Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΙΕΡΩΝ

ΞΕΝ Ιερ 5.1–5.4

Αντινομίες στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των τυράννων

Ο Ιέρωνας στον διάλογό του με τον ποιητή Σιμωνίδη (βλ. σχετικά και ΞΕΝ Ιερ 2.12–2.18) παραθέτει όλα τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο τύραννος δεν μπορεί να είναι περισσότερο ευτυχισμένος από τους απλούς πολίτες.

[5.1] Χαλεπὸν δ’ ἐρῶ σοι καὶ ἄλλο πάθημα, ὦ Σιμωνίδη, τῶν
τυράννων. γιγνώσκουσι μὲν γὰρ οὐδὲν ἧττον τῶν ἰδιωτῶν
τοὺς ἀλκίμους τε καὶ σοφοὺς καὶ δικαίους. τούτους δ’
ἀντὶ τοῦ ἄγασθαι φοβοῦνται, τοὺς μὲν ἀνδρείους, μή τι
τολμήσωσι τῆς ἐλευθερίας ἕνεκεν, τοὺς δὲ σοφούς, μή τι
μηχανήσωνται, τοὺς δὲ δικαίους, μὴ ἐπιθυμήσῃ τὸ πλῆθος
ὑπ’ αὐτῶν προστατεῖσθαι. [5.2] ὅταν δὲ τοὺς τοιούτους διὰ τὸν
φόβον ὑπεξαιρῶνται, τίνες ἄλλοι αὐτοῖς καταλείπονται χρῆ-
σθαι ἀλλ’ ἢ οἱ ἄδικοί τε καὶ ἀκρατεῖς καὶ ἀνδραποδώδεις;
οἱ μὲν ἄδικοι πιστευόμενοι, διότι φοβοῦνται ὥσπερ οἱ τύραν-
νοι τὰς πόλεις μήποτε ἐλεύθεραι γενόμεναι ἐγκρατεῖς αὐτῶν
γένωνται, οἱ δ’ ἀκρατεῖς τῆς εἰς τὸ παρὸν ἐξουσίας ἕνεκα,
οἱ δ’ ἀνδραποδώδεις, διότι οὐδ’ αὐτοὶ ἀξιοῦσιν ἐλεύθεροι
εἶναι. χαλεπὸν οὖν καὶ τοῦτο τὸ πάθημα ἔμοιγε δοκεῖ
εἶναι, τὸ ἄλλους μὲν ἡγεῖσθαι ἀγαθοὺς ἄνδρας, ἄλλοις δὲ
χρῆσθαι ἀναγκάζεσθαι. [5.3] ἔτι δὲ φιλόπολιν μὲν ἀνάγκη καὶ
τὸν τύραννον εἶναι· ἄνευ γὰρ τῆς πόλεως οὔτ’ ἂν σῴζεσθαι
δύναιτο οὔτ’ εὐδαιμονεῖν· ἡ δὲ τυραννὶς ἀναγκάζει καὶ ταῖς
ἑαυτῶν πατρίσιν ἐνοχλεῖν. οὔτε γὰρ ἀλκίμους οὔτ’ εὐ-
όπλους χαίρουσι τοὺς πολίτας παρασκευάζοντες, ἀλλὰ τοὺς
ξένους δεινοτέρους τῶν πολιτῶν ποιοῦντες ἥδονται μᾶλλον
καὶ τούτοις χρῶνται δορυφόροις. [5.4] ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἂν εὐετη-
ριῶν γενομένων ἀφθονία τῶν ἀγαθῶν γίγνηται, οὐδὲ τότε
συγχαίρει ὁ τύραννος. ἐνδεεστέροις γὰρ οὖσι ταπεινοτέροις
αὐτοῖς οἴονται χρῆσθαι.

***
Θα σου πω, Σιμωνίδη, και ένα άλλο δυσάρεστο πάθημα τυράννων. Αυτοί ξέρουν πολύ καλά και τους σεμνούς και τους σοφούς και τους δίκαιους πολίτες, αλλά αντί να τους εκτιμούν τους φοβούνται· άλλους ―τους ανδρείους― μήπως και αποτολμήσουν κάτι για χάρη της ελευθερίας τους, άλλους δε, τους σοφούς, μήπως μηχανευτούν κάτι εναντίον τους και τέλος, τους δίκαιους, μήπως επιθυμήσει ο λαός να τον κυβερνήσουν αυτοί. Όταν όλους αυτούς τους απομακρύνουν από φόβο, ποιοι άλλοι απομένουν για να τους χρησιμοποιήσουν, παρά οι άδικοι, οι ανήθικοι και οι δουλοπρεπείς; Οι άδικοι προσελκύουν την εμπιστοσύνη των τυράννων γιατί δεν φοβούνται ότι αν καμμιά φορά ελευθερωθούν οι πολιτείες θα ανατεθεί η εξουσία στους αδίκους αυτούς. Τους ανήθικους τους εμπιστεύονται γιατί δεν ενδιαφέρονται παρά για την παρούσα εξουσία, ενώ τους δουλοπρεπείς τους θέλουν γιατί ούτε για τον εαυτό τους δεν διεκδικούν την ελευθερία. Πιστεύω, λοιπόν, πως και τούτο το πάθημα είναι δυσάρεστο, δηλαδή αυτούς που τους θεωρείς ως χρηστούς άνδρες να μη μπορείς να τους χρησιμοποιήσεις κι αυτούς που δεν εκτιμάς ν' αναγκάζεσαι να τους χρησιμοποιείς. Ακόμα πρέπει ο τύραννος ν' αγαπά την πόλη του, γιατί χωρίς την πολιτεία δεν μπορεί ούτε να υπάρξει, ούτε να ευδαιμονεί. Η τυραννίδα, όμως, αναγκάζει τους τυράννους να κακομεταχειρίζονται και τις ίδιες τους τις πατρίδες και να τις μειώνουν με τα διάφορα μέτρα τους. Δεν χαίρονται καθόλου να κάνουν τους πολίτες δυνατούς και μαχητικούς, αλλά ευχαριστούνται περισσότερο να καθιστούν τους ξένους πιο ισχυρούς από τους πολίτες και αυτούς τους χρησιμοποιούν ως φρουρούς τους. Αλλά και στην περίπτωση καλής εσοδείας που θα δημιουργηθεί αφθονία αγαθών, ούτε τότε χαίρεται ο τύραννος, γιατί έχει την ιδέα πως αν οι πολίτες του είναι φτωχότεροι, θα συμπεριφέρονται πιο υποτακτικά στην εξουσία του».