δὲ περὶ αὐτοῦ τίνα γνώμην; ΔΙ. τίνα;
1425 ποθεῖ μέν, ἐχθαίρει δέ, βούλεται δ᾽ ἔχειν.
ἀλλ᾽ ὅ τι νοεῖτον εἴπατον τούτου πέρι.
ΕΥ. μισῶ πολίτην, ὅστις ὠφελεῖν πάτραν
βραδὺς φανεῖται, μεγάλα δὲ βλάπτειν ταχύς,
καὶ πόριμον αὑτῷ, τῇ πόλει δ᾽ ἀμήχανον.
1430 ΔΙ. εὖ γ᾽, ὦ Πόσειδον. σὺ δὲ τίνα γνώμην ἔχεις;
ΑΙ. [οὐ χρὴ λέοντος σκύμνον ἐν πόλει τρέφειν.]
μάλιστα μὲν λέοντα μὴ ᾽ν πόλει τρέφειν·
ἢν δ᾽ ἐκτραφῇ τις, τοῖς τρόποις ὑπηρετεῖν.
ΔΙ. νὴ τὸν Δία τὸν σωτῆρα, δυσκρίτως γ᾽ ἔχω·
ὁ μὲν σοφῶς γὰρ εἶπεν, ὁ δ᾽ ἕτερος σαφῶς.
1435 ἀλλ᾽ ἔτι μίαν γνώμην ἑκάτερος εἴπατον
περὶ τῆς πόλεως ἥντιν᾽ ἔχετον σωτηρίαν.
ΕΥ. εἴ τις πτερώσας Κλεόκριτον Κινησίᾳ,
αἴροιεν αὖραι πελαγίαν ὑπὲρ πλάκα—
ΔΙ. γέλοιον ἂν φαίνοιτο. νοῦν δ᾽ ἔχει τίνα;
1440 ΕΥ. εἰ ναυμαχοῖεν, κᾆτ᾽ ἔχοντες ὀξίδας
ῥαίνοιεν εἰς τὰ βλέφαρα τῶν ἐναντίων.
ἐγὼ μὲν οἶδα καὶ θέλω φράζειν. ΔΙ. λέγε.
ΕΥ. ὅταν τὰ νῦν ἄπιστα πίσθ᾽ ἡγώμεθα,
τὰ δ᾽ ὄντα πίστ᾽ ἄπιστα— ΔΙ. πῶς; οὐ μανθάνω.
1445 ἀμαθέστερόν πως εἰπὲ καὶ σαφέστερον.
ΕΥ. εἰ τῶν πολιτῶν οἷσι νῦν πιστεύομεν,
τούτοις ἀπιστήσαιμεν, οἷς δ᾽ οὐ χρώμεθα,
τούτοισι χρησαίμεσθα, σωθείημεν ἄν.
εἰ νῦν γε δυστυχοῦμεν ἐν τούτοισι, πῶς
1450 τἀναντί᾽ ‹ἂν› πράττοντες οὐ σῳζοίμεθ᾽ ἄν;

***
ΠΛΟΥΤΩΝΑΣ
Κι αυτό που ήρθες να κάμεις; Θα τ᾽ αφήσεις;
ΔΙΟ. Κι αν τον έναν προκρίνω; ΠΛΟΥ. Όποιον προκρίνεις
πάρ᾽ τον και φεύγα· αλλιώς, χαμένος κόπος.
ΔΙΟ. Να ᾽σαι καλά. — Για ακούστε αυτά από μένα·
εγώ ήρθα δω, ποιητή να βρω. ΕΥΡ. Κι ο λόγος;
ΔΙΟ. Για να οργανώνει η πόλη τους Χορούς της,
1420 αφού σωθεί. Γι᾽ αυτό όποιος απ᾽ τους δυο σας
σωτήρια συμβουλή στην πόλη δώσει,
θά ᾽ρθει μαζί μου. Για τον Αλκιβιάδη
ας πει ο καθένας πρώτα ποιά έχει γνώμη.
Σ᾽ αυτό έχει η πόλη δυστοκία. ΕΥΡ. Εκείνης
η γνώμη ποιά είναι; ΔΙΟ. Ποιά; Και τον ποθεί
και τον μισεί και θέλει να τον έχει.
Μα πείτε εσείς τί σκέφτεστε για δαύτον.
ΕΥΡ. Πολίτη, αργό στο να ωφελεί την πόλη,
γοργό στο να τη βλάφτει, ανοιχτομάτη
για τον εαυτό του και για κείνη στείρο,
τον σιχαίνομαι. ΔΙΟ. Μα τον Ποσειδώνα,
1430 πολύ καλά. Η δική σου γνώμη, Αισχύλε;
ΑΙΣ. Μη θρέφεις λέοντα σε μια πόλη, αν όμως
τρανέψει πια, να πας με τα νερά του.
ΔΙΟ. Δύσκολη η κρίση, μα το Δία Σωτήρα·
ο ένας σοφά, σταράτα τα είπε ο άλλος.
Αλλά μια γνώμη ακόμα ας πει ο καθένας
ως προς τον τρόπο σωτηρίας της πόλης.
ΕΥΡ. Του Κλεόκριτου φτερούγα ο Κινησίας
να γίνει, από το πέλαο πάνω η αύρα
να τους σηκώσει,… ΔΙΟ. Αστείο· μα τι σημαίνει;
1440 ΕΥΡ. στις ναυμαχίες να ᾽χουν αγγειά με ξίδι
και να ραντίζουν των εχθρών τα μάτια.
Ο Διόνυσος κάνει μια κίνηση αποδοκιμασίας.
Ξέρω ένα μέσο· θα το εκθέσω. ΔΙΟ. Λέγε.
ΕΥΡ. Η δυσπιστία να γίνει εμπιστοσύνη
κι η εμπιστοσύνη δυσπιστία. ΔΙΟ. Δε νιώθω.
Πιο ξάστερα και πιο άσοφα έκφρασέ το.
ΕΥΡ. Αν την εμπιστοσύνη μας την πάρουμε
απ᾽ τους πολίτες που την έχουν τώρα
και βάλουμε στη θέση τους τους άλλους,
τους παραμερισμένους, θα σωθούμε.
Αν, με τα τωρινά, κακά τα πάμε,
1450 με τα εναντία δε θά ᾽ρθει η σωτηρία;

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΛΑΒΔΑΚΙΔΕΣ, ΙΣΜΗΝΗ - ΚΡΕΩΝ

ΙΣΜΗΝΗ

Η Ισμήνη είναι περισσότερο γνωστή από την τραγωδία του Σοφοκλή Αντιγόνη, όπου και εμφανίζεται να μην συμπράττει στην απόφαση της αδελφής της να θάψει τον νεκρό τους αδελφό Πολυνείκη από τον φόβο της τιμωρίας. Από άλλες πηγές είναι γνωστό ένα ακόμη επεισόδιο της ζωής της.

Όταν πολιορκούνταν η Θήβα, η Ισμήνη συναντιόταν με τον αγαπημένο της Περικλύμενο ή Θεοκλύμενο, γιο του Ποσειδώνα, στον ναό της Αθηνάς. Εκεί οδήγησε η θεά τον πιο άγριο πολεμιστή των Αργείων, τον Τυδέα, οργισμένη είτε για την ερωτική συνεύρεση του ζεύγους μέσα στον ναό της είτε από μίσος για τον γιο του αντιπάλου της θεού Ποσειδώνα, στην ουσία από μίσος για τον πατέρα του νέου.

Ο Τυδέας κατέσφαξε την κόρη και οι Θηβαίοι ονόμασαν την κρήνη στον τόπο όπου χύθηκε το αίμα της Ισμήνης

ΚΡΕΩΝ

Οικογενειακή κατάσταση

Ο Κρέοντας, ήταν γιος του Μενοικέα, σύζυγος της Ευρυδίκης και πατέρας δύο αγοριών, του Αίμονα, του Μενοικέα, και δύο κοριτσιών, της Μεγάρας, που θα γίνει αργότερα η πρώτη σύζυγος του Ηρακλή, και μιας άλλη που δεν παραδίδεται το όνομά της και η οποία θα γίνει σύζυγος του δίδυμου αδελφού του Ηρακλή Ιφικλή.

 

Εξουσία

Τρεις φορές ανέβηκε στον θρόνο των Θηβών, μία μετά τον θάνατο του Λάιου, μία μετά την απομάκρυνση του Οιδίποδα από τη Θήβα και μέχρι να ενηλικιωθούν τα αγόρια του και μία μετά τον αλληλοσκοτωμό των νόμιμων διαδόχων του θρόνου, γιων του Οιδίποδα, του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Η ανάληψη της εξουσίας από τον ίδιο σε περιόδους κρίσης και ακυβερνησίας για τη Θήβα ήταν φυσικό, καθώς ήταν ο αδελφός της βασίλισσας Ιοκάστης.

 

Όταν ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα που έθετε η Σφίγγα σε όσους πήγαιναν να μπουν ή να βγουν από τη Θήβα, και αφού η πόλη είχε θρηνήσει πολλά θύματα, ένα από τα οποία, σύμφωνα με μια εκδοχή, ήταν και ο γιος του Κρέοντα Αίμονας, παραχώρησε την εξουσία στον λύτη του αινίγματος όπως το είχε διακηρύξει. Μετά την αποκάλυψη της αιμομεικτικής σχέσης του Οιδίποδα με τη μητέρα του και βασίλισσα των Θηβών, ο Οιδίποδας εξορίστηκε, σύμφωνα με χρησμό που πήρε ο απεσταλμένος του στο μαντείο των Δελφών Κρέοντας και τη θέση του ανέλαβε πάλι εκείνος, και ως αδελφός της βασίλισσας και πιο κοντινός συγγενής και ως κηδεμόνας των ανήλικων διαδόχων.

 

Τον θρόνο ανέλαβαν τα δύο αδέλφια μετά την ενηλικίωσή τους, διαφωνώντας όμως μεταξύ τους για τον χρόνο της παραμονής του καθενός στην εξουσία, ο Πολυνείκης παρέσυρε στρατό από το Άργος εναντίον των Θηβών. Στη διάρκεια της πολιορκίας, ο Τειρεσίας προφήτεψε ότι οι Θηβαίοι θα νικούσαν, αν θυσιαζόταν ο γιος του Κρέοντα Μενοικέας ή Μεγαρέας. Κατά μία εκδοχή τον θυσίασε ο ίδιος, κατά μία άλλη προσπάθησε να τον διαφυλάξει αλλά ο νέος προσφέρθηκε αυτοβούλως και αυτοκτόνησε στον βωμό.

 

Μετά τον θάνατο των δύο παιδιών του Οιδίποδα, ο Κρέοντας διέταξε την τιμητική ταφή του ενός, του Ετεοκλή, και την ατιμωτική εγκατάλειψη του άλλου, του Πολυνείκη. Για τον λόγο αυτό συγκρούστηκε με την Αντιγόνη, την αδελφή των σκοτωμένων, την οποία ενέκλεισε στον τάφο των Λαβδακιδών για να πεθάνει εκεί μέσα και να μην μολύνει με τον θάνατό της την πόλη των Θηβών. Ο αρραβωνιαστικός της και γιος του Κρέοντα αυτοκτόνησε, όταν τη βρήκε νεκρή μέσα στον τάφο, το ίδιο και η μητέρα του Ευρυδίκη.

 

Αθηναϊκές πινελιές στον μύθο

Ο Οιδίποδας, εξόριστος και καταδιωκόμενος από τον Κρέοντα, κατέφυγε στην Αθήνα. Όμως, επειδή χρησμός όριζε ότι η Θήβα θα εξασφάλιζε την ευημερία της αν ο Οιδίποδας επέστρεφε, προσπάθησε να τον φέρει πίσω με τη βία, όμως ο Θησέας εμπόδισε την απαγωγή. Μια δεύτερη φορά ο Θησέας παρεμβαίνει, όταν αναγκάζει τον Κρέοντα να επιστρέψει τα σώματα των νεκρών Αργείων στους δικούς τους για να τους θάψουν. Λέγεται μάλιστα ότι τότε τον σκότωσε.

 

Κρέων και Ηρακλής

Από ευγνωμοσύνη στον μεγάλο Βοιωτό ήρωα Ηρακλή, γιατί απάλλαξε την πόλη από φόρο που είχε επιβάλει στη Θήβα ο Εργίνος του Ορχομενού, ο Κρέων του έδωσε την πρωτότοκη κόρη του Μεγάρα και τη μικρότερη αδελφή της στον Ιφικλή, δίδυμο αδελφό του Ηρακλή.

 

Κρέων και Αμφιτρύων

Ο Κρέων πήρε μέρος στην εκστρατεία του Αμφιτρύωνα εναντίον των Τηλεβόων, αφού πρώτα του επέβαλε για εξαγνισμό, από φόνο που είχε κάνει χωρίς τη θέλησή του, να κυνηγήσει και να σκοτώσει την αλεπού του όρους Τευμησσού που κατέστρεφε τη χώρα των Θηβών.

Το επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς

«Η μέγιστη ευτυχία του μέγιστου αριθμού ανθρώπων αποτελεί το θεμέλιο της ηθικής και της νομοθεσίας» -Bentham

Ο έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος βρίθει δημοσιευμάτων που κυριαρχεί ο όρος «ολισθηρή πλαγιά» ή το «επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς» (Slippery slope argument). Ένας όρος που έχει εφαρμογή στην Ηθική (αναζήτηση της ηθικής πράξης) αλλά και σε ένα ευρύτατο πεδίο όπου συγκρούονται οι επιλογές με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Τα στάδια

Στην απλούστερη μορφή του το επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς θα μπορούσε να σημαίνει: Αν επιτρέψουμε σε ένα θέμα την πρακτική Α (που είναι αθώα, αβλαβής ή στοιχειωδώς κατακριτέα), αυτή μπορεί να οδηγήσει ενδεχομένως στην πρακτική Ω (που χαρακτηρίζεται ως απαράδεκτη, επικίνδυνη και φυσικά ανεπιθύμητη). Οι «ολισθηρές πλαγιές» είναι πολλές και προκαλούν μεγάλα διλήμματα τόσο στον καθημερινό άνθρωπο όσο και στους ειδικούς επιστήμονες. Το παρακάτω παράδειγμα, ίσως φωτίσει καλύτερα τον όρο και τη χρήση του.

Η απόφαση της κυβέρνησης για αύξηση των μισθών (Α) προκάλεσε τις αντιδράσεις των οικονομολόγων και κοινωνιολόγων. Οι ειδικοί διαβλέπουν σε αυτήν την απόφαση έναν εθισμό των υπαλλήλων – εργατών στο εύκολο χρήμα (Β) που νομοτελειακά οδηγεί στην αποδοχή μιας υλιστικής βιοθεωρίας (Γ). Αυτή με τη σειρά της απειλεί με αποδόμηση των ηθικών αξιών (Δ) με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση του κοινωνικού ιστού (Ε). Έτσι, όμως, θα αυξηθούν τα αντικοινωνικά φαινόμενα (ΣΤ), γεγονός που θα σημάνει την εκβαρβάρωση των ανθρώπων (Ζ) και την κυριαρχία μιας χαοτικής κατάστασης (Η)….. Άρα η αύξηση μισθών (Α) μπορεί να οδηγήσει τελικά στον αφανισμό των κοινωνιών (Ψ) και όχι απίθανο του ίδιου του ανθρώπου, ως βιολογικού είδους (Ω).

Η λογική του επιχειρήματος της «ολισθηρής πλαγιάς» εδράζεται στην πεποίθηση πως μια αθώα και ηθική επιλογή μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα – επικίνδυνα αποτελέσματα που δεν μπορούν να προβλεφθούν ή να αποφευχθούν.

Οι αδυναμίες

«Η αδυναμία του επιχειρήματος της «ολισθηρής πλαγιάς» βρίσκεται «στην αισθητή απουσία οποιασδήποτε αιτιολόγησής του γιατί το Α οδηγεί αναπόφευκτα στο Ω. Όσοι επικαλούνται το επιχείρημα επιθυμούν να στρέψουν την προσοχή στις φρικτές συνέπειες του Ω, που συχνά περιγράφεται με τον πιο απεχθή τρόπο, ελπίζοντας ότι η παράλειψη οποιασδήποτε συζήτησης των πλεονεκτημάτων του Α θα περάσει απαρατήρητη. Κατά συνέπεια, τη θέση της λογικής επιχειρηματολογίας παίρνει η ρητορική. Για παράδειγμα, το κατά πόσο είναι συνετό να επιτρέψουμε στους γονείς να επιλέγουν το φύλο των παιδιών τους πρέπει να εξεταστεί αυτόνομα, κι αν διαπιστωθεί ότι είναι απαράδεκτο, θα πρέπει αναμφισβήτητα να απορριφθεί. Αν διαπιστωθεί ότι η πρακτική καθαυτή είναι αβλαβής, θα πρέπει ίσως να αναλογιστούμε αν όντως οδηγεί αναπόφευκτα σε κάποια άλλη πρακτική που είναι απαράδεκτη. Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να υποστηριχθεί καθώς στην πραγματική ζωή, όπου υπάρχει όντως κίνδυνος ανεξέλεγκτης διολίσθησης, είναι γενικά δυνατόν να εισαχθούν κανόνες και κατευθυντήριες γραμμές που θα την αποτρέψουν» (Ben Dupre: 50 φιλοσοφικές θεωρίες για τη ζωή και τον κόσμο).

Το αδύνατο σημείο του επιχειρήματος της ολισθηρής πλαγιάς είναι η ασάφεια αλλά και η αυθαίρετη σχέση – σύνδεση μεταξύ των άκρων (Α-Ω). Αν και η αφετηρία (Α) και το τέρμα (Ω) έχουν σημαντική διαφορά – απόκλιση, εντούτοις κάποιοι τείνουν να τα ταυτίζουν με αποτέλεσμα να θυσιάζεται η «καλών προθέσεων» αφετηρία (Α). Γι’ αυτό, λοιπόν, απαιτείται η ανίχνευση των «αιτιακών συνδέσμων» μεταξύ των επιμέρους σταδίων (Β,Γ,Δ,…..Ψ). Συνιστά, δηλαδή, αυθαιρεσία (λογική) να υποστηρίζουμε πως η διάσπαση του ατόμου και η εξίσωση E=m.c2 (Αϊνστάιν) ενοχοποιούνται για τη ρήξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα – Ναγκασάκι…. Άρα η επιστήμη να μην προβαίνει σε τέτοιες έρευνες και ανακαλύψεις…..

Ολισθηρή πλαγιά και Ωφελιμισμός

Βέβαια, το επιχείρημα της «ολισθηρής πλαγιάς» είναι ως ένα βαθμό προϊόν της θεωρίας του Ωφελιμισμού που θεμελίωσαν οι J. Bentham και J.S. Mill. Σύμφωνα με αυτόν απώτατος στόχος κάθε ανθρώπου ή κοινωνικού συστήματος είναι «η μεγαλύτερη ευτυχία για τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων». Άρα μια πράξη – συμπεριφορά αποτιμάται ως θετική στο βαθμό που οι συνέπειές της είναι ευεργετικές στο μέγιστο δυνατό βαθμό ατόμων. Η ηθική, δηλαδή, αξιολόγηση μιας επιλογής είναι συνάρτηση της ωφέλειας που προκαλεί. Όταν αυτή απουσιάζει, τότε και η επιλογή ακυρώνεται ακόμη κι αν έχει ηθικό υπόβαθρο ή «καλές προθέσεις».

«Η καλύτερη πράξη είναι αυτή που προκαλεί την περισσότερη ευτυχία» -Mill

Με αυτό το δεδομένο του Ωφελιμισμού εμπλέκεται και το επιχείρημα της «Ολισθηρής πλαγιάς», που επιβάλλει την ενδελεχή εξέταση του αποτελέσματος για την αξιολόγηση της ηθικότητας μιας πράξης. Η δυνητική επικινδυνότητα μιας πράξης μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά στην ανάληψη κάθε πρωτοβουλίας για ανανέωση και πρόοδο. Ο φόβος ενός πιθανολογούμενου αρνητικού αποτελέσματος δρα ανασταλτικά στην επιλογή μιας θέσης, που αν και ως θέση καθαυτή συνιστά τον ορισμό της ηθικής.

Η απαξίωση, όμως, μιας πρωτοβουλίας κάτω από το φόβο ενός επικίνδυνου αποτελέσματος οδηγεί σε έναν sui generis συντηρητισμό που υποσκάπτει τα θεμέλια του νέου, του προοδευτικού και του ρηξικέλευθου.

Άλλοι, όμως, διατείνονται πως το επιχείρημα της «Ολισθηρής πλαγιάς» προφυλάσσει το άτομο και την κοινωνία από επιλογές που μπορούν να βλάψουν ανεπανόρθωτα το κοινωνικό σύνολο. Δεν αρκούν, λένε οι υπέρμαχοι της ολισθηρής πλαγιάς, οι καλές προθέσεις, αλλά τα αποτελέσματα.

Ο κατάλογος των εφαρμογών της λογικής του επιχειρήματος της «ολισθηρής πλαγιάς» είναι μεγάλος και ακουμπά διαχρονικά φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα αλλά και την καθημερινότητα, όπως: ευθανασία, άμβλωση, παιδαγωγική, θανατική ποινή, κλωνοποίηση… βιοηθική. Ακόμη – ακόμη και τη στάση μας ως κοινωνία – κράτος – έθνος απέναντι στους μετανάστες. Π.χ. Κρίνεται ως κορυφαίο δείγμα ανθρωπισμού το άνοιγμα των συνόρων στους μετανάστες (στάδιο Α). Αν, όμως, αυτό οδηγήσει στην πληθυσμιακή διάβρωση (στάδιο x, y) και τελικά στον αφελληνισμό της χώρας μας (στάδιο Ω); Αυτά τα ερωτήματα και διλήμματα θέτει το επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς και προκαλεί προβληματισμούς και αναδεικνύει τον ηθικό σχετικισμό ως αξίωμα.  

Η μύτη της καμήλας

«Μια γλαφυρή εκδοχή του επιχειρήματος της ολισθηρής πλαγιάς, που χρησιμοποιείται σπάνια και υποτίθεται ότι βασίζεται σε έναν αραβικό μύθο, παρουσιάζει με μια χαρούμενη ματιά τους ιδιόμορφους κινδύνους της νομαδικής ζωής. Οι ολέθριες συνέπειες του να «αφήσεις τη μύτη της καμήλας να μπει στη σκηνή» - ιδιαίτερα καθώς η μύτη δεν είναι σε καμία περίπτωση το πιο προσβλητικό μέρος μιας καμήλας – απεικονίζονται με τρόπο χαριτωμένο από τη Λίντια Χάουαρντ Σιγκούρνεϊ, Αμερικανίδα ποιήτρια του δέκατου ένατου αιώνα:

Κάποτε στο εργαστήρι του δούλευε ένας τεχνίτης

Με χέρι νωθρό κι άτονη σκέψη.

Όταν μέσα απ’ το ανοιχτό παράθυρο

Να! – μια καμήλα το πρόσωπό της πρόβαλε.

«Η μύτη μου κρυώνει», γόγγυξε δειλά.

«Ω, άσε με πλάι σου να τη ζεστάνω».

Αφού λέξη αρνητική δεν λέχθηκε,

Μπήκε η μύτη, μπήκε το κεφάλι,

Κι όσο σίγουρα η μέρα ακολουθεί τη νύχτα,

Ακολούθησε κι ο μακρύς, ευέλικτος λαιμός,

Κι έπειτα, σαν απειλητική αντάρα,

Μέσα χώθηκε ολόκληρη η άχαρη μορφή.

Ολόγυρα κοίταξε άναυδος ο αφέντης,

Κι αγριοκοίταξε τον αγενή εισβολέα,

Βέβαιος, όσο πιο κοντά πλησίαζε,

Ότι χώρος δεν περίσσευε για τέτοιο καλεσμένο,

Αλλά με έκπληξη, την άκουσε να λέει,

«Αν δεν βολεύεσαι, τον δρόμο σου να πάρεις,

Γιατί εγώ εδώ να μείνω επιλέγω».

Ως νεανικές καρδιές, που η χαρά σας γέννησε,

Τον μύθο αυτό τον αραβικό μη τον περιφρονείτε.

Στης κακής συνήθειας την πιο πρώιμη πονηριά,

Μη δίνετε ακρόαση, μηδέ χαμόγελο, μηδέ ματιά,

Τη σκοτεινή πηγή σφραγίστε πριν εκβάλει,

Κι ούτε ποτέ τη μύτη καμήλας να ανεχθείτε. 

-Ben Dupre «50 φιλοσοφικές θεωρίες για τη ζωή και τον κόσμο»

Η απάντηση στην αχαριστία: Ζήστε με ακεραιότητα, μην απαρνηθείτε τον εαυτό σας

Όπως είπε ο Τολστόι, Μια μεγάλη καρδιά, καμία αγνωμοσύνη δε μπορεί να την κλείσει, καμιά αδιαφορία δε μπορεί να την κουράσει. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλές φορές μπορεί να αισθανθούμε ότι είμαστε μόνοι μας. Παρόλα αυτά πρέπει να γνωρίζουμε ότι το να ενεργεί κανείς με τιμιότητα έχει ένα τίμημα, και αν αυτό μπορεί να είναι ακόμη και η απογοήτευση, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να το δεχτούμε. Είναι πάντα προτιμότερο να είσαι ο πραγματικός εαυτός σου παρά να νιώθεις ότι πηγαίνεις ενάντια στα «πιστεύω» σου.

Ωστόσο, για να καταφέρουμε να επιβιώσουμε σε αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο και στις καθημερινές σχέσεις μας, είναι απαραίτητο να δημιουργήσουμε μια σειρά από συναισθηματικές και γνωστικές «άγκυρες», τις οποίες οφείλουμε να διατηρήσουμε για να αποφύγουμε τις περαιτέρω καταστροφικές συνέπειες.

 

Επειδή η καλοσύνη δεν είναι συνώνυμη της αφέλειας, αλλά του θάρρους να παραμείνουμε πιστοί στην καρδιά και τις αξίες μας:

• Δεν πρέπει να είμαστε διαρκώς εφησυχασμένοι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πηγή πόνου από το να προσπαθεί κανείς να ευχαριστήσει ολόκληρο τον κόσμο.

• Προσπαθείστε να μην πηγαίνετε ενάντια στις δικές σας ανάγκες για να δράσετε βάσει «αυτού που πιστεύετε ότι οι άλλοι αναμένουν από εσάς». Η ζωή δεν είναι τόσο περίπλοκη.

• Δεν είναι χρήσιμο να παθαίνουμε εμμονή ότι πρέπει να ανταμοιβόμαστε για όσα κάνουμε. Η καλοσύνη δεν απαιτεί αποδείξεις, αρκεί να είναι σύντονη με τις αξίες μας.

• Να θυμάστε ότι η συνεχής προσφορά δεν ενισχύει την αυτοεκτίμηση. Μερικές φορές είμαστε υποχρεωμένοι να θάψουμε τις ψευδαισθήσεις μας. Μην διστάσετε να απομακρύνετε τον εαυτό σας από καταστάσεις που δύναται να σας βλάψουν. Θα κερδίσετε δύναμη και προσωπική ισορροπία.

• Τέλος, είναι σημαντικό να αντιληφθείτε ότι κάποιος που αγνοεί τις καθημερινές μικρές πράξεις αγάπης θα αδιαφορεί και για όλες τις υπόλοιπες, καθώς η πραγματική αγάπη δεν χρειάζεται σπουδαίες πράξεις για να αναγνωριστεί.

Το τίμημα της καλοσύνης είναι συνήθως η υπέρμετρη αχαριστία

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, η οικογένειά μου μού δίδασκε την αρετή της αγάπης και της καλοσύνης. Τη σπουδαιότητα του να κυριεύουν την ψυχή μας τα όμορφα συναισθήματα, μακριά από κακίες και μικροπρέπειες. Μεγαλώνοντας, όμως, “βγαίνοντας” από τη “θαλπωρή” και την ασφάλεια των γονέων, γνωρίζοντας κι αντιμετωπίζοντας ανθρώπους, συνειδητοποίησα ότι δεν έχουμε όλοι μας γαλουχηθεί με τον ίδιο τρόπο. Η “απειλή” του να σε κατασπαράξει η αχαριστία δεν είναι υπερβολή αλλά μια πραγματικότητα.

Και το χειρότερο είναι ότι η αχαριστία, δυστυχώς, δε σταματά στη μη αναγνώριση της προσφοράς σου. Καραδοκούν υποχθόνιοι τρόποι για την εξόντωσή σου…  

“Τον αχάριστο άνθρωπο όταν τον καθίσεις στον ώμο σου, θα προσπαθήσει ν’ ανέβει στο κεφάλι σου” -Σαίξπηρ. 

Η αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη μικρότητα τρομάζει αντικρίζοντας στο πρόσωπό της στον καθρέφτη της καλοσύνης.

Δεν είναι και λίγα τα κορυφαία παραδείγματα στην ιστορία όπου η δεσπόζει η ανθρώπινη αχαριστία και προδοσία… Περιπτώσεις; Σωκράτη, δίκαιου Αριστείδη…

Η Γαλλίδα συγγραφέας, Άννα Στάελ, έλεγε ότι η συκοφαντία είναι “η δύναμη των δειλών”…

Η αχαριστία μαζί με τη συκοφαντία, είναι ένα δίδυμο που στοχεύει στη σπίλωση των ενάρετων. Κύριος σκοπός είναι ο υποβιβασμός των “καθαρών”, αγνών ανθρώπων… Είναι απογοητευτικό ότι εν έτει 2019, παρά την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης, τις ηλεκτρονικές προόδους, τις διαστημικές κατακτήσεις, ο κώδικας ηθικής παραμένει διαβρωμένος από υποκριτικές συμπεριφορές.

Οι άνθρωποι φοβούνται τη γυμνή αλήθεια και με κάθε τρόπο υψώνουν τείχη γύρω από την πραγματικότητα. Τρομάζουν να αντικρίσουν τον αληθινό τους εαυτό. Η συμπεριφορά τους, ο τρόπος που λειτουργούν, σκέφτονται κι εκφράζονται δεν πηγάζει από τα αισθήματα της καρδιάς τους… Μπορεί να δέχονται την προσφορά της καλοσύνης, αλλά αυτό συμβαίνει όσο εξυπηρετούνται τα συμφέροντά τους… Με την πρώτη ευκαιρία είναι έτοιμοι να “κόψουν το χέρι” εκείνου που τους ευεργέτησε και να τον εξουθενώσουν…

Με τη δική μου “ρομαντική” επιθυμία για έναν καλύτερο κόσμο, ένα ανθρώπινο αύριο, σε ανάλογες περιπτώσεις χαιρεκακίας, συχνά απογοητεύομαι… Το ζήτημα όμως είναι, τα “αγκάθια” της αχαριστίας να μην τραυματίζουν τις καλές προθέσεις και να αντιμετωπίζονται με ανωτερότητα και αξιοπρέπεια…

“Αν κρατάς καλά το λογικό σου όταν τριγύρω σου όλοι τα’ χουν χαμένα και σ’ εσέ της ταραχής τους ρίχνουν την αιτία…” -Κίπλινγκ στο “Αν”

Aν, λοιπόν, καταφέρνεις να σηκώνεσαι κάθε φορά που κάποιοι σε ρίχνουν, κρατώντας το κεφάλι ψηλά στις αποτυχίες, τότε θα κερδίσεις ό,τι πιο πολύτιμο έχεις… Αυτό που κανένας δεν μπορεί να στο δώσει αλλά και κανένας δεν μπορεί να στο πάρει… Τον αυτοσεβασμό σου… Κι αυτό είναι το “κλειδί” της ευτυχίας για εμένα.

Οι άνθρωποι που σε εξοργίζουν γίνονται αφέντες σου. Μην τους το επιτρέπεις

Η διαχείριση του θυμού είναι μια ολόκληρη επιστήμη που πρέπει να μάθουμε.

Λέει ο Βούδας: «Το να είσαι θυμωμένος είναι σαν να κρατάς ένα αναμμένο κάρβουνο για να το πετάξεις σε κάποιον. Αυτός που καίγεται είσαι εσύ».

Πάνω στον θυμό μας λέμε και κάνουμε πράγματα ανόητα και καταστροφικά. Υπάρχουν κάποιες συνταγές για να μην υποτασσόμαστε στον θυμό, για να μην αφήνουμε να μας εξουσιάζουν όσοι μας ενοχλούν.

Για παράδειγμα, όταν προσπαθούμε να συνεννοηθούμε με κάποιον που βρίσκεται σε έξαλλη κατάσταση, αντί να προσπαθούμε να τον πείσουμε ή να τον ηρεμήσουμε, προτιμότερο είναι να εγκαταλείψουμε τη συζήτηση.

Επίσης, όταν εξοργιζόμαστε, καλό είναι να ακολουθήσουμε τη συνταγή του Αθηνόδωρου: «Μην κάνετε τίποτα προτού πείτε από μέσα σας την αλφαβήτα». Και μάλιστα αργά.

Πάει να σε παρασύρει η επιθυμία για λίγη δόξα;

Πάει να σε παρασύρει η επιθυμία για λίγη δόξα; Παρατήρησε με πόση ταχύτητα ξεχνιούνται τα πάντα` παρατήρησε το χάος της άπειρης αιωνιότητας πριν και μετά από σένα` τον κενό αντίλαλο των επευφημιών, το ευμετάβολον και το άκριτον εκείνων που δείχνουν να σε παινεύουν και τη σμικρότητα του τόπου μες στον οποίο συμβαίνουν όλα τούτα. Η γης ολάκερη δεν είναι παρά ένα σημείο. Και πόσο μικρή δεν είναι ετούτη η γωνίτσα της όπου κατοικούμε; Κι εδώ, ποιοι θα είναι και πόσοι αυτοί που θα σε παινέψουν;

Μη ξεχνάς, λοιπόν, να καταφεύγεις σε τούτο το χωραφάκι του εαυτού σου, και πάνω απ’ όλα, ούτε να παρασύρεσαι ούτε να εντείνεις υπερβολικά τις προσπάθειές σου. Να ‘σαι ελεύθερος και ν’ αντικρίζεις τα πράγματα σαν άντρας, σαν άνθρωπος, σαν πολίτης, σαν θνητό ον. Κι ανάμεσα στα όπλα που θα ‘χεις σε ετοιμότητα, ας είναι και τα εξής δύο: Πρώτον, η πεποίθηση ότι τα πράγματα δεν αγγίζουν την ψυχή αλλά στέκουν ήρεμα έξω απ’ αυτήν, ενώ οι ενοχλήσεις προέρχονται μόνο από τις γνώμες που σχηματίζονται εντός μας. Και δεύτερον, ότι όλα όσα βλέπεις, αλλάζουν στη στιγμή και παύουν πια να υπάρχουν` και να θυμάσαι διαρκώς σε πόσες τέτοιες μεταβολές υπήρξες μάρτυρας εσύ ο ίδιος. Ο κόσμος είναι μεταβολή, η ζωή είναι δοξασίες.

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ
 

Ιμπρεσιονισμός – Ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι

Ο ιμπρεσιονισμός είναι καλλιτεχνικό ρεύμα που ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στη Γαλλία. Τρείς φίλοι και μαθητές του ζωγράφου Μαρκ Γκλέρ ο Μονέ, ο Ρενουάρ και ο Σίσλε”υ αποφάσισαν να ζωγραφίζουν στην ύπαιθρο και οι ζωγραφικοί τους πίνακες να αποτυπώνουν την εντύπωση της στιγμής (ιμπρέσσιον).

Μετά από λίγο η ομάδα μεγάλωσε όταν προστεθηκε και ο Ντεγκά. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους ήταν τα έντονα χρώματα και οι ασυνήθιστες γωνίες από τις οποίες έβλεπαν τα θέματά τους.

Ο Μονέ είχε ζωγραφίσει μια θυμωνιά σε κάθε ώρα της μέρας ,σε κάθε εποχή του χρόνου. Ήταν μία ακόμα επανάσταση στην τέχνη της ζωγραφικής, καθώς μέχρι τότε οι ζωγράφοι ζωγράφιζαν μέσα σε στούντιο. Εκεί ανακάλυψαν ότι τα μακρινά βουνά δεν ήταν σκούρα καφέ αλλά μωβ.

Καταλαβαίνετε τι έγινε όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν τα έργα σε έκθεση. Οι απόψεις είχαν τόσο διχαστεί που οι καυγάδες έδιναν και έπαιρναν. Αυτοί οι καλλιτέχνες είχαν πάει κόντρα στην ίδια την Ακαδημία τεχνών που τους δίδαξε τα βασικά της ζωγραφικής τέχνης. Τα έργα απορρίφθηκαν αλλά την επόμενη χρονιά (1864) ξαναπαρουσιάστηκαν απ’ τους ίδιους τους δημιουργούς. Οι κριτικές δεν ήταν καθόλου καλές αλλά εκείνοι επέμεναν και τι καλά που έκαναν. Επιτέλους είχαν ξεκολλήσει απ' τον ρομαντισμό και την μούχλα των στούντιος και ζωγράφιζαν το φως. Μπορεί οι κριτικοί να μην έδωσαν επαίνους, οι άνθρωποι όμως της Τέχνης και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες υποδέχτηκαν τους πίνακες των ιμπρεσσιονιστών με ενθουσιασμό και μπήκαν σε σκέψεις. Πολλοί τον υιοθέτησαν και προχώρησαν την Τέχνη ένα βήμα παρά πάνω.

Τεχνικές του Ιμπρεσιονισμού
Ο ιμπρεσιονισμός στη ζωγραφική χαρακτηρίζεται από τις παρακάτω βασικές τεχνικές:

Μικρές και συχνά εμφανείς πινελιές που δημιουργούν ένα χαρακτηριστικά παχύ στρώμα μπογιάς στον καμβά. Με αυτό τον τρόπο δεν μπορούν να αποτυπωθούν πολλές λεπτομέρειες του θέματος αλλά γενικά χαρακτηριστικά του.

Χρήση κυρίως των βασικών χρωμάτων, με μικρή ανάμειξη μεταξύ τους (η διαδικασία της ανάμειξης αυτής γίνεται από τον ίδιο τον θεατή του έργου).

Σπάνια χρήση του μαύρου χρώματος, μόνο στις περιπτώσεις που αποτελεί μέρος του θέματος. Οι ιμπρεσιονιστές δεν χρησιμοποιούσαν το μαύρο χρώμα προκειμένου να επιτύχουν σκιάσεις ούτε το αναμείγνυαν με τα βασικά χρώματα.

Απουσία διαδοχικών επιστρώσεων χρώματος. Οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφιζαν πιο γρήγορα, χωρίς να περιμένουν απαραίτητα το χρώμα να στεγνώσει.

Έμφαση στον τρόπο που το φως ανακλάται πάνω στα αντικείμενα, αποτύπωση του θέματος με ένα είδος επιστημονικού ενδιαφέροντος.

Ζωγραφική κυρίως σε ανοιχτούς χώρους, συνήθως με φωτεινά και έντονα χρώματα.

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι τεχνικές αυτές συναντώνται και σε προγενέστερους ζωγράφους, όμως οι ιμπρεσιονιστές τις χρησιμοποίησαν συστηματικά. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί πως οι ιμπρεσιονιστές ευνοήθηκαν και από την ανακάλυψη των προ-επεξεργασμένων χρωμάτων (παρόμοια με αυτά που χρησιμοποιούνται και σήμερα), γεγονός που εκμεταλλεύτηκαν για να ζωγραφίζουν σε ανοιχτούς χώρους. Παλαιότερα κάθε ζωγράφος ήταν αναγκασμένος να δημιουργήσει ο ίδιος τα χρώματα αναμειγνύοντας τα διάφορα υλικά.

Κατάλογος ιμπρεσιονιστών ζωγράφων
Frédéric Bazille
Ζαν Μπερώ
Gustave Caillebotte
Edgar Degas
George Wharton Edwards
Frederick Carl Frieseke
Eva Gonzalès
Armand Guillaumin
Childe Hassam
Johan Jongkind
Laura Muntz Lyall
Eduard Manet
Willard Metcalf
Claude Monet
Berthe Morisot
William McGregor Paxton
Lilla Cabot Perry
Kamil Pisaro
Pierre August Renoir
Theodore Robinson
Zinaida Serebryakova
Alfred Sisley
John Henry Twachtman
Vincent Van Gogh
J. Alden Weir

Γέννηση μιας μαύρης τρύπας ή αστέρα νετρονίων καταγράφηκε για πρώτη φορά

Για πρώτη φορά στην ιστορία είναι πιθανό οι επιστήμονες να είδαν τη «γέννηση» μιας μαύρης τρύπας ή ενός αστέρα νετρονίων, που φώτισε τον νυχτερινό ουρανό τον περασμένο Ιούνιο του 2018. Η φωτεινή λάμψη – σε απόσταση περίπου 200 εκατομμύριων ετών φωτός μακριά από τη Γη – φαίνεται πως ήταν τα συντρίμμια ενός φωτεινού άστρου που περιστρεφόταν γύρω από την άκρη μιας μαύρης τρύπας.

 

Μέχρι σήμερα αυτή η φωτεινή ανωμαλία με το όνομα AT2018cow, και με το παρατσούκλι «Η Αγελάδα» (“The Cow”) που εξερράγη στον ουρανό και εξαφανίστηκε αμέσως , παρέμενε μυστήριο για τους επιστήμονες, οι οποίοι δεν μπορούσαν να εξηγήσουν για τι ακριβώς επρόκειτο. 

 

Μετά τη συλλογή και τη σύνδεση δεδομένων από πολλές διαφορετικές πηγές, οι επιστήμονες σημειώνουν ότι πρόκειται για την ακριβή στιγμή που ένα αστέρι κατέρρευσε σε ένα συμπαγές αντικείμενο, σχηματίζοντας μια μαύρη τρύπα ή ένα αστέρι νετρονίων.

 

Οι ερευνητές δεν έχουν εντοπίσει ποτέ στο παρελθόν τέτοιο γεγονός και ελπίζουν ότι θα μπορέσουν να το εξετάσουν προκειμένου να κατανοήσουν τη φυσική δραστηριότητα που λαμβάνει χώραόταν σχηματίζονται αυτά τα τεράστια αντικείμενα.

 

«Ξέρουμε μόνο στη θεωρία ότι οι μαύρες τρύπες και τα αστέρια νετρονίων γεννιούνται όταν πεθαίνει ένα αστέρι, αλλά ποτέ δεν τα έχουμε ξαναδεί αμέσως μετά τη γέννησή τους», σημείωσε η επικεφαλής επιστήμονας του πανεπιστημίου  Northwestern, Raffaella Margutti και πρόσθεσε:
 

«Νομίζαμε ότι ήταν ένας υπερκαινοφανής, αλλά αυτό που παρατηρήσαμε αμφισβητούσε τις τρέχουσες αντιλήψεις μας για τον αστρικό θάνατο. Ήταν πολύ αφύσικο για τα αστρονομικά δεδομένα».

 

Δεν είχε τον ίδιο τρόπο συμπεριφοράς με τα υπόλοιπα αστέρια, αφού ήταν 100 φορές πιο φωτεινό από ένα σουπερνόβα και εξερράγη και εξαφανίστηκε πολύ πιο γρήγορα, μέσα σε σχεδόν 16 μέρες.
 

Για να κατανοήσουν ακριβώς τι συνέβαινε, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ακτίνες X, ραδιοκύματα και άλλα όργανα που τους επέτρεψαν να το μελετήσουν για αρκετό καιρό, αφότου είχε σκοτεινιάσει.

 

Συνήθως, οι νεοσύστατες μαύρες τρύπες καλύπτονται από υλικό, το οποίο κρύβει το κέντρο τους. Αλλά η «Αγελάδα» ήταν σχετικά γυμνή, επιτρέποντας στους ερευνητές να κοιτάξουν απευθείας στον «πυρήνα» της και να δουν την ίδια τη μαύρη τρύπα.  Η κοντινή απόστασή της από τη Γη, διευκόλυνε επίσης, τους επιστήμονες στο να τη μελετήσουν.

Μικρός γαλαξίας που περιστρέφεται γύρω από το δικό μας εμφανίστηκε από το πουθενά

Επιστήμονες έχουν βρει ένα αντικείμενο που μοιάζει με έναν εξαιρετικά μικρό γαλαξία που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από το δικό μας Γαλαξία, ο οποίος μέχρι τώρα δεν είχε ανιχνευτεί. Ονομάστηκε Hydrus 1 (γιατί βρίσκεται στον αστερισμό της Ύδρας) και βρίσκεται περίπου 90.000 έτη φωτός από τη Γη, ανάμεσα σε δύο άλλους δορυφόρους του Γαλαξία μας – το Μικρό και Μεγάλο Μαγγελανικό Νέφος (SMC και LMC).

Η τοποθεσία του  νάνου γαλαξία είναι ανάμεσα στο Μεγάλο Νέφος και στο Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου.

Βρέθηκε χρησιμοποιώντας την Κάμερα Σκοτεινής Ενέργειας (DECam) στο τηλεσκόπιο Blanco στη Χιλή.  Μια δημοσίευση που περιγράφει τα ευρήματα έχει υποβληθεί για δημοσίευση στο Monthly Notices της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας. Επικεφαλής της έρευνας ήταν ο Σεργκέι Κοπόσοφ από το Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon (CMU) στην Πενσυλβανία.

 

Το Hydrus 1 είναι ένας νάνος γαλαξίας, που περιγράφεται ως εξαιρετικά εξασθενημένος. Απέχει μόνο, περίπου, 326 έτη φωτός που είναι αρκετά λίγο σε σύγκριση με τον Γαλαξία μας, ο οποίος έχει μήκος 100.000 έτη φωτός. Είναι τόσο μικρός που μπορεί να είναι ένα σφαιρωτό αστρικό σμήνος, μια χαλαρή συλλογή από αστέρια. Αυτό θα βοηθήσει τους αστρονόμους να κατανοήσουν το περιβάλλον του Γαλαξία μας πιο εύκολα.

 

Ανακαλύφθηκε μέσα στη Γέφυρα του Μαγγελάνου, ένα ρεύμα αερίου που συνδέει τόσο το Μικρό (SMC) με το Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου (LMC). Βρίσκεται στον αστερισμό Ύδρα που σημαίνει «αρσενικό φίδι» και  περιγράφεται ως «φίδι στα νέφη».

 

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο γαλαξίας Hydrus 1 έχει άστρα που είναι σχετικά φτωχά σε μέταλλα, κάτι παρόμοιο με άλλους νάνους γαλαξίες όπως αυτός. Οι γαλαξίες περιγράφονται ως «νάνοι» αν έχουν περίπου 100 εκατομμύρια έως μερικά δισεκατομμύρια αστέρια, πολύ λιγότερα από τα 400 δισεκατομμύρια περίπου αστέρια στον δικό μας Γαλαξία.

 

Η ομάδα σημείωσε επίσης ότι ο γαλαξίας περιστρέφεται, καθιστώντας τον «πρώτο περιστρεφόμενο εξαιρετικά εξασθενημένο νάνο γαλαξία» που εντοπίστηκε ποτέ, έγραψαν στην εργασία τους. Και δήλωσαν επίσης ότι πιθανότατα κυριαρχείται από την σκοτεινή ύλη, η οποία μπορεί να είναι αρκετά εύκολη για μελέτη λόγω της εγγύτητάς της.

 

Αυτή τη στιγμή η σύνδεση μεταξύ του Hydrus 1 και των κοντινών SMC και LMC δεν είναι αρκετά σαφής. Αλλά ελπίζουμε ότι τα δεδομένα από την αποστολή Gaia, η οποία πρόσφατα κυκλοφόρησε έναν εκπληκτικό χάρτη κοντινών αστεριών, θα μπορούσαν να μας δώσουν κάποιες ζωτικές ενδείξεις και να μας μιλήσουν λίγο περισσότερο για αυτό.

Ο Όμηρος χάρισε στους Έλληνες τους θεούς τους

«Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Όμηρος, μαζί με τον Ησίοδο, είναι οι δημιουργοί των θεών στην Ελλάδα: «αυτοί έπλασαν την ιστορία για τη γέννηση των θεών στους Έλληνες και έδωσαν στους θεούς τα ονόματα, και τους διαίρεσαν σε κατηγορίες, καθορίζοντας τα προνόμια και την αρμοδιότητα του καθενός» (Ηροδότου, 2, 53).

Επίσης ο Αριστοτέλης, γράφει ότι ο Όμηρος και ο Ησίοδος ήσαν οι «πρώτοι θεολογήσαντες» (Μεταφ. 983 b 29), οι πρώτοι δηλαδή για το θείο με τη γλώσσα του μύθου και της φαντασίας, σε αντίθεση προς όσους εξέτασαν το πρόβλημα με όργανο τη λογική. Στους τελευταίους ανήκουν οι φυσικοί της Ιωνίας και της Κάτω Ιταλίας – ονομάζονται ο Θαλής, ο Ίππασος, ο Ηράκλειτος, ο Εμπεδοκλής, ο Αναξαγόρας και ο Παρμενίδης – και αναφέρονται από τον Αριστοτέλη ως οι «πρώτοι φιλοσοφήσαντες» (Μεταφ. 982 b 11). Ο Όμηρος λοιπόν χάρισε στους Έλληνες τους θεούς τους.

Και σ’ αυτόν οφείλεται βασικά η ανθρωπόμορφη φυσιογνωμία που έλαβαν. Τους θεούς του ο ποιητής του ηρωικού έπους, μέσα στην ανθρώπινη ειδή τους, τους θέλει αθάνατους, αιώνια νέους, δυνατούς και σοφούς. Όλοι τους είναι ωραίοι. Με εξαίρεση τον χωλό Ήφαιστο που, για να ισοσταθμίσει αυτή τη σε αισθητική βάση φυσική διαμαρτυρία του, θα λάβει για σύντροφο την πιο όμορφη θεά, την Αφροδίτη.  Η λέξη «μάκαρες» είναι το επίθετο που προσδιορίζει σταθερά τους θεούς. Η φράση «κύδεϊ γαίων» (με περήφανη αγαλλίαση), αποδίδει αυτό το υπέρτατο θεϊκό γνώρισμα (Α 528-530). Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η ιεραρχική διαβάθμιση αξιολογικού καθαρά χαρακτήρα. Παρότι δυνατοί δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη. Στην κορυφή της κλίμακας ο Όμηρος τοποθετεί το Δία, τον πατέρα των θεών και των ανθρώπων, όπως τον προσαγορεύει συχνά – πατήρ ανδρών τε θεών τε – του οποίου η απόσταση ως προς το μεγαλείο και τη δύναμη από τους άλλους θεούς είναι ακαταμέτρητη.

Στην όγδοη ραψωδία της Ιλιάδος (Θ) σε μια εριστική στιχομυθία μεταξύ των θεών, ο Δίας ερεθισμένος περιγράφει τη διαφορά της δύναμης του σε σχέση με τους άλλους με την περίφημη εικόνα της χρυσής αλυσίδας. «Δεθείτε σε μια αλυσίδα χρυσή, λέγει, που κρέμεται από τον ουρανό και αγγίζει στη γη, όλοι μαζί, και όσο και να αντισταθείτε, θα σας τραβήξω με μιας και θα σας σηκώσω στον ουρανό. Εσείς όμως δεν μπορείτε στο ελάχιστο να με κουνήσετε, εάν δεν το θελήσω» (Θ 19-27). Επίσης θαυμαστή είναι η μεγαλοπρέπεια με την οποία ο Όμηρος παριστάνει το Δία στη πρώτη ραψωδία της Ιλιάδος, τη στιγμή που λαμβάνει την απόφαση να διαφεντέψει την τιμή του γιου της Θέτιδος και κάνει το ανάλογο νεύμα (Α 528-530): «Είπε και με τα φρύδια του έγνεψε τα μαύρα ο γιος του Κρόνου, κι οι θείες με ορμήν αναταράχτηκαν οι χαίτες στο κεφάλι το αθάνατο και ριζοντράνταξε τον Όλυμπο το μέγα».

Ο Δίας επομένως είναι ο υπέρτατος των αθανάτων και εμπνέει εξ υπαρχής και από καθέδρας το σεβασμό σε όλους τους υπόλοιπους θεούς. Η μορφή του Δία συμβολίζει τη γαλήνια εκπροσώπηση της δίκαιης κρίσης που έχει σαν συνέπεια την αιώνια τάξη στον ουρανό και τη γη. Εκτός από το Δία όλοι οι άλλοι θεοί φέρνουν καθαρά τα γνωρίσματα της ανθρώπινης ψυχολογίας.  Στην ουσία οι θεοί αποτελούν έναν όμιλο ανθρώπων ανώτατης τάξης, που ελαύνονται από την ταραχή του ανθρώπινου θυμικού, παρ’ όλη τη ραφιναρισμένη ποιότητα και το λεπταίσθητο ρυθμό τους. Καθώς είναι διαιρεμένοι στα δύο μέρη των αντίπαλων στρατοπέδων, συμμετέχουν με ειλικρίνεια και ζήλο στην όλη κλίμακα των εντυπώσεων, που γεννούν οι εξελίξεις της καθημερινής ροής.

Η χαρά, η θλίψη, η αναμονή, η απογοήτευση, η ξαφνική ελπίδα, η αδημονία, η στράτευση, το συναίσθημα της εκδίκησης ή του οίκτου, κάποτε και ο προσωπικός σωματικός πόνος, όπως στην περίπτωση του τραυματισμού της Αφροδίτης από το Διομήδη (Ε 336) κλπ., εντάσσουν τη ζωή και τη φύση τους κυριολεκτικά μέσα στην περιπέτεια των ανθρωπίνων ορίων. Στις έκτακτες περιπτώσεις, που η δράση αγγίζει την κορύφωσή της, οι θεοί συμμετέχουν στα δρώμενα μ’ ένα τρόπο σπαρακτικό. Τέτοιες στιγμές είναι η θρηνωδία της Θέτιδας με όλη την ακολουθία των θαλασσινών νυμφών της, όταν έλαβε γνώση για τη βαριά δυσθυμία και τους γόους του γιου της, εξ αιτίας που πέθανε ο Πάτροκλος (Σ 50-51).

Ή και ακόμη ο στεναγμός του ιδίου του Δία μπροστά στο θάνατο του γιου του, του Σαρπηδόνα, που μοιάζει με μοιρολόγι (Π 433-434): «Ωχού μου εμένα, ο πιο που αγάπησα θνητός, ο Σαρπηδόνας, γραφτό `ναι από τον Πάτροκλο να κατεβεί στον Άδη»    Στους ίδιους αυτούς στίχους για το θάνατο του Σαρπηδόνα, καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη σχετική μαρτυρία των επών, περικλείεται η πίστη των Ελλήνων για την ύπαρξη μιας άλλης κοσμικής δύναμης που βρίσκεται πάνω από όλους τους θεούς χωρίς να εξαιρείται και ο υπέρτατος Δίας. Η δύναμη αυτή είναι η ανάγκη που στον Όμηρο εμφανίζεται σαν «μοίρα» ή «αίσα». Θεοί τελούν κυριολεκτικά κάτω από τη βούλησή αυτής της έσχατης αρχής του σύμπαντος, με μόνη τη διαφορά σε σύγκριση με τους θνητούς ότι η αθανασία της φύσης τους παραμένει έξω από την εξουσία της. Οι ομηρικοί θεοί δεν γνωρίζουν το θάνατο και το γήρας . Εξ ίσου οδυνηρό προς τον ανυπέρβλητο θάνατο είναι και το γεγονός των γηρατειών – ο Όμηρος το αποκαλεί «λυγρόν γήρας» (Ω 249).

Ένα άλλο χωρίο που δείχνει πως η μοίρα έχει τον ιδικό της αυθυπόστατο λόγο, το βρίσκουμε στη ραψωδία Χ της Ιλιάδας (Έκτορος αναίρεσις), στο οποίο βρίσκουμε το Δία, λίγο προτού καταβάλει ο Αχιλλέας τον Έκτορα, να τοποθετεί τις μοίρες των δύο θνητών ηρώων επάνω στη ίδια ζυγαριά και να διαπιστώνει στοχαστικά πως η παλλάντζα έγειρε από την πλευρά της μοίρας του Έκτορα (Χ 209-212). Σχετικά με το θάνατο σαν πρόβλημα υπερβατικό, που ανάγεται πλέον στην αρμοδιότητα της θρησκείας, ο Όμηρος δίνει εκτενείς περιγραφές. Έτσι σύμφωνα με τις περιγραφές αυτές τη στιγμή του θανάτου φεύγει από το σώμα κάτι σαν το ομοίωμά του.

Ένα είδωλο δηλαδή που πάει να ζήσει στο βασίλειο των σκιών του Άδη. Οι ψυχές αυτών που πεθαίνουν συγκεντρωμένες από τον οδηγό τους, τον ψυχοπομπό Ερμή, κατεβαίνουν σμαριαστά στο σκοτεινό βασίλειο τσιρίζοντας σαν νυχτερίδες (ω 5-7). Σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης στον τόπο των νεκρών, «τον ασφεδελόν λειμώνα» (ω 13), έχει καταστεί πλέον πασίγνωστο το χωρίο από το λ της Οδύσσειας (νέκυια), όπου ο επισκέπτης βασιλιάς της Ιθάκης ερωτά τη σκιά του Αχιλλέα, πως καλοπερνά στον κάτω κόσμο. Η απάντηση του πάλαι ποτέ λαμπρού βασιλιά των Μυρμιδόνων δεν αφήνει περιθώρια για μια αισιόδοξη προσμονή (λ 489-491): «Θα `θελα να `μαι χωρικός και να ξενοδουλεύωσε αφέντη δίχως κτήματα, που `ναι το βιος του λίγο, παρά να βασιλεύω εδώ στους πεθαμένους όλους» Ακόμη, αναφορικά με το θάνατο, στον Όμηρο εμφανίζεται και το πρόβλημα που συνοδεύει σταθερά την ελληνική αντίληψη σε όλη της την πορεία, και σχετίζεται σταθερά με την ανάγκη για την όσο το δυνατό ταχύτερη ταφή του νεκρού σώματος αμέσως μετά το ξεψύχισμα.

Μια αντίληψη που μας είναι ευρύτερα γνωστή από την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Στο 23 τραγούδι της Ιλιάδας (Άθλα επί Πατρόκλω) όταν, ύστερα από εννέα μέρες ανήλεης σφαγής των Τρώων για να κορεσθεί το μένος και ο πόνος του Αχιλλέα από τον θάνατο του φίλου, παρουσιάζεται στον ύπνο του Αχιλλέα η σκιά του Πάτροκλου, και ο Αχιλλέας περιμένει να τον βρει ικανοποιημένο, αφού εκδικήθηκε τόσο σκληρά το θάνατό του, ο Πάτροκλος παραπονείται απαρηγόρητος, πως τόσες μέρες μένοντας άταφος – ο Αχιλλέας δεν βρήκε τον καιρό να τον ενταφιάσει – βασανίζεται ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι. «Θάψε με» τον παρακαλεί, «όσο πιο σύντομα μπορείς» (ψ 71): «Θάπτε με όττι τάχιστα∙ πύλας Αίδαο περήσω» Οι αντιλήψεις του Ομήρου για τον κάτω κόσμο εκτίθενται λεπτομερειακά στις δύο ξεναγήσεις που γίνονται στον Άδη, και είναι γνωστές με το όνομα νέκυιες (ραψωδίες λ και ω της Οδύσσειας). Τέλος σε σχέση πάντα με το πρόβλημα του θανάτου, πρέπει να εξαρθεί μια θέση μα ιδιότυπη σημασία που απαντά κανείς στην έκτη (Ζ) ραψωδία της Ιλιάδας. Εκεί ο Όμηρος, αφήνοντας να βγει στην επιφάνεια ο πικρός απόλογος του στοχαζόμενου ανθρώπου, και όχι η πίστη στη θρησκευτική παράδοση, φαίνεται να αποκλείει την ύπαρξη της μεταθανάτιας ζωής. Οι άνθρωποι, λέγει, είμαστε διαβατικοί και πρόσκαιροι σαν τα φύλλα των δένδρων (Ζ 146, Φ 463-466). Το πρόβλημα αυτό θα αποτελέσει το γόρδιο δεσμό για τους Έλληνες στη μεταγενέστερη φιλοσοφία της ακμής που θα ακολουθήσει τον Όμηρο.

Το ανθρωπομορφικό υπόβαθρο, πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η σύλληψη των θεών από τον Όμηρο, δεν απάλλαξε τις αθάνατες υποστάσεις τους από τα ηθικά ψεγάδια της ανθρώπινης φύσης. Έτσι οι θεοί παρουσιάζονται πολλές φορές με ισχυρές αδυναμίες και υποπίπτουν σε σφάλματα, που στην περιοχή των θνητών θα εκπροσωπούσαν περιπτώσεις κατώτερης ηθικής στάθμης. Φενακισμοί, απιστίες, τεχνάσματα, εκβιασμοί, δολιότητες συνωμοτικά σχέδια και άλλα παρόμοια ατοπήματα που πηγάζουν από εγωισμό ή φιλοδοξία, η ιδιοτέλεια, είναι πολύ συνηθισμένα στους θεούς των ομηρικών περιγραφών.

Δεν λείπει ακόμη ούτε η τολμηρή σκηνή του ξυλοδαρμού της Άρτεμις από την Ήρα (Φ 489-492). Αυτή η από ηθική άποψη συμμετρία και συμπόρευση των ουράνιων θεών προς την ατελή φύση των ανθρώπων είχε σαν αποτέλεσμα να ασκηθεί από μεταγενέστερους στοχαστές οξύτατη κριτική στην ομηρική θεολογία. Οι βίαιες επιθέσεις κατά του Ομήρου αρχίζουν με τον Ηράκλειτο, ο οποίος σ’ ένα σωσμένο απόσπασμα υποστηρίζει πως ο Όμηρος είναι άξιος να οδηγηθεί στην πλατεία και να ραπισθεί. (VS 22 B, 42) Την ίδια γνώμη με μια αξιοπρόσεκτη κριτική νηφαλιότητα υποστηρίζει ο Ξενοφάνης. Τα έπη του Ομήρου μαθαίνουν τους νέους, γράφει, να γίνονται κλέφτες, μοιχοί, και απατεώνες. (VS 21 B, 12)

Τη συστηματική όμως, την πολυμέτωπη και πιο σφοδρή επίθεση εναντίον του Ομήρου, εξ’ αιτίας του κακού παιδαγωγικού προτύπου που αποτελούν τα έπη για τη μόρφωση της ψυχής των νέων, την επιχείρησε ο Πλάτων. Ο Αθηναίος φιλόσοφος από πολλές απόψεις ανήκει στους βαθύτερους γνώστες, αλλά και τους πιο ειλικρινείς επαινέτες και λάτρεις του Ομήρου. Ωστόσο στο Β΄ και στο Γ΄ βιβλίο της Πολιτείας του, λόγω της επιλήψιμης διάπλασης των θεών από τον Όμηρο, φθάνει ως το σημείο να εισηγηθεί την εξορία του Ομήρου και της ποίησής του από την ιδανική πολιτεία που σχεδιάζει (Πολιτεία 386 εξ.). Τα ομηρικά έπη είναι ένα κόσμος μυθικός, που έρχεται σαν συνέχεια και οργανωμένη προέκταση της ελληνικής ακριβώς μυθολογίας. Από την άποψη αυτή ο ποιητής τους δεν νομοθετεί, ούτε και θεολογεί με τον σοβαρό και δόκιμο τρόπο, που γνωρίζουμε σε μεταγενέστερους χρόνους αυτές τις επιδόσεις.

Απλώς μυθολογεί όπως, τόσο εύστοχα έγραψε και ο Αριστοτέλης. Καταλήγοντας για τους ομηρικούς θεούς είναι επιτακτικό να αναφέρουμε μια εξελικτική ανιούσα στην ιδέα του ποιητή για το θείο, που μεταφράζεται στην προσχώρηση από τη μυθική περιοχή στην ηθική σφαίρα. Στην Οδύσσεια, που γενικά θεωρείται από τους ειδικούς το υστερότερο σε σχέση με την Ιλιάδα έργο, η ιδέα του θείου έχει αποκτήσει ένα ηθικό περιεχόμενο, που προσεγγίζει πολύ στις δικές μας απόψεις. Έτσι στο πρώτο τραγούδι, διατυπώνεται η άποψη για το αυτεξούσιο του ανθρώπου και την αποκλειστικότητα της ευθύνης για τις πράξεις του. Παρότι οι άνθρωποι νομίζουν, λέγει ο ποιητής, ο αίτιος και ο ρυθμιστής για τη μορφή της ζωής τους είναι οι θεοί και η μοίρα, εντούτοις η αλήθεια είναι διαφορετική.

Έτσι ο Όμηρος βάζει τα ακόλουθα λόγια στο στόμα του Δία (α 32-34): «Ω, κρίμα αλήθεια, οι άνθρωποι με τους θεούς να τα `χουν,γιατί θαρρούν πως από μας οι συμφορές τους βρίσκουν,ενώ παθαίνουν μόνοι τους, απ’ ασυλλογισιά τους,χωρίς να φταίει η μοίρα τους» Προς το τέλος μάλιστα, η ιδέα του θείου παίρνει εκείνο το ακέραιο πνευματικό βάθος, που κατέχει στη σύγχρονη συνείδηση του θρησκευόμενου ανθρώπου. Στη ραψωδία χ (Μνηστηροφονία), προτού ο Οδυσσέας αρχίσει να τοξεύει τους αλαζονικούς μνηστήρες, τους απευθύνει ένα σύντομο αλλά προοιωνιστικό του ολέθρου τους κατηγορώ, το οποίο αποκορυφώνεται στην παρατήρηση ότι τόσα χρόνια διέπρατταν τα αισχρά τους έργα, χωρίς να φοβηθούν ούτε τους ανθρώπινους νόμους ούτε τους θεούς του ουρανού (χ 39): «Δίχως θεούς, που κατοικούν τα ουράνια, να φοβάσθε» Η αντίληψη αυτή φανερώνει ότι με τον καιρό στη συνείδηση του Ομήρου – ή των Ελλήνων – η κορυφή του Ολύμπου ταυτίστηκε με το ουράνιο ύψος».

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Ομηρικοί θεσμοί, Η ομηρική «πανήγυρις»

Μια γιορτή με κοινωνική σημασία

 

Μια ενδιαφέρουσα πρακτική, με κοινωνικές προεκτάσεις είναι η διοργάνωση γιορτών, αυτές που μπορούμε, ίσως, να ονομάσουμε «πανηγύρεις», με τη γενικότερη έννοια της εορταστικής συγκέντρωσης κόσμου. Πανηγύρεις, φαγοπότια ή τσιμπούσια πραγματοποιούνται τόσο συχνά στα έπη ώστε να μπορεί να θεωρηθούν ως θεσμοποιημένες πρακτικές. Όλες οι παραπάνω παρατηρήσεις για τη μορφή της κοινωνικής οργάνωσης συνοψίζονται σε αυτές τις γιορτές. Η γιορτή, όπως περιγράφεται στα έπη, περιλαμβάνει στοιχεία που βρίσκουμε τόσο στα μεταγενέστερα «συμπόσια», τον πιο αγαπημένο τρόπο διασκέδασης των αρχαίων Ελλήνων, όσο και στα πιο πρόσφατα «πανηγύρια». Η ομηρική «πανήγυρις» είχε ορισμένα δεδομένα χαρακτηριστικά. Πρώτα και κύρια, πραγματοποιούνταν, συνήθως, στον χώρο του ομηρικού παλατιού και συμμετείχαν σ' αυτές πλήθος αντρών, όπως περιγράφεται με γλαφυρό τρόπο στη ραψωδία θ της Οδύσσειας, όταν ο Οδυσσέας φιλοξενείται από τον Αλκίνοο στη χώρα των Φαιάκων:

 

πλῆντο δ᾿ ἄρ᾿ αἴθουσαί τε καὶ ἕρκεα καὶ δόμοι ἀνδρῶν

ἀγρομένων: πολλοὶ δ᾿ ἄρ᾿ ἔσαν, νέοι ἠδὲ παλαιοί.

τοῖσιν δ᾿ Ἀλκίνοος δύοκαίδεκα μῆλ᾿ ἱέρευσεν,

ὀκτὼ δ᾿ ἀργιόδοντας ὕας, δύο δ᾿ εἰλίποδας βοῦς:

τοὺς δέρον ἀμφί θ᾿ ἕπον, τετύκοντό τε δαῖτ᾿ ἐρατεινήν.

(Ομήρου Οδύσσεια, θ 57-61)

είχε γεμίσει ο μαζεμένος κόσμος κλειστές αυλές,

αίθουσες σκεπαστές, μεγάλες κάμαρες·

κι ήσαν πολλοί οι γεροντότεροι κι οι νέοι που έσμιξαν.

Για χάρη τους ο Αλκίνοος παράγγειλε να σφάξουν

δώδεκα αρνιά, δυο βόδια με τα πόδια τους στριφτά,

κι οχτώ θρεμμένους χοίρους με δόντια κάτασπρα.

Κι όπως τα γδάραν και τα φρόντισαν, στρώθηκε πλούσιο

τραπέζι για το γεύμα.

 

Στην ίδια ραψωδία παρατίθενται και τα υπόλοιπα στοιχεία που αφορούν τη συγκεκριμένη αυτή γιορτή. Περιλαμβάνει πρώτα γερό φαγοπότι. Μετά ο αοιδός καθισμένος σε «θρονί», γεγονός που αποδεικνύει τον σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζεται από όλους, ψάλλει για τα κατορθώματα ηρώων που σχετίζονται με τον Τρωικό Πόλεμο και μάλιστα με τον ίδιο τον Οδυσσέα. Η περιγραφή αυτής της ομηρικής γιορτής προσφέρει, ίσως, πληροφορίες για το σε ποιό κοινωνικό περιβάλλον και με ποιά ευκαιρία ακούγονταν οι επικοί στίχοι στην εποχή της δημιουργίας τους. Παρότι στο πανηγύρι συμμετείχαν και άλλοι άντρες, πρωταγωνιστούσαν σε αυτό οι άρχοντες των Φαιάκων. Αυτοί θα λάβουν, άλλωστε, μέρος μαζί με τον Οδυσσέα στους αθλητικούς αγώνες που θα ακολουθήσουν, ενώ και πάλι αρχοντόπουλα θα χορέψουν στο τέλος προς τιμήν του φιλοξενούμενού τους, παρότι δε γνωρίζουν ακόμα καν την ταυτότητά του.

 

Ο παραπάνω είναι, σαφώς, ο ενδεδειγμένος τρόπος για να γίνεται μια γιορτή, ένα «πανηγύρι». Σύμφωνα όμως με τους εδικούς ερευνητές υπάρχουν και «κακά» παραδείγματα γλεντιών (Fox 2009: 194-200). Αυτά που διαδραματίζονται στην πατρίδα του Οδυσσέα, την Ιθάκη, με πρωταγωνιστές τους μνηστήρες είναι τα πλέον χαρακτηριστικά. Οι τελευταίοι περιφρονούν τη φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη από τον Τηλέμαχο στην πρώτη ραψωδία της Οδύσσειας (α 109-173) και επιδίδονται στο δικό τους γλεντοκόπι έξω από οποιονδήποτε κανόνα και ηθική, κατατρώγοντας το βιος του Οδυσσέα. Η σύγκριση και αντιπαράθεση του «καλού» με το «κακό» γλέντι (φιλοξενία Μέντη από Τηλέμαχο σε αντιπαράθεση με το «γλέντι» των μνηστήρων), αν λάβουμε μάλιστα υπόψη και την «τελειότητα» του γλεντιού στη χώρα των Φαιάκων, χρησιμεύει σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές ως ένας «οδηγός» για τον τρόπο ζωής και τις αξίες των «αρίστων» της εποχής των ομηρικών επών. Υπάρχουν, όμως, παράλληλα, και στιγμές στις ομηρικές γιορτές που αναδεικνύουν τις αρχές της συλλογικότητας, όπως το μοίρασμα της τροφής, οι αμοιβαίες υποχρεώσεις φιλοξενίας, η εκτίμηση που τρέφει η κοινότητα για κάποιο άτομο, ή η τελική ενσωμάτωση, μέσα από το τυπικό του «γλεντιού», όλων των συμμετεχόντων σε αυτήν την κοινότητα (Sherratt 2004: 211).

 

Η ομηρική «πανήγυρις» είναι, προφανώς, ένα ακόμα μέσο με το οποίο αναδεικνύονται, αλλά και επιδεικνύουν την «αριστεία» τους και την κοινωνική και οικονομική υπεροχή τους οι ευγενείς της ομηρικής εποχής. Η ύπαρξή της φαίνεται πως αποδεικνύεται πλέον και από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Παρόμοια γλέντια ή «πανηγύρεις» που μπορεί να θεωρηθούν και ως πρόδρομοι των μεταγενέστερων αρχαιοελληνικών συμποσίων, φαίνεται πως γίνονταν από την πρώιμη προϊστορία, δηλαδή από τη νεολιθική ή ακόμα και από την παλαιολιθική εποχή. Στα μυκηναϊκά χρόνια και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, στις περιόδους που συνδέονται παραδοσιακά με τα ομηρικά έπη, πιθανολογείται η πραγματοποίησή τους για κοινωνικούς, πολιτικούς, καθώς και θρησκευτικούς λόγους, ενώ δεν λείπουν και τα «νεκρόδειπνα», το φαγοπότι, δηλαδή, που γίνεται προς τιμήν των νεκρών.

 

Στα μυκηναϊκά χρόνια ενδείξεις παρόμοιων «πανηγυριών» υπάρχουν από αρκετές περιοχές του Αιγαίου. Στο εύλογο ερώτημα πώς μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τέτοιου είδους δραστηριότητες η απάντηση περιλαμβάνει μια σειρά στοιχείων που θεωρούνται σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Η παρουσία μιας αξιοπρόσεκτης ποσότητας καταλοίπων μαγειρικών σκευών που προέρχονται από τις αποθήκες του ανακτόρου, οστά ζώων που αποτελούν υπολείμματα των γευμάτων από αυτά τα γλέντια, πήλινα αγγεία πόσης κρασιού (Στεφανή 2011) και οι μεταλλικές τους απομιμήσεις ακόμα και σε χρυσό, κάποια σπαράγματα από τον τοιχογραφικό διάκοσμο των ανακτόρων, καθώς και ορισμένα κείμενα που προέρχονται από τις πήλινες πινακίδες της μυκηναϊκής Γραμμικής Β γραφής συνθέτουν ένα παζλ που οδηγεί στον «εντοπισμό» ανάλογων δραστηριοτήτων.

Ως πρακτικές που συνδέονται με τις γιορτές αυτές θεωρούνται, επίσης, το κυνήγι ελαφιών, η εκτροφή αιγοπροβάτων, χοίρων και αγελάδων, η χρήση τριποδικών αγγείων για το μαγείρεμα του κρέατος, η χρήση αγγείων για τη μεταφορά, την ανάμειξη με νερό και την κατανάλωση κρασιού, η θυσία ταύρων, αλλά και αιγοπροβάτων και βοοειδών, η χρήση αγγείων για σερβίρισμα και για ποτό τα οποία είναι, εκτός από πηλό και από χαλκό, από ασήμι και χρυσάφι, τα αφιερώματα στους θεούς και η προσεγμένη διατήρηση του «ιερού» αυτού εξοπλισμού (Wright 2004: 49-50). Το γεγονός ότι τρίποδες και αγγεία από πολύτιμα μέταλλα, αλλά και άλλος εξοπλισμός απεικονίζεται, συχνά, στις τοιχογραφίες και συνοδεύει τους σημαντικούς νεκρούς των μυκηναϊκών χρόνων συνδέεται, πιθανόν, και με τη σχέση αυτών των αντικειμένων με τις διαδικασίες των τελετουργικών επιδείξεων που συμπεριλαμβάνονται στις μυκηναϊκές «πανηγύρεις».
 

Ανάμεσα στα αρχαιολογικά δεδομένα των μυκηναϊκών χρόνων ξεχωρίζει η περίπτωση από το γνωστό «ανάκτορο του Νέστορα» στην Πύλο της Μεσσηνίας, με βάση τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την πρόσφατη επανεξέταση των δεδομένων που σχετίζονται με αυτό. Η υπαίθρια αυλή μπροστά από την είσοδο του μεγάρου θεωρείται ο χώρος συγκέντρωσης του λαού που λάμβανε μέρος σε αυτές τις γιορτές. Οι τοιχογραφίες των πρώτων δωματίων του μεγάρου που ήταν ορατές από την αυλή εικονογραφούσαν τη σχέση του απέξω λαού με τους μέσα στο «μέγαρο» αξιωματούχους. Καθώς εκεί βρέθηκαν κομμάτια τοιχογραφιών που παραπέμπουν σε μάχες πιθανολογείται η συμβολική δήλωση της πολεμικής αρετής του ηγεμόνα προς τους υπηκόους του.
 

Στα εσωτερικά δωμάτια του μεγάρου, αντίθετα, οι τοιχογραφίες ήταν περισσότερο μυστηριακές, «θρησκευτικές» και γενικά «τελετουργικές», κατάλληλες για την πραγματοποίηση του μέρους της γιορτής που αφορούσε τους άρχοντες και τους διοικητικούς αξιωματούχους της Πύλου. Σε μια τοιχογραφία από τους χώρους της εισόδου προς το κεντρικό δωμάτιο του μεγάρου της Πύλου μπορεί, ίσως, να αναπαρίσταται πομπή, σε μια στιγμή που ένας ταύρος οδηγείται προς τη θυσία του, προκειμένου να αποτελέσει, κατόπιν, έδεσμα για τους συμμετέχοντες σε μια μυκηναϊκή «πανήγυρη». Η γνωστή τοιχογραφία του μουσικού -αν μάλιστα συνδυαστεί, όπως αποκαταστάθηκε, σε μια τοιχογραφία όπου εικονίζονται, επίσης, ένας ταύρος που θυσιάζεται καθώς και συμποσιαστές- μπορεί να εντάσσεται σε μια τέτοια λειτουργία, απεικονίζοντας ένα σημαντικό, όπως προκύπτει και από τον Όμηρο, συμμετέχοντα σε αυτές τις γιορτές, τον αοιδό.
 

Ένα πλήθος αποκατεστημένων αγγείων από κάποιους χώρους, όπου αποθηκεύονταν σκεύη δίπλα από την κεντρική αίθουσα του μεγάρου όπου υπήρχε η κεντρική εστία, έδωσαν μια εικόνα για έναν πιθανό αριθμό συμμετεχόντων σε παρόμοιες γιορτές. 1.325 ανοιχτά και βαθειά αγγεία με γωνιώδες περίγραμμα (φιάλες) κατάλληλα για κατανάλωση τροφής και περίπου 3000 κύλικες μαζί και με μερικά άλλα συνδεόμενα με φαγητό και ποτό σκεύη, οδηγούν σε έναν υπολογισμό δυνατής παρουσίας 2000 περίπου ατόμων στην ανοιχτή αυλή μπροστά από το μέγαρο. Όλοι αυτοί πιθανολογείται ότι θα έπιναν, σίγουρα, μπορεί και να έτρωγαν κάτι, αλλά θα παρακολουθούσαν βλέποντας, ακούγοντας ή ακόμα και μυρίζοντας από απόσταση την κυρίως γιορτή που μπορεί να συντελούνταν μέσα στους χώρους του μεγάρου και όπου θα λάβαινε μέρος η ανώτερη τάξη και ο ηγεμόνας. Οι κοινωνικοί διαχωρισμοί, άλλωστε, είναι πολύ πιθανό να τονίζονταν ιδιαίτερα και να αναπαράγονταν μέσα από παρόμοιες γιορτές.
 

Οι δεσμοί ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας της μυκηναϊκής Πύλου χτίζονταν έτσι μέσα σε σαφή κοινωνικά πλαίσια που διαχώριζαν τους ηγέτες από τους υπηκόους, αλλά δημιουργούσαν στους δεύτερους και μια αίσθηση πως ανήκουν σε ένα «κράτος». Οι ηγέτες, παράλληλα, επιδείκνυαν, μέσα από αυτά τα «πανηγύρια», τη δύναμή τους και το κύρος τους, δηλώνοντας την ικανότητά τους να παρέχουν γιορτές όχι μόνο προς τους υπηκόους τους, αλλά και προς συμμάχους και φιλοξενούμενους. Αυτή ήταν και η ουσία του μυκηναϊκού «πανηγυριού». Βοηθούσε, τελικά, σε ένα συμβολικό πάρε-δώσε μεταξύ της ηγετικής τάξης και των υπηκόων της, υπό τον έλεγχο της ανώτερης κοινωνικά τάξης.
 

Στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (11ος-8ος αι. π.Χ.) φαίνεται πως οι «πανηγύρεις» αποτελούσαν, επίσης, ένα πολύ ισχυρό μέσο υποδήλωσης της κοινωνικής ταυτότητας των ανώτερων κοινωνικών τάξεων και της διαφοροποίησής τους από τις υπόλοιπες τάξεις. Τα αρχαιολογικά και φιλολογικά δεδομένα που συνδέονται με παρόμοιες δραστηριότητες είναι ποικίλα (Fox 2009: 113). Τα ίδια τα ομηρικά έπη θεωρούνται ανάμεσά τους ως μια πολύ σημαντική πηγή. Οι αρχαιολόγοι συνδέουν με αυτές τις γιορτές έναν συγκεκριμένο εξοπλισμό, ο οποίος περιλαμβάνει κεραμικά και μεταλλικά σκεύη, αλλά και μια ιδιαίτερη κατηγορία ευρημάτων, τους χάλκινους οβελούς, τα αντικείμενα που μοιάζουν με σούβλες. Εκτός από τους χώρους οικιακών δραστηριοτήτων παρόμοια αντικείμενα βρίσκονται επιπλέον σε επιχώσεις, χώματα που σκεπάζουν τους τάφους, ή/και σε απορρίμματα ιερών, κατάλοιπα, προφανώς, τελετουργικών δράσεων στους χώρους αυτούς.
 

Ειδικοί χώροι, όπως εστίες, κατασκευασμένοι σε νεκροταφεία και προορισμένοι για νεκρόδειπνα προσθέτουν μια άλλη διάσταση στις «πανηγύρεις», οι οποίες μπορεί να γίνονται και προς τιμήν των νεκρών, όπως συμβαίνει και με τα σημερινά κοινά γεύματα ύστερα από τις κηδείες. Οι αναπαραστάσεις παρόμοιων γιορτών επάνω σε πήλινα αγγεία της εποχής παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αισθητοποιούν τη συγκεκριμένη γιορτή. Με παρόμοιο τρόπο εικονογραφούνται, κυρίως, οι κρατήρες, αγγεία που προορίζονταν για την ανάμειξη του νερού με τον οίνο, δραστηριότητα από την οποία προέρχεται, άλλωστε, και η λέξη κρασί. Η χρήση των αγγείων αυτών στα συμπόσια είχε, προφανώς, ιδιαίτερη σημασία καθώς η συγκεκριμένη εικονογράφηση μετέφερε μηνύματα και συμβολισμούς που ο διοργανωτής της γιορτής ήθελε να μεταφέρει στους καλεσμένους συνδαιτυμόνες του.