Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΘΟΥΚ 7.42.1–7.45.2

Άφιξη του Δημοσθένη στις Συρακούσες – Η νυκτομαχία στις Επιπολές

Μόλις έμαθαν οι Συρακούσιοι ότι πλησίαζαν οι αθηναϊκές ενισχύσεις, προσπάθησαν με νέα ναυμαχία να επιφέρουν αποφασιστικό πλήγμα στις δυνάμεις του Νικία. Η επικράτησή τους σε αυτήν τους τόνωσε το ηθικό και τους δημιούργησε την προσδοκία για νίκη και στην ξηρά.

[7.42.1] Καὶ οἱ μὲν ὡς ἐπιθησόμενοι κατ’ ἀμφότερα παρεσκευά-
ζοντο αὖθις, ἐν τούτῳ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων ἔχοντες
τὴν ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν βοήθειαν παραγίγνονται, ναῦς τε
τρεῖς καὶ ἑβδομήκοντα μάλιστα ξὺν ταῖς ξενικαῖς καὶ
ὁπλίτας περὶ πεντακισχιλίους ἑαυτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων,
ἀκοντιστάς τε βαρβάρους καὶ Ἕλληνας οὐκ ὀλίγους, καὶ
σφενδονήτας καὶ τοξότας καὶ τὴν ἄλλην παρασκευὴν
ἱκανήν. [7.42.2] καὶ τοῖς μὲν Συρακοσίοις καὶ ξυμμάχοις κατά-
πληξις ἐν τῷ αὐτίκα οὐκ ὀλίγη ἐγένετο, εἰ πέρας μηδὲν
ἔσται σφίσι τοῦ ἀπαλλαγῆναι τοῦ κινδύνου, ὁρῶντες οὔτε
διὰ τὴν Δεκέλειαν τειχιζομένην οὐδὲν ἧσσον στρατὸν ἴσον
καὶ παραπλήσιον τῷ προτέρῳ ἐπεληλυθότα τήν τε τῶν
Ἀθηναίων δύναμιν πανταχόσε πολλὴν φαινομένην· τῷ δὲ
προτέρῳ στρατεύματι τῶν Ἀθηναίων ὡς ἐκ κακῶν ῥώμη
τις ἐγεγένητο. [7.42.3] ὁ δὲ Δημοσθένης ἰδὼν ὡς εἶχε τὰ πράγματα
καὶ νομίσας οὐχ οἷόν τε εἶναι διατρίβειν οὐδὲ παθεῖν ὅπερ
ὁ Νικίας ἔπαθεν (ἀφικόμενος γὰρ τὸ πρῶτον ὁ Νικίας
φοβερός, ὡς οὐκ εὐθὺς προσέκειτο ταῖς Συρακούσαις, ἀλλ’
ἐν Κατάνῃ διεχείμαζεν, ὑπερώφθη τε καὶ ἔφθασεν αὐτὸν
ἐκ τῆς Πελοποννήσου στρατιᾷ ὁ Γύλιππος ἀφικόμενος, ἣν
οὐδ’ ἂν μετέπεμψαν οἱ Συρακόσιοι, εἰ ἐκεῖνος εὐθὺς ἐπέκειτο·
ἱκανοὶ γὰρ αὐτοὶ οἰόμενοι εἶναι ἅμα τ’ ἂν ἔμαθον ἥσσους
ὄντες καὶ ἀποτετειχισμένοι ἂν ἦσαν, ὥστε μηδ’ εἰ μετέ-
πεμψαν ἔτι ὁμοίως ἂν αὐτοὺς ὠφελεῖν), ταῦτα οὖν ἀνα-
σκοπῶν ὁ Δημοσθένης, καὶ γιγνώσκων ὅτι καὶ αὐτὸς ἐν τῷ
παρόντι τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ μάλιστα δεινότατός ἐστι τοῖς
ἐναντίοις, ἐβούλετο ὅτι τάχος ἀποχρήσασθαι τῇ παρούσῃ
τοῦ στρατεύματος ἐκπλήξει. [7.42.4] καὶ ὁρῶν τὸ παρατείχισμα
τῶν Συρακοσίων, ᾧ ἐκώλυσαν περιτειχίσαι σφᾶς τοὺς
Ἀθηναίους, ἁπλοῦν ὂν καί, εἰ κρατήσειέ τις τῶν τε Ἐπι-
πολῶν τῆς ἀναβάσεως καὶ αὖθις τοῦ ἐν αὐταῖς στρατοπέδου,
ῥᾳδίως ἂν αὐτὸ ληφθέν (οὐδὲ γὰρ ὑπομεῖναι ἂν σφᾶς
οὐδένα), ἠπείγετο ἐπιθέσθαι τῇ πείρᾳ, [7.42.5] καί οἱ ξυντομωτάτην
ἡγεῖτο διαπολέμησιν· ἢ γὰρ κατορθώσας ἕξειν Συρακούσας,
ἢ ἀπάξειν τὴν στρατιὰν καὶ οὐ τρίψεσθαι ἄλλως Ἀθηναίους
τε τοὺς ξυστρατευομένους καὶ τὴν ξύμπασαν πόλιν.

[7.42.6] Πρῶτον μὲν οὖν τήν τε γῆν ἐξελθόντες τῶν Συρακοσίων
ἔτεμον οἱ Ἀθηναῖοι περὶ τὸν Ἄναπον, καὶ τῷ στρατεύματι
ἐπεκράτουν ὥσπερ τὸ πρῶτον, τῷ τε πεζῷ καὶ ταῖς ναυσίν
(οὐδὲ γὰρ καθ’ ἕτερα οἱ Συρακόσιοι ἀντεπεξῇσαν ὅτι μὴ
τοῖς ἱππεῦσι καὶ ἀκοντισταῖς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου)· [7.43.1] ἔπειτα
μηχαναῖς ἔδοξε τῷ Δημοσθένει πρότερον ἀποπειρᾶσαι τοῦ
παρατειχίσματος. ὡς δὲ αὐτῷ προσαγαγόντι κατεκαύθησάν
τε ὑπὸ τῶν ἐναντίων ἀπὸ τοῦ τείχους ἀμυνομένων αἱ
μηχαναὶ καὶ τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ πολλαχῇ προσβάλλοντες
ἀπεκρούοντο, οὐκέτι ἐδόκει διατρίβειν, ἀλλὰ πείσας τόν τε
Νικίαν καὶ τοὺς ἄλλους ξυνάρχοντας, ὡς ἐπενόει, τὴν
ἐπιχείρησιν τῶν Ἐπιπολῶν ἐποιεῖτο. [7.43.2] καὶ ἡμέρας μὲν
ἀδύνατα ἐδόκει εἶναι λαθεῖν προσελθόντας τε καὶ ἀνα-
βάντας, παραγγείλας δὲ πέντε ἡμερῶν σιτία καὶ τοὺς
λιθολόγους καὶ τέκτονας πάντας λαβὼν καὶ ἄλλην παρα-
σκευὴν τοξευμάτων τε καὶ ὅσα ἔδει, ἢν κρατῶσι, τειχίζοντας
ἔχειν, αὐτὸς μὲν ἀπὸ πρώτου ὕπνου καὶ Εὐρυμέδων καὶ
Μένανδρος ἀναλαβὼν τὴν πᾶσαν στρατιὰν ἐχώρει πρὸς
τὰς Ἐπιπολάς, Νικίας δὲ ἐν τοῖς τείχεσιν ὑπελέλειπτο.
[7.43.3] καὶ ἐπειδὴ ἐγένοντο πρὸς αὐταῖς κατὰ τὸν Εὐρύηλον, ᾗπερ
καὶ ἡ προτέρα στρατιὰ τὸ πρῶτον ἀνέβη, λανθάνουσί τε
τοὺς φύλακας τῶν Συρακοσίων, καὶ προσβάντες τὸ τείχισμα
ὃ ἦν αὐτόθι τῶν Συρακοσίων αἱροῦσι καὶ ἄνδρας τῶν
φυλάκων ἀποκτείνουσιν. [7.43.4] οἱ δὲ πλείους διαφυγόντες εὐθὺς
πρὸς τὰ στρατόπεδα, ἃ ἦν ἐπὶ τῶν Ἐπιπολῶν τρία ἐν
προτειχίσμασιν, ἓν μὲν τῶν Συρακοσίων, ἓν δὲ τῶν ἄλλων
Σικελιωτῶν, ἓν δὲ τῶν ξυμμάχων, ἀγγέλλουσι τὴν ἔφοδον
καὶ τοῖς ἑξακοσίοις τῶν Συρακοσίων, οἳ καὶ πρῶτοι κατὰ
τοῦτο τὸ μέρος τῶν Ἐπιπολῶν φύλακες ἦσαν, ἔφραζον. [7.43.5] οἱ
δ’ ἐβοήθουν τ’ εὐθύς, καὶ αὐτοῖς ὁ Δημοσθένης καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι ἐντυχόντες ἀμυνομένους προθύμως ἔτρεψαν. καὶ
αὐτοὶ μὲν εὐθὺς ἐχώρουν ἐς τὸ πρόσθεν, ὅπως τῇ παρούσῃ
ὁρμῇ τοῦ περαίνεσθαι ὧν ἕνεκα ἦλθον μὴ βραδεῖς γένωνται·
ἄλλοι δὲ ἀπὸ τῆς πρώτης τὸ παρατείχισμα τῶν Συρακοσίων
οὐχ ὑπομενόντων τῶν φυλάκων ᾕρουν τε καὶ τὰς ἐπάλξεις
ἀπέσυρον. [7.43.6] οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι καὶ ὁ Γύλιπ-
πος καὶ οἱ μετ’ αὐτοῦ ἐβοήθουν ἐκ τῶν προτειχισμάτων,
καὶ ἀδοκήτου τοῦ τολμήματος σφίσιν ἐν νυκτὶ γενομένου
προσέβαλόν τε τοῖς Ἀθηναίοις ἐκπεπληγμένοι καὶ βια-
σθέντες ὑπ’ αὐτῶν τὸ πρῶτον ὑπεχώρησαν. [7.43.7] προϊόντων δὲ
τῶν Ἀθηναίων ἐν ἀταξίᾳ μᾶλλον ἤδη ὡς κεκρατηκότων καὶ
βουλομένων διὰ παντὸς τοῦ μήπω μεμαχημένου τῶν ἐναντίων
ὡς τάχιστα διελθεῖν, ἵνα μὴ ἀνέντων σφῶν τῆς ἐφόδου
αὖθις ξυστραφῶσιν, οἱ Βοιωτοὶ πρῶτοι αὐτοῖς ἀντέσχον καὶ
προσβαλόντες ἔτρεψάν τε καὶ ἐς φυγὴν κατέστησαν.

[7.44.1] Καὶ ἐνταῦθα ἤδη ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ ἀπορίᾳ ἐγίγνοντο
οἱ Ἀθηναῖοι, ἣν οὐδὲ πυθέσθαι ῥᾴδιον ἦν οὐδ’ ἀφ’ ἑτέρων
ὅτῳ τρόπῳ ἕκαστα ξυνηνέχθη. ἐν μὲν γὰρ ἡμέρᾳ σαφέ-
στερα μέν, ὅμως δὲ οὐδὲ ταῦτα οἱ παραγενόμενοι πάντα
πλὴν τὸ καθ’ ἑαυτὸν ἕκαστος μόλις οἶδεν· ἐν δὲ νυκτο-
μαχίᾳ, ἣ μόνη δὴ στρατοπέδων μεγάλων ἔν γε τῷδε τῷ πολέμῳ
ἐγένετο, πῶς ἄν τις σαφῶς τι ᾔδει; [7.44.2] ἦν μὲν γὰρ σελήνη
λαμπρά, ἑώρων δὲ οὕτως ἀλλήλους ὡς ἐν σελήνῃ εἰκὸς τὴν
μὲν ὄψιν τοῦ σώματος προορᾶν, τὴν δὲ γνῶσιν τοῦ οἰκείου
ἀπιστεῖσθαι. ὁπλῖται δὲ ἀμφοτέρων οὐκ ὀλίγοι ἐν στενο-
χωρίᾳ ἀνεστρέφοντο. [7.44.3] καὶ τῶν Ἀθηναίων οἱ μὲν ἤδη ἐνι-
κῶντο, οἱ δ’ ἔτι τῇ πρώτῃ ἐφόδῳ ἀήσσητοι ἐχώρουν. πολὺ
δὲ καὶ τοῦ ἄλλου στρατεύματος αὐτοῖς τὸ μὲν ἄρτι ἀνε-
βεβήκει, τὸ δ’ ἔτι προσανῄει, ὥστ’ οὐκ ἠπίσταντο πρὸς
ὅτι χρὴ χωρῆσαι. ἤδη γὰρ τὰ πρόσθεν τῆς τροπῆς
γεγενημένης ἐτετάρακτο πάντα καὶ χαλεπὰ ἦν ὑπὸ τῆς
βοῆς διαγνῶναι. [7.44.4] οἵ τε γὰρ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι
ὡς κρατοῦντες παρεκελεύοντό τε κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι,
ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι, καὶ ἅμα τοὺς
προσφερομένους ἐδέχοντο· οἵ τε Ἀθηναῖοι ἐζήτουν τε σφᾶς
αὐτοὺς καὶ πᾶν τὸ ἐξ ἐναντίας, καὶ εἰ φίλιον εἴη τῶν ἤδη
πάλιν φευγόντων, πολέμιον ἐνόμιζον, καὶ τοῖς ἐρωτήμασι
τοῦ ξυνθήματος πυκνοῖς χρώμενοι διὰ τὸ μὴ εἶναι ἄλλῳ τῳ
γνωρίσαι σφίσι τε αὐτοῖς θόρυβον πολὺν παρεῖχον ἅμα
πάντες ἐρωτῶντες καὶ τοῖς πολεμίοις σαφὲς αὐτὸ κατέστη-
σαν· [7.44.5] τὸ δ’ ἐκείνων οὐχ ὁμοίως ἠπίσταντο διὰ τὸ κρατοῦντας
αὐτοὺς καὶ μὴ διεσπασμένους ἧσσον ἀγνοεῖσθαι, ὥστ’ εἰ
μὲν ἐντύχοιέν τισι κρείσσους ὄντες τῶν πολεμίων, διέφευγον
αὐτοὺς ἅτε ἐκείνων ἐπιστάμενοι τὸ ξύνθημα, εἰ δ’ αὐτοὶ μὴ
ἀποκρίνοιντο, διεφθείροντο. [7.44.6] μέγιστον δὲ καὶ οὐχ ἥκιστα
ἔβλαψε καὶ ὁ παιανισμός· ἀπὸ γὰρ ἀμφοτέρων παραπλή-
σιος ὢν ἀπορίαν παρεῖχεν. οἵ τε γὰρ Ἀργεῖοι καὶ οἱ
Κερκυραῖοι καὶ ὅσον Δωρικὸν μετ’ Ἀθηναίων ἦν, ὁπότε
παιανίσειαν, φόβον παρεῖχε τοῖς Ἀθηναίοις, οἵ τε πολέμιοι
ὁμοίως. [7.44.7] ὥστε τέλος ξυμπεσόντες αὑτοῖς κατὰ πολλὰ τοῦ
στρατοπέδου, ἐπεὶ ἅπαξ ἐταράχθησαν, φίλοι τε φίλοις καὶ
πολῖται πολίταις, οὐ μόνον ἐς φόβον κατέστησαν, ἀλλὰ
καὶ ἐς χεῖρας ἀλλήλοις ἐλθόντες μόλις ἀπελύοντο. [7.44.8] καὶ
διωκόμενοι κατά τε τῶν κρημνῶν [οἱ] πολλοὶ ῥίπτοντες ἑαυ-
τοὺς ἀπώλλυντο, στενῆς οὔσης τῆς ἀπὸ τῶν Ἐπιπολῶν
πάλιν καταβάσεως, καὶ ἐπειδὴ ἐς τὸ ὁμαλὸν οἱ σῳζόμενοι
ἄνωθεν καταβαῖεν, οἱ μὲν πολλοὶ αὐτῶν καὶ ὅσοι ἦσαν τῶν
προτέρων στρατιωτῶν ἐμπειρίᾳ μᾶλλον τῆς χώρας ἐς τὸ
στρατόπεδον διεφύγγανον, οἱ δὲ ὕστερον ἥκοντες εἰσὶν οἳ
διαμαρτόντες τῶν ὁδῶν κατὰ τὴν χώραν ἐπλανήθησαν· οὕς,
ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο, οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων περιελά-
σαντες διέφθειραν.

[7.45.1] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Συρακόσιοι δύο τροπαῖα ἔστησαν,
ἐπί τε ταῖς Ἐπιπολαῖς ᾗ ἡ πρόσβασις καὶ κατὰ τὸ χωρίον
ᾗ οἱ Βοιωτοὶ πρῶτον ἀντέστησαν, οἱ δ’ Ἀθηναῖοι τοὺς νεκ-
ροὺς ὑποσπόνδους ἐκομίσαντο. [7.45.2] ἀπέθανον δὲ οὐκ ὀλίγοι
αὐτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων, ὅπλα μέντοι ἔτι πλείω ἢ κατὰ
τοὺς νεκροὺς ἐλήφθη· οἱ γὰρ κατὰ τῶν κρημνῶν βιασθέντες
ἅλλεσθαι ψιλοὶ [ἄνευ τῶν ἀσπίδων] οἱ μὲν ἀπώλλυντο, οἱ
δ’ ἐσώθησαν.

***
[7.42.1] Άρχισαν λοιπόν αμέσως να προετοιμάζονται με το σκοπό να επιτεθούν και πάλι και στα δυο.

Σ' αυτό το μεταξύ φτάνουν ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων φέρνοντας τις ενισχύσεις που είχανε στείλει οι Αθηναίοι, που συνολικά, μαζί με τα ξένα, έκαναν εβδομήντα τρία καράβια κι απάνω–κάτω πέντε χιλιάδες βαριά αρματωμένους στρατιώτες της Αθήνας και των συμμαχικών πόλεων καθώς και πολλούς ακοντιστές και σφεντονήτες και τοξότες, Έλληνες και ξένους, και αρκετά άλλα εφόδια, που έφταναν για όλο τo στράτευμα, καθώς και οπλισμό. [7.42.2] Και οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους τα έχασαν κυριολεχτικά μόλις τα είδαν αυτά· δε θα 'παιρνε λοιπόν ποτέ τέλος η προσπάθειά τους ν' απαλλαγούν απ' αυτόν τον κίντυνο; Γιατί έβλεπαν πως η επιχείρηση της Δεκέλειας δεν εμπόδισε νά 'ρθει ενάντιά τους στρατός ισάριθμος και παρόμοιος ως για την κατάρτισή του με το πρώτο εκστρατευτικό σώμα, και πως η δύναμη των Αθηναίων εμφανιζόταν προς όλες τις κατευθύνσεις μεγάλη. Το πρώτο στράτευμα πάλι, που μόλις είχε συνεφέρει κάπως από τις συμφορές του, πήρε τώρα καινούργια δύναμη και κουράγιο. [7.42.3] Ο Δημοσθένης λοιπόν, όταν έφτασε και είδε πώς ήταν η κατάσταση, θεώρησε πως δεν του επιτρεπόταν να χασομερήσει διόλου, ούτε να πάθει ό,τι έπαθε ο Νικίας, (γιατί όταν είχε φτάσει στην αρχή ο Νικίας, τον φοβήθηκαν πολύ οι αντίπαλοι, επειδή όμως δεν έκανε αμέσως επίθεση στις Συρακούσες, αλλά ξεχειμώνιασε στην Κατάνη, τον καταφρόνεσαν, και πρόκανε νά 'ρθει ο Γύλιππος με στρατό από την Πελοπόννησο, που δε θα είχαν καν στείλει να ζητήσουν οι Συρακούσιοι αν τους είχε χτυπήσει κατ' ευθεία εκείνος· γιατί ενώ πίστευαν στην αρχή πως είναι άξιοι ν' αντικρύσουνε μόνοι τους τούς Αθηναίους, θα είχαν τότε καταλάβει πως είναι κατώτεροι και θα βρίσκονταν αποκλεισμένοι με το τείχος των Αθηναίων, ώστε ακόμα κι αν έστελναν να ζητήσουν βοήθεια, δε θα τους ωφελούσε όσο τους είχε ωφελήσει τώρα)· καθώς λοιπόν αναστοχάζονταν αυτά ο Δημοσθένης, και ξέροντας πως κι αυτός ο ίδιος, την πρώτη εκείνη μέρα έσπερνε το μεγαλύτερο τρόμο στους εχτρούς, ήθελε να εκμεταλλευτεί όσο το δυνατό γρηγορότερα κι ως το ακρότατο όριο τη σημερινή ταραχή του στρατού τους. [7.42.4] Και βλέποντας πως το περιτείχισμα των Συρακουσίων, που μ' αυτό είχαν εμποδίσει τους Αθηναίους να συμπληρώσουν την κύκλωσή τους, ήτανε μονό τείχος, και πως αν γινόταν αυτός κύριος της ανηφοριάς προς τις Επιπολές, καθώς και του στρατοπέδου που είχαν εγκαταστήσει εκεί–πάνω, θα το κυρίευε εύκολα (γιατί δεν μπορούσε να κρατηθεί αν του γινόταν γερή έφοδος) βιαζόταν να επιχειρήσει την επίθεση, [7.42.5] και νόμιζε πως ο τρόπος αυτός θα 'δινε τέλος στον πόλεμο κ' ήταν ο πιο σύντομος· γιατί είτε, αν πετύχαινε, θα 'παιρνε τις Συρακούσες, ή θα 'φερνε πίσω στην Αθήνα ολόκληρο το εκστρατευτικό σώμα και δε θα χαλιόντανε σιγά–σιγά ούτε οι Αθηναίοι, που είχαν πάρει μέρος στην εκστρατεία, ούτε ολόκληρη η πολιτεία.

[7.42.6] Πρώτα λοιπόν, βγαίνοντας από το στρατόπεδο έκαναν επιδρομές οι Αθηναίοι και ρήμαξαν την ύπαιθρο των Συρακουσών γύρω στον Άναπο ποταμό και με το στρατό και τα καράβια τους έγιναν κύριοι του περίγυρου, όπως ήτανε στην αρχή (γιατί ούτε από τη στεριά ούτε από τη θάλασσα δε βγήκαν μπροστά να τους χτυπήσουν οι Συρακούσιοι, εξόν οι καβαλλάρηδες και οι ακοντιστές από το Ολυμπιείο).

[7.43.1] Δεύτερο, αποφάσισε ο Δημοσθένης να κάνει μια δοκιμαστική επίθεση στο τείχος με πολιορκητικές μηχανές. Όταν όμως τις πλησίασε στο τείχος, άρχισαν να τις καίνε οι εχτροί που αμύνονταν από κει–πάνω, και κάνοντας επίθεση, με τον υπόλοιπο στρατό από πολλές μεριές συγχρόνως, αποκρούστηκαν όλοι· τότε πια σχημάτισε τη γνώμη ο Δημοσθένης πως δεν έπρεπε να χάνουν πια τον καιρό τους, αλλ' αφού έπεισε και το Νικία και τους άλλους επιτελικούς του στρατού, ανέλαβαν όλοι την επίθεση ενάντια στις ίδιες τις Επιπολές. [7.43.2] Και πίστευε βέβαια πως με το φως της ημέρας ήταν αδύνατο να μην τους πάρουν είδηση ενώ πλησίαζαν κι ανέβαιναν· γι' αυτό παράγγειλε πέντε μερών τρόφιμα, και παίρνοντας μαζί του τους χτίστες και τους πετροπελεκητές κι όσην εξάρτυση θα χρειαζόταν να 'χουνε μαζί τους για να χτίσουν τείχος αν νικήσουν, αυτός ο ίδιος, μαζί με τον Ευρυμέδοντα και τον Μένανδρο ξεκίνησε με ολόκληρο το στρατό μετά την πρώτη νυχτερινή βάρδια και προχώρησε προς τις Επιπολές· ο Νικίας όμως παραπόμεινε πίσω μέσα στα οχυρωμένα μέρη. [7.43.3] Κι όταν βρέθηκαν στις υπώρειες από την πλευρά του Ευρύηλου, απ' όπου είχε ανεβεί στην αρχή–αρχή και το προηγούμενο στράτευμα, χωρίς να τους πάρουν είδηση οι Συρακούσιοι, ανέβηκαν και κυρίεψαν το οχύρωμα των Συρακουσίων που ήταν εκεί, και σκότωσαν μερικούς από τους φρουρούς· [7.43.4] οι περισσότεροι τους, όμως, ξέφυγαν κ' έτρεξαν ίσα προς τα στρατόπεδα· και υπήρχαν τρία στρατόπεδα πάνω στις Επιπολές, ένα των Συρακουσίων, ένα των άλλων Σικελιωτών, κ' ένα των έξω συμμάχων· αυτοί έδωσαν την είδηση για την έφοδο, και το είπαν και στους εξακόσιους Συρακουσίους που φρουρούσαν μπροστά–μπροστά στο τμήμα αυτό των Επιπολών. [7.43.5] Αυτοί έτρεξαν ευθύς ν' αποκρούσουν την έφοδο, κι ο Δημοσθένης κ' οι Αθηναίοι έπεσαν απάνω τους ενώ αμύνονταν παλληκαρίσια, και τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν. Κ' οι Αθηναίοι προχώρησαν αμέσως και γρήγορα για να μη χαλαρώσει η ορμή τους, να ξετελειώσουν τους σκοπούς που γι' αυτούς είχαν έρθει· άλλοι πάλι από μιας αρχής όρμησαν προς το εγκάρσιο τείχος των Συρακουσίων, κ' επειδή οι φρουροί δεν μπόρεσαν ν' αντισταθούν στην έφοδό τους, το κυρίεψαν και γκρέμισαν τους πύργους. [7.43.6] Οι Συρακούσιοι τώρα κ' οι σύμμαχοί τους, κι ο Γύλιππος με τους δικούς του, έτρεξαν να ενισχύσουν την άμυνα από τα μπροστινά οχυρώματα· κ' επειδή τέτοιο τόλμημα τη νύχτα δεν το περίμεναν, ρίχτηκαν πάνω στους Αθηναίους σαστισμένοι και στην αρχή υποχώρησαν μπρος στην ορμή τους· [7.43.7] αλλά ενώ τώρα πια οι Αθηναίοι προχωρούσανε με σχετική ακαταστασία, με την ιδέα πως είχαν κι όλας νικήσει, και βιάζονταν να φτάσουν το γρηγορότερο στα εχτρικά τμήματα που δεν τα είχαν ακόμα πολεμήσει, για να μη μπορέσουν αυτοί να στραφούν και να συγκεντρωθούν ενάντιά τους, αν εχαλάρωναν την έφοδό τους, τους αντιστάθηκαν πρώτοι οι Βοιωτοί και κάνοντας αντεπίθεση, τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν και να το βάλουν στα πόδια.

[7.44.1] Από το σημείο αυτό έπεσαν οι Αθηναίοι σε μεγάλη ταραχή και αμηχανία, τόσο που δεν ήταν εύκολο να πληροφορηθεί κανείς με ποιον τρόπο έτυχε το κάθε τι από κανέναν από τα δύο μέρη. Γιατί με το φως της ημέρας φαίνονται βέβαια τα πράματα καθαρότερα, όμως ούτε κ' έτσι δεν τα ξέρουν όλα όσοι πήρανε μέρος σε μια μάχη, εξόν εκείνοι που στάθηκαν κοντά στο καθένα, κι αυτοί μόλις και μετά βίας· από μια μάχη όμως που έγινε τη νύχτα, κι αυτή ήταν η μόνη νυχτερινή σύγκρουση μεγάλων στρατοπέδων που στάθηκε σ' αυτόν τον πόλεμο, πώς θα μπορούσε κανείς να το μάθει καθαρά; [7.44.2] Γιατί έφεγγε βέβαια το φεγγάρι με λάμψη πολλή, έβλεπαν όμως ο ένας τον άλλον, όπως είναι φυσικό να βλέπουνε στο φεγγαρόφωτο, να διακρίνουνε δηλαδή το σχήμα του κορμιού από κάποιαν απόσταση, αλλά να μην είναι σίγουροι πως ξεχωρίζουν τα χαρακτηριστικά του. Και πολλοί στρατιώτες κι από τα δύο μέρη στριφογύριζαν και σπρώχνονταν σ' ένα μικρό χώρο. [7.44.3] Κι από τους Αθηναίους άλλοι ήταν πια νικημένοι, κι άλλοι προχωρούσαν ανίκητοι, συνεχίζοντας την πρώτη επίθεσή τους. Από την άλλη μεριά πολλοί από τον υπόλοιπο στρατό ό,τι είχαν ανεβεί κι άλλοι ανέβαιναν ακόμα να ενωθούνε μαζί τους, ώστε δεν ήξεραν προς ποιο σημείο έπρεπε να πάνε. Γιατί η μπροστινή παράταξη, που είχαν κιόλας στραφεί για τα πίσω, βρίσκονταν σε μεγάλη αναταραχή κ' ήτανε δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τα παραγγέλματα από τη μεγάλη χλαλοή. [7.44.4] Γιατί οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους που νικούσαν εγκαρδιώνονταν αναμεταξύ τους με δυνατές κραυγές, αφού ήταν αδύνατο μέσα στη νύχτα να δώσουν άλλα σημάδια, και σύγχρονα συγκρούονταν με τους εναντίους που έπεφταν απάνω τους. Κ' οι Αθηναίοι πάλι αναζητούσαν τους συντρόφους τους κ' έπαιρναν όλους όσοι έρχονταν από την αντίθετη κατεύθυνση για εχτρούς, έστω κι αν ήτανε δικοί τους, από κείνους που γύριζαν υποχωρώντας και ρωτούσαν όλη την ώρα το σύνθημα μια και δεν υπήρχε άλλος τρόπος να τους γνωρίσουν· κ' έτσι δημιουργούσαν μεγάλο θόρυβο στις τάξεις τους, ρωτώντας όλοι μαζί την ίδια στιγμή, κ' έκαναν το σύνθημα γνωστό στους εχτρούς· [7.44.5] αλλά τα συνθήματα των εχτρών δεν τα μάθαιναν τόσο πολλοί απ' αυτούς· γιατί εκείνοι, επειδή νικούσαν, ήταν λιγότερο σκόρπιοι και γνωρίζονταν αναμεταξύ τους καλύτερα, και γι' αυτό αν αντάμωναν τίποτα εχτρούς, όντας σε μειονεχτική θέση, τους ξέφευγαν δίνοντάς τους το δικό τους σύνθημα, αν όμως αυτοί δεν έδιναν το εχτρικό συνάμα, σκοτώνονταν. [7.44.6] Το χειρότερο απ' όλα, και κείνο που τους κατάστρεψε περισσότερο, ήταν πως τραγουδούσαν τον παιάνα· γιατί παρομοίαζαν οι παιάνες των δύο πλευρών και τους έριχναν σ' αμηχανία. Γιατί οι Αργείοι, και οι Κερκυραίοι, κι όσοι άλλοι όντας Δωριείς πολεμούσαν με το μέρος των Αθηναίων, τους τρόμαζαν όταν τον τραγουδούσαν, όπως τους τρόμαζαν κ' οι εχτροί. [7.44.7] Με τέτοιον τρόπο τέλος, όταν διαλύθηκε η τάξη στο μεγαλύτερο μέρος του στρατού, ο φίλος τρόμαζε το φίλο, κι ο συμπολίτης το συμπολίτη· κι όχι μόνο αυτό, αλλά και πιάνονταν συχνά στα χέρια και με δυσκολία χωρίζονταν την τελευταία στιγμή. [7.44.8] Κι απάνω στην καταδίωξη πολλοί ρίχτηκαν κάτω στους γκρεμούς και σκοτώθηκαν, γιατί ήταν στενό το μονοπάτι, απ' όπου μπορούσαν να ξανακατέβουν από τις Επιπολές· ακόμα κι όταν όσοι είχανε σωθεί κατέβηκαν από ψηλά στον επίπεδο κάμπο, βρήκαν, είναι αλήθεια, οι περισσότεροί τους καταφύγιο στο στρατόπεδο, εκείνοι που ήταν της πρώτης αποστολής και γνώριζαν τον τόπο καλύτερα, μερικοί όμως απ' όσους είχαν έρθει τελευταία έχασαν το δρόμο και τριγύριζαν άσκοπα στην πεδιάδα· αυτούς όταν ξημέρωσε τους περικύκλωναν οι καβαλλάρηδες των Συρακουσίων και τους εσκότωναν.

[7.45.1] Την άλλη μέρα έστησαν οι Συρακούσιοι δύο τρόπαια, το ένα απάνω στις Επιπολές, εκεί όπου καταλήγει ο ανήφορος κ' είχαν πρωτοφανερωθεί οι Αθηναίοι, το άλλο στο σημείο όπου οι Βοιωτοί έκαναν την πρώτη αντίσταση, κ' οι Αθηναίοι πήραν πίσω τους νεκρούς τους με προσωρινή ανακωχή. [7.45.2] Είχανε σκοτωθεί πολλοί, και απ' αυτούς τους ίδιους κι από τους συμμάχους τους. Έχασαν, όμως, και όπλα ακόμα περισσότερα παρά ανάλογα με τους σκοτωμένους· γιατί εκείνοι που αναγκάστηκαν να πηδήσουν κάτω στο γκρεμό, πηδούσαν χωρίς τ' άρματά τους, κι άλλοι χάθηκαν, κι άλλοι σώθηκαν.