Η φιλοσοφία, για τον Ωριγένη, είναι τρόπος ζωής, άσκηση ψυχής και σώματος, ομοίωση του θεού: δεν περίμεναν οι Έλληνες τον Ωριγένη να τους τα μάθει. Οι διαδεδομένες παραδόσεις του Πλατωνισμού και του Στωικισμού ήταν γεμάτες από σχετικές αναφορές και πρακτικές. Ούτε όμως και οι χριστιανοί περίμεναν τη φιλοσοφία για να μάθουν το νόημα της άσκησης και της μίμησης του Θεού. Οι πρώτοι μοναχοί στην Αίγυπτο και τη Συρία είχαν δικά τους πρότυπα από τα Ευαγγέλια και τον βίο του δικού τους Θεού.
Τελικά, μπλέχτηκαν εθνικοί και χριστιανοί. Πώς θα γινόταν διαφορετικά, όταν μοιράζονταν τον ίδιο κόσμο, την ίδια πόλη, την ίδια παράδοση, την ίδια εκπαίδευση, ακόμη και την ίδια οικογενειακή στέγη; Η διαπλοκή των ιδεών δεν έγινε, βεβαίως, στο αποστειρωμένο περιβάλλον κάποιου ακαδημαϊκού σπουδαστηρίου. Ούτε ήταν μια απλή διασταύρωση καλοζυγιασμένων επιχειρημάτων ανάμεσα σε προσκεκλημένους συνομιλητές ή σε ομάδες φοιτητών. Η διαμάχη για τις ιδέες, μαζί με προβλήματα πολιτισμικά, κοινωνικά, πολιτικά, φυλετικά, οδήγησε σε σκληρούς αγώνες. Η αδιαμφισβήτητη κυριαρχία των εθνικών άρχισε να κλονίζεται, και ο κλονισμός σκλήραινε τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Προς το παρόν, στην Αλεξάνδρεια και στην Ανατολή του πρώτου μισού του 3ου αιώνα, η δύναμη βρισκόταν στην πλευρά των εθνικών (ενίοτε και η αλαζονεία που συχνά την ακολουθεί).
Για τον Ωριγένη το ζήτημα δεν ήταν απλώς πώς να αντιμετωπιστεί η φιλοσοφία εν γένει, αλλά και ποιο ρόλο καλείται να παίξει στην πορεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας (ένα ζήτημα που δεν σταμάτησε να απασχολεί φιλόσοφους, θεολόγους και παιδαγωγούς).
Η στάση του Ωριγένη στη σχολή του ήταν ξεκάθαρη. Εκτός από τη γεωμετρία, την αριθμητική και τα άλλα προπαιδευτικά μαθήματα που παρέδιδε, πίστευε ότι όλα τα κείμενα, αρχαίων φιλοσόφων και ποιητών, υπάρχουν για να διαβαστούν. Οι μαθητές όφειλαν, με όλη την ενεργητικότητά τους, να μελετήσουν ιδιαίτερα τη φιλοσοφία των Ελλήνων - εξαιρέθηκαν τα έργα των αθέων, των Επικουρείων και μάλλον, σε μικρότερο πάντως βαθμό, των Περιπατητικών. Στην πρώτη φάση της μελέτης ούτε τα απέρριπταν ούτε τα αποδοκίμαζαν, γιατί απλούστατα δεν είχαν ακόμη τα μέσα για να τα κρίνουν. Ο δάσκαλος ανέλυε, αφηγούνταν και υπομνημάτιζε τα συγγράμματα. Δεν είχε νόημα καμία προτίμηση: είτε συνολικά για μια φιλοσοφική σχολή είτε για κάποια συγκεκριμένη θεωρία, είτε για την ελληνική είτε για όποια άλλη φιλοσοφία. Προειδοποιούσε ο Ωριγένης τους μαθητές: «Μην κολλάτε σε μία φιλοσοφία, τα λόγια είναι παραπλανητικά και συνήθως (καθώς είμαστε ακόμη ανώριμοι) μας πείθει αυτό που τυχαίνει να συναντάμε πρώτο.» Εξάλλου, τι να πρωτοδιαλέξεις από τις ελληνικές σχολές, που η μία αναιρεί την άλλη;
Στο σημείο αυτό ερχόταν η ώρα του δασκάλου. Για να μετατραπεί «η αγριελιά σε ήμερη ελιά με πλούσιους καρπούς», ρωτούσε και ξαναρωτούσε τους μαθητές του, δοκίμαζε τις δικές του απαντήσεις, και άκουγε. Ήταν, κατά τους μαθητές του, ένας «σωκρατικός δάσκαλος». Τους ξεναγούσε σε όλους τους λόγους των φιλοσόφων, τους φυσικούς και, κυρίως, τους ηθικούς. Τους «κρατούσε από το χέρι, μην ξεφύγουν σε παράδρομους και χαθούν»· πίστευε ότι οι δρόμοι εκείνοι δεν οδηγούν πουθενά, γιατί είναι όλοι τους δρόμοι του δάσους.
Ό,τι ήταν χρήσιμο και αληθινό σε κάθε φιλόσοφο το διάλεγε και το πρότεινε στους μαθητές του. Ο εκλεκτικισμός αυτός ήταν γνωστός από τον Ιουστίνο και τον Κλήμη. Προσεταιριζόταν τη φιλοσοφία («ό,τι καλό ειπώθηκε είναι δικό μας,» διακήρυττε ο Ιουστίνος) και ταυτόχρονα υπογράμμιζε ότι δεν υπήρχε πλέον ανάγκη ο άνθρωπος να προσδένεται σε κάποιο φιλόσοφο αλλά στον Θεό.
Επιστέγασμα της πορείας αυτής ήταν η διδασκαλία του ανώτερου μέρους της φιλοσοφίας, της «θεολογίας», που είναι «η γνώση της αιτίας των πάντων».
«Θα ήθελα να χρησιμοποιήσεις όλη τη δύναμη της ευφυΐας σου με τελικό σκοπό τον χριστιανισμό. Για τον λόγο αυτό θα ευχόμουν να αντλήσεις από τη φιλοσοφία των Ελλήνων όσα μπορούν να χρησιμεύσουν ως εγκύκλιες σπουδές και προπαρασκευαστικά μαθήματα για τον χριστιανισμό, καθώς και τα στοιχεία από τη γεωμετρία και την αστρονομία που θα είναι χρήσιμα για την ερμηνεία των ιερών γραφών. Έτσι, αυτό που λένε οι φιλόσοφοι, ότι η γεωμετρία, η μουσική, η γραμματική, η ρητορική και η αστρονομία είναι βοηθητικές για τη φιλοσοφία, το ίδιο να πούμε κι εμείς για τη φιλοσοφία, ότι είναι βοηθητική για τον χριστιανισμό».
Επιστολή προς Γρηγόριον 1
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου