Το carpe diem είναι καλή ιδέα, αλλά όχι πάνω από μια φορά την εβδομάδα

Γνωρίζετε τη φράση “Επωφελήσου από την κάθε μέρα που περνάει σαν να ήταν η τελευταία της ζωής σου”. Εμφανίζεται τουλάχιστον τρεις φορές όταν ανοίγετε ένα περιοδικό λάιφ στάιλ. Φανταστείτε ότι από τώρα παύετε να βουρτσίζετε τα δόντια σας, να λούζεστε, να συγυρίζετε- παρατάτε τη δουλειά σας, δεν πληρώνετε τους λογαριασμούς σας, και σύντομα είστε φτωχός, άρρωστος και ίσως στη φυλακή. Κι όμως, αυτή η φράση κρύβει μια βαθιά επιθυμία, την επιθυμία να απολαμβάνουμε τη στιγμή. Από όλα τα λατινικά γνωμικά που επιβίωσαν, το carpe diem είναι το πιο δημοφιλές: “Απόλαυσε στο έπακρο το σήμερα και μην ασχολείσαι με το αύριο”. Η αμεσότητα είναι πολύτιμη στα μάτια μας. Πολυτιμότερη από όσο θα έπρεπε να είναι από λογική άποψη.

Προτιμάτε να πάρετε 1000 ευρώ σ’ έναν χρόνο ή 1.100 ευρώ σ’ έναν χρόνο κι έναν μήνα; Αν είστε όπως η πλειονότητα των ανθρώπων, προτιμάτε να πάρετε 1.100 ευρώ σε δεκατρείς μήνες. Πράγμα λογικό, διότι δε θα βρείτε πουθενά επιτόκιο 10% τον μήνα (δηλαδή 120% τον χρόνο). Το επιτόκιο αυτό σας αποζημιώνει με το παραπάνω για τον κίνδυνο που διατρέχετε περιμένοντας έναν μήνα ακόμα.

Δεύτερη ερώτηση: Προτιμάτε να πάρετε 1.000 ευρώ σήμερα ή 1.100 ευρώ σ’ έναν μήνα; Αν είστε όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, θα διαλέξετε τα 1.000 ευρώ σήμερα. Δεν είναι εκπληκτικό; Διότι και στις δύο περιπτώσεις πρέπει να κάνετε υπομονή έναν μήνα για να αποκτήσετε 100 ευρώ επιπλέον. Στην πρώτη περίπτωση λέτε: «Αφού μπορώ να περιμένω έναν χρόνο, μπορώ να περιμένω ακόμα έναν μήνα». Αλλά στη δεύτερη περίπτωση δε σκέφτεστε έτσι. Παίρνουμε λοιπόν ανακόλουθες αποφάσεις, ανάλογα με το αν ένα γεγονός είναι περισσότερο ή λιγότερο κοντινό. Οι επιστήμονες βάφτισαν αυτό το φαινόμενο υπερεκτίμηση του παρόντος: το «συγκινησιακό επιτόκιό μας» αυξάνεται όσο πιο άμεσα μπορεί να ικανοποιηθεί η απόφασή μας.

Είναι λίγοι οι οικονομολόγοι που έχουν καταλάβει ότι τα επιτόκιά μας είναι υποκειμενικά και μεταβλητά. Συνήθως τα μοντέλα τους βασίζονται σε σταθερά επιτόκια, γι’ αυτό και είναι άχρηστα.

Η υπερεκτίμηση του παρόντος, η γοητεία του άμεσου, είναι υπόλειμμα του ζωώδους παρελθόντος μας. Τα ζώα δεν είναι έτοιμα να αρνηθούν τη σημερινή ανταμοιβή για να ανταμειφθούν διπλά αύριο. Όπως και αν εκπαιδεύσετε τους ποντικούς, δε θα απαρνηθούν ποτέ το τωρινό κομμάτι τυρί για να πάρουν δύο την επομένη. (Θα μου πείτε τώρα ότι οι σκίουροι θάβουν τα καρύδια και τα φουντούκια τους; Πρόκειται για καθαρά ενστικτώδη συμπεριφορά που δεν έχει σχέση με τον έλεγχο των παρορμήσεων).

Και με τα παιδιά τι συμβαίνει; Στη δεκαετία του Γουόλτερ Μίτσελ έκανε το περίφημο τεστ πάνω στο εξής θέμα; την αναβολή της ανταμοιβής. Υπάρχει ένα βίντεο του «τεστ με τα αμυγδαλωτά» στο YouTube. Παρουσιάζουν ένα αμυγδαλωτό σε παιδιά τεσσάρων ετών και τα υποβάλλουν στην ακόλουθη επιλογή: ή να το φάνε αμέσως ή να φάνε άλλο ένα αν περιμένουν λίγα λεπτά πριν φάνε το πρώτο. Αποτέλεσμα: πολύ λίγα παιδιά μπορούν να περιμένουν. Το ακόμα πιο εκπληκτικό είναι όμως ότι ο ερευνητής ανακάλυψε πως η ικανότητα να αναβάλλουν την ικανοποίηση μιας επιθυμίας ήταν μια αξιόπιστη ένδειξη της μελλοντικής επαγγελματικής επιτυχίας.

Όσο μεγαλώνουμε, καταφέρνουμε να ελέγχουμε περισσότερο τον εαυτό μας και είναι πιο εύκολο να περιμένουμε για να ανταμειφθούμε. Αντί για δώδεκα μήνες, περιμένουμε ευχαρίστως δεκατρείς για να εισπράξουμε 100 ευρώ επιπλέον. Αλλά όταν μπορούμε να ανταμειφθούμε την ίδια μέρα, το κίνητρο της αναμονής πρέπει να είναι πολύ ισχυρό για να είμαστε διατεθειμένοι να περιμένουμε.

Συμπέρασμα: Η άμεση ανταμοιβή είναι τρομερά δελεαστική. Άλλα όσο μαθαίνουμε να ελέγχουμε τις παρορμήσεις μας, τόσο καλύτερα μπορούμε να αποφύγουμε την υπερεκτίμηση του παρόντος. Όσο λιγότερο ελέγχουμε τις παρορμήσεις μας, παραδείγματος χάρη υπό την επίδραση αλκοόλ, τόσο περισσότερο είμαστε θύματα αυτής της πλάνης. Το carpe diem είναι καλή ιδέα, αλλά όχι πάνω από μια φορά την εβδομάδα. Το να επωφελείσαι από την κάθε μέρα που περνάει σαν να ήταν η τελευταία είναι τελείως παράλογο.