ΚΑΡΥΑ
(καρυδιά)
Η ιστορία της μεταμόρφωσης της Καρύας και των αδελφών της εκτυλίσσεται στη Λακωνία και είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας δύο θεών, του Διόνυσου και του Απόλλωνα.
Η Καρύα ήταν κόρη του Λάκωνα βασιλιά Δίωνα και της Αμφιθέας, κόρης του Πρώνακτα, αδελφή της Όρφης και της Λυκώς. Ο Σέρβιος παραδίδει ότι ο Απόλλωνας, όταν πέρασε από τη Λακωνία, έδωσε τη μαντική ικανότητα στις τρεις αδελφές ως αντάλλαγμα για τη φιλοξενία που του πρόσφεραν οι γονείς τους, με την προϋπόθεση ότι δεν θα πρόδιδαν ποτέ τους θεούς και δεν θα ζητούσαν να μάθουν αυτό που δεν τις αφορά.
Το βασιλικό ζεύγος φιλοξένησε αργότερα και τον θεό Διόνυσο στο πέρασμά του από τη Σπάρτη κατά το ταξίδι του στη γη. Εκεί, ο θεός ερωτεύτηκε την Καρύα, που ανταπόδωσε τον έρωτά του.
Ολοκληρώνοντας το ταξίδι του στη γη ο Διόνυσος, ξαναπέρασε από τη Σπάρτη, για να συναντήσει ακόμη μια φορά την αγαπημένη του Καρύα.
Οι αδελφές της, παραβιάζοντας τον όρκο τους στον Απόλλωνα, κατασκόπευσαν το ζευγάρι θέλοντας να μάθουν τα του θεού, κάτι που συνέχισαν να κάνουν παρά τις προειδοποιήσεις τόσο του Απόλλωνα όσο και του Διόνυσου.
Τις μεταμόρφωσαν, λοιπόν, σε πέτρες στον Ταΰγετο, όμως την αγαπημένη του ο Διόνυσος τη μεταμόρφωσε σε κάτι καρπερό, σε καρυδιά. Η Άρτεμη δίδαξε τον μύθο και οι Σπαρτιάτες ίδρυσαν το ιερό* της, όπου λατρευόταν με το όνομα Ἂρτεμις Καρυᾶτις** (Σέρβ. στον Βιργ., Εκλ. 8, 29). Με αυτό το όνομα η θεά του κυνηγιού συνδέεται με τη λατρεία του Διόνυσου***.
------------------------------*Καρυάτιδες
Ο Λακτάντιος στα σχόλιά του στη Θηβαΐδα του Στάτιου (ρωμαίος ποιητής του 1ου αι. μ.Χ.) αναφέρει ότι τα κορίτσια που χόρευαν στις Καρύες για την Άρτεμη, αυτοκτόνησαν κάποια στιγμή από φόβο μήπως τους συμβεί κάτι -κρεμάστηκαν από κλαδί παρακείμενης καρυδιάς. Η αφήγηση του Λακτάντιου αφορμάται ίσως από ένα περιστατικό που αναφέρει ο Παυσανίας και το οποίο διαδραματίστηκε κατά τον Β' Μεσσηνιακό πόλεμο (685-668 π.Χ.). Στις Καρυές, στον δρόμο από τη Σπάρτη στην Τεγέα, υπήρχε υπαίθριο ιερό αφιερωμένο στην Άρτεμη και τις Νύμφες. Εκεί τελούνταν θυσία ή γιορτή με χορούς από τα κορίτσια της Λακωνίας. Ο Αριστομένης (μορφή των αρχών του 5ου αι. π.Χ.), πρωταγωνιστής της εξέγερσης των Μεσσηνίων εναντίον των Σπαρτιατών εισβολέων έστησε ενέδρα στο ιερό και απήγαγε τις Καρυάτιδες, τις οποίες οι στρατιώτες του προσπάθησαν να βιάσουν προφανώς κάτω από την επίδραση κρασιού:
στην πρόθεσή του [του Αριστομένη] να εισβάλει νύχτα στη Σπάρτη εμποδίστηκε από τα φαντάσματα της Ελένης και των Διοσκούρων. Όμως, μια μέρα μετά έστησε ενέδρα και συνέλαβε από τις παρθένες που χόρευαν στις Καρυές προς τιμή της Άρτεμης εκείνες που οι πατεράδες τους υπερείχαν στον πλούτο και τα αξιώματα. Τις κουβάλησε σε μια μεσσηνιακή πολίχνη και έπειτα ξεκουραζόταν, αφού εμπιστεύτηκε τη φύλαξή τους σε άνδρες του λόχου του. Τότε, οι νεότεροί τους, μεθυσμένοι, όπως πιστεύω, και απερίσκεπτοι οπωσδήποτε, προσπάθησαν να βιάσουν τις παρθένες και δεν έδιναν καμιά σημασία στον Αριστομένη που προσπαθούσε να τους εμποδίσει, γιατί επιχειρούσαν πράξη εντελώς ασυνήθιστη στους Έλληνες. Έτσι, αναγκάστηκε να σκοτώσει ο ίδιος τους πιο μεθυσμένους από αυτούς. Τις αιχμάλωτες τις ανέλαβε προσωπικά και τις απελευθέρωσε παρθένες, όπως ήταν πριν τις αιχμαλωτίσει. (Παυσ. 4.16.9).
Δεν αποκλείεται στη διήγηση του ιστορικού γεγονότος να παρεισέφρησαν στοιχεία που ανήκουν στον ιδρυτικό μύθο της λατρείας. Επεισόδια που συγκροτούν τους ιδρυτικούς μύθους εφηβικών τελετουργιών, η αρπαγή και ο βιασμός, μπορούν να ενταχθούν σε μια παραϊστορική διήγηση, που σκοπός της είναι η ιδεολογική υπεράσπιση μιας πολιτικής ενέργειας. Ιστορικά γεγονότα συμπλέκονται με μυθικά συμβάντα και τελετουργίες μύησης των εφήβων σε μια ιδεολογική αποτίμηση. Όσο για τη συσχέτιση των Καρυάτιδων με τα αρχιτεκτονικά στοιχεία στήριξης του θριγκού ενός οικοδομήματος μπορεί να οφείλεται στη φήμη που είχαν οι νεαρές Σπαρτιάτισσες.
**Καρυᾶτις και καρυατίζω
Η λέξη καρυᾶτις, πέρα από το να είναι ένα επίθετο για την Άρτεμη (Παυσ. 3.10.7), δηλώνει και το λακωνικό όρχημα προς τιμή της Άρτεμης (Πολυδ. 4. 104). Αντίστοιχα, το ρήμα καρυατίζω σημαίνει ορχούμαι το συγκεκριμένο όρχημα:
10. Οι Λακεδαιμόνιοι, οίτινες θεωρούνται ως οι ανδρειότεροι των Ελλήνων, εδιδάχθησαν παρά του Πολυδεύκους και Κάστορος να καρυατίζουν - είνε δε τούτο είδος ορχήσεως, το οποίον χορεύεται εις τας Καρύας της Λακωνικής - και πράττουν τα πάντα ρυθμικώς· και εις αυτόν ακόμη τον πόλεμον πορεύονται με ρυθμόν και κανονίζουν το βήμα των κατά τον ήχον του αυλού, ο οποίος δίδει και το πρώτον σύνθημα προς την μάχην. Κατώρθωναν δε να νικούν πάντοτε, οδηγούμενοι υπό της μουσικής και της ευρυθμίας.Αλλά και τώρα ακόμη δύνασαι να ίδης τους εφήβους των να εξασκούνται περισσότερον εις τον χορόν παρά εις την οπλομαχητικήν. Όταν παύσουν αγωνιζόμενοι εις το παγκράτιον και αλληλοκτυπούμενοι, αι ασκήσεις των τελειώνουν εις χορόν. Ο αυλητής κάθηται εις το μέσον αυτών και αυλεί και κροτεί με τον πόδα, οι δε νέοι ακολουθούν αλλήλους εις γραμμήν και χορεύοντες λαμβάνουν διαφόρους στάσεις κινούμενοι ρυθμικώς, άλλοτε μεν πολεμικάς, άλλοτε δε ερωτικάς και βακχικάς. 11. Και το άσμα, με το οποίον συνοδεύουν την όρχησιν, είνε επίκλησις προς την Αφροδίτην και τους Έρωτας, τους οποίους καλούν να λάβουν μέρος εις το άσμα και την όρχησιν αυτών, το δε άλλο άσμα - διότι δύο άσματα τραγουδούν - διδάσκει και πώς πρέπει να χορεύουν· εμπρός παιδιά το πόδι, λέγει το τραγούδι, κι' ας βράση ο χορός.
(Λουκιανός, περί Ορχήσεως 10-11)
***Οι δύο θεοί συνδέονται και από την άποψη της γένεσης του θεάτρου. Η λατρεία της Άρτεμης Ορθίας στη Σπάρτη ήταν για την πρώιμη ιστορία της δραματικής ποίησης των Ελλήνων τόσο σημαντική όσο και η λατρεία του Διονύσου στην Αθήνα. Τα χορικά άσματα του Αλκμάνα προς τιμή της Άρτεμης, στα οποία υπαινίσσεται μια γιορτή διονυσιακού χαρακτήρα, ήταν οι πρόδρομοι των χορικών της αττικής τραγωδίας, στα οποία διατηρήθηκε η δωρική διάλεκτος σε ανάμνηση της σπαρτιατικής τους καταγωγής. Εξάλλου, η λατρεία της θεάς στη Λακωνία προϋποθέτει τη συμμετοχή μασκοφόρων, όπως του Διόνυσου στην Αττική.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου