ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (4.491-4.553)

ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμειβόμενος προσέειπεν·

Ἀτρεΐδη, τί με ταῦτα διείρεαι; οὐδέ τί σε χρὴ
ἴδμεναι, οὐδὲ δαῆναι ἐμὸν νόον· οὐδέ σέ φημι
δὴν ἄκλαυτον ἔσεσθαι, ἐπεί κ᾽ εὖ πάντα πύθηαι.
495 πολλοὶ μὲν γὰρ τῶν γε δάμεν, πολλοὶ δὲ λίποντο·
ἀρχοὶ δ᾽ αὖ δύο μοῦνοι Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων
ἐν νόστῳ ἀπόλοντο· μάχη δέ τε καὶ σὺ παρῆσθα.
εἷς δ᾽ ἔτι που ζωὸς κατερύκεται εὐρέϊ πόντῳ.
Αἴας μὲν μετὰ νηυσὶ δάμη δολιχηρέτμοισι·
500 Γυρῇσίν μιν πρῶτα Ποσειδάων ἐπέλασσε
πέτρῃσιν μεγάλῃσι, καὶ ἐξεσάωσε θαλάσσης·
καί νύ κεν ἔκφυγε κῆρα, καὶ ἐχθόμενός περ Ἀθήνῃ,
εἰ μὴ ὑπερφίαλον ἔπος ἔκβαλε καὶ μέγ᾽ ἀάσθη·
φῆ ῥ᾽ ἀέκητι θεῶν φυγέειν μέγα λαῖτμα θαλάσσης.
505 τοῦ δὲ Ποσειδάων μεγάλ᾽ ἔκλυεν αὐδήσαντος·
αὐτίκ᾽ ἔπειτα τρίαιναν ἑλὼν χερσὶ στιβαρῇσιν
ἤλασε Γυραίην πέτρην, ἀπὸ δ᾽ ἔσχισεν αὐτήν·
καὶ τὸ μὲν αὐτόθι μεῖνε, τὸ δὲ τρύφος ἔμπεσε πόντῳ,
τῷ ῥ᾽ Αἴας τὸ πρῶτον ἐφεζόμενος μέγ᾽ ἀάσθη·
510 τὸν δ᾽ ἐφόρει κατὰ πόντον ἀπείρονα κυμαίνοντα.
ὣς ὁ μὲν ἔνθ᾽ ἀπόλωλεν, ἐπεὶ πίεν ἁλμυρὸν ὕδωρ.
σὸς δέ που ἔκφυγε κῆρας ἀδελφεὸς ἠδ᾽ ὑπάλυξεν
ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι· σάωσε δὲ πότνια Ἥρη.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τάχ᾽ ἔμελλε Μαλειάων ὄρος αἰπὺ
515 ἵξεσθαι, τότε δή μιν ἀναρπάξασα θύελλα
πόντον ἐπ᾽ ἰχθυόεντα φέρεν βαρέα στενάχοντα,
ἀγροῦ ἐπ᾽ ἐσχατιήν, ὅθι δώματα ναῖε Θυέστης
τὸ πρίν, ἀτὰρ τότ᾽ ἔναιε Θυεστιάδης Αἴγισθος.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ καὶ κεῖθεν ἐφαίνετο νόστος ἀπήμων,
520 ἂψ δὲ θεοὶ οὖρον στρέψαν, καὶ οἴκαδ᾽ ἵκοντο,
ἦ τοι ὁ μὲν χαίρων ἐπεβήσετο πατρίδος αἴης,
καὶ κύνει ἁπτόμενος ἣν πατρίδα· πολλὰ δ᾽ ἀπ᾽ αὐτοῦ
δάκρυα θερμὰ χέοντ᾽, ἐπεὶ ἀσπασίως ἴδε γαῖαν.
τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἀπὸ σκοπιῆς εἶδε σκοπός, ὅν ῥα καθεῖσεν
525 Αἴγισθος δολόμητις ἄγων, ὑπὸ δ᾽ ἔσχετο μισθὸν
χρυσοῦ δοιὰ τάλαντα· φύλασσε δ᾽ ὅ γ᾽ εἰς ἐνιαυτόν,
μή ἑ λάθοι παριών, μνήσαιτο δὲ θούριδος ἀλκῆς.
βῆ δ᾽ ἴμεν ἀγγελέων πρὸς δώματα ποιμένι λαῶν.
αὐτίκα δ᾽ Αἴγισθος δολίην ἐφράσσατο τέχνην·
530 κρινάμενος κατὰ δῆμον ἐείκοσι φῶτας ἀρίστους
εἷσε λόχον, ἑτέρωθι δ᾽ ἀνώγει δαῖτα πένεσθαι.
αὐτὰρ ὁ βῆ καλέων Ἀγαμέμνονα, ποιμένα λαῶν,
ἵπποισιν καὶ ὄχεσφιν, ἀεικέα μερμηρίζων.
τὸν δ᾽ οὐκ εἰδότ᾽ ὄλεθρον ἀνήγαγε, καὶ κατέπεφνε
535 δειπνίσσας, ὥς τίς τε κατέκτανε βοῦν ἐπὶ φάτνῃ.
οὐδέ τις Ἀτρεΐδεω ἑτάρων λίπεθ᾽ οἵ οἱ ἕποντο,
οὐδέ τις Αἰγίσθου, ἀλλ᾽ ἔκταθεν ἐν μεγάροισιν.
ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐμοί γε κατεκλάσθη φίλον ἦτορ,
κλαῖον δ᾽ ἐν ψαμάθοισι καθήμενος, οὐδέ νύ μοι κῆρ
540 ἤθελ᾽ ἔτι ζώειν καὶ ὁρᾶν φάος ἠελίοιο.
αὐτὰρ ἐπεὶ κλαίων τε κυλινδόμενός τε κορέσθην,
δὴ τότε με προσέειπε γέρων ἅλιος νημερτής·
μηκέτι, Ἀτρέος υἱέ, πολὺν χρόνον ἀσκελὲς οὕτω
κλαῖ᾽, ἐπεὶ οὐκ ἄνυσίν τινα δήομεν· ἀλλὰ τάχιστα
545 πείρα ὅπως κεν δὴ σὴν πατρίδα γαῖαν ἵκηαι.
ἢ γάρ μιν ζωόν γε κιχήσεαι, ἤ κεν Ὀρέστης
κτεῖνεν ὑποφθάμενος· σὺ δέ κεν τάφου ἀντιβολήσαις.
ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐμοὶ κραδίη καὶ θυμὸς ἀγήνωρ
αὖτις ἐνὶ στήθεσσι καὶ ἀχνυμένῳ περ ἰάνθη·
550 καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδων.
τούτους μὲν δὴ οἶδα· σὺ δὲ τρίτον ἄνδρ᾽ ὀνόμαζε,
ὅς τις ἔτι ζωὸς κατερύκεται εὐρέϊ πόντῳ
ἠὲ θανών· ἐθέλω δὲ καὶ ἀχνύμενός περ ἀκοῦσαι.

***

Κι όπως του μίλησα, εκείνος γύρισε τον λόγο κι είπε:
«Ω γιε του Ατρέα, τι γυρεύεις και με ρωτάς γι᾽ αυτά, ποια
η ανάγκη σου να μάθεις, ψάχνοντας την κρυφή δική μου γνώση;
Γιατί σ᾽ το λέω, αδάκρυτος δεν πρόκειται να μείνεις για πολύ,
μόλις τ᾽ ακούσεις όλα κι ακριβώς.
Λοιπόν πολλοί χαλάστηκαν, αλλά και σώθηκαν πολλοί.
Από τους αρχηγούς των Αχαιών, που χάλκινο πουκάμισο φορούν,
δύο μονάχα χάθηκαν και πάνε στου γυρισμού τον δρόμο —
στη μάχη ξέρεις, ήσουν κι εσύ παρών·
ένας ακόμη, ζωντανός, κάπου εμποδίζεται στα απέραντα πελάγη.
Ο Αίας ο Λοκρός χαλάστηκε, μαζί με τα μακρόκουπα καράβια του.
500 Τον έριξε ο Ποσειδώνας πρώτα στης Γύρης τους μεγάλους βράχους,
αλλά τον έσωσε προσώρας από την απειλή της θάλασσας.
Και θα μπορούσε μέχρι τέλους ν᾽ αποφύγει το μοιραίο,
μόλο που τον μισούσε η Αθηνά, αν δεν ξεστόμιζε τον υπερφίαλο λόγο,
αν δεν είχε τόσο ψηλώσει ο νους του·
γιατί καυχήθηκε πως μόνος του, και δίχως να το θέλουν οι θεοί,
εγλίτωσε απ᾽ το πελώριο κύμα.
Αλλά τον άκουσε ο Ποσειδώνας που μεγαλαυχήθηκε,
κι ευθύς την τρίαινα πιάνει στα στιβαρά του χέρια,
την κατεβάζει πάνω στον Γυραίο βράχο, τον έσχισε στα δυο.
Το ᾽να του μέρος έμεινε επιτόπου· το απόκομμα όμως έπεσε
στο πέλαγος, αυτό που πάνω του πιασμένος ο Αίας
παραλογίστηκε κι ο νους του ψήλωσε.
510 Κι εκείνο τότε τον παρέσυρε βαθιά, στα απέραντα πελάγη,
όπου και χάθηκε στα κύματα, πνίγηκε στ᾽ αλμυρό νερό.
Ο αδελφός σου κάπως ξέφυγε τη μοίρα του θανάτου,
γλίτωσε με τα βαθουλά καράβια του, γιατί τον έσωσε η σεβάσμια Ήρα.
Αλλ᾽ όταν κόντευε να παρακάμψει το ψηλό βουνό,
στον κάβο του Μαλέα ξέσπασε θύελλα, τον σήκωσε και τον παρέσυρε
ξανά προς το ψαρίσιο πέλαγος· ώσπου τον έφερε,
βαριά βογγώντας, στο τελευταίο ακραίο σύνορο της χώρας,
όπου παλιά ζούσε ο Θυέστης, και τώρα του Θυέστη ο γιος, ο Αίγισθος.
Μα να που πήρε πια να φαίνεται σωτήριος ο νόστος,
520 γιατί οι θεοί γύρισαν σε καλόν τον άνεμο, κι έφτασαν έτσι στα δικά τους μέρη.
Όλος χαρά πάτησε τότε της πατρίδας του το χώμα,
στα χέρια του το πήρε, το φιλούσε, κι έχυνε δάκρυα θερμά
ποτάμι, βλέποντας επιτέλους με αγαλλίαση τη γη του.
Αλλά τον είδε επάνω απ᾽ τη σκοπιά του ο φύλακας —
τον έφερε κι εκεί τον έστησε αυτόν ο δόλιος Αίγισθος,
με την υπόσχεση να τον αμείψει, προσφέροντας δυο τάλαντα χρυσού.
Και κατασκόπευε σωστά ένα χρόνο, μήπως και του περάσει
απαρατήρητος εκείνος και θυμηθεί το ορμητικό του θάρρος.
Έτρεξε αμέσως στο παλάτι, την αγγελία να φέρει
στον βασιλιά της χώρας, κι ευθύς ο Αίγισθος σοφίστηκε
μια τέχνη δολερή.
530 Απ᾽ τον λαό ξεδιάλεξε είκοσι άντρες, τους καλύτερους,
και του έστησε καρτέρι, ενώ μες στο παλάτι, αλλού,
παράγγειλε δείπνο φιλόξενο να στρώσουν.
Μετά κίνησε ο ίδιος, τον στρατηλάτη Αγαμέμνονα να προσκαλέσει,
μ᾽ άμαξες κι άλογα, μέσα του μελετώντας πράξη ανίερη.
Κι έτσι, δίχως να ξέρει ο άλλος τι χαμός τον περιμένει,
τον πήρε μέσα και τον έσφαξε πάνω στο δείπνο,
σαν βόδι που το σφάζουν στο παχνί του.
Κανένας δεν απόμεινε στο τέλος ζωντανός, μήτε απ᾽ τους συνοδούς
του Ατρείδη μήτε του Αιγίσθου — όλοι τους μεταξύ τους
σκοτωθήκαν στο παλάτι.»
Σταμάτησε μιλώντας, κι εμένα σπάραξε η καρδιά μου·
σωριάστηκα στην άμμο και θρηνούσα, δεν ήθελε η ψυχή μου
540 πια να ζει, τα μάτια μου να βλέπουνε το φως του ήλιου.
Κάποτε χόρτασα το κλάμα και το κύλισμά μου,
οπότε αλάθευτος ο ενάλιος γέροντας μου ξαναμίλησε:
«Μην κλαις, του Ατρέα γιε, ασταμάτητα,
γιατί το κλάμα δεν βγάζει πουθενά. Μόνο δοκίμασε
να φτάσεις το ταχύτερο στην πατρική σου γη.
Ή θα πετύχεις ζωντανόν ακόμη τον φονιά, ή σ᾽ έχει προλάβει κιόλας
και τον σκότωσε ο Ορέστης — τότε προφταίνεις
δεν προφταίνεις την ταφή του.»
Μ᾽ αυτά τα λόγια κάπως μαλάκωσε η καρδιά μου·
ζεστάθηκε η περήφανη ψυχή μου, μ᾽ όλη την πίκρα της.
Κι όπως βρήκα και πάλι τη φωνή μου, μιλώντας
550 πέταξαν τα λόγια μου σαν τα πουλιά:
«Γι᾽ αυτούς, ξέρω το τέλος τους· τον τρίτο τώρα εσύ ονομάτισε,
ποιος είναι ακόμη ο ζωντανός, που πέρα στα ανοιχτά πελάγη
τον κρατούν εμποδισμένο — ή λογαριάζεται νεκρός;
Θέλω ν᾽ ακούσω, κι ας με σφάζει ο πόνος.»

Όσο μεγαλώνεις όλο και λιγότερα «δέχεσαι στο σπαθί σου»

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι στα 30 μας ή στα 40 μας και βάλε, αλλάζει άρδην ο τρόπος σκέψης μας. Είναι μαγικό το πόσο διαφορετικά αντιδρούμε σε καταστάσεις καθώς μεγαλώνουμε ηλικιακά. Τόσο που μπορεί κάποιες φορές να απορούμε κι εμείς οι ίδιοι με τον εαυτό μας. Κι αν με κάποιο τρόπο μπορούσαμε να το υπολογίσουμε με μαθηματικά, δε θα ήταν άξιο απορίας ότι ανάλογα με τη δεκαετία την οποία διανύουμε, παύουμε να κάνουμε και τις αντίστοιχες «εκπτώσεις».

-Δεκαετία των 30

Στα 30 ανακαλύπτουμε την ωριμότητά μας ίσως με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο. Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε όσα πριν φλερτάραμε ως ιδέες. Είναι αυτό που λένε οι Αμερικανοί wake up and smell the coffee. Τα πλάνα ζωής μας γίνονται πιο επιτακτικά από ποτέ, προσπαθώντας να τα θέσουμε σε άμεση λειτουργία. Και κάπου εκεί ξυπνάμε όντως βλέποντας πράγματα που δε μας αρέσουν πια και θέλουμε να τα αλλάξουμε. Οι αντοχές μας σε καταστάσεις που μας χαλάνε αρχίζουν και χτυπάνε καμπανάκι. Πιάνουμε τον εαυτό μας πολλές φορές να αναρωτιέται γιατί δε μίλησε όταν έπρεπε παλιότερα σε οτιδήποτε μας ενοχλούσε. Σε οποιαδήποτε διαπροσωπική σχέση της ζωής μας. Στις ερωτικές μας σχέσεις, στις φιλίες μας και με όσους ανθρώπους μας ενδιαφέρει τέλος πάντων να έχουμε επαφές, κάνουμε εκπτώσεις της τάξεως του 30% ας πούμε. Τόσο-όσο. Κι είναι αυτές οι μικροαλλαγές που γίνονται πλέον αντιληπτές απ’ όλους αλλά όχι αποδεκτές απ’ όλους.

-Δεκαετία των 40

Οι πρώτες ηλικιακές κρίσεις χτυπάνε κι αν δε χτυπήσουν, μια αναζήτηση την κάνουμε όσο να ‘ναι. Έχουμε πιο κατασταλαγμένα τα πλάνα μας, εκ των οποίων άλλα έχουν καταφέρει να υλοποιηθούν κι άλλα όχι, ενώ ταυτόχρονα είμαστε πιο συνειδητοποιημένοι από ποτέ. Ξέρουμε τι θέλουμε και κυρίως ποιους θέλουμε κοντά μας. Δεν είναι τυχαίο που πολλές φιλίες και σχέσεις ζωής αλλάζουν μετά τα 40. Οι αντοχές μας στα όσα ακούμε και βλέπουμε από τους άλλους, αγγίζουν πια το ποσοστό της τάξεως του 40% . Αποζητούμε την ουσία. Θέλουμε λίγους και καλούς δίπλα μας. Εκείνους που θα μας καταλάβουν από χιλιόμετρα αν είμαστε καλά ή όχι. Εκείνους που δε θα βιαστούν να μας κρίνουν με το παραμικρό αλλά που θα μπουν στη διαδικασία να δουν και τη δική μας πλευρά ακόμη κι αν εν μέρει δε συμφωνούν απόλυτα με τα όσα κάνουμε ή πρεσβεύουμε.

-Δεκαετία των 50

Φτάνουμε λοιπόν στα μέσα της διαδρομής με το ντεπόζιτό μας φουλαρισμένο πιο πολύ από ποτέ. «Ψημένοι» πια στη ζωή, με εμπειρίες και απαιτήσεις. Απαιτούμε πιο πολλά από εμάς με την έννοια ότι δε θα κάνουμε εύκολα πίσω σε καταστάσεις που μας πιέζουν. Για την ακρίβεια θα κάνουμε υποχωρήσεις αλλά κυρίως ενστικτωδώς. Γιατί; Επειδή πολύ απλά το ένστικτό μας πια τείνει να είναι αλάνθαστο. Σε συνδυασμό με τη λογική μας, παύουμε πια να κάνουμε εκπτώσεις σε εκείνους που δεν τις αξίζουν. Μπορεί η πορεία να έχει αποδείξει περίτρανα πως δεν τις αξίζουν πολλοί, οπότε γίνονται όλα αυτοματοποιημένα. Κατά 50%, όση και η νέα καθοριστική δεκαετία της ζωής μας, «κόβουμε» μαχαίρι τις υποχωρήσεις που δεν απέδωσαν έτσι κι αλλιώς έως τώρα. Κι είναι απόλυτα υγιές. Απόλυτα ωφέλιμο. Και κυρίως, δίκαιο.

Η αλήθεια είναι πως όλα τα παραπάνω ποσοστά σε εκπτώσεις κι υποχωρήσεις είναι θεμιτά αλλά θα πρέπει να γίνονται με γνώμονα πάντα, τις αντοχές μας στις συμπεριφορές που μας χαλάνε. Με ευγένεια και σεβασμό. Όχι με αγένεια και σαρκασμό. Διότι να είσαι αληθινός στη ζωή σου είναι ζηλευτό πάντα. Κι αυτό είναι νομοτέλεια. Οι άνθρωποι που πολύ απλά σε πάνε πίσω στα πλάνα σου, κάποιες φορές επιλέγουν μόνοι τους να αλλάξουν τροχιά κι αυτό πληγώνει και πονάει. Οπότε μπορεί να μην προλάβεις καν να μπεις στη διαδικασία των ποσοστιαίων «εκπτώσεων». Και ναι, όταν μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις δεν μπορούμε να τα υπολογίζουμε όλα μετρώντας το τι κάναμε εμείς ή το τι πήραμε πίσω ως αντάλλαγμα, αλλά ας μην ξεχνάμε πως οι αντίστοιχες δεκαετίες της ζωής μας απαιτούν από μόνες τους μια κάποια ωριμότητα σε αυτό το θέμα. Όπως και να το δούμε είναι αποφάσεις ζωής.

Λένε πως οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ξεκάθαρα θέμα χημείας. Οικογένεια, φίλοι, έρωτες και αγάπες, όλα είναι χημεία. Είναι πολύ εύκολο λοιπόν, να καταλήξουμε στο ταμείο με «ζημία». Γιατί ποσοστιαίες εκπτώσεις της ζωής μας είναι εν τέλει μαθήματα ζωής.

Αφιερωμένο στις «εκπτώσεις» που κάνουμε κι ας χάνουμε.

Η σκοτεινή πλευρά της θετικής ψυχολογίας

Γιατί η «κακή» διάθεση είναι κι αυτή χρήσιμη

Καθώς η ψυχιατρική, η οποία χρησιμοποιεί ιατρικές και βιολογικές μεθόδους για τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών, έχει ξεπεράσει σε μεγάλο βαθμό την ψυχοθεραπεία, η οποία βασίζεται σε μη βιολογικές προσεγγίσεις όπως η συζήτηση και η συμβουλευτική, οι ψυχοθεραπευτές αναζήτησαν εναλλακτικές προκλήσεις. Μια κοινή προσέγγιση είναι να επικεντρωθούν στην ενίσχυση της ευτυχίας των ψυχικά υγιών ανθρώπων, αντί να ανακουφίζουν τον ψυχικό πόνο και το ψυχικό τραύμα όσων υποφέρουν.

Αυτή η προσέγγιση είναι γνωστή ως «θετική ψυχολογία» και πρόσφατα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει όχι μόνο ψυχολόγους, αλλά και κοινωνικούς λειτουργούς, life coach και θεραπευτές άλλων προσεγγίσεων. Υπάρχουν όμως στοιχεία που δείχνουν ότι η προσέγγιση αυτή έχει και αρνητικές πλευρές.

Ίσως η πιο συνηθισμένη συμβουλή που δίνουν οι θετικοί ψυχολόγοι είναι ότι πρέπει να αδράξουμε τη μέρα και να ζήσουμε τη στιγμή. Κάτι τέτοιο μας βοηθά να είμαστε πιο θετικοί και να αποφύγουμε τρεις από τις πιο διαβόητες (ανεπιθύμητες) συναισθηματικές καταστάσεις: τη λύπη, το θυμό και την ανησυχία. Τελικά, προτείνεται να αποφεύγουμε να εστιάζουμε υπερβολικά στη λύπη και το θυμό για το παρελθόν ή στις ανησυχίες για το μέλλον.

Ακούγεται σαν εύκολη υπόθεση. Αλλά η ανθρώπινη ψυχολογία είναι εξελικτικά προγραμματισμένη να ζει στο παρελθόν και στο μέλλον. Άλλα είδη έχουν ένστικτα και αντανακλαστικά που βοηθούν στην επιβίωσή τους, αλλά η ανθρώπινη επιβίωση βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη μάθηση και τον προγραμματισμό. Δεν μπορείτε να μάθετε χωρίς να ζείτε στο παρελθόν και δεν μπορείτε να σχεδιάσετε χωρίς να ζείτε στο μέλλον.

Η μεταμέλεια, για παράδειγμα, η οποία μπορεί να μας κάνει να υποφέρουμε αναλογιζόμενοι το παρελθόν, είναι ένας απαραίτητος ψυχικός μηχανισμός για να μαθαίνουμε από τα λάθη μας ώστε να μην τα επαναλαμβάνουμε.

Οι ανησυχίες για το μέλλον είναι επίσης απαραίτητες για να μας παρακινήσουν να κάνουμε κάτι που είναι κάπως δυσάρεστο σήμερα, αλλά μπορεί να μας δημιουργήσει κέρδος ή να μας γλιτώσει από μια μεγαλύτερη απώλεια στο μέλλον. Αν δεν ανησυχούσαμε καθόλου για το μέλλον, μπορεί να μην ασχολούμασταν καν με την απόκτηση εκπαίδευσης, να μην αναλαμβάναμε την ευθύνη για την υγεία μας ή να μην αποθηκεύαμε τρόφιμα.

Όπως η λύπη και οι ανησυχίες, έτσι και ο θυμός είναι ένα εργαλειακό συναίσθημα, έχει δηλαδή κάποιο σκοπό. Μας προστατεύει από την κακοποίηση από τους άλλους και παρακινεί τους ανθρώπους γύρω μας να σέβονται τα συμφέροντά μας. Η έρευνα έχει δείξει ακόμη ότι ένας ορισμένος βαθμός θυμού στις διαπραγματεύσεις μπορεί να είναι χρήσιμος, οδηγώντας σε καλύτερα αποτελέσματα.

Επιπλέον, η έρευνα έχει δείξει ότι η αρνητική διάθεση γενικά μπορεί να είναι αρκετά χρήσιμη – μας κάνει λιγότερο εύπιστους και πιο σκεπτικιστές. Μελέτες έχουν εκτιμήσει ότι ένα επιβλητικό 80% των ανθρώπων στη Δύση έχουν στην πραγματικότητα μια προκατάληψη αισιοδοξίας, πράγμα που σημαίνει ότι μαθαίνουμε περισσότερα από τις θετικές εμπειρίες παρά από τις αρνητικές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ορισμένες κακώς μελετημένες αποφάσεις, όπως το να επενδύσουμε όλα μας τα κεφάλαια σε ένα έργο με ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας. Χρειάζεται λοιπόν πραγματικά να είμαστε ακόμη πιο αισιόδοξοι;

Για παράδειγμα, η προκατάληψη της αισιοδοξίας συνδέεται με την υπερβολική αυτοπεποίθηση – πιστεύοντας ότι είμαστε γενικά καλύτεροι από τους άλλους στα περισσότερα πράγματα, από την οδήγηση μέχρι τη γραμματική. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να γίνει πρόβλημα στις σχέσεις (όπου λίγη ταπεινότητα μπορεί να σώσει την κατάσταση). Μπορεί επίσης να μας κάνει να μην προετοιμαστούμε σωστά για μια δύσκολη εργασία – και να κατηγορούμε τους άλλους όταν τελικά αποτυγχάνουμε.

Η αμυντική απαισιοδοξία, από την άλλη πλευρά, μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα τα αγχώδη άτομα να προετοιμαστούν θέτοντας έναν λογικά χαμηλό πήχη αντί να πανικοβάλλονται, διευκολύνοντας έτσι να ξεπεράσουν τα εμπόδια με ηρεμία.

Συμφέροντα

Παρόλα αυτά, η θετική ψυχολογία έχει αφήσει τα σημάδια της στη χάραξη πολιτικής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Μια από τις συνεισφορές της ήταν η πυροδότηση μιας συζήτησης μεταξύ των οικονομολόγων σχετικά με το αν η ευημερία μιας χώρας θα πρέπει να μετράται μόνο με βάση την ανάπτυξη και το ΑΕΠ ή αν θα πρέπει να υιοθετηθεί μια γενικότερη προσέγγιση της ευημερίας. Αυτό οδήγησε στην παραπλανητική εικασία ότι μπορεί κανείς να μετρήσει την ευτυχία ρωτώντας απλώς τους ανθρώπους αν είναι ευτυχισμένοι ή όχι.

Με αυτόν τον τρόπο κατασκευάζεται ο δείκτης ευτυχίας του ΟΗΕ – ο οποίος παρέχει μια γελοία κατάταξη των χωρών με βάση το επίπεδο ευτυχίας τους. Ενώ τα ερωτηματολόγια για την ευτυχία μετρούν κάτι, αυτό δεν είναι η ευτυχία αυτή καθαυτή, αλλά μάλλον η ετοιμότητα των ανθρώπων να παραδεχτούν ότι η ζωή είναι αρκετά συχνά δύσκολη, ή εναλλακτικά, η τάση τους να καυχιούνται αλαζονικά ότι τα καταφέρνουν πάντα καλύτερα από τους άλλους.

Η υπερβολική εστίαση της θετικής ψυχολογίας στην ευτυχία, και ο ισχυρισμός της ότι έχουμε πλήρη έλεγχο πάνω της, είναι επιζήμια και από άλλες απόψεις. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο με τίτλο «Happycracy», ο συγγραφέας, Edgar Cabanas, υποστηρίζει ότι αυτός ο ισχυρισμός χρησιμοποιείται κυνικά από εταιρείες και πολιτικούς για να μετατοπιστεί η ευθύνη για οτιδήποτε κυμαίνεται από μια ήπια δυσαρέσκεια με τη ζωή μέχρι την κλινική κατάθλιψη από τους οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς στα ίδια τα άτομα που υποφέρουν.

Εξάλλου, αν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας, πώς μπορούμε να κατηγορήσουμε την ανεργία, την ανισότητα ή τη φτώχεια για τη δυστυχία μας; Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας και οι κοινωνικές δομές μπορούν συχνά να δημιουργήσουν αντιξοότητες, φτώχεια, άγχος και αδικία – πράγματα που διαμορφώνουν το πώς αισθανόμαστε. Το να πιστεύετε ότι μπορείτε απλώς να σκεφτείτε για τον εαυτό σας καλύτερα εστιάζοντας σε θετικά συναισθήματα όταν βρίσκεστε σε οικονομικό κίνδυνο ή έχετε περάσει ένα μεγάλο τραύμα είναι τουλάχιστον αφελές.

Αν και δεν πιστεύω ότι η θετική ψυχολογία είναι μια συνωμοσία που προωθείται από καπιταλιστικές εταιρείες, πιστεύω ότι δεν έχουμε πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας και ότι η προσπάθεια για αυτήν μπορεί να κάνει τους ανθρώπους αρκετά δυστυχισμένους αντί για ευτυχισμένους.

Το να δίνουμε οδηγίες σε ένα άτομο να είναι ευτυχισμένο δεν διαφέρει πολύ από το να του ζητάμε να μην σκέφτεται έναν ροζ ελέφαντα – και στις δύο περιπτώσεις το μυαλό του μπορεί εύκολα να πάει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στην πρώτη περίπτωση, η αδυναμία εκπλήρωσης του στόχου να είναι κανείς ευτυχισμένος προσθέτει σημαντική απογοήτευση και αυτοκατηγορία.

Και τότε τίθεται το ερώτημα αν η ευτυχία είναι πραγματικά η πιο σημαντική αξία στη ζωή. Είναι καν κάτι σταθερό που μπορεί να διαρκέσει με την πάροδο του χρόνου; Την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα έδωσε πριν από εκατό και πλέον χρόνια ο Αμερικανός φιλόσοφος Ralph Waldo Emerson: «Ο σκοπός της ζωής δεν είναι να είμαστε ευτυχισμένοι. Είναι να είσαι χρήσιμος, να είσαι έντιμος, να είσαι συμπονετικός, να έχει κάποια διαφορά το ότι έζησες και έζησες καλά».

Ο Αριστοτέλης κι η θεμελίωση της βιολογίας

Καθώς ο Αριστοτέλης περιπλανιόταν στον μεγάλο ζωολογικό του κήπο, πείστηκε ότι η άπειρη ποικιλομορφία της ζωής μπορεί να ενταχθεί σε μια συνεχή σειρά στην οποία κάθε κρίκος δεν θα διαφέρει παρά ελάχιστα από τον διπλανό του.

Από κάθε άποψη, από τη δομή, τον τρόπο ζωής, την αναπαραγωγή, την ανατροφή ως την αίσθηση, οι διαβαθμίσεις και πρόοδοι από τους κατώτερους οργανισμούς ως τους ανώτερους είναι πολύ μικρές. Στο κάτω μέρος της κλίμακας με δυσκολία μπορούμε να διακρίνουμε τα ζωντανά από τα «νεκρά».

«Η φύση επιβάλλει τόσο αργούς ρυθμούς στη βαθμιαία μετάβαση από τα άψυχα στα έμψυχα, ώστε λόγω της συνέχειάς τους να είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τα όρια που τα διαχωρίζουν»·

και ίσως να υπάρχει σε έναν βαθμό ζωή ακόμα και στην ανόργανη ύλη. Αλλά και πάλι, πολλά είδη δεν μπορούν με βεβαιότητα να χαρακτηριστούν φυτά ή ζώα. Και όπως είναι σχεδόν αδύνατον μερικές φορές να κατατάξεις αυτούς τους κατώτερους οργανισμούς στο σωστό γένος και είδος επειδή μοιάζουν πάρα πολύ μεταξύ τους, έτσι και σε κάθε διάταξη της ζωής η συνέχεια των διαβαθμίσεων και των διαφοροποιήσεων είναι εξίσου αξιοθαύμαστη με την ποικιλομορφία των λειτουργιών και μορφών. Όμως εν μέσω αυτού του τεράστιου πλήθους δομών ορισμένα πράγματα είναι εμφανή:

• ότι η πολυπλοκότητα και η δύναμη της ζωής αυξάνονται σταθερά·
• ότι η νοημοσύνη εξελίσσεται από κοινού με την πολυπλοκότητα της δομής και την κινητικότητα της μορφής·
• ότι αυξάνεται συνεχώς η εξειδίκευση των λειτουργιών και η συγκεντροποίηση του ελέγχου του οργανισμού.

Βαθμιαία η ζωή δημιούργησε για τη διατήρησή της νευρικό σύστημα και εγκέφαλο, ενώ ο νους κινήθηκε αποφασιστικά προς την επιβολή της κυριαρχίας του στο περιβάλλον του.

Το παράξενο εδώ είναι ότι, παρ’ όλες τις διαβαθμίσεις και ομοιότητες που παρατηρεί, δεν καταλήγει στη θεωρία της εξέλιξης. Απορρίπτει την αρχή του Εμπεδοκλή ότι τα όργανα και οι οργανισμοί που βλέπουμε είναι εκείνα που έχουν επιβιώσει λόγω καλύτερης προσαρμογής, καθώς και την ιδέα του Αναξαγόρα ότι ο άνθρωπος ανέπτυξε νοημοσύνη όταν άρχισε να χρησιμοποιεί τα χέρια του για τον χειρισμό αντικειμένων και όχι πια για να κινηθεί. Αντίθετα, πιστεύει ότι ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τα χέρια του επειδή ακριβώς είχε αναπτύξει νοημοσύνη.

Πραγματικά, ο Αριστοτέλης κάνει ό,τι λάθος θα μπορούσε να κάνει κάποιος που θεμελιώνει την επιστήμη της βιολογίας. Για παράδειγμα, πιστεύει ότι το αρσενικό στοιχείο στην αναπαραγωγή απλώς διεγείρει και ενεργοποιεί· δεν του περνά από τον νου αυτό που γνωρίζουμε σήμερα από πειράματα παρθενογένεσης, ότι η βασική λειτουργία του σπέρματος δεν είναι τόσο η γονιμοποίηση του ωαρίου όσο η μεταφορά στο έμβρυο των κληρονομήσιμων ιδιοτήτων του αρσενικού γονέα, ώστε ο απόγονος να είναι μια δυναμική παραλλαγή, ένα νέο μείγμα των δύο προγονικών γραμμών, της αρσενικής και της θηλυκής.

Επειδή στην εποχή του δεν ήταν γνωστή η πρακτική της ανατομίας του ανθρώπινου σώματος, είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στη διάπραξη σφαλμάτων στον τομέα της φυσιολογίας: δεν γνωρίζει τίποτα για τους μυς, ούτε καν την ύπαρξή τους· δεν διακρίνει τις αρτηρίες από τις φλέβες· πιστεύει ότι ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο για την ψύξη του αίματος· θεωρεί ότι ο άντρας έχει περισσότερες «ραφές» στο κρανίο από τη γυναίκα (ένα συγγνωστό σφάλμα)· πιστεύει ότι ο άνθρωπος έχει μόνο οκτώ πλευρά σε κάθε μεριά (λιγότερο συγγνωστό αυτό)· υποστηρίζει τέλος, κάτι που είναι αδιανόητο και ασυγχώρητο, ότι η γυναίκα έχει λιγότερα δόντια από τον άντρα. Όπως φαίνεται, οι σχέσεις του με τις γυναίκες ήταν εξαιρετικά φιλικές.

Παρ’ όλα αυτά, έχει σημειώσει μεγαλύτερη συνολικά πρόοδο στη βιολογία από οποιονδήποτε άλλο Έλληνα πριν ή μετά από αυτόν. Αντιλαμβάνεται ότι τα πτηνά και τα ερπετά έχουν παρόμοια δομή· ότι ο πίθηκος είναι μια ενδιάμεση μορφή ανάμεσα στα τετράποδα και τον άνθρωπο* και για μια φορά τολμά να δηλώσει ότι ο άνθρωπος ανήκει στην ίδια ομάδα με τα ζωοτόκα τετράποδα (τα σημερινά «θηλαστικά»). Παρατηρεί ότι η ψυχή κατά τη βρεφική ηλικία ελάχιστα διαφέρει από την ψυχή το)ν ζώων. Προβαίνει επίσης στην ιδιαίτερα σημαντική παρατήρηση ότι η διατροφή συχνά καθορίζει τον τρόπο ζωής· «από τα άγρια ζώα άλλα μεν είναι αγελαία και άλλα μοναχικά, ανάλογα με το τι ωφελεί περισσότερο στην εύρεση τροφής».

Προλαμβάνει τη διατύπωση του περίφημου νόμου του Φον Μπάερ, ότι τα χαρακτηριστικά που είναι κοινά για το γένος (όπως τα μάτια και τα αυτιά) εμφανίζονται στον αναπτυσσόμενο οργανισμό πριν από τα χαρακτηριστικά που απαντούν μόνο στο είδος του (όπως τα δόντια), ή στο συγκεκριμένο άτομο (όπως το οριστικό χρώμα των ματιών)·και προηγείται κατά δύο χιλιάδες χρόνια του Σπένσερ που διατύπωσε τη γενίκευση ότι η εξατομίκευση ενός είδους βαίνει αντίστροφα προς την αναπαραγωγική του ικανότητα – δηλαδή, όσο πιο ανεπτυγμένο και εξειδικευμένο είναι ένα είδος ή ένα άτομο, τόσο μικρότερος είναι ο αριθμός των απογόνων του.

Εντοπίζει και εξηγεί την επάνοδο στον γενικό τύπο, την τάση δηλαδή μιας εξέχουσας παραλλαγής (όπως η ιδιοφυΐα) να «εξασθενεί» με το ζευγάρωμα και να χάνεται σε επόμενες γενιές. Κάνει επίσης πολλές ζωολογικές παρατηρήσεις οι οποίες, αν και απορρίφθηκαν από μεταγενέστερους βιολόγους, έχουν επαληθευθεί σήμερα από τη σύγχρονη έρευνα – για παράδειγμα, μιλά για ψάρια που φτιάχνουν φωλιές και καρχαρίες που έχουν πλακούντα.

Και τέλος, θεμελιώνει την επιστήμη της εμβρυολογίας. «Αν κάποιος παρακολουθήσει τα πράγματα από την αρχή της ανάπτυξής τους, θα έχει την καλύτερη θεώρηση» γράφει.

Ο Ιπποκράτης (γενν. 460 π.Χ.), ο μεγαλύτερος των Ελλήνων ιατρών, είχε δώσει ένα εξαιρετικό δείγμα πειραματικής μεθόδου σπάζοντας αυγά όρνιθας σε διάφορα στάδια επώασης, και χρησιμοποιώντας τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης στην πραγματεία του Περί φύσεως παιδίου. Ο Αριστοτέλης ακολούθησε το παράδειγμά του εκτελώντας πειράματα που του επέτρεψαν τελικά να δώσει μια περιγραφή της ανάπτυξης του νεοσσού η οποία ακόμα και σήμερα προκαλεί τον θαυμασμό των εμβρυολόγων.

Πρέπει να οργάνωσε και κάποια πρωτότυπα πειράματα γενετικής, καθώς καταρρίπτει τη θεωρία ότι το φύλο του παιδιού εξαρτάται από το υλικό που παρέχει ο όρχις στο αναπαραγωγικό υγρό, παραθέτοντας μια περίπτωση στην οποία, αν και ο δεξιός όρχις του πατέρα είχε δεθεί, παρ’ όλα αυτά έκανε παιδιά και των δύο φύλων. Θέτει ακόμα μερικά πολύ σύγχρονα ζητήματα κληρονομικότητας.

Μια γυναίκα από την Ήλιδα είχε παντρευτεί μαύρο· τα παιδιά της ήταν όλα λευκά, αλλά στην επόμενη γενιά επανεμφανίστηκαν μαύροι απόγονοι. Πού ήταν κρυμμένη η μελανότητα στην ενδιάμεση γενιά; ρωτάει ο Αριστοτέλης. Κάποιος που κάνει ένα τόσο σημαντικό και διεισδυτικό ερώτημα απέχει μόνο ένα βήμα από τα κοσμοϊστορικά πειράματα του Γκρέγκορ Μέντελ (1822-1882). Prudens quaestio dimidium scientiae – αν ξέρεις τι να ρωτήσεις, γνωρίζεις ήδη τα μισά.

Πραγματικά, παρά τα σφάλματα που χαρακτηρίζουν αυτά τα βιολογικά έργα, ουσιαστικά αποτελούν το μεγαλύτερο επιστημονικό μνημείο που ανήγειρε ποτέ ένας και μόνο άνθρωπος. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι πριν από τον Αριστοτέλη, από όσα γνωρίζουμε, δεν υπήρχε καμία βιολογική γνώση πέρα από κάποιες σκόρπιες παρατηρήσεις, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό το επίτευγμά του και μόνο θα ήταν αρκετό για να του χαρίσει την αθανασία. Αλλά ο Αριστοτέλης μόλις είχε αρχίσει.

Ο Προκρούστης

Ο Προκρούστης, στην Ελληνική μυθολογία, ήταν ο απάνθρωπος ιδιοκτήτης μιας μικρής έκτασης στην περιοχή του Κορυδαλλού στην Αττική, στον δρόμο ανάμεσα στην Αθήνα και την Ελευσίνα, εκεί όπου τελούνταν τα ομώνυμα μυστήρια. Ο Προκρούστης είχε μια ιδιόμορφη αντίληψη για τη φιλοξενία: απήγαγε ταξιδιώτες, τους προσέφερε ένα πλουσιοπάροχο δείπνο και μετά τους προσκαλούσε να περάσουν τη νύχτα σ’ ένα πολύ ιδιαίτερο κρεβάτι. Ήθελε το μήκος του κρεβατιού να ταιριάζει απόλυτα στον ταξιδιώτη. Αν ήταν ψηλός και τα πόδια του εξείχαν, ο Προκρούστης τα έκοβε με ένα κοφτερό τσεκούρι· αν ήταν πιο κοντός, τραβούσε τα πόδια του μέχρι να φτάσουν το μήκος του κρεβατιού (λέγεται ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Δαμάστης ή Πολυπήμων, αλλά του δόθηκε το προσωνύμιο Προκρούστης, που σημαίνει «αυτός που τανύει», δηλαδή τεντώνει).

Σε μια καθαρή περίπτωση θείας δίκης, ο Προκρούστης πιάστηκε στην ίδια του την παγίδα. Ένας από τους ταξιδιώτες έτυχε να είναι ο ατρόμητος Θησέας, ο οποίος λίγο νωρίτερα στην ηρωική του καριέρα είχε σκοτώσει τον Μινώταυρο. Μετά το συνηθισμένο δείπνο, ο Θησέας ανάγκασε τον Προκρούστη να ξαπλώσει στο ίδιο του το κρεβάτι. Έπειτα, προκειμένου να χωρέσει το σώμα του τέλεια σε αυτό, όπως απαιτούσε άλλοτε και ο ίδιος από τους φιλοξενούμενούς του, τον αποκεφάλισε. Έτσι, λοιπόν, ο Θησέας ακολούθησε τη μέθοδο του Ηρακλή, πληρώνοντας τον εχθρό του με το ίδιο νόμισμα.
Σύμφωνα με κάποιες πιο μοχθηρές εκδοχές (όπως αυτή στη Βιβλιοθήκη του Ψευδο-Απολλόδωρου), ο Προκρούστης είχε δύο κρεβάτια, ένα μικρό κι ένα μεγάλο: ανάγκαζε τα κοντά θύματα να ξαπλώνουν στο μεγάλο κρεβάτι, και τα ψηλά στο μικρό.

Η ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΕΙΑΣ ΚΛΙΝΗΣ

Η χρήση της Προκρούστειας κλίνης ως μεταφοράς δεν αφορά μόνο στην τοποθέτηση κάποιου πράγματος στο λάθος πλαίσιο· αφορά κυρίως στην ανάστροφη λειτουργία αλλαγής της λάθος μεταβλητής, στην προκειμένη περίπτωση του ανθρώπου αντί του κρεβατιού. Σημειωτέον, κάθε αποτυχία αυτού που ονομάζουμε «σοφία» (σε συνδυασμό με τεχνική επάρκεια) μπορεί να αναχθεί σε περίπτωση Προκρούστειας κλίνης.

Καρλ Γιούνγκ: Ο άνθρωπος χρειάζεται τις δυσκολίες

Ο Καρλ Γιούνγκ (Carl Jung) να διακρίνει οκτώ βασικούς ψυχολογικούς τύπους:

Α. Τον εξωστρεφή: 1.διανοητικό, 2.συναισθηματικό 3.κατά αίσθηση 4. ενορατικό ή διαισθητικό
Β. Τον εσωστρεφή: 5. διανοητικό 6. συναισθηματικό, 7. κατα αίσθηση 8. ενορατικό.

Α. Ο ΕΞΩΣΤΡΕΦΗΣ

Γενική τάση της συνείδησης

Βασική τάση αποτελεί η σχέση με τον έξω κόσμο τα αντικείμενα και την προσαρμογή σε αυτά, ανεξαρτήτως ηθικής αξιολόγησης. Το περιβάλλον τον απορροφά. Τον απασχολεί τι θα πει ο κόσμος, τι ζητάει η κοινωνία και πώς θα συμμορφωθεί με αυτά. Επιτυγχάνει έτσι μεγάλη προσαρμοστικότητα ακόμη και σε κοινωνιοπολιτικές συνθήκες που ρέουν και τα καταφέρνει στη διπλωματία, εμπόριο κ.λπ.

Όταν ξεπεράσει τα κάποια όρια, χάνει την σύνδεση με τον εαυτό του και κινδυνεύει από νευρώσεις και υστερίες. Τον απασχολεί πάνω από όλα να προκαλεί το ενδιαφέρον των άλλων. Είναι μεγάλος κουτσομπόλης σε αλήθειες και ψέματα.

Η τάση του ασυνείδητου

Όσο περισσότερο ασχολείται με τα εξωτερικά, τόσο ο ψυχισμός του στρέφεται προς τα μέσα, σε υποκειμενικές αξιώσεις και ανάγκες. Εφόσον καταπιέζονται τα εσωτερικά προσωπικά στοιχεία συνεχώς, το ασυνείδητο προβάλλει στο προσκήνιο της συνείδησης πόθους και ελπίδες, προοπτικές ζωής, συναισθήματα, προσωπικές αρχές κ.α. που ζητούν έντονα την τροφοδοσία τους.

1. Ο εξωστρεφής διανοητικός

Εκτός την εξωστρέφεια χρησιμοποιεί την διανόηση σε εξωτερικά πράγματα, γεγονότα, ακόμη και σε αφηρημένες ιδέες. Ακολουθεί με ακρίβεια και αντικειμενικά τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Θέλει να συλλέγει εμπειρικό υλικό κι ας μη μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Το συναίσθημά του ατροφεί. Αυτό μπορεί να τον κάνει νευρωτικό. Είναι ο κατά εξοχήν τύπος άνδρα του δυτικού πολιτισμού.

2. Ο εξωστρεφής συναισθηματικός τύπος

Συνηθίζεται στις γυναίκες. Βλέπει, βιώνει και εκτιμά τα πράγματα με συναισθηματικό τρόπο. Δύσκολα πείθει εφόσον τείνει να συμπεράνει μέσα από συναισθηματικές προβολές. Όταν η ατροφία της διανόησης γίνει υπερβολική, έχουμε υστερικά συμπτώματα και νηπιακή συμπεριφορά.

3. Ο εξωστρεφής κατά αίσθηση τύπος

Λέγεται και αντιληπτικός τύπος. Προέχουν οι αισθήσεις του. Δίνεται αλλά και δένεται με αυτές στα εξωτερικά αντικείμενα, χωρίς να νοιάζεται για λογικές επεξεργασίας και συναισθηματικές εμβαθύνσεις. Επιδιώκει την απόλαυση και καλοπέραση, είναι εύθυμος και αξιαγάπητος, εύπιστος. Μπορεί να καταντήσει ακόλαστος, ζηλιάρης και καχύποπτος. Η ενόραση είναι ελάχιστα ανεπτυγμένη σε αυτόν.

4. Ο εξωστρεφής ενορατικός τύπος

Συναντάται περισσότερο στις γυναίκες. Αντιλαμβάνεται τα πράγματα «ασυνείδητα» και πολλές φορές χωρίς λογική. Με κανένα ή ελάχιστα στοιχεία προβλέπει πρόσωπα και καταστάσεις μελλοντικώς. Έχει σιγουριά για το μέλλον. Συλλαμβάνει νέες ιδέες. Είναι δημιουργικός και προωθεί τα πράγματα. Περιφρονώντας τα της αίσθησης πράγματα εκτρέπεται σε δογματισμούς και αβάσιμες μελλοντολογίες. Εγκαταλείπει μισοτελειωμένα τα πράγματα για να ασχοληθεί με άλλα.

Β. Ο ΕΣΩΣΤΡΕΦΗΣ ΤΥΠΟΣ

Γενική τάση της συνείδησης

Έχει δικές του αρχές και αντιλήψεις με τις οποίες βλέπει, βιώνει και κρίνει την πραγματικότητα. Η υποκειμενική του διάθεση προσδιορίζει τις αντιλήψεις του. Δεν τον νοιάζει να προσαρμοστεί στο περιβάλλον, αλλά απαιτεί αυτό από το περιβάλλον. Αν και οι θεωρίες του δεν συμφωνούν με την πραγματικότητα, τότε τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Καταλαβαίνουμε έτσι την ιδιορρυθμία, αντικοινωνικότητα, εγωισμούς και φιλαυτία του εσωστρεφή.

Η τάση του ασυνείδητου

Περιφρονώντας την πραγματικότητα ενισχύεται ασυνείδητα η επιρροή των αντικειμένων πάνω του, μέχρι βαθμού επικίνδυνου. Έτσι ένας φανατικός αγώνας για ελευθερία του πνεύματος μπορεί να γίνει ασυνείδητη έξαρση από οικονομικούς και υλικούς παράγοντες. Η ανεξαρτησία της δικής του γνώμης κινδυνεύει να γίνει αγχώδης υποταγή στην κοινή γνώμη. Η ηθική υπεροχή σε εξευτελισμό της προσωπικότητας. Τέλος η υπερβολική εσωστρέφεια καταλήγει σε νεύρωση που χαρακτηρίζεται από αποφασιστικότητα, έμμονες ιδέες, ισχυρή ευσυγκινησία, χρόνια υπερκόπωση.

1. Ο εσωστρεφής διανοητικός τύπος

Το εξωτερικό περιβάλλον είναι απλώς η αφετηρία του. Πρώτο το μέλημα να αναγάγει το περιβάλλον στις δικές του υποκειμενικές αρχές και ιδέες μέσα από ισχυρούς εσωτερικούς παράγοντες. Είναι επιφυλακτικός ή ακόμη και αρνητικός στα αντικείμενα. Εμβαθύνει χωρίς να επεκτείνει στις εντυπώσεις και εμπειρίες. Οι κρίσεις του φαίνονται συνήθως απότομες, ψυχρές και αυθαίρετες. Προσπαθεί να επιβάλει τα δικά του διανοήματα και πολλές φορές συγχέεται σε ένα κόσμο από παρανοήσεις. Συχνά ντύνεται και συμπεριφέρεται αδέξια. Στο επάγγελμά του αρχικά διαθέτει δυσμενώς τους συναδέλφους και προϊστάμενους, αλλά η καλύτερη γνωριμία μαζί του πολλές ικανότητες και απόθεμα καλοσύνης. Δεν έχει ανεπτυγμένο το συναίσθημα, για αυτό στις συμπεριφορές και σχέσεις του δείχνει αδεξιότητα και παιδική αφέλεια.

2. Ο εσωστρεφής συναισθηματικός τύπος

Το ανεπτυγμένο του συναίσθημα γεννάει μέσα του συναισθηματική ένταση. Επειδή η ροπή δεν εκδηλώνει προς τα έξω τον συναισθηματικό του κόσμο, τον κρύβει από τους άλλους. Έτσι παρουσιάζεται σιωπηλός και δυσκολονόητος ή αντίθετα εκρήγνυται σε συναισθηματικές κρίσεις. Κάθε λανθάνουσα αρχετυπική εικόνα του είναι γεμάτη συναισθηματικούς τόνους. Τα εγωιστικά συναισθήματα που τον κατέχουν φανερώνουν αυταρέσκεια και θέλει να έχει την αποκλειστικότητα στο ενδιαφέρον των άλλων. Η κατάσταση της έκτασης του είναι πολύ γνώριμη. Βιώνει τις παραστάσεις με συναισθηματική ένταση, αντίθετα προς τον εσωστρεφή διανοητικό που τις βιώνει σε βάθος. Θέλει να υπερέχει και να άρχει σε αντικείμενα, περιβάλλον και ανθρώπους. Έτσι συχνά εξελίσσεται σε φιλόδοξο, αρχομανή ή ακόμη τυραννικό. Παθολογική έκφραση των χαρακτηριστικών αυτών δημιουργούν νευρασθένεια και ψυχοπάθεια.

3. Ο εσωστρεφής αντιληπτικός (κατά αίσθηση) τύπος

Η ψυχική του διάθεση παρεμβαίνει έντονα στην πορεία που διανύει ο εξωτερικός ερεθισμός μέχρι να γίνει συναίσθηση και συναίσθημα. Έτσι το τελικό αίσθημα-αντίληψη είναι αυστηρά υποκειμενικά εφόσον ο εξωτερικός ερεθισμός χρωματίζεται έντονα από τις προδιαθέσεις, τις βαθύτερες παραστάσεις του και τις αρχετυπικές του εικόνες που λανθάνουν στο ασυνείδητο. Φαίνεται ήρεμος και αδιάφορος. Πραγματικά όμως είναι μαγεμένος από βαθιές εντυπώσεις του. Έχει συνήθως ανεπτυγμένο και συναίσθημα και διανόηση, οπότε δυσκολεύεται να εκφραστεί και να τον κατανοήσουν ή ακόμη να κατανοήσει ο ίδιος τον εαυτό του. Λύπη τον κυριεύει όταν ο εξωτερικός κόσμος αποκαλύπτεται διαφορετικός από τις δικές του αντικειμενικές εκτιμήσεις. Όταν αυτό επεκταθεί υπερβολικά γεννιούνται έμμονες ιδέες που οδηγούν σε ψυχασθένεια.

4. Ο εσωστρεφής ενορατικός τύπος

Συλλαμβάνει την αλήθεια πίσω από εικόνες και αντικείμενα με μεγάλη σαφήνεια. Έρχεται εύκολα σε επαφή και σύλληψη με αρχετυπικές εικόνες. Βλέπει βαθιά στις ψυχές και προλέγει συχνά τα μέλλοντα. Απεχθάνεται την πραγματικότητα όπως έχει και την αποφεύγει. Φαίνεται να είναι απών, το βλέμμα του προσηλωμένο σε κάτι μελλοντικό και άσχετο με τον αισθητό κόσμο. Υπερβολική ένταση των χαρακτηριστικών αυτών κυριεύουν την συνείδηση με ενορατικές εσωτερικές εικόνες, έμμονα αισθήματα και οδηγούν σε νεύρωση (υποχονδρία), έμμονες δεσμεύσεις, προσκόλληση σε ορισμένα γεγονότα ή πράγματα, υπερευαισθησία των αισθητηρίων κ.λπ.

Επίλογος

Ο άνθρωπος γεννιέται με κάποια τάση προς ένα των οκτώ ανθρώπινων τύπων κατά Γιούνγκ ή με κάποιους συνδυασμούς των τάσεων αυτών. Η τάση αυτή είναι το εργαλείο της ψυχικής ζωής του ατόμου, αλλά ταυτόχρονα και το μέσο καταστροφής του αν το χρησιμοποιήσει μονομερώς. Για αυτό πάντα χρειάζεται το συμπλήρωμα αυτής της τάσης με την αντιρροπική και συμπληρωματική της ώστε το άτομο να είναι ισορροπημένο και υγιές.

Βέβαια στην εποχή του Γιούνγκ και σήμερα πολύ περισσότερο βλέπουμε τον κόσμο γεμάτο νευρώσεις και ψυχασθένειες, λόγω του μονομερούς τρόπου ζωής. Ο ίδιος ο πολιτισμός καταστρέφεται από τις νευρώσεις, την ψυχασθένεια και την τρέλα του.

Εμείς εκπλησσόμαστε για το «ολιστικό» και «δυναμικά αλληλοεπηρεαζόμενο» περιβάλλον που μας φανερώνει ο Γιούνγκ μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, αλλά και στις σχέσεις της με τον κόσμο και την φύση. Το μόνο που μπορούμε να πούμε για τον μεγάλο αυτό σοφό της αρχής του αιώνα μας (μάλλον του μεγαλύτερου μέρους του εφόσον πριν το 1900 και μέχρι το 1961 που πέθανε εργάστηκε εντατικά κι ακούραστα) είναι πως ΗΡΘΕ ΠΡΟΩΡΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ.

Θα τελειώσουμε την εργασία αυτή με λίγα λόγια του καθηγητή Ε. Bohler για τον άνθρωπο Γιούνγκ:

«Με την τεράστια έκταση του έργου της ζωής του και την προσωπική επίδραση που πήγασε από τον Γιούνγκ σαν άνθρωπο και σαν ερευνητή, μόλις που μπορεί να υπολογίσει ο αμύητος τι σημαίνει αυτό, δηλαδή ότι, μπροστά στο πλήθος των ιδεών που τον κατέκλυσαν, διαφύλαξε το επιστημονικό του ήθος, ότι παρέμεινε ο ανεξάρτητος, ο νηφάλιος, ότι διαφύλαξε την αλήθεια σαν κάτι αιωρούμενο και όχι τελειωμένο, σαν κάτι δυναμικό, πανάρχαιο και αιώνια νέο. Σε αυτά ακριβώς βρίσκεται η μοναδικότητα της προσωπικότητάς του στην εποχή της φτηνής προπαγάνδας και της απλής σκέψης του συστήματος.»

Οι φρουροί του συστήματος

Η αποτίναξη τής παράδοσης ως απαραίτητη προϋπόθεση για την απελευθέρωση τού ανθρώπου.

Πώς αντιδρούν οι ίδιοι οι δούλοι – δέσμιοι τού Συστήματος, που είναι και οι καλύτεροι φρουροί του

Η δημιουργία ενός φρουρού ξεκινά από νηπιακή ηλικία. Οι φρουροί δεν είναι κάποια σέχτα ή μια μικρή ομάδα μυημένων και εκλεκτών. Δεν έχει σημασία το φύλο. Άνδρας ή γυναίκα. Όλοι όσοι είναι μέλη των κοινωνιών, που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, είναι φρουροί.

Το έδαφος είναι πρόσφορο, λόγω τής μιμητικής ικανότητας τού ανθρώπου, μα και τού φόβου του απέναντι στην απομόνωση τής διαφορετικότητας. Μεγαλώνει μαθαίνοντας να φοβάται το να είναι διαφορετικός. Πρέπει να είναι όμοιος! Αλλιώς…

Ψυχολογικός πόλεμος. Απειλή, η οποία αιωρείται χωρίς περιγραφή, είναι χειρότερη από την χειρότερη απειλή, η οποία λέγεται. Έτσι τού λένε. Με όλους τους τρόπους, σε όλους τους τόνους.

Από νήπιο ο άνθρωπος μαθαίνει από τον ίδιους του τους γεννήτορες να είναι πιστός θρησκευτικών ομάδων, ακόλουθος πολιτικών ομάδων, οπαδός ποδοσφαιρικών ομάδων, οιονεί ήρωας τής όποιας πατρίδας του και των, κατά καιρούς, συμμάχων αυτής. Υπερασπιστής λοιπόν, όλων αυτών πολλές φορές μέχρι θανάτου (τού δικού του, εννοείται). Και το μαθαίνει καλά.

Οι ίδιοι οι γεννήτορές του, που διατείνονται πως τον αγαπούν, ξοδεύουν ένα σωρό χρήματα για τη σίτισή του, για την εκπαίδευσή του, για τη διασκέδασή του, από την άλλη πλευρά το μαθαίνουν να μην εκτιμά καθόλου την, τόσο πολυέξοδη και «ακριβή» γι΄ αυτούς, ζωή του. Το προτρέπουν να την προσφέρει χωρίς ερωτήσεις στις ιδέες, που είναι και οι ίδιοι ακόλουθοι. Τον αγαπούν λοιπόν, υπό πολλούς όρους, κυρίως υπό τον εξής έναν: να γίνει ίδιος με αυτούς.

Η εκπαίδευση λειτουργεί επικουρικά συναινώντας στο έργο των γεννητόρων. O κοινωνικός περίγυρος, επίσης. Και γίνεται ένα πιστό αντίγραφο ιδεών, απόψεων. Τις περισσότερες φορές, τουλάχιστον. Συχνά θέλει την επιβεβαίωση των ανθρώπων που αγαπά, ακόμη και μ΄ ένα χαμόγελο. Κάνει ο,τιδήποτε γι΄ αυτό το χαμόγελο, αυτή την άτυπη επιβεβαίωση αποδοχής. Δέχεται τις απόψεις των άλλων. Τις κάνει δικές του. Αρκεί να τού επιβεβαιώσουν, πως το κατάλαβε καλά. Μεγαλώνοντας ένα παιδί, αρχίζει δειλά-δειλά να σκέφτεται μόνο του. Διαβάζει, διαφωνεί με τους υπόλοιπους, έχει άλλες ιδέες πιο φρέσκες πιο ανατρεπτικές ή απλώς διαφορετικές. Αυτή η φυσική ροπή τού ανθρώπου καταπνίγεται αμέσως και επαναληπτικά. Από όλους. Γονείς, δασκάλους, φίλους… οπότε το αποτέλεσμα στην ενήλικη πλέον ζωή του είναι αυτό, που «καμαρώνουμε» όλοι. Η ομοιογένεια.

Όταν λέμε, πως ένα παιδί είναι καλό, εννοούμε κατ΄ ουσίαν πως είναι υπάκουο. Μπράβο λοιπόν! Κατασκευάστηκε άλλος ένας υπάκουος πολίτης. Το παιδί μας. Κατ΄ εικόνα και ομοίωση με εμάς, που είμαστε κατ΄ εικόνα και ομοίωση με τους γεννήτορές μας και πάει (κ)λέ(αι)γοντας, διότι όπως υπακούει σε εμάς, έτσι θα υπακούσει και σε όλους τους «αρχηγούς» του, που εμείς το πείσαμε πως έχει.

Η παράδοση (εθνική, θρησκευτική, οικογενειακή κ.λπ.) αποτελεί μια από τις χειρότερες μορφές καταπίεσης, αλλοτρίωσης και χειραγώγησης τού ανθρώπου.

Η εφηβεία είναι μια υγιέστατη ηλικία, κατά την οποία ο νέος άνθρωπος αμφισβητεί τα διδαχθέντα. Επαναστατεί. Αναρωτιέται. Ολοκληρώνεται ως άνθρωπος επιθυμώντας να εδραιώσει τις δικές του απόψεις και φιλοσοφίες και με αυτές να πορευθεί στη ζωή του. Εν τέλει «τού περνάει», συμμορφώνεται.

Ασφαλώς και υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις. Λίγες βέβαια, δεδομένου, ότι ο άνθρωπος βάλλεται από όλες τις κατευθύνσεις και είναι θύμα γενικής πλύσης εγκεφάλου καταστέλλοντας τη διαφορετικότητα στις απόψεις και τις ιδέες του για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που στο τέλος κάνει κτήμα του τις απόψεις και τις ιδέες τού περίγυρού του.

Πόσο δύσκολο είναι για εκείνον, να γυρίσει πάλι στα νεανικά του χρόνια και να αρχίσει πάλι να αμφισβητεί τις διδαχθείσες ιδέες ψάχνοντας να βρει σωστότερες ή έστω διαφορετικές. Πολύ δύσκολο. Είναι τόσο δυνατή η επανάληψη τής διδασκαλίας. Όλοι τις γνωρίζουν και συμφωνούν, πως οι «αλήθειες» είναι αυτές, που όλοι λένε. Ούτε καν θυμάται ποιες ήταν οι ιδέες του λίγα χρόνια πριν, όταν επαναστατούσε γι΄ αυτές. Κανείς δεν τού τις έχει επαναλάβει, για να τις θυμάται.

Παραδείγματος χάριν θυμάται πάρα πολύ καλά τί του έμαθαν πως είχε συμβεί (είτε είναι αληθινό είτε όχι) στην ιστορία τής χώρας που ζει, 1.000 ή 2.000 χρόνια πριν, αλλά τού είναι αδύνατον να θυμηθεί τί σκεπτόταν 10, 20 ή 30 χρόνια πριν.

Λίγες λοιπόν είναι οι εξαιρέσεις. Και μάλιστα, οι άνθρωποι που αποφασίζουν να εξαιρέσουν εαυτόν από την ομάδα των φρουρών τού Συστήματος και να αρχίσουν να σκέπτονται μόνοι τους, γίνονται αμέσως στόχος των υπολοίπων, οι οποίοι με την σειρά τους έχουν υποστεί παρόμοια πλύση εγκεφάλου και έχουν απόλυτα εναρμονιστεί με τους υπολοίπους τής αγέλης.

Ποιος λοιπόν μπορεί να αναχαιτίσει καλύτερα ένα maverick, ένα μοσχάρι δηλαδή, που ξέφυγε από την αγέλη; (αμερικάνικος όρος).

Μονάχα η ίδια η αγέλη!

Αλλά μέχρι να φτάσουμε εκεί ας ξεκινήσουμε από την γέννηση τού εμπόλεμου τρόπον τινά, ταξιδιού ενός ανθρώπου, που, ως ενήλικας πλέον και κύριος τού εαυτού του, αποφασίζει να ψάξει για ο,τιδήποτε πέρα από τα περιορισμένα ιδεολογήματα τού συνόλου.

Εννοείται, πως το πλέον δύσκολο είναι να καταπνίξει τον ίδιο του το φόβο θέτοντας εαυτόν εκτός αγέλης. «Μήπως κάνω λάθος;» ή «τι ψάχνω να βρω;» ή «μήπως είναι κακό αυτό που κάνω;». Μόλις νικήσει λοιπόν τον φόβο του, παρουσιάζεται σχεδόν αμέσως ο επόμενος εχθρός του: ο «κατασκευασμένος» εαυτός του! Εδώ η μάχη είναι απίστευτα άγρια, αφού από την μία πλευρά είναι η πρώτη που δίνει, και από την άλλη, οι δύο αντίπαλοι βρίσκονται μέσα το ίδιο κεφάλι. Η μάχη αυτή μπορεί να διαρκέσει από μερικές ημέρες έως αρκετούς μήνες… ή μήπως χρόνια; Καθημερινές αψιμαχίες, πισωγυρίσματα, αναστολές… «ποιος από τους δύο αντιπάλους κάνει λάθος και ποιος όχι;». Στην καλύτερη περίπτωση αυτή η κατάσταση περνά και αρχίζει η κανονική έρευνα: «Ποιο απ΄ όσα γνωρίζω είναι ψέμα; Ποιο είναι λάθος; Όλα; Ποιος μού είπε πρώτος ψέματα; Για ποιο λόγο;» Ίσως και να θυμώνει, επειδή τον είχαν δεμένο σε ακατανόητα, βάσει λογικής, δεσμά και ψάχνει να βρει τους λόγους. «Κατά ποιο τρόπο είμαι χρήσιμος ως δεμένος; Σε ποιους; Σε όλους;» Περνούν χρόνια.

Μετά από χρόνια αναζήτησης φτάνει στις νέες του απόψεις. Τότε αρχίζει και κοιτάζει γύρω του. Τους οικείους του. Αυτούς που αγαπά ή που έμαθε να αγαπά και νομίζει πως τον αγαπούν δίχως όρους. Αρχίζει να τους λέει με χαρά, για αυτά που έχει ανακαλύψει γνωρίζοντας, πως υπάρχουν πολύ περισσότερα να βρει, αφού είναι ακόμη στην αρχή της αναζήτησής του, μα και ακόμη περισσότερα από αυτά, που τους έμαθαν να γνωρίζουν.

Η μεγαλύτερη μάχη, που μπορεί να δώσει ένας άνθρωπος στη ζωή του είναι η μάχη με τον ίδιο του τον εαυτό. Η μεγαλύτερη νίκη, είναι η νίκη επί τού εαυτού του, ενώ η μεγαλύτερη και χειρότερη ήττα, είναι η ήττα από τον ίδιο του τον εαυτό. («Το νικάν αυτόν εαυτόν πασών νικών πρώτη τε και αρίστη, το δε ηττάσθαι αυτόν υφ’ εαυτού πάντων αίσχιστόν τε άμα και κάκιστον», Πλάτων, «Νόμοι», Α΄ 626e).

Έδωσε μία μάχη με τον εαυτό του και νίκησε. Έδωσε άλλη μία μάχη με τις επιτηδευμένα λανθασμένες γνώσεις, που τον είχαν γεμίσει και νίκησε. Απέκτησε με κόπο, κόστος και μεγάλη προσπάθεια την αλήθεια του, ανακαλύπτει κάθε ημέρα που περνά καινούριες και είναι έτοιμος να μοιραστεί χαρούμενος όλη αυτήν την πνευματική κινητικότητα με αυτούς που αγαπά περιμένοντας -ίσως- άλλη μία επιβράβευση, άλλο ένα χαμόγελο.

Λάθος! Διότι εκεί ακριβώς βλέπει, πως πρέπει να δώσει κι άλλη μάχη. Μόνο, που δεν είναι προετοιμασμένος για πόλεμο αυτή την φορά και βρίσκεται μπροστά στην μεγαλύτερη έκπληξη: έχει απέναντί του αληθινούς αντιπάλους κι όχι τον εαυτό του. Δεν πιστεύει στα μάτια του: Θεωρείται εχθρός! Μαθαίνει λοιπόν, την μεγαλύτερη αλήθεια: Ποιος είπε, πως αυτοί που ένιωθε πιο κοντά του είναι διατεθειμένοι να παραμείνουν κοντά του, αφού δεν τους μοιάζει πια; Προσπαθούν να τον γυρίσουν πίσω, στην ομάδα τους. Με το καλό, με το άγριο ή με την ειρωνεία.

Νωρίτερα είπαμε, πως το νήπιο αγαπιέται υπό όρους. Ήλθε η ώρα να βρεθεί αντιμέτωπος με αυτούς τους όρους για πρώτη φορά στη ζωή του. Δύσκολο το μάθημα, που πρέπει να πάρει κανείς. Όμως, αφού έμαθε πλέον να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις, θα δώσει το κρεσέντο των μαχών του σε αυτήν εδώ την τελευταία. Αν νικήσει και σε ετούτη, γιατί το συναισθηματικό δέσιμο και η συνήθεια μεταξύ των ανθρώπων είναι μία ακόμη τροχοπέδη, τότε ο δρόμος για τις αναζητήσεις, που δεν τις φοβάται πια, επειδή δεν τις θεωρεί δικές του, είναι ανοιχτός. Είναι έτοιμος να νιώσει κάτι πρωτόγνωρο: Την αληθινή ευτυχία τού πορεύεσθαι με την καλύτερη δυνατή συντροφιά: τον εαυτό του. Αν καταφέρει να συναντήσει συνοδοιπόρο σε αυτήν την πορεία, ακόμη καλύτερα.

Ένα σωρό φληναφήματα κυκλοφορούν σχετικά με την αλληγορία τού Σπηλαίου τού Πλάτωνα από θεωρητικούς τού εγχώριου ή/και διεθνούς Εξουσιασμού. Χριστιανοί απολογητές έφτασαν στην αθλιότητα να υποστηρίζουν μάλιστα, ότι το φως, που αντικρύζουν αυτοί, που βγήκαν έξω από τη σπηλιά, είναι η λάμψη τού Γιαχβέ!

Τα δεσμά, που κρατούν δεμένους τους ανθρώπους από τη γέννησή τους είναι η παράδοση, η ηθική, οι νόμοι τής κοινωνίας, στην οποία γεννήθηκαν. Την αποτίναξη των δεσμών τους αυτών -απαραίτητη προϋπόθεση για την ελευθερία τους- δεν τολμούν να την κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι, οι οποίοι προτιμούν να παραμένουν δέσμιοι κι επί πλέον αντιδρούν σε αυτούς, που την τολμούν.

Ο Πλάτων στην Πολιτεία του, το είχε περιγράψει όμορφα: Σε κάποια σπηλιά γεννιούνται άνθρωποι και μεγαλώνοντας μαθαίνουν να ζουν εκεί, δεμένοι ο ένας με τον άλλον στο ημίφως μη έχοντας τη δυνατότητα να κοιτάξουν προς το άνοιγμα τής σπηλιάς, προς το φως, απ΄ όπου περνούν άλλοι άνθρωποι, ίδιοι με αυτούς, που ζουν στο φως τού ήλιου.

Έχουν την δυνατότητα να κοιτάξουν μόνο τις σκιές που σχηματίζονται στον τοίχο και να ακούσουν τους αντίλαλους από τους έξω ήχους. Κάποιος περνά μόνος του, άλλος κρατώντας κάτι, άλλοι σε παρέες μιλώντας κ.λπ.. Οι σκιές τους μέσα στην σπηλιά σχηματίζουν τερατουργήματα, τα οποία κινούνται στον τοίχο τής σπηλιάς.

Οι άνθρωποι τής σπηλιάς μόνον αυτές τις σκιές γνωρίζουν. Καταβάλλοντας μεγάλη προσπάθεια, σωματική και ψυχολογική, μερικά μέλη τής δεμένης ομάδας, κόβουν τα δεσμά τους και αποφασίζουν να βγουν έξω από την σπηλιά. Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε την εσωτερική τους πάλη, την αγωνία τους, τον τρόμο τους, που αποφάσισαν να βγουν έξω και να αντιμετωπίσουν τις σκιές. Αντικρίζουν για πρώτη φορά τον εκτυφλωτικό ήλιο, που όμως τους ζεσταίνει. Συνηθίζουν τα μάτια τους στο φως αυτό κι αρχίζουν να διακρίνουν άλλους ανθρώπους. Οι σκιές μετατρέπονται σε ανθρώπους με σκιές, σαν τους ίδιους.

Γυρίζουν πίσω να πουν στους υπόλοιπους, πως δεν έχουν τίποτε να φοβούνται, πρέπει κι εκείνοι να σπάσουν τα δεσμά τους και να βγουν έξω. Ποιά είναι η αντίδραση των δεμένων; Στην αρχή τους λοιδορούν, ενώ όταν οι άλλοι συνεχίζουν να επιμένουν, τους απειλούν την ίδια τους την ζωή.

Οι ίδιοι οι δεμένοι είναι οι φρουροί τού Συστήματος.

Καλό ταξίδι…

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ: Δηλαδή τι έπρεπε να κάνω; Να μην πεθάνω;

Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος

Χάρων, Μένιππος και Ερμής

Χάρων: “Πλήρωσε τα ναύλα, καταραμένε!
Μένιππος: Φώναζε όσο θέλεις, Χάρωνα, αν αυτό σ’ αρέσει.
Χάρων: Πλήρωσε σου λέω, που σε μετέφερα.
Μένιππος: Δεν μπορείς να πάρεις από κάποιον που δεν έχει*.
Χάρων: Μα είναι δυνατόν να υπάρχει άνθρωπος χωρίς τον οβολό του;*
Μένιππος: Αν υπάρχει και κανένας άλλος, δεν ξέρω. Εγώ πάντως δεν έχω….

Χάρων: Μα τον Πλούτωνα, θα σε πνίξω αν δεν με πληρώσεις.
Μένιππος: Κι εγώ θα σου δώσω μία το κεφάλι, με το ξύλο που κρατάς, και θα στο σπάσω.
Χάρων: Δωρεάν δηλαδή έκανες τόσο ταξίδι;.
Μένιππος: Να σε πληρώσει ο Ερμής. Αυτός με παρέδωσε σε σένα.
Ερμής: Μα τον Δία, είμαι για κλάματα, αν πρόκειται να πληρώνω κι από πάνω, για τους νεκρούς.
Χάρων: Δεν θα σ’ αφήσω να φύγεις.
Μένιππος: Τότε, τράβα τη βάρκα έξω στη στεριά και περίμενε. Αλλά πώς θα πληρωθείς αφού δεν έχω μία;
Χάρων: Καλά, κι εσύ δεν γνώριζες ότι έπρεπε να ταξιδέψεις και να πληρώσεις το εισιτήριο;
Μένιππος: Φυσικά και το γνώριζα, αλλά δεν είχα. Δηλαδή τι έπρεπε να κάνω; Να μην πεθάνω;
Χάρων: Δηλαδή θα είσαι ο μοναδικός που θα καυχιέται ότι ταξίδεψε δωρεάν;
Μένιππος: Ε, όχι και δωρεάν, φίλτατε. Γιατί και νερά έβγαλα απ’ τη βάρκα και κουπί τράβηξα. Άσε, που ήμουν ο μόνος απ’ τους επιβάτες που δεν έκλαιγε.
Χάρων: Αυτά δεν ενδιαφέρουν τον βαρκάρη. Πλήρωσε τον οβολό σου, γιατί δεν γίνεται διαφορετικά.
Μένιππος: Αν δεν γίνεται διαφορετικά, τότε πήγαινέ με πάλι στη ζωή.
Χάρων: Πολύ έξυπνος είσαι. Για να με σπάσει μετά στο ξύλο ο Αιακός;
Μένιππος: Ε, τότε λοιπόν, άφησέ με ήσυχο.
Χάρων: Για δείξε μου τι έχεις μέσα στο σακούλι σου.
Μένιππος: Λούπινα*, αν τα θέλεις, και «δείπνο της Εκάτης»*
Χάρων: Ερμή, από πού τον έφερες αυτόν τον σκύλο; Και τι δεν έλεγε στο ταξίδι. Γελούσε σε βάρος των επιβατών και τους κορόιδευε. Κι ενώ όλοι έσκουζαν από το κλάμα, αυτός τραγουδούσε.
Ερμής: Δεν ήξερες, Χάρωνα, ποιόν άνθρωπο μετέφερες με τη βάρκα σου; Έναν άνθρωπο, αληθινά ελεύθερο, που δεν τον νοιάζει τίποτα. Αυτός είναι ο Μένιππος.
Χάρων: Αν σε πιάσω άλλη φορά…
Μένιππος: Αν με πιάσεις, αγαπητέ. Γιατί, δεύτερη φορά δεν γίνεται να με πιάσεις.”

Λουκιανός, Νεκρικοί διάλογοι

------------------

* «Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος».
* Ο οβολός, ήταν αρχαίο ελληνικό νόμισμα μικρής αξίας. Κατά την αρχαιότητα, έβαζαν κάτω από τη γλώσσα του νεκρού, έναν οβολό για να «πληρώσει» τα ναύλα στον Χάρωνα, ο οποίος θα τον μετέφερε στον Άδη με την βάρκα του.
* Τα λούπινα, ήταν όσπρια. Από τις πιο συνηθισμένες τροφές των φτωχών.
* Την τελευταία μέρα κάθε μήνα, οι εύποροι συνήθιζαν να εξαγνίζουν τις οικίες τους. Και όσα φαγητά υπήρχαν σ’ αυτές, πριν τον καθαρμό τα έβγαζαν στα σταυροδρόμια, και τα εναπόθεταν στις βάσεις των αγαλμάτων της θεάς Εκάτης που υπήρχαν σ’ αυτά. Οι δε φτωχοί, τους οποίους η πείνα καθιστούσε λιγότερο δεισιδαίμονες, έκλεβαν τα φαγητά αυτά, τα οποία ονομάζονταν «δείπνα της Εκάτης».

Είστε περισσότερο γενναίοι άνθρωποι απ’ όσο νομίζετε

Όλοι είναι θαρραλέοι με τον δικό τους τρόπο.

Όλοι μας είχαμε να ξεπεράσουμε δυσκολίες. Γιορτάστε τη γενναιότητά σας!

Οι γενναίοι άνθρωποι δεν γίνονται πάντα πρωτοσέλιδα. Ο κόσμος είναι γεμάτος από ανώνυμους ήρωες και άγνωστα άτομα τα οποία ενεργούν με μυστικότητα και ξεπερνούν τις αντιξοότητες.

Όλοι θαυμάζουν κάποιον επειδή αντιμετώπισε με ευκολία μία τραυματική εμπειρία, ξεπέρασε κάποια ασθένεια ή απώλεια, χωρισμό ή ατύχημα.

Είναι πιθανό πως και εσείς οι ίδιοι μπορεί να περάσατε πρόσφατα κάποιο αντίστοιχο γεγονός.

Ανεξάρτητα από το τι συνέβη, μαζέψατε τα κομμάτια σας και χτίσατε ξανά τον εαυτό σας λίγο-λίγο, μέρα με τη μέρα. Αντιμετωπίσατε με ελπίδα και θάρρος κάθε πρόβλημα.

Όσα μάθατε από εκείνες τις στιγμές δεν έρχεται πάντα ως γνώση από κάποιο βιβλίο ή κάποιο μάθημα για την προσωπική ωρίμανση.

Υπάρχει ένα είδος γνώσης το οποίο αποκτάται με την εμπειρία χωρίς επιλογή.

Ας μιλήσουμε λίγο παραπάνω γι’ αυτό.

Είστε περισσότερο γενναίοι άνθρωποι απ’ όσο νομίζετε

Ο εγκέφαλος αντιστέκεται στις αλλαγές. Δεν εκτιμά τα απρόβλεπτα γεγονότα ή τις ξαφνικές αλλαγές στο πώς βλέπουμε τα πράγματα.

Ίσως σας φανεί δύσκολο να το πιστέψετε, αλλά υπάρχει πληθώρα ψυχολογικών εργαλείων που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες.

Το φυσικό σας ένστικτο θα διασφαλίσει την επιβίωσή σας. Γι’ αυτό ακόμη και όταν τα αρνητικά συναισθήματα απειλούν να σας καταβάλουν, η εσωτερική σας πυξίδα θα σας ωθήσει και θα σας οδηγήσει στο μονοπάτι της ανάρρωσης.

Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν επιτρέπετε πάντα στον εαυτό σας να είναι ευάλωτος.

Το να πληγωθείτε, να απογοητευτείτε ή να σας διαλύσει μια απώλεια ή προδοσία μπορεί να σας κάνει να αισθανθείτε αδύναμοι ή πως δεν έχετε τη δύναμη να ανταπεξέλθετε.

Θα θέλαμε, ωστόσο, να ξεκαθαρίσουμε κάτι: θα πρέπει να αγκαλιάσετε τη νέα σας ευπάθεια για να γίνετε πιο δυνατοί.

Η αποδοχή του συμβάντος και του τωρινού πόνου είναι σημαντικό κομμάτι για την ενθάρρυνση της μελλοντική σας επούλωσης.

Από την άλλη, όσοι αντιστέκονται θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να ξεπεράσουν τις δοκιμασίες.

Χτίστε ξανά τον εαυτό σας, μια διαδικασία που χρειάζεται κάτι παραπάνω από χρόνο

Παρά τη δημοφιλή πεποίθηση, ο χρόνος από μόνος του δεν μπορεί να τα γιατρέψει όλα. Στην πραγματικότητα ο πόνος μπορεί, κάποιες φορές, να οδηγήσει σε πιο έντονο πόνο ή σε συναισθηματικές διαταραχές.

Η αληθινή επούλωση έρχεται με το κουράγιο για την αποδοχή, τη συγχώρεση και τη θέληση για ευτυχία.

Ο χρόνος δεν θα λύσει τα προβλήματά σας, ούτε θα δράσει ως ηρεμιστικό για τα βάσανα.

Είναι η ίδια σας η συμπεριφορά εκείνη που θα σας επιτρέψει να καταλάβετε ότι δεν μπορείτε να ξεχάσετε ποτέ ορισμένα πράγματα.

Όμως, μπορείτε να ζήσετε με αυτά επειδή επιτρέπετε στον εαυτό σας να προχωρήσει ανεξάρτητα από ό,τι συνέβη.

Το πέρασμα του χρόνου μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά για όσους αποφασίσουν να ανοιχτούν ξανά στον κόσμο, ανεξάρτητα από τις εσωτερικές τους πληγές, εφόσον έχουν μάθει περισσότερα για το τι έχει συμβεί.

Υπάρχουν μάχες που πρέπει να δώσετε μόνοι σας

Όταν ξεπερνάτε οποιοδήποτε είδος δύσκολης κατάστασης, θα χρειαστείτε την κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη των αγαπημένων σας ανθρώπων.

Ωστόσο, εσείς είστε εκείνοι που πρέπει να κάνετε το πρώτο βήμα. Σε εσάς έγκειται η εύρεση της θέλησης να φροντίσετε τον εαυτό σας. Το αξίζετε να θέσετε τα πράγματα σε κίνηση για να αλλάξετε προς το καλύτερο.

Ίσως ακούγεται σκληρό και αποκαρδιωτικό, αλλά το ξεπέρασμα της κατάθλιψης, της απώλειας ή της προδοσίας είναι μια πράξη μοναχική, μια διεργασία που φέρει ένα μονάχα όνομα: το δικό σας.

Κανείς δεν θα κλάψει στη θέση σας, κανείς δεν μπορεί να σας δώσει τη δύναμη να σηκώνεστε κάθε μέρα και να αλλάζετε τις συνήθειές σας.

Μπορούν να σας ενθαρρύνουν και να σας καθοδηγήσουν, η ευθύνη όμως θα είναι πάντοτε δική σας.

Οι αντιξοότητες σας διδάσκουν, αλλά η ζωή δεν είναι βάσανο, είναι η αναζήτηση της ευτυχίας

Κάτι άλλο σύνηθες είναι να σκέφτεστε ότι «όποιος δεν βασανίστηκε, δεν έμαθε να ζει» ή «για να είστε πάντα ευτυχισμένοι, πρέπει πρώτα να ξεπεράσετε τις αντιξοότητες».

Κανένα από τα δύο δεν είναι αλήθεια. Τα βάσανα δεν είναι υποχρεωτικά. Για την ακρίβεια, κανείς δε θα έπρεπε να βιώνει τραυματικές εμπειρίες για να ανακαλύψει την ευτυχία.

Ο καθένας έχει τη δική του ιστορία, το μοναδικό και εξαιρετικό σημείο αναφοράς από το οποίο αντλείται η σοφία και η προσωπική του ουσία.

Είμαστε όλοι μας γενναίοι άνθρωποι, ο καθένας με τον τρόπο του.

Είμαστε όλοι τυχεροί που βρήκαμε το μονοπάτι το οποίο μας βοήθησε να ξεπεράσουμε τις δύσκολες στιγμές και να παραχωρήσουμε τη θέση μας σε αυτό που είμαστε τώρα: ένα άτομο πιο δυνατό, πιο συγκεντρωμένο, πιο ευτυχισμένο και πιο ώριμο.

Ζωή σημαίνει να μαθαίνεις, σε στιγμές ηρεμίας και ευτυχίας.

Το σημαντικότερο είναι να αισθάνεστε περήφανοι για όσα έχετε καταφέρει.

Η διαφορά της ελευθερίας με την αυθαιρεσία

Ο νόμος και η αρετή

Από την ώρα που οι αρχές και οι κανόνες, τα παραγγέλματα και οι εντολές μας έρχονται απ’ έξω και οι κυρώσεις, θετικές ή αρνητικές, έπαινος ή ψόγος, αμοιβή ή ποινή επιβάλλονται πάλι απ’ έξω, από την ώρα που δεν κρίναμε εμείς και δεν αναδεχτήκαμε εμείς ολόκληρο το βάρος της εκλογής και της πράξης μας, δεν επήραμε μόνοι και ακέραια την απόφασή μας, η ευθύνη μας είναι περιορισμένη. Άλλο αν είναι και για το θετό Δίκαιο η ευθύνη μας στην περίπτωση αυτή πλήρης ή όχι. Εγώ μιλώ για την ηθική ευθύνη. Πλήρης είναι η ευθύνη μόνο στις πράξεις της αυτόνομης βούλησης. Πλήρως υπεύθυνος είμαι κατά το μέτρο που η πράξη είναι δική μου, κατά το μέτρο που η πράξη απέρρευσε από μένα τον ίδιο. Όσο δεν είναι δική μου με το νόημα αυτό, άλλο τόσο δεν υπέχω κι εγώ την πλήρη ευθύνη για τη σύλληψη και την εκτέλεσή της.

Ελευθερία όμως ηθική δεν θα πει αυθαιρεσία. Να μια παρεξήγηση που πρέπει να την αποφύγουμε. Άλλο ελευθερία και άλλο αναρχία. Επομένως και η ηθική αυτονομία αντιδιαστέλλεται ριζικά και σαφώς προς την αυθαιρεσία. Αυθαίρετη είναι η αναρχούμενη, όχι η ελεύθερη βούληση. Αυτονομούμενη είναι η βούληση που προστάζεται από το δικό της νόμο, όχι εκείνη που δεν αναγνωρίζει κανένα νόμο. Τέτοια είναι η αυθαίρετη, η αναρχούμενη βούληση. Η αυτονομούμενη βούληση ενεργεί σύμφωνα με τη δική της αξιοθεσία, με τη δική της ιεράρχηση των αξιών, πέρα από κάθε δέσμευση. Ενεργεί πέρα από κάθε δέσμευση, εκτός από μία. Όλες τις άλλες δεσμεύσεις μπορεί να τις αγνοήσει. Να τις καταλύσει. Μιαν όμως δέσμευση δεν μπορεί η αυτονομούμενη βούληση να την αρνηθεί ή να την αναιρέσει: τον αυτοσεβασμό. Να η διαφορά μεταξύ της αυθαίρετης και της ελεύθερης βούλησης. Η αυθαίρετη βούληση δεν πειθαρχεί πουθενά, δεν σέβεται κανένα νόμο, και κατά τούτο ακριβώς είναι αυθαίρετη ότι δεν πειθαρχεί στον εαυτό της. Δεν έχει καμιά δυσκολία να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Ή να μη σας δώσει κανένα λόγο. «Έκανα άλλοτε έτσι, αυτό τώρα το κάνω αλλιώς». Γιατί; «Γιατί έτσι θέλω». Ούτε αυτοσεβασμός, ούτε αυτοπειθαρχία. Ελευθερία όμως δεν θα πει να ενεργείς από καπρίτσιο ή ελεύθερα. Ελευθερία θα πει να ενεργείς από σεβασμό προς ένα νόμο που έχεις δώσει ο ίδιος στον εαυτό σου και να αισθάνεσαι την υποχρέωση πρώτος εσύ να τον τηρήσεις. Όχι κατά σύμπτωση. Όχι κατ’ εξαίρεση. Αλλά ως σταθερό και αμετακίνητο κανόνα βίου. Γι’ αυτό λέμε : ελεύθερη βούληση είναι εκείνη που δεν δεσμεύεται από τίποτα εκτός από τον ίδιο τον εαυτό της. Να σέβεται τον εαυτό της και να πειθαρχεί σ’ αυτόν είναι η αρχή της.

Η ΠΡΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ. Γιατί το να περιμένουμε χωρίς να κάνουμε τίποτα είναι μαρτύριο

Η προτίμηση της δράσης εκδηλώνεται κυρίως μπροστά σε μια πρωτόγνωρη συγκεχυμένη κατάσταση.

Η πλάνη αυτή παρατηρείται στα πιο μορφωμένα άτομα. ‘Ένας γιατρός έχει μπροστά του έναν ασθενή με συγκεχυμένα κλινικά συμπτώματα. Μην ξέροντας αν πρέπει να παρέμβει η όχι, δηλαδή να του γράψει ένα φάρμακο η να περιμένει, έχει την τάση να διαλέγει τη συνταγή, όχι για οικονομικούς λόγους, αλλά απλώς διότι παρακινείται από την προτίμηση της δράσης.

Από που προέρχεται αυτή η στάση μας; Την εποχή που οι άνθρωποι ήταν κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες η δράση ήταν πιο επικερδής από τη σκέψη. Η γρήγορη αντίδραση ήταν ζήτημα επιβίωσης. Και η σκέψη μπορούσε να αποβεί μοιραία. Όταν οι πρόγονοί μας έβλεπαν να ξεπροβάλλει στην άκρη του δάσους μια σιλουέτα που έμοιαζε πολύ με τίγρη με κοφτερά δόντια, δεν κάθονταν σε έναν βράχο, όπως ο Σκεπτόμενος του Ροντέν, για να στοχαστοὐν πάνω στην ταξινόμηση των ειδών. Το έβαζαν στα πόδια. Είμαστε όλοι απόγονοι αυτών των ανθρώπων, που αντιδρούσαν άμεσα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Όμως ο σημερινός μας κόσμος είναι τελείως διαφορετικός – ανταμείβει αυτούς που σκέφτονται δυο φορές προτού δράσουν. Μια επανεκπαίδευση που μας είναι πολύ επίπονη.

Δε λαμβάνετε καμία διάκριση, κανένα μετάλλιο, κανένα άγαλμα με το όνομά σας αν πάρετε τη σωστή απόφαση διαλέγοντας την αναμονή για το καλό της εταιρείας, του κράτους, της ανθρωπότητας. Αντιθέτως, αν δείξετε αποφασιστικότητα, δράσετε αμέσως και δείτε την κατάσταση να βελτιώνεται (ίσως εντελώς τυχαία), έχετε όλες τις πιθανότητες να δεχτείτε τιμές στην πλατεία του χωριού σας η να ανακηρυχτείτε «καλύτερος συνεργάτης της χρονιάς». Η κοινωνία προτιμά την απερίσκεπτη δράση από τη στοχαστική αναμονή.

Συμπέρασμα: Στις δύσκολες η πρωτόγνωρες καταστάσεις κινούμαστε από την παρόρμηση να κάνουμε κάτι, είτε συμβάλλουμε στη βελτίωση της κατάστασης είτε όχι. Έπειτα αισθανόμαστε πολύ καλύτερα, ακόμα κι αν δεν υπήρξε καμία βελτίωση. Συχνά, μάλιστα, η κατάσταση έχει χειροτερέψει. Με δυο λόγια, έχουμε την τάση να ενεργούμε πολύ γρήγορα και πολύ συχνά. Συνεπώς, αν είστε μέσα σε ομίχλη, μην κάνετε τίποτα προτού μπορέσετε να δείτε πιο καθαρά. Συγκρατηθείτε και μη δράσετε. «Όλη η ανθρώπινη δυστυχία προέρχεται από ένα και μοναδικό πράγμα, το ότι δεν ξέρουμε να μένουμε ήσυχοι σε ένα δωμάτιο» έγραφε ο Μπλάιζ Πασκάλ. Για τον ίδιο, το δωμάτιο αυτό ήταν το γραφείο του.

Ο ασπούδαχτος δεν είναι και αμόρφωτος

Οι άνθρωποι δεν παίρνουν «μορφή», δεν διαπλάθονται μόνο με την «εκπαίδευση» στα σχολεία. Ιδιωτικά μαθήματα, και μάλιστα πολύ αποτελεσματικά, παραδίδουν η οικογένεια, ο κοινωνικός κύκλος, το επάγγελμα, η αυτομόρφωοη, η συνάφεια, η εμπειρία και βέβαια τα ταξίδια· «αν δεν σπούδασες να ταξιδέψεις».

Αν και φράσεις όπως «εγώ έβγαλα το πανεπιστήμιο της ζωής», «εγώ είμαι κοινωνικά μορφωμένος» λέγονται με περισσή ευκολία, εντούτοις υπάρχουν κάτι μυαλωμένοι που δεν πέρασαν από τα θρανία, αλλά μεταβόλισαν τις εμπειρίες σε μια προσωπική φιλοσοφία και ευγένεια που κανένα εκπαιδευτικό ίδρυμα δεν μπορεί να προσφέρει. Κάτι θυμόσοφοι που σε αφήνουν άναυδο καθώς μέσα σε λίγες λέξεις συνοψίζουν με ζηλευτή αμεσότητα και καθαρότητα λόγου νοήματα που άλλοι θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων απλώς για να τα θίξουν. Εκτός αυτού, η συλλογικότητα των ασπούδαχτων έχει δώσει έργα τέχνης πολύ υψηλής ποιότητας. Μεγάλοι τεχνίτες ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, αλλά η ποίηση του δημοτικού τραγουδιού είναι απλησίαστη- μορφές ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις, αλλά τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» την έγραψε ο Τσιτσάνης.

Η κοινωνική προκατάληψη χρεώνει εντελώς άδικα την έλλειψη μυαλού σχεδόν αποκλειστικά σε όσους δεν αξιώθηκαν κάποιο χαρτί σπουδών- ο αγράμματος είναι «κούτσουρο», «στουρνάρι» και «ξύλο απελέκητο». Στον εγγράμματο, πάλι, μπορεί να καταλογιστεί οποιοδήποτε άλλο κουσούρι, αλλά ανόητος δεν θεωρείται επουδενί- οι τίτλοι σπουδών και το κύρος της κοινωνικής θέσης που του εξασφαλίζουν θαμπώνουν τον αδαή περί αυτά και δύσκολα διακρίνει τον χάχα πίσω τους. Η ασυλία του σπουδαγμένου είναι κατοχυρωμένη: ο μπαϊλντισμένος σερβιτόρος που μπέρδεψε την παραγγελία κατατάσσεται αυτομάτως στα ζωντόβολα, ενώ ο σοβαροφανής γιατρός που έβγαλε λάθος διάγνωση όχι- το πολύ να ψιθυρίσουν ότι «δεν είναι καλός γιατρός».

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣ ΠΑΝΤΑΙΝΕΤΟΝ

ΔΗΜ 37.17–20

Το ανυπόστατο της αγωγής του αντιδίκου

Καθώς έπρεπε να αντιμετωπίσει το δεδικασμένο της καταδίκης του συνεταίρου του, του Εύεργου, για τις ίδιες κατηγορίες (βλ. σχετικά και ΔΗΜ 37.1–3), ο ομιλητής εξιστόρησε στην ἀφήγησιν τα γεγονότα, προσπαθώντας να δείξει ότι η απόφαση σε εκείνη τη δίκη ήταν άδικη.

[17] Τὰ μὲν δὴ γεγενημένα, καὶ περὶ ὧν οἴσετε τὴν ψῆφον,
καὶ δι’ ἃ τὴν δίκην συκοφαντούμενος παρεγραψάμην μὴ
εἰσαγώγιμον εἶναι, ταῦτ’ ἐστιν, ὦ ἄνδρες δικασταί. παρα-
σχόμενος δὲ μάρτυρας οἳ παρῆσαν ἡνίκ’ ἀφιέμην ὑπὸ τούτου
καὶ ἀπηλλαττόμην, ὡς οὐκ εἰσαγώγιμος ἐκ τῶν νόμων ἐστὶν
ἡ δίκη, μετὰ ταῦτ’ ἐπιδείξω. Καί μοι λέγε ταύτην τὴν
μαρτυρίαν.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ.

Λέγε δή μοι καὶ τὴν τῶν ἐωνημένων μαρτυρίαν, ἵν’
εἰδῆθ’ ὅτι τούτου κελεύοντος αὔτ’ ἀπεδόμην οἷς οὗτος
ἐκέλευσεν.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ.

[18] Οὐ τοίνυν μόνον ἡμῖν εἰσιν οὗτοι μάρτυρες, ὡς ἀφείμεθα
καὶ νῦν συκοφαντούμεθα, ἀλλὰ καὶ Πανταίνετος αὐτός. ὅτε
γὰρ λαγχάνων Εὐέργῳ τὴν δίκην εἴασεν ἐμέ, τότ’ ἐμαρτύρει
[οὗτος] πρὸς ἔμ’ αὑτῷ μηδὲν ἔγκλημ’ ὑπόλοιπον εἶναι· οὐ
γὰρ ἂν δήπου, τῶν αὐτῶν ἀδικημάτων παρόντων, ἀμφοῖν δ’
ὁμοίως ἐγκαλῶν, τὸν μὲν εἴασεν τῷ δ’ ἐδικάζετο. ἀλλὰ μὴν
ὅτι γ’ οὐκ ἐῶσιν οἱ νόμοι περὶ τῶν οὕτω πραχθέντων πάλιν
λαγχάνειν, οἶμαι μὲν ὑμᾶς καὶ μηδὲν εἰπόντος ἐμοῦ γιγνώ-
σκειν· ὅμως δὲ λέγ’ αὐτοῖς καὶ τὸν νόμον τουτονί.

ΝΟΜΟΣ.

[19] Ἀκούετ’, ὦ ἄνδρες δικασταί, τοῦ νόμου λέγοντος ἄντι-
κρυς, ὧν ἂν ἀφῇ καὶ ἀπαλλάξῃ τις, μηκέτι τὰς δίκας εἶναι.
καὶ μὴν ὅτι γ’ ἀμφότερ’ ἐστὶ πεπραγμένα ταῦτα τούτῳ πρὸς
ἡμᾶς, ἠκούσατε τῶν μαρτυριῶν. ἁπάντων μὲν τοίνυν
τῶν ἐν τοῖς νόμοις ἀπειρημένων οὐ προσήκει δικάζεσθαι,
ἥκιστα δὲ τούτων. ἃ μὲν γὰρ τὸ δημόσιον πέπρακεν, ἔχοι
τις ἂν εἰπεῖν ὡς ἀδίκως οὐ προσήκοντα πέπρακεν· [20] καὶ περὶ
ὧν ἔγνω τὸ δικαστήριον, ἔστιν εἰπεῖν ὡς ἐξαπατηθὲν τοῦτ’
ἐποίησεν, καὶ περὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐν τῷ νόμῳ καθ’ ἑκάστου
γένοιτ’ ἄν τις εἰκότως λόγος. ἃ δ’ αὐτὸς ἐπείσθη καὶ
ἀφῆκεν, οὐκ ἔνι δήπουθεν εἰπεῖν οὐδ’ αὑτὸν αἰτιάσασθαι, ὡς
οὐ δικαίως ταῦτ’ ἐποίησεν. οἱ μὲν οὖν παρά τι τῶν ἄλλων
τούτων δικαζόμενοι τοῖς ὑφ’ ἑτέρων δικαίοις ὡρισμένοις οὐκ
ἐμμένουσιν, ὁ δ’ ὧν ἂν ἀφῇ πάλιν λαγχάνων τοῖς ὑφ’
ἑαυτοῦ. διὸ πάντων μάλιστ’ ἄξιον τούτοις χαλεπαίνειν.

***

Αυτά είναι λοιπόν, δικαστές, τα γεγονότα για τα οποία θα αποφασίσετε με την ψήφο σας και για τα οποία, επειδή συκοφαντούμαι, κατέθεσα ένσταση ότι η αγωγή του δεν είναι νόμιμη. Στη συνέχεια, αφού παρουσιάσω μάρτυρες, οι οποίοι ήταν παρόντες όταν αναγνωρίστηκε η αθωότητά μου από αυτόν και απαλλάχθηκα από κάθε υποχρέωση απέναντί του, θα αποδείξω ότι η αγωγή του είναι παράνομη. Διάβασε, σε παρακαλώ, αυτή τη μαρτυρία.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Διάβασε, σε παρακαλώ, και τη μαρτυρία των αγοραστών (του εργαστηρίου και των δούλων), για να βεβαιωθείτε ότι, κατόπιν εντολής του, τα πούλησα σε εκείνους που αυτός μου υπέδειξε.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Και δεν είναι μόνο αυτοί οι μάρτυρές μας που επιβεβαιώνουν ότι έχουμε απαλλαγεί από κάθε κατηγορία και τώρα συκοφαντούμαστε, αλλά και ο ίδιος ο Πανταίνετος. Γιατί, όταν κατά την αγωγή του σε βάρος του Εύεργου εμένα με άφησε έξω από την υπόθεση, τότε επιβεβαίωνε ότι δεν έχει καμιά κατηγορία σε βάρος μου. Γιατί βέβαια, αν υποθέσουμε ότι είχαμε κάνει τα ίδια αδικήματα και μας κατηγορούσε και τους δύο εξίσου, τότε ασφαλώς δεν θα άφηνε έξω από την υπόθεση τον έναν και θα έκανε αγωγή στον άλλον. Επιπλέον, ότι οι νόμοι δεν επιτρέπουν για υποθέσεις που έχουν διευθετηθεί με αυτόν τον τρόπο να κατατεθεί εκ νέου αγωγή, το γνωρίζετε, πιστεύω, ακόμη κι αν δεν σας το πω εγώ· ωστόσο, διάβασέ τους κι αυτόν εδώ τον νόμο.

ΝΟΜΟΣ

Ακούτε, δικαστές, τον νόμο ο οποίος ορίζει ρητά ότι, αν αναγνωρίσει κάποιος την αθωότητα του κατηγορουμένου και τον απαλλάξει, δεν μπορεί να γίνει περαιτέρω δίωξη. Επιπλέον, ότι και οι δύο αυτές ενέργειες έχουν γίνει από τον κατήγορο προς εμάς το ακούσατε από τους μάρτυρες. Σε όλες, λοιπόν, τις περιπτώσεις που οι νόμοι το απαγορεύουν δεν πρέπει να ασκεί κανείς δίωξη, και πολύ λιγότερο σε αυτή εδώ την περίπτωση. Γιατί, όσον αφορά στις πωλήσεις που διενεργούνται από το κράτος, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η πώληση ήταν άδικη ή ότι το κράτος πούλησε πράγματα που δεν του ανήκουν· και για τις αποφάσεις του δικαστηρίου, είναι δυνατόν κάποιος να πει ότι το δικαστήριο αποφάσισε άδικα, επειδή εξαπατήθηκε, και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που ο νόμος απαγορεύει την αγωγή θα μπορούσε για καθεμία να προβληθεί κάποια παρόμοια εύσχημη αντίρρηση. Από τη στιγμή όμως που αυτός ο ίδιος πείστηκε και με απάλλαξε από κάθε κατηγορία, δεν μπορεί ασφαλώς να πει τίποτε πλέον, ούτε να κατηγορήσει τον εαυτό του ότι δεν ενήργησε δίκαια. Άλλωστε, όσοι καταθέτουν αγωγή παραβιάζοντας κάποια άλλη από αυτές τις νομικές απαγορεύσεις, απλώς δεν τηρούν όσα οι άλλοι όρισαν ως δίκαια, όποιος όμως καταθέτει αγωγή με κατηγορίες για τις οποίες ο ίδιος είχε απαλλάξει τον κατηγορούμενο, αυτός δεν τηρεί όσα ο ίδιος όρισε ως δίκαια. Γι' αυτό πρέπει κυρίως με αυτούς να αγανακτείτε.