§9.6. Γενικά, οι προτάσεις επιθυμίας εκφράζουν την υποκειμενική διάθεση του υποκειμένου. Εκφράζουν, έτσι, τη βούληση, την επιθυμία, την προτροπή ή την απαγόρευση, την ευχή και την προσδοκία του ομιλούντος προσώπου. Αυτές οι ψυχικές διαθέσεις και καταστάσεις εκφράζονται με συγκεκριμένες εγκλίσεις: την υποτακτική, την ευκτική και την προστακτική. Σε όλες τις εφαρμογές τους αυτές οι εγκλίσεις περιλαμβάνουν ένα υποκειμενικό στοιχείο. Στην ουσία, βέβαια, και η οριστική εμπεριέχει ένα υποκειμενικό στοιχείο, εφόσον διατυπώνεται ως πραγματικό ό,τι το υποκείμενο της πρότασης αντιλαμβάνεται ως τέτοιο. Οι εγκλίσεις, όμως, των προτάσεων επιθυμίας εκφράζουν μια καθαρά υποκειμενική σχέση του ομιλούντος με το ρηματικό περιεχόμενο. Οι προτάσεις επιθυμίας δέχονται άρνηση μή, επειδή με αυτό το αρνητικό μόριο αποκρούομε κάτι μη πραγματικό, αλλά αναμενόμενο ή που το φοβόμαστε.
§9.7. Οι εγκλίσεις των προτάσεων επιθυμίας είναι η υποτακτική, η ευχετική ευκτική και η προστατική.
§9.8. Η βουλητική υποτακτική εκφράζει μια εξωτερίκευση της βούλησης του ομιλούντος, η οποία μπορεί να εκληφθεί ως παρακίνηση, εντολή ή απαγόρευση προς τους άλλους (προτρεπτική υποτακτική). Άλλοτε, πάλι, η βουλητική υποτακτική εκφράζει την απορία ή την αμηχανία του ομιλούντος σχετικά με ένα ζήτημα που τον απασχολεί (απορηματική υποτακτική).
• Προτρεπτική υποτακτική
Η προτρεπτική υποτακτική στο πρώτο ενικό πρόσωπο εκφράζει μια παραίνεση προς εαυτόν∙ στο πρώτο πληθυντικό αυτή η έγκλιση αποδίδει μια έκφραση κοινής βούλησης:
ΣΟΦ Φιλ 1452 φέρε νυν στείχων χώραν καλέσω || τώρα που φεύγω ας αποχαιρετίσω τον τόπο.
ΘΟΥΚ 6.34.1 τά τε αὐτοῦ παρασκευαζώμεθα καὶ ἐς τοὺς Σικελοὺς πέμποντες τοὺς μὲν μᾶλλον βεβαιωσώμεθα, τοῖς δὲ φιλίαν καὶ ξυμμαχίαν πειρώμεθα ποιεῖσθαι, ἔς τε τὴν ἄλλην Σικελίαν πέμπωμεν πρέσβεις… || ας ξεκινήσουμε, εδώ, ετοιμασίες∙ παράλληλα, να στείλουμε και να κατοχυρώσουμε κάποιους από τους Σικελούς, ενώ από άλλους να προσπαθήσουμε να εξασφαλίσουμε τη φιλία και τη συμμαχία τους. Στην υπόλοιπη, τέλος, Σικελία, ας στείλουμε πρέσβεις…
ΞΕΝ Ελλ 1.6.11 ἀλλὰ σὺν τοῖς θεοῖς δείξωμεν τοῖς βαρβάροις… || με τη βοήθεια των θεών, λοιπόν, ας αποδείξουμε στους βαρβάρους…
Η προτρεπτική υποτακτική συνοδεύεται συχνά από τα φέρε (δή), φέρετε, ἄγε (δή), ἄγετε, ἴθι, ἴτε, ἔα:
ΠΛ Φαιδ 116d ἀλλ᾽ ἄγε δή, ὦ Κρίτων, πειθώμεθα αὐτῷ, καὶ ἐνεγκάτω τις τὸ φάρμακον || εμπρός, λοιπόν, Κρίτωνα ας υπακούσουμε σε αυτόνκαι κάποιος ας μου φέρει το δηλητήριο.
ΠΛ Κρατ 385e φέρε δὴ ἴδωμεν || εμπρός, λοιπόν, ας το εξετάσουμε.
Με άρνηση μή, μήτε, μηδείς, κ.ά. δηλώνεται η αποτροπή σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο:
ΘΟΥΚ 1.86.5 μήτε τοὺς Ἀθηναίους ἐᾶτε μείζους γίγνεσθαι μήτε τοὺς ξυμμάχους καταπροδιδῶμεν, ἀλλὰ ξὺν τοῖς θεοῖς ἐπίωμεν ἐπὶ τοὺς ἀδικοῦντας || ούτε να αφήσετε τους Αθηναίους να γίνουν πιο ισχυροί, ούτε να προδώσουμε τους συμμάχους μας, αλλά με τη βοήθεια των θεών ας επιτεθούμε σε αυτούς που αδικούν (εναλλαγή απαγόρευσης και προτροπής).
• Απορηματική υποτακτική
Η απορηματική υποτακτική βρίσκεται σε ευθείες ερωτήσεις ολικής ή μερικής αγνοίας. Δηλώνει ότι το υποκείμενο βρίσκεται σε απορία ή αμηχανία:
ΠΛ Ευθυφ 9e oὐκοῦν ἐπισκοπῶμεν αὖ τοῦτο …; || να εξετάσουμε λοιπόν πάλι αυτό;
ΠΛ Φαιδ 115c θάπτωμεν δέ σε τίνα τρόπον; || με ποιο τρόπο να σε θάψουμε;
ΠΛ Συμπ 212e Ἄνδρες, χαίρετε· μεθύοντα ἄνδρα πάνυ σφόδρα δέξεσθε συμπότην, ἢ ἀπίωμεν ἀναδήσαντες μόνον Ἀγάθωνα, ἐφ᾽ ᾧπερ ἤλθομεν; || γεια σας, φίλοι∙ θα δεχτείτε για συμπότη σας έναν άνθρωπο πολύ μεθυσμένο ή να φύγουμε αφού στεφανώσουμε τον Αγάθωνα, πράγμα για το οποίο ήρθαμε;
Συχνά με την απορηματική υποτακτική τίθεται το βούλει ή βούλεσθε:
ΞΕΝ Απομν 3.5.1 βούλει οὖν, ἔφη ὁ Σωκράτης, διαλογιζόμενοι περὶ αὐτῶν ἐπισκοπῶμεν… ; || θες, λοιπόν, είπε ο Σωκράτης, να σκεφτούμε αυτά τα πράγματα και να τα εξετάσουμε…;
ΑΙΣΧΙΝ 1.73 βούλεσθε οὖν τὸ ὅλον πρᾶγμα ἀφῶμεν καὶ μὴ ζητῶμεν; || θέλετε, λοιπόν, να αφήσουμε το όλο ζήτημα και να μην συνεχίσουμε την αναζήτηση;
§9.9. Η ευκτική μπορεί να δηλώνει αφενός ευχή, αφετέρου δυνατότητα. Η δεύτερη περίπτωση καλύπτεται από τη δυνητική ευκτική, η οποία συνοδεύεται από το δυνητικό μόριο και ανήκει στις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως. Στην περίπτωση της ευκτικής με την κυριολεκτική σημασία της λέξης δεν συναντούμε το δυνητικό μόριο, αλλά συχνά η πρόταση εισάγεται με το εἴθε ή το εἰ (αἰ), εἰ γάρ. Η ευχετική ευκτική χρησιμοποιείται σε όλα τα πρόσωπα, για να δηλώσει μια οποιαδήποτε ευχή του ομιλούντος, για την οποία μπορεί να εκφραστεί κανείς ακόμη και αρνητικά. Η ευχή ενδέχεται να αφορά την ευτυχία ή τη δυστυχία του υποκειμένου, άρα μπορεί να είναι καθαρά ευχή ή κατάρα. Η ευχετική ευκτική βρίσκεται συνήθως σε ενεστώτα ή αόριστο και αναφέρεται στο παρόν ή στο μέλλον:
ΣΟΦ ΟΤ 863 εἴ μοι ξυνείη … μοῖρα || μακάρι να μου έδινε η μοίρα.
ΞΕΝ Ελλ 4.1.38 εἴθ᾽, ὦ λῷστε σύ, τοιοῦτος ὢν φίλος ἡμῖν γένοιο || μακάρι, αγαθότατε εσύ, τέτοιος που είσαι να γινόσουν φίλος μας.
ΠΛ Φαιδρ 230c εἴθε γράψειεν ὡς χρὴ || μακάρι να έγραφε, όπως πρέπει.
ΠΛ Πρωτ 310d "εἰ γάρ," ἦ δ᾽ ὅς, "ὦ Ζεῦ καὶ θεοί, ἐν τούτῳ εἴη" || "μακάρι Δία και θεοί", είπε αυτός, "να βρισκόταν εκεί το πρόβλημα"!
• χωρίς το εἰ, εἴθε
Μερικές φορές η ευχετική ευκτική βρίσκεται στον λόγο χωρίς το εἰ, εἴθε:
ΘΟΥΚ 6.20.1 ἐπειδὴ πάντως ὁρῶ ὑμᾶς, ὦ Ἀθηναῖοι, ὡρμημένους στρατεύειν, ξυνενέγκοι μὲν ταῦτα ὡς βουλόμεθα || επειδή βλέπω, Αθηναίοι, ότι είσαστε οπωσδήποτε αποφασισμένοι να κάνετε την εκστρατεία, είθε η έκβασή της να είναι σύμφωνη με τις προσδοκίες μας.
§9.10. Η απραγματοποίητη ευχή εκφέρεται συνήθως όχι με ευχετική ευκτική, αλλά με οριστική ιστορικού χρόνου, παρατατικού για το παρόν και αορίστου για το παρελθόν. Συχνά χρησιμοποιείται ο τύπος ὤφελον που άλλοτε συνοδεύεται από τελικό απαρέμφατο χρόνου ενεστώτα ή αορίστου και άλλοτε όχι:
ΠΛ Κριτ 44d εἰ γὰρ ὤφελον, ὦ Κρίτων, οἷοί τ᾽ εἶναι οἱ πολλοὶ τὰ μέγιστα κακὰ ἐργάζεσθαι, ἵνα οἷοί τ᾽ ἦσαν καὶ ἀγαθὰ τὰ μέγιστα, καὶ καλῶς ἂν εἶχεν || μακάρι Κρίτωνα οι πολλοί να μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τα χειρότερα κακά, για να είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν και τα μεγαλύτερα αγαθά, και τα πράγματα θα πήγαιναν καλά!
ΠΛ Πολ 432c εἰ γὰρ ὤφελον, ἔφη || μακάρι να μπορούσα, είπε.
§9.11. Οι τύποι της προστακτικής εκφράζουν μια προσταγή του ομιλούντος προς ένα ή προς περισσότερα πρόσωπα: ἐλθέ = έλα, ἔλθετε = ελάτε. Ο ομιλών συνήθως δηλώνεται με πρώτο πρόσωπο, ο οποίος βεβαίως στη διήγηση μπορεί να εμφανιστεί ως τρίτο και σπανίως ως δεύτερο πρόσωπο. Η προσταγή αρχικά απευθυνόταν σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο που βρισκόταν σε απόσταση ακοής. Βεβαίως, η προσταγή μπορεί να γνωστοποιείται με τα μέσα της γραφής∙ έτσι εμφανίστηκε το τρίτο πρόσωπο αυτής της έγκλισης. Για παρακίνηση προς τον ίδιο τον εαυτό του ομιλούντος προσώπου χρησιμοποιήθηκαν τα πρώτα πρόσωπα της βουλητικής υποτακτικής και της ευχετικής ευκτικής, ώστε να περιλαμβάνεται και αυτός, ο οποίος εκφώνησε την παρακίνηση. Η προστακτική και οι αναπληρωματικές της εγκλίσεις έχουν από τη φύση τους μελλοντική σημασία∙ συνήθως μάλιστα αφορούν το άμεσο μέλλον.
Σημασιολογικά, η προστακτική εκφράζει μια προσταγή (ή απαγόρευση σε αρνητικά συμφραζόμενα) στην ευρεία τους έννοια. Στην ουσία, αναφερόμαστε σε μια ολόκληρη κλίμακα διαβαθμίσεων που αρχίζει από την πιο αυστηρή εντολή, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει αιτήματα διατυπωμένα σε διαφορετικό βαθμό αυστηρότητας. Τέλος μπορεί να καταλήγει στην πιο ταπεινή ικεσία. Το ίδιο ισχύει και στις περιπτώσεις της διατύπωσης μιας απαγόρευσης.
Η προστακτική με τη στενότερη σημασία περιορίζεται καταρχάς στην κύρια πρόταση και σε ειδικές μόνον περιπτώσεις τίθεται σε δευτερεύουσες προτάσεις.
§9.12.Σημασιολογικές αποχρώσεις στη χρήση της προστακτικής:
• Προσταγή-Διαταγή
ΘΟΥΚ 2.72.3 ὑμεῖς δὲ πόλιν μὲν καὶ οἰκίας ἡμῖν παράδοτε τοῖς Λακεδαιμονίοις, καὶ γῆς ὅρους ἀποδείξατε || παραδώστε τότε, σε εμάς τους Σπαρτιάτες την πόλη σας και τα σπίτια σας, και δείξτε μας πού ακριβώς είναι τα σύνορα της χώρας σας.
ΘΟΥΚ 5.18.5 ἀποδόντων δὲ Ἀθηναίοις Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι Ἀμφίπολιν. ὅσας δὲ πόλεις παρέδοσαν Λακεδαιμόνιοι Ἀθηναίοις, ἐξέστω ἀπιέναι ὅποι ἂν βούλωνται || να παραδώσουν οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους την Αμφίπολη στους Αθηναίους. Να επιτρέπεται στους κατοίκους των πολιτειών, που θα παραδώσουν οι Λακεδαιμόνιοι στους Αθηναίους, να φύγουν, όπου θέλουν.
• Προτροπή-Παραίνεση-Συμβουλή
ΑΝΔΟΚ 3.12 σκέψασθε δὲ ἐξ αὐτῶν τῶν γραμμάτων || εξετάστε με αφετηρία αυτούς τους όρους.
ΙΣΟΚΡ 1.15 ἔθιζε σεαυτὸν εἶναι μὴ σκυθρωπὸν ἀλλὰ σύννουν· || συνήθιζε τον εαυτό σου να μην έχει σκυθρωπή, αλλά συλλογισμένη την όψη.
ΙΣΟΚΡ 1.16 τοὺς μὲν θεοὺς φοβοῦ, τοὺς δὲ γονεῖς τίμα || να φοβάσαι τους θεούς, να τιμάς τους γονείς.
• Προσθήκη του ἄγε, ἄγετε, φέρε, φέρετε, ἴθι, ἴτε, δεῦρο, δεῦτε (συχνά με το δή) μπροστά από την προτρεπτική προστακτική
ΞΕΝ Ελλ 5.1.18 ἄγετε, ὦ ἄνδρες, δειπνήσατε || ελάτε, άνδρες, πάρτε το δείπνο σας.
ΠΛ Κρατ 385b φέρε δή μοι τόδε εἰπέ· τώρα, απάντησέ μου σε τούτο εδώ.
ΠΛ Ευθυφ 9a ἴθι νυν, ὦ φίλε Εὐθύφρων, δίδαξον καὶ ἐμέ || εμπρός, λοιπόν, φίλε μου Ευθύφρων, εξήγησέ το και σε μένα.
• Ευχή
ΠΛ Φαιδ 116b"χαῖρε" || γεια
ΠΛ Συμπ 212d "ἄνδρες, χαίρετε" || άνδρες, χαίρετε (γεια σας)
• Υποχώρηση
Συνήθως χρησιμοποιείται η προστακτική ἔστω:
ΔΗΜ 18.270 ἔστω, συγχωρῶ τὴν ἐμὴν εἴτε τύχην εἴτε δυστυχίαν ὀνομάζειν βούλει πάντων αἰτίαν γεγενῆσθαι || συμφωνώ ότι η δική μου, είτε τύχη είτε κακοτυχία θες να την ονομάζεις, έγινε αιτία όλων των συμφορών
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου