ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (1105-1152)

1105 ἐπεὶ δὲ μόχθων τέρματ᾽ οὐκ ἐξήνυτον,
ἔλεξ᾽ Ἀγαυή· Φέρε, περιστᾶσαι κύκλωι
πτόρθου λάβεσθε, μαινάδες, τὸν ἀμβάτην
θῆρ᾽ ὡς ἕλωμεν μηδ᾽ ἀπαγγείληι θεοῦ
χοροὺς κρυφαίους. αἱ δὲ μυρίαν χέρα
1110 προσέθεσαν ἐλάτηι κἀξανέσπασαν χθονός.
ὑψοῦ δὲ θάσσων ὑψόθεν χαμαιριφὴς
πίπτει πρὸς οὖδας μυρίοις οἰμώγμασιν
Πενθεύς· κακοῦ γὰρ ἐγγὺς ὢν ἐμάνθανεν.
πρώτη δὲ μήτηρ ἦρξεν ἱερέα φόνου
1115 καὶ προσπίτνει νιν· ὁ δὲ μίτραν κόμης ἄπο
ἔρριψεν, ὥς νιν γνωρίσασα μὴ κτάνοι
τλήμων Ἀγαυή, καὶ λέγει παρήιδος
ψαύων· Ἐγώ τοι, μῆτερ, εἰμί, παῖς σέθεν
Πενθεύς, ὃν ἔτεκες ἐν δόμοις Ἐχίονος·
1120 οἴκτιρε δ᾽ ὦ μῆτέρ με μηδὲ ταῖς ἐμαῖς
ἁμαρτίαισι παῖδα σὸν κατακτάνηις.
ἡ δ᾽ ἀφρὸν ἐξιεῖσα καὶ διαστρόφους
κόρας ἑλίσσουσ᾽, οὐ φρονοῦσ᾽ ἃ χρὴ φρονεῖν,
ἐκ Βακχίου κατείχετ᾽, οὐδ᾽ ἔπειθέ νιν.
1125 λαβοῦσα δ᾽ ὠλέναισ᾽ ἀριστερὰν χέρα,
πλευροῖσιν ἀντιβᾶσα τοῦ δυσδαίμονος
ἀπεσπάραξεν ὦμον, οὐχ ὑπὸ σθένους
ἀλλ᾽ ὁ θεὸς εὐμάρειαν ἐπεδίδου χεροῖν.
Ἰνὼ δὲ τἀπὶ θάτερ᾽ ἐξηργάζετο
1130 ῥηγνῦσα σάρκας, Αὐτονόη τ᾽ ὄχλος τε πᾶς
ἐπεῖχε βακχῶν· ἦν δὲ πᾶσ᾽ ὁμοῦ βοή,
ὁ μὲν στενάζων ὅσον ἐτύγχαν᾽ ἐμπνέων,
αἱ δ᾽ ὠλόλυζον. ἔφερε δ᾽ ἡ μὲν ὠλένην,
ἡ δ᾽ ἴχνος αὐταῖς ἀρβύλαις, γυμνοῦντο δὲ
1135 πλευραὶ σπαραγμοῖς, πᾶσα δ᾽ ἡιματωμένη
χεῖρας διεσφαίριζε σάρκα Πενθέως.
κεῖται δὲ χωρὶς σῶμα, τὸ μὲν ὑπὸ στύφλοις
πέτραις, τὸ δ᾽ ὕλης ἐν βαθυξύλωι φόβηι,
οὐ ῥάιδιον ζήτημα· κρᾶτα δ᾽ ἄθλιον,
1140 ὅπερ λαβοῦσα τυγχάνει μήτηρ χεροῖν,
πήξασ᾽ ἐπ᾽ ἄκρον θύρσον ὡς ὀρεστέρου
φέρει λέοντος διὰ Κιθαιρῶνος μέσου,
λιποῦσ᾽ ἀδελφὰς ἐν χοροῖσι μαινάδων.
χωρεῖ δὲ θήραι δυσπότμωι γαυρουμένη
1145 τειχέων ἔσω τῶνδ᾽, ἀνακαλοῦσα Βάκχιον
τὸν ξυγκύναγον, τὸν ξυνεργάτην ἄγρας,
τὸν καλλίνικον, ὧι δάκρυα νικηφορεῖ.
ἐγὼ μὲν οὖν ‹τῆιδ᾽› ἐκποδὼν τῆι ξυμφορᾶι
ἄπειμ᾽, Ἀγαυὴν πρὶν μολεῖν πρὸς δώματα.
1150 τὸ σωφρονεῖν δὲ καὶ σέβειν τὰ τῶν θεῶν
κάλλιστον· οἶμαι δ᾽ αὐτὸ καὶ σοφώτατον
θνητοῖσιν εἶναι κτῆμα τοῖσι χρωμένοις.

***
1105 Και όταν μοχθούσαν και δεν έφταναν τον στόχο,
είπε η Αγαύη: «Εμπρός, μαινάδες,
κυκλώστε το δέντρο και αδράξτε τον κορμό του,
να πιάσουμε το αγρίμι εκεί ψηλά,
να μην προδώσει τους κρυφούς χορούς του θεού.»
Εκείνες άρπαξαν το έλατο με χίλια χέρια
1110 και το σήκωσαν από το χώμα.
Έτσι ψηλά που εκαθόταν, από ψηλά γκρεμίζεται ο Πενθέας,
πέφτει στο χώμα με βογγητό ακατάπαυτο.
Καταλάβαινε ότι βρισκόταν κοντά στο κακό.
Πρώτη άρχισε η μάνα του, ιέρεια του φόνου,
και απάνω του πέφτει.
1115 Εκείνος πέταξε από τα μαλλιά του την ταινία,
μήπως η άμοιρη Αγαύη τον αναγνωρίσει και δεν τον σκοτώσει,
αγγίζει το μάγουλό της και λέει:
«Εγώ είμαι, μητέρα, ο γιος σου ο Πενθέας,
που με γέννησες στο σπίτι του Εχίονα.
1120 Λυπήσου με, μητέρα·
για το σφάλμα το δικό μου μη σκοτώσεις το παιδί σου.»
Εκείνη έβγαζε αφρούς, εγύριζε τα μάτια της αλλοπαρμένα,
δεν σκεφτόταν όπως έπρεπε να σκέφτεται·
την είχε κυριεύσει ο Βάκχος και ο Πενθέας δεν την έπειθε.
1125 Άδραξε με τα δυο της χέρια το αριστερό του χέρι,
πάτησε πάνω στα πλευρά του δύσμοιρου
και του χώρισε τον ώμο.
Δεν ήταν δύναμη δική της — ο θεός εχάριζε στα χέρια της την άνεση.
Από το άλλο μέρος ολοκλήρωνε το έργο η Ινώ,
ξεσκίζοντας τις σάρκες του.
1130 Και η Αυτονόη και όλο το πλήθος των βακχών επάνω του.
Οι κραυγές όλων είχαν γίνει ένα·
εκείνος βογκούσε, όσο βαστούσε ακόμα η πνοή του, και αυτές αλάλαζαν.
Άλλη κρατούσε χέρι κι άλλη πόδι με το άρβυλο φορεμένο.
Απόμεναν γυμνά τα πλευρά, καθώς τον σπάραζαν.
1135 Και καθεμιά, με χέρια που έσταζαν αίμα,
έπαιζε σφαίρα με τις σάρκες του Πενθέα.
Σκορπισμένο κείται το σώμα του,
άλλο κάτω από σκληρούς βράχους
και άλλο μέσα στα βαθιά φυλλώματα του δάσους
—να βρεθεί δεν είναι εύκολο.
Και το άθλιο κεφάλι του
1140 η τύχη το ᾽φερε να το πάρει στα χέρια της η μάνα του·
το κάρφωσε στην κορυφή του θύρσου
—κρατάει, λέει, κεφάλι λιονταριού των βουνών—
και το φέρνει μέσα από τον Κιθαιρώνα,
αφήνοντας τις αδελφές της στους χορούς των μαινάδων.
Όλο καμάρι για το δύσμοιρο κυνήγι,
1145 μπαίνει στα τείχη, καλώντας τον Βάκχιο
συγκυνηγό, συνθηρευτή, νικηφόρο·
αυτός της χάρισε νίκη δακρύων.
Εγώ τώρα κάνω τόπο στη συμφορά.
Φεύγω πριν φτάσει στα δώματα η Αγαύη.
1150 Να είσαι σώφρων και να σέβεσαι τους θεούς
είναι το ωραιότερο.
Θαρρώ πως αυτό είναι για τους θνητούς, αν το έχουν,
και το απόκτημα το σοφότερο.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΩΡΙΩΝ ή ΟΡΙΩΝ ή ΟΑΡΙΩΝ ή ΟΥΡΙΩΝ ή ΩΑΡΙΩΝ

ΩΡΙΩΝ ή ΟΡΙΩΝ ή ΟΑΡΙΩΝ ή ΟΥΡΙΩΝ ή ΩΑΡΙΩΝ

(αστερισμός)

 

Υπάρχουν διάφορες παραδόσεις για την καταγωγή του Ωρίωνα. Μία τον θέλει Βοιωτό, γιο της Μινωίδας Ευρυάλης και του Ποσειδώνα ή του Υριέα· ή του Υριέα και της Κλονίας. Σε αυτή την τελευταία εκδοχή, ο Υριέας και η Κλονία δεν είχαν παιδιά. Κάποτε φιλοξένησαν τον Δία, τον Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα ή τον Ερμή και έσφαξαν ένα βόδι για χάρη τους. Ευχαριστημένοι οι θεοί τους είπαν να ζητήσουν ό,τι θέλουν και εκείνοι ευχήθηκαν να αποχτήσουν ένα παιδί. Οι θεοί ούρησαν στο δέρμα του βοδιού που είχε θυσιαστεί και το έθαψαν στη γη ή ούρησαν στη γη και από τη Γαία προήλθε ο Ουρίων / Ωρίων, που εύλογα τον αποκαλούσαν τρίπατρον.

 

Ο Απολλόδωρος παραδίδει τα εξής:

 

Αυτός [ο Ωρίων] θεωρούνταν γέννημα θρέμμα της γης και ήταν γιγαντόσωμος· ο Φερεκύδης όμως λέει ότι ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Ευρυάλης. Ο Ποσειδώνας του έδωσε το χάρισμα* να περπατά πάνω στη θάλασσα και να τη διαβαίνει. Πήρε γυναίκα του πρώτα τη Σίδη, που η Ήρα την έριξε στον Άδη, γιατί την ανταγωνίστηκε στην ομορφιά· κατόπιν πήγε στη Χίο και δεύτερη μνηστεύτηκε τη Μερόπη, την κόρη του Οινοπίωνα. Ο Οινοπίων όμως τον μέθυσε και, την ώρα που αυτός κοιμόταν, τον τύφλωσε και τον παράτησε στην ακρογιαλιά. Αυτός [ο Ωρίων] πήγε στο χαλκουργείο του Ήφαιστου και άρπαξε ένα παιδί [τον Κηδαλίωνα], το έβαλε στους ώμους του και του ζήτησε να τον οδηγήσει κατά την ανατολή. Όταν έφθασε εκεί, ξαναβρήκε το φως του καμένος από την ηλιακή ακτινοβολία** και έτρεξε να εκδικηθεί τον Οινοπίωνα. Αλλά ο Ποσειδώνας, με τη βοήθεια του Ηφαίστου, του έφτιαξε υπόγειο θάλαμο, ενώ τον Ωρίωνα τον ερωτεύτηκε η Ηώ που τον άρπαξε και τον έφερε στη Δήλο· γιατί η Αφροδίτη την καταδίκασε να είναι συνεχώς ερωτευμένη, επειδή είχε κοιμηθεί με τον Άρη. Όσο για τον Ωρίωνα, όπως τουλάχιστον λένε κάποιοι, σκοτώθηκε, όταν προκάλεσε την Άρτεμη σε αγώνα δίσκου· άλλοι πάλι λένε ότι τον σκότωσε η Άρτεμη με τα βέλη της, όταν πήγε να βιάσει την Ώπιδα, μία από τις παρθένες που είχαν έλθει από τη χώρα των Υπερβορείων. (Απολλόδωρος 1.4.2 κ.ε.· πρβ. Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32***)

 

Σε αυτή την εκδοχή του μύθου τονίζεται περισσότερο η σχέση του Ωρίωνα με τη γη (βλάστηση) και τον ουρανό (ήλιος), ενώ παραλείπεται εκείνη η πλευρά του που τον θέλει κυνηγό με ένα ρόπαλο από απλή μάζα χαλκού, όπλο που χρησιμοποιούν στη Γιγαντομαχία οι Μοίρες (στην τέχνη τονίζεται κυρίως η ιδιότητα του κυνηγού). Γι' αυτό και δεν αναφέρονται οι τόποι της κυνηγητικής δράσης του στη Βοιωτία (Θήβα, Ορχομενός, Τανάγρα, Υρία) ούτε και ότι ο Οινοπίωνας κάλεσε τον Ωρίωνα, για να απαλλάξει τον τόπο από άγρια θηρία που κατέστρεφαν το νησί -τον κάλεσε δηλαδή ως κυνηγό, και μάλιστα τρομερό. Ακόμη: ο Οινοπίων τύφλωσε τον Ωρίωνα, γιατί δεν τον ήθελε για άντρα της κόρης του ή γιατί ο Ωρίωνας τη βίασε όντας ο ίδιος μεθυσμένος. Στην εκδοχή που παραδίδει ο Ερατοσθένης η εξαφάνιση του Οινοπίωνα μέσα στη γη οφείλεται στους ίδιους τους πολίτες και στην προσπάθειά τους να διαφυλάξουν τον βασιλιά τους. Μετά από αυτό πήγε στην Κρήτη, όπου περνούσε τον καιρό του κυνηγώντας με την Άρτεμη παρουσία και της Λητώς.

 

Ορισμένοι συγγραφείς φορτώνουν στον Ωρίωνα και την προσπάθεια να βιάσει όχι μία ακόλουθο της Άρτεμης αλλά την ίδια την Άρτεμη· γι' αυτό και η θεά έστειλε σκορπιό που τον τσίμπησε στη φτέρνα. Ο Ερατοσθένης υποστηρίζει ότι το δάγκωμα του σκορπιού προκλήθηκε από την ίδια τη Γαία, γιατί ο Ωρίωνας απείλησε να εξαφανίσει κάθε θήραμα από προσώπου γης.

 

Άλλοι μυθογράφοι αποδίδουν τον θάνατό του σε λάθος που έκανε η Άρτεμη σε αγώνα δισκοβολίας με τον Ωρίωνα. Τον προκάλεσε ο Απόλλωνας, γιατί ζήλεψε τη σχέση τους. Την έβαλε να τοξεύσει ένα αντικείμενο στη θάλασσα που εκείνος ήξερε ότι ήταν το κεφάλι του Ωρίωνα, όχι όμως και εκείνη. Άλλοι λένε ότι οι θεοί ζήτησαν από την Άρτεμη να τον σκοτώσει, γιατί ενοχλήθηκαν από τη σχέση του με την Ηώ· ή η Ημέρα (Ηώ) που τον σκότωσε από ζήλια.

 

Οι αιτίες της μεταμόρφωσης του Ωρίωνα σε αστερισμό ποικίλουν. Άλλοτε λέγεται ότι την προκάλεσε ο Δίας τιμώντας την ανδρεία του μεγάλου κυνηγού, άλλοτε επειδή τον ευσπλαχνίσθηκαν οι θεοί για το δάγκωμα του σκορπιού. Για τις υπηρεσίες του μεταμορφώθηκε σε αστερισμό και ο σκορπιός. Αυτονόητα ο αστερισμός του Ωρίωνα αποφεύγει εκείνον του σκορπιού. (Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32***) Μαζί με αυτούς καταστερώθηκε και το σκυλί του Ωρίωνα, η Μαίρα. Εξαιρετικά περιγράφει ο Ερατοσθένης τα αστέρια στο σώμα του Ωρίωνα.****

 

Με όσους σχετίζεται ο Ωρίωνας ή χάνονται στη γη (όπως ο Οινοπίων) ή μεταμορφώνονται σε αστερισμούς. Για παράδειγμα οι Πελιάδες τις οποίες αντάμωσε, μαζί με τη μητέρα τους Πλειόνη, στη Βοιωτία και τις κυνήγησε για πέντε χρόνια· ο Δίας τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε πρώτα σε περιστέρια και μετά σε αστέρι. Και οι κόρες του, η Μητιόχη και η Μενίππη, οι δυο Κορωνίδες, μεταμορφώθηκαν από τους θεούς σε κομήτες για τη θυσία τους. Και το σκυλί του λένε μερικοί ότι καταστέρωσε ο Δίας και έγινε ο αστερισμός του Κυνός. Κατά άλλους ο αστερισμός αυτός είναι το σκυλί που κυνηγιόταν με την αλεπού του όρους Τευμησσός.

------------------------------

*Ωρίων Ποσειδώνος

 

Μεγάλος ο Ωρίωνας είναι, όταν με τα πόδια προχωράει ανάμεσα από τα απέραντα νερά του Νηρέα ανοίγοντας δρόμο, κι εξέχει από τα κύματα στους ώμους, όταν από τα πανύψηλα βουνά γέρικο κουβαλώντας μέλεγο στο έδαφος βαδίζει κι ανάμεσα στα σύγνεφα το κεφάλι του κρύβει

(Βιργ., Αιν. 763 κ.ε)

 

** Εδώ αντανακλώνται πιθανώς αντιλήψεις, που επιβιώνουν και στους κλασικούς χρόνους (Εμπεδοκλής απ. 84 DK), ότι, δηλαδή, η όραση λειτουργεί με ποσότητα φυσικού φωτός, αποθηκευμένη στο μάτι.

 

***Ο Ερατοσθένης για τον Ωρίωνα

 

Τοῦτον Ἡσίοδός φησιν Εὐρυάλης τῆς Μίνωος καὶ Ποσειδῶνος εἶναι, δοθῆναι δὲ αὐτῷ δωρεὰν ὥστε ἐπὶ τῶν κυμάτων πορεύεσθαι καθάπερ ἐπὶ τῆς γῆς. ἐλθόντα δὲ αὐτὸν εἰς Χίον Μερόπην τὴν Οἰνοπίωνος βιάσασθαι οἰνωθέντα, γνόντα δὲ τὸν Οἰνοπίωνα καὶ χαλεπῶς ἐνεγκόντα τὴν ὕβριν ἐκτυφλῶσαι αὐτὸν καὶ ἐκ τῆς χώρας ἐκβαλεῖν· ἐλθόντα δὲ εἰς Λῆμνον ἀλητεύοντα Ἡφαίστῳ συμμῖξαι, ὃς αὐτὸν ἐλεήσας δίδωσιν αὐτῷ Κηδαλίωνα τὸν αὑτοῦ [οἰκεῖον] οἰκέτην, ὅπως ὁδηγῇ [καὶ ἡγῆται αὐτοῦ]· ὃν λαβὼν ἐπὶ τῶν ὤμων ἔφερε σημαίνοντα τὰς ὁδούς· ἐλθὼν δ' ἐπὶ τὰς ἀνατολὰς καὶ ῾Ηλίῳ συμμίξας δοκεῖ ὑγιασθῆναι καὶ οὕτως ἐπὶ τὸν Οἰνοπίωνα ἐλθεῖν πάλιν, τιμωρίαν αὐτῷ ἐπιθήσων· ὁ δὲ ὑπὸ τῶν πολιτῶν ὑπὸ γῆν ἐκέκρυπτο.

(Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32)

 

****Η περιγραφή του αστερισμού του Ωρίωνα

 

Ἔχει δ' ἀστέρας ἐπὶ μὲν τῆς κεφαλῆς γ ἀμαυρούς, ἐφ' ἑκατέρῳ ὤμῳ λαμπρὸν α, ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ ἀγκῶνος <ἀμαυρὸν> α, ἐπ' ἄκρας χειρὸς <ὁμοίως ἀμαυρὸν> α [ἀμαυροὺς β], ἐπὶ τῆς ζώνης γ, ἐπὶ τοῦ ἐγχειριδίου γ λαμπρούς, ἐφ' ἑκατέρῳ γόνατι λαμπρὸν α, ἐφ' ἑκατέρῳ ποδὶ ὁμοίως λαμπρὸν α· <τοὺς πάντας ιζ>.

(Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32)

Αγάπησε τη μοναξιά σου. Εκείνη σου έδειξε τελικά πόση δύναμη κρύβεις μέσα σου

Η μοναξιά είναι μία περίοδος της ζωής σου που η μόνη σου συντροφιά είναι τα χιλιάδες συναισθήματά σου. Μπορεί να έχεις χιλιάδες ανθρώπους δίπλα σου και όμως εσύ να νιώθεις μόνος γιατί πολύ απλά αυτοί δεν αγγίζουν την ψυχή σου, δεν μπορούν να σε καταλάβουν. Είναι κάποιοι άνθρωποι στη ζωή μας που μας κάνουν να νιώθουμε πλήρεις, λες και κρατάμε όλο τον κόσμο στα χέρια μας, που κάνουν ξεχωριστή τη ζωή μας χωρίς καν κάποιες φορές να είναι δίπλα μας και είναι και άλλοι που μας κάνουν να νιώθουμε τόσο μόνοι.

Είναι περίεργο συναίσθημα η μοναξιά, ένα συναίσθημα που κρύβει μέσα της τόσα πολλά άλλα. Σε αυτή τη στιγμή της ζωής σου θα νιώσεις συναισθήματα που οι λέξεις δεν είναι ικανές για να τα περιγράψουν και ίσως η μελαγχολία που θα σε διακατέχει δεν θα σε αφήνει να δεις τίποτα άλλο. Αυτή η μελαγχολία σε αγκαλιάζει τόσο σφιχτά και κοντεύει να σε πνίξει, δεν σε αφήνει να δεις τίποτα πέρα από αυτήν. Μελαγχολείς χωρίς καν κάποιες φορές να ξέρεις τον λόγο, απλά σου έρχονται όλα μαζεμένα και νιώθεις τόσο μόνος που αυτό σε κάνει πιο ευαίσθητο.

Μέσα από αυτή την μοναξιά που νιώθεις, αν την δεις θετικά, μπορεί να κάνει θαύματα. Έχεις όλο το χρόνο τώρα που νιώθεις έτσι να καταλάβεις πόσο σημαντικός είναι ο εαυτός σου και να τον αγαπήσεις, να νιώσεις πλήρης και ολοκληρωμένος σαν άνθρωπος. Ένας άνθρωπος που ξέρει να αγαπάει και τον εαυτό του, που ξέρει να του κάνει παρέα, την καλύτερη παρέα.

Αν μάθεις να αγαπάς εσένα, θα καταφέρεις να αγαπήσεις και τους άλλους πραγματικά και ειδικά αυτούς που αξίζουν την αγάπη σου. Μόνο εσύ ξέρεις ποιοι αξίζουν πραγματικά, ποιοι ήταν εκεί για εσένα, ποιοι σου φέρθηκαν σκάρτα.

Πάρε την μοναξιά και να την κάνεις φίλη σου, μη τη μισήσεις, το αντίθετο αγάπησέ την. Μην την αρνηθείς, μπορεί να σε έφερε στο σκοτάδι, σε ένα μονοπάτι με συναισθήματα που σε βύθισαν πιο πολύ στην θλίψη και στην απελπισία αλλά ήταν αυτή που ήταν εκεί σε όλα δίπλα να σου θυμίζει πως κανείς δεν μπορεί να σε σώσει αν δεν θέλεις εσύ ο ίδιος να σωθεί.

Μέσα από αυτήν θα ανακαλύψεις τη δύναμή σου, και να θυμάσαι πως δεν φαντάζεσαι πόση δύναμη κρύβεις στις ρωγμές της ψυχής σου. Αποθέματα δύναμης που ξέρουν και βγαίνουν εκείνη τη στιγμή που αγγίζεις το σκοτάδι, το τίποτα και σε σηκώνουν στο φως, για αυτό να έχεις πίστη στον εαυτό σου, να πιστεύεις στη δύναμη που έχεις ακόμη κι αν δεν την έχεις δει ακόμη, ξέρει αυτήν την κατάλληλη στιγμή για να εμφανιστεί.

Μόνο πρόσεξε όταν βγεις από το σκοτάδι να έχεις αγαπήσει τον εαυτό σου και να ξέρεις ποιοι πραγματικά αξίζουν να πορευτείς μαζί τους στη ζωή. Είναι αυτοί που σε αγάπησαν πραγματικά γι’ αυτό είσαι, που μερικές φορές σε έκαναν να θυμώσεις μαζί τους όταν σου έλεγαν την αλήθεια κατάμουτρα, την ίδια όμως στιγμή ήταν εκεί για να σε στηρίξουν και μαζί να διορθώσετε τα λάθη σου.

Λοιπόν οφείλεις να κρατήσεις αυτούς τους ανθρώπους στη ζωή σου, αυτούς που σε κάνουν να νιώθεις ότι είναι κοντά σου ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να είναι χιλιόμετρα μακριά σου. Αν δεν έχεις αυτούς τους ανθρώπους ακόμη και αν έχεις «φίλους» όλο τον κόσμο θα νιώθεις μόνος, μόνος με χιλιάδες ανθρώπους γύρω σου και αυτήν η χειρότερη μοναξιά και η χειρότερή προδοσία προς τον εαυτό σου επειδή δίπλα μας αξίζουν μόνο οι λίγοι και καλοί.

Το να μάθεις να τολμάς σημαίνει να μάθεις να μην τολμάς τα πάντα, αλλά μόνο όταν είναι απαραίτητο

Γνωρίζουμε την περίφημη φράση του Λίνα Βεντούρα στην ταινία Ο Γορίλας Εκδικείται: «Οι ηλίθιοι τολμούν τα πάντα, από αυτό τους αναγνωρίζουμε». Τολμούν τα πάντα διότι δεν ξέρουν τίποτα ή όχι πολλά. Στερούνται την εμπειρία, την ικανότητα. Επιπλέον, η τόλμη τους είναι πραγματικά τόλμη: Μάλλον δεν είναι. Δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν το ρίσκο που αναλαμβάνουν.

Το να μάθεις να τολμάς σημαίνει να μάθεις να μην τολμάς τα πάντα, να τολμάς όταν είναι απαραίτητο, όταν η ανάγκη της δράσης απαιτεί αυτό το άλμα πέρα απ’ ό,τι γνωρίζουμε. Έτσι, μπορούμε να αντιληφθούμε το άλλο νόημα του στίχου του Ρενέ Σαρ: «Επίβαλλε την ευκαιρία σου, αγκάλιασε την ευτυχία σου και πήγαινε προς το ρίσκο σου».

«Αγκάλιασε την ευτυχία σου»: απόλαυσε να κάνει ό,τι ξέρεις να κάνει, να μένεις στη ζώνη άνεσής σου, να μένεις εκεί όσο καιρό θα χρειαστεί. «Και πήγαινε προς το ρίσκο σου»: για βρεις στη συνέχεια τη δύναμη, όταν θα είναι απαραίτητο, να ρισκάρεις. Μόνο η ικανότητα καθιστά δυνατή τη χάρη του «μη ικανού». Θα πρέπει να το θυμόμαστε κάθε φορά που νιώθουμε να μας εγκαταλείπει το θάρρος μας.

Τολμήστε να μάθετε τον εαυτό σας, επίσης, θαυμάζοντας το θάρρος των άλλων. Μας καθησυχάζει, μας αποδεικνύει ότι είναι δυνατόν να πετύχουμε να γίνουμε ο εαυτός μας. Αυτό είναι που εμφύσησαν στον Πάμπλο Πικάσο τα παραδείγματα του Ντιέγο Βελάσκες ή του Πολ Σεζάν, αυτό που ο Ζορζ Μπρασάν βρήκε στον Σαρλ Τρενέ ή η Μπαμπαρά στην Εντίθ Πιαφ της έδωσε φτερά. Λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδικότητα της δημιουργού του τραγουδιού La vie en rose, μέτρησε τη δική της ικανότητα του να γίνει ο εαυτός της.

Ο Σαρλ Τρενέ είχε γνήσιες ποιητικές φιλοδοξίες και είχε επηρεαστεί από τους εξελιγμένους αμερικανικούς ρυθμούς της τζαζ. Το παράδειγμά του έδειξε στον Ζορζ Μπρασάν ότι ήταν δυνατόν να κάνει δημοφιλή τραγούδια χωρίς να μειώσει τις απαιτήσεις του. Ο Πικάσο θαύμαζε ιδιαίτερα τον Βελάσκες, Ανδαλουσιανούς σαν κι αυτόν, είχε εντυπωσιαστεί από τα παιχνίδια των βλεμμάτων και το βάθος, τη δεξιοτεχνία με την οποία μετέτρεπε κάποιους πίνακες, όπως το Οι Δεσποινίδες επί των Τιμών (Λας Μενίνας), σε γνήσια σπαζοκεφαλιά.

Ο Πικάσο έκανες αυτές τις επιδράσεις ένα από τα κλειδιά στα έργα του. Παρήγαγε πενήτων οχτώ παραλλαγές του Οι Δεσποινίδες επί των Τιμών και απεικονίζεται, στην τελευταία, στον καθρέφτη στο κέντρο, ο ίδιος αντί για τον Βελάσκες. Οι μεγαλύτεροι τολμηροί είναι μεγάλοι θαυμαστές. Θαυμάζουν πάντα στους άλλους τη μοναδικότητά τους. Έτσι δεν την αντιγράφουν. Οι άλλοι τους συναρπάζουν επειδή είναι αμίμητοι. Αλλά εμπνέονται από αυτούς. Αυτή είναι η πανέμορφη αρετή του παραδειγματισμού, που δεν πρέπει να τον εννοήσουμε με έναν μιμητικό τρόπο.

Σπάνιο είδος περιστροφικής κίνησης πυρήνα ανιχνεύθηκε σε ισότοπο του χρυσού

Πλανήτες, μπάλες ποδοσφαίρου και ακόμη ορισμένα μεγάλα μόρια έχουν κάτι κοινό: περιστρέφονται ως στερεά, κλασικά σώματα. Οι ατομικοί πυρήνες είναι κάτι άλλο, σε αυτήν η κβαντομηχανική επιτρέπει παράξενους νέους τύπους κίνησης. Σε πειράματα όπου εμφανίζεται ένα βραχύβιο ισότοπο του χρυσού, 187Au, η Nirupama Sensharma στο Πανεπιστήμιο Notre Dame, στην Indiana και συνάδελφοί της παρατήρησαν μια ασυνήθιστη τρόπο περιστροφής, προβλέφτηκε το 2014, που αποκαλείται διαμήκης ταλάντωση. Η παρατήρηση αυτού του τρόπου ταλάντωσης σε τέτοιο βαρύ πυρήνα θέτει περιορισμούς στις θεωρίες της πυρηνικής δομής.

Όπως άλλοι πυρήνες με περιττό αριθμό νουκλεονίων, ο 187Au, όπως άλλοι ελλειψοειδείς πυρήνες με τρεις άνισους άξονες, μπορεί να παρουσιάσει μια περισσότερο πολύπλοκη κίνηση. Η κίνηση αυτή προέρχεται από επίδραση των νουκλεονίων του πυρήνα, που κάνουν τον άξονα περιστροφής του να ταλαντεύεται όπως μια εκτός ισορροπίας περιστρεφόμενη σβούρα. Η εναρμόνιση μεταξύ του τροχιακού άξονα των νουκλεονίων και της μεγάλης διάστασης και μικρής διάστασης του πυρήνα παράγει εγκάρσια ταλάντωση, η οποία έχει παρατηρηθεί σε λίγους πυρήνες. Η μελέτη της Sensharma και των συναδέλφων της παρέχει την πρώτη σαφή ανίχνευση διαμήκους ταλάντωσης, στην οποία ο τροχιακός άξονας των νουκλεονίων ευθυγραμμίζεται με τον ενδιάμεσου-μήκους άξονα του πυρήνα.

Οι ερευνητές εντόπισαν την υπογραφή του νέου τρόπου στα πυρηνικά θραύσματα που δημιουργήθηκαν από ιόντα φθορίου που ρίχνονται σε στόχο υττέρβιου. Μεταξύ των ισοτόπων που παράχθηκαν από τη σύγκρουση ήταν ένα πλήθος πυρήνων 187Au σε διάφορες διεγερμένες καταστάσεις. Αναλύοντας τις ακτίνες-γ που εκπέμπονταν καθώς αυτές οι διεγερμένες καταστάσεις αποδιεγείρονταν, η ομάδα αναπαράστησε τον αρχικό πληθυσμό – συμπεριλαμβανομένων των προβλεπομένων καταστάσεων διαμήκους ταλάντωσης. Αναμένουν να εμφανιστούν και άλλα παραδείγματα βαρέων τριαξονικών πυρήνων σε μελλοντικές έρευνες.

Έγινε προσομοίωση του σχηματισμού των γαλαξιών χωρίς όμως την ύπαρξη σκοτεινής ύλης

Για πρώτη φορά, ερευνητές από τα πανεπιστήμια της Βόννης και του Στρασβούργου έχουν προσομοιώσει το σχηματισμό γαλαξιών σε ένα σύμπαν χωρίς σκοτεινή ύλη. Για να επαναλάβουν αυτή τη διαδικασία στον υπολογιστή, έχουν τροποποιήσει τους νόμους βαρύτητας του Νεύτωνα. Οι γαλαξίες που δημιουργήθηκαν στους υπολογισμούς των υπολογιστών είναι παρόμοιοι με αυτούς που βλέπουμε σήμερα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι υποθέσεις τους θα μπορούσαν να λύσουν πολλά μυστήρια της σύγχρονης κοσμολογίας. Τα αποτελέσματα δημοσιεύονται στην Astrophysical Journal .

Στην εικόνα ένας γαλαξίας 1,5 δις έτη μετά την έναρξη της προσομοίωσης. Όσο πιο ανοικτό είναι το χρώμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πυκνότητα του αερίου. Οι φωτεινές γαλάζιες κουκίδες δείχνουν νεαρά αστέρια.

Οι κοσμολόγοι σήμερα υποθέτουν ότι η ύλη δεν κατανεμήθηκε εντελώς ομοιόμορφα μετά την Μεγάλη Έκρηξη. Οι πιο πυκνές περιοχές αερίου προσέλκυαν συνεχώς περισσότερη ύλη από το περιβάλλον τους λόγω των ισχυρότερων βαρυτικών δυνάμεών τους. Κατά τη διάρκεια αρκετών δισεκατομμυρίων ετών, αυτές οι συσσωρεύσεις αερίου σχημάτισαν τελικά τους γαλαξίες που βλέπουμε σήμερα.

 

Ένα σημαντικό συστατικό αυτής της θεωρίας είναι η λεγόμενη σκοτεινή ύλη . Από τη μία πλευρά, λέγεται ότι είναι υπεύθυνη για την αρχική άνιση κατανομή που οδήγησε στην συσσωμάτωση των νεφών αερίου. Εξηγεί επίσης και μερικές αινιγματικές παρατηρήσεις. Για παράδειγμα, τα αστέρια στους περιστρεφόμενους γαλαξίες κινούνται συχνά τόσο γρήγορα ώστε πρέπει να εκτοξευθούν εκτός των γαλαξιών. Φαίνεται όμως ότι υπάρχει μια πρόσθετη πηγή βαρύτητας στους γαλαξίες που εμποδίζει αυτό – ένα είδος “συγκολλητικής δύναμης στα άστρα” που δεν μπορεί να ειδωθεί με τα τηλεσκόπια: η λεγόμενη σκοτεινή ύλη.

 

Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη άμεση απόδειξη της ύπαρξής της. “Ίσως όμως οι ίδιες οι βαρυτικές δυνάμεις να συμπεριφέρονται απλά διαφορετικά από ό, τι πιστεύαμε προηγουμένως”, εξηγεί ο καθηγητής Dr. Pavel Kroupa από το Ινστιτούτο Helmholtz του Πανεπιστημίου της Βόννης και το Αστρονομικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Καρόλου στην Πράγα. Αυτή η θεωρία ονομάζεται MOND (Μodified Newtonian Dynamics). και ανακαλύφθηκε από τον ισραηλινό φυσικό καθηγητή  Mordehai Milgrom. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η έλξη μεταξύ δύο μαζών υπακούει μεν στους νόμους του Νεύτωνα αλλά μόνο μέχρι ένα συγκεκριμένο σημείο (απόσταση). Κάτω από πολύ χαμηλές επιταχύνσεις, όπως συμβαίνει στους γαλαξίες, γίνεται πολύ ισχυρότερη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι γαλαξίες δεν διασπώνται ως αποτέλεσμα της ταχύτητας περιστροφής τους.

 

Αποτελέσματα κοντά στην πραγματικότητα

 

Σε συνεργασία με τον Benoit Famaey στο Στρασβούργο, έχουν τώρα προσομοιώσει για πρώτη φορά για το αν οι γαλαξίες θα σχηματίσουν σε ένα σύμπαν βάση της τροποποιημένης νευτώνειας θεωρίας MOND και αν ναι, πώς θα είναι;  Για να γίνει αυτό, χρησιμοποίησαν ένα πρόγραμμα υπολογιστών για σύνθετους βαρυτικούς υπολογισμούς που αναπτύχθηκε στην ομάδα του Kroupa. Επειδή με την MOND, η έλξη ενός σώματος εξαρτάται όχι μόνο από τη δική του μάζα, αλλά και από το αν άλλα αντικείμενα βρίσκονται στην περιοχή του.

 

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν το λογισμικό αυτό για να προσομοιώσουν το σχηματισμό των αστεριών και των γαλαξιών, ξεκινώντας από ένα νέφος αερίων αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μετά το Big Bang. “Από πολλές απόψεις, τα αποτελέσματά μας είναι πολύ κοντά σε αυτά που παρατηρούμε στην πράξη με τα τηλεσκόπια”, εξηγεί ο Kroupa. Για παράδειγμα, η κατανομή και η ταχύτητα των αστεριών στους γαλαξίες που παράγονται από υπολογιστή ακολουθούν το ίδιο μοτίβο που παρατηρείται στον νυχτερινό ουρανό. “Επιπλέον, η προσομοίωση μας είχε σαν αποτέλεσμα κυρίως το σχηματισμό περιστρεφόμενων δίσκων γαλαξιών όπως ο Γαλαξίας και σχεδόν όλοι οι άλλοι μεγάλοι γαλαξίες που γνωρίζουμε», λέει ο επιστήμονας. “Οι προσομοιώσεις με σκοτεινή ύλη, από την άλλη πλευρά, δημιουργούν κυρίως γαλαξίες χωρίς χωριστούς δίσκους ύλης – μια διαφορά στις παρατηρήσεις που είναι δύσκολο να εξηγηθούν”.

 

Οι υπολογισμοί που βασίζονται στην ύπαρξη της σκοτεινής ύλης είναι επίσης πολύ ευαίσθητοι στις μεταβολές ορισμένων παραμέτρων, όπως η συχνότητα των υπερκαινοφανών και η επίδρασή τους στην κατανομή της ύλης στους γαλαξίες . Στη προσομοίωση MOND, ωστόσο, αυτοί οι παράγοντες δεν έπαιξαν κάποιο ρόλο.

 

Ωστόσο, τα πρόσφατα δημοσιευθέντα αποτελέσματα από τους επιστήμονες δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα σε όλα τα σημεία. “Η προσομοίωση μας είναι μόνο ένα πρώτο βήμα”, τονίζει ο Kroupa. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες έχουν μέχρι στιγμής διατυπώσει πολύ απλές υποθέσεις σχετικά με την αρχική κατανομή της ύλης και τις συνθήκες στο νεαρό σύμπαν. “Τώρα θα πρέπει να επαναλάβουμε τους υπολογισμούς και να συμπεριλάβουμε πιο πολύπλοκους παράγοντες επηρεασμού. Τότε θα δούμε αν η θεωρία MOND εξηγεί πραγματικά την πραγματικότητα”.

Αριστοτέλης: τι είναι ο ἄγροικος;

Αριστοτέλης: 384-322 π.Χ.

Ἄγροικος: πώς κουβεντιάζεται φιλοσοφικά;

1. Η λέξη ἄγροικος στα αρχαία ελληνικά σημαίνει αυτόν που ζει στους αγρούς. Στην περίπτωση των ανθρώπων τούτο παραπέμπει στον χωρικό, στον αγρότη, σ’ αυτόν που κατοικεί στους αγρούς, στον γεωργό. Επί γης σημαίνει και άγριος. Παράγεται από το ἀγρός συν οἶκος. Υπό έναν πιο ευρύ μεταφορικό τρόπο, σημαίνει επίσης: αγροίκος, τραχύς, ακαλαίσθητος, άξεστος.

2. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί, κατ’ αρχήν, την εν λόγω λέξη-έννοια με τη θεμελιακή σημασία «αυτού που ζει στους αγρούς» στο έργο του: Των Περί Τα Ζώα Ιστοριών για το μεγάλο άγριο περιστέρι:  

Καὶ τὰ μὲν ἄγροικα, ὥσπερ φάττα
[=κάποια ζουν στους αγρούς, όπως η φάσσα (=μεγαλόσωμο άγριο περιστέρι)] (488b1).

Κατά δεύτερον συναντάμε την εν λόγω έννοια και στο έργο του: Αθηναίων Πολιτεία. Εδώ περιγράφει ως ἄγροικους , δηλδή ως «αυτους που ζουν στους αγρούς», τους γεωργούς, ή, πράγμα που είναι το ίδιο, τους χωρικούς και τους αγρότες. Και τούτους σε συγκριτική διαφορά με τους ευπατρίδες και τους δημιουργούς. Ουσιαστικά, ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη διάκριση των πολιτών στις τρεις κοινωνικές τάξεις ή στρώματα: στους ευπατρίδες, ήτοι αριστοκράτες, στους αγρότες και στους δημιουργούς, δηλαδή τους τεχνίτες. Ετούτη η διάκριση δεν εκκινεί από τον Αριστοτέλη, αλλά ανάγει τη γενεαλογία της στον Θησέα. Ως τον 6ο αιώνα π.Χ. οι αγρότες και οι δημιουργοί δεν έπαιζαν κανέναν ουσιαστικό πολιτικό ρόλο. Με την εξέλιξη της πολιτικής δημοκρατίας συμμετείχαν αναλογικά στο θεσμό των δέκα αρχόντων.

3. Στα Ηθικά Νικομάχεια απαντά η λέξη ἄγροικος με ένα πιο ειδικό νόημα: ο φιλόσοφος χαρακτηρίζει ως ἄγροικον, δηλαδή ως αγροίκο, αυτόν που αποφεύγει κάθε είδους ηδονή και έτσι γίνεται αναίσθητος. Αυτός είναι η μια όψη του ακραίου, ενώ η άλλη είναι ο ακόλαστος: αυτός που επιδίδεται σε πάσης φύσεως ηδονές:

«Αυτός που απολαμβάνει συστηματικά τις πάσης φύσεως ηδονές και δεν απέχει από καμιά, γίνεται ακόλαστος, ενώ αυτός που, σαν τον αγροίκο, μένει συστηματικά μακριά από όλες, γίνεται αναίσθητος» (1104a24).

Από αμφοτέρους λείπει η μεσότητα. Ακόμη, στο ίδιο έργο, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τη λέξη ἄγροικος για να χαρακτηρίσει ως αγροίκο, ως χωριάτη με την αρνητική σημασία, εκείνον που αποφεύγει εντελώς την ευχαρίστηση στις κοινωνικές εκδηλώσεις και διασκεδάσεις. Ο αγροίκος εδώ, όπως και ο αντίποδάς του, αυτός που δεν έχει μέτρο σε τέτοιου είδους ευχαριστήσεις, δεν γνωρίζουν τι σημαίνει μεσότητα και αντιπαρατίθενται στον χαριτολόγο, όπως μας λέει ο Έλληνας φιλόσοφος, που ακολουθεί το μέτρο:

«Σε σχέση με την ευχαρίστηση στις κοινωνικές μας διασκεδάσεις, ο μέσος αποκαλείται χαριτολόγος και το αντίστοιχο ουσιαστικό χαριτολογία· η υπερβολή είναι η χαμερπής αστειολογία και ο αντίστοιχος άνθρωπος με αυτή την ιδιότητα χαμερπής, ενώ ο ελλιπής είναι χωριάτης (ἄγροικος) και η ιδιότητα χωριατιά (ἀγροικία)» (1108a26).

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1375a-1375b)

[XV] Περὶ δὲ τῶν ἀτέχνων καλουμένων πίστεων ἐχόμενόν ἐστι τῶν εἰρημένων ἐπιδραμεῖν· ἴδιαι γὰρ αὗται τῶν δικανικῶν. εἰσὶν δὲ πέντε τὸν ἀριθμόν, νόμοι, μάρτυρες, συνθῆκαι, βάσανοι, ὅρκοι. πρῶτον μὲν οὖν περὶ νόμων εἴπωμεν, πῶς χρηστέον καὶ προτρέποντα καὶ ἀποτρέποντα καὶ κατηγοροῦντα καὶ ἀπολογούμενον. φανερὸν γὰρ ὅτι, ἐὰν μὲν ἐναντίος ᾖ ὁ γεγραμμένος τῷ πράγματι, τῷ κοινῷ χρηστέον καὶ τοῖς ἐπιεικεστέροις καὶ δικαιοτέροις. καὶ ὅτι τὸ «γνώμῃ τῇ ἀρίστῃ» τοῦτ᾽ ἐστίν, τὸ μὴ παντελῶς χρῆσθαι τοῖς γεγραμμένοις. καὶ ὅτι τὸ μὲν ἐπιεικὲς ἀεὶ μένει καὶ οὐδέποτε μεταβάλλει, οὐδ᾽ ὁ κοινός (κατὰ φύσιν γάρ ἐστιν), οἱ δὲ γεγραμμένοι πολλάκις, ὅθεν εἴρηται τὰ ἐν τῇ Σοφοκλέους Ἀντιγόνῃ· ἀπολογεῖται γὰρ ὅτι ἔθαψε παρὰ τὸν τοῦ Κρέοντος νόμον, ἀλλ᾽ οὐ παρὰ τὸν ἄγραφον,

[1375b] οὐ γάρ τι νῦν γε κἀχθές, ἀλλ᾽ ἀεί ποτε ...
ταῦτ᾽ οὖν ἐγὼ οὐκ ἔμελλον ἀνδρὸς ουδενός ....

Καὶ ὅτι τὸ δίκαιόν ἐστιν ἀληθές τε καὶ συμφέρον, ἀλλ᾽ οὐ τὸ δοκοῦν, ὥστ᾽ οὐ νόμος ὁ γεγραμμένος· οὐ γὰρ ποιεῖ τὸ ἔργον τὸ τοῦ νόμου. καὶ ὅτι ὥσπερ ἀργυρογνώμων ὁ κριτής ἐστιν, ὅπως διακρίνῃ τὸ κίβδηλον δίκαιον καὶ τὸ ἀληθές. καὶ ὅτι βελτίονος ἀνδρὸς τὸ τοῖς ἀγράφοις ἢ τοῖς γεγραμμένοις χρῆσθαι καὶ ἐμμένειν. καὶ εἴ που ἐναντίος νόμῳ εὐδοκιμοῦντι ἢ καὶ αὐτὸς αὑτῷ, οἷον ἐνίοτε ὁ μὲν κελεύει κύρια εἶναι ἅττ᾽ ἂν συνθῶνται, ὁ δ᾽ ἀπαγορεύει μὴ συντίθεσθαι παρὰ τὸν νόμον. καὶ εἰ ἀμφίβολος, ὥστε στρέφειν καὶ ὁρᾶν ἐπὶ ποτέραν τὴν ἀγωγὴν ἢ τὸ δίκαιον ἐφαρμόσει ἢ τὸ συμφέρον, εἶτα τούτῳ χρῆσθαι. καὶ εἰ τὰ μὲν πράγματα ἐφ᾽ οἷς ἐτέθη ὁ νόμος μηκέτι μένει, ὁ δὲ νόμος, πειρατέον τοῦτο δηλοῦν καὶ μάχεσθαι ταύτῃ πρὸς τὸν νόμον. ἐὰν δὲ ὁ γεγραμμένος ᾖ πρὸς τὸ πρᾶγμα, τό τε «γνώμῃ τῇ ἀρίστῃ» λεκτέον ὅτι οὐ τοῦ παρὰ τὸν νόμον ἕνεκα δικάζειν ἐστίν, ἀλλ᾽ ἵνα, ἐὰν ἀγνοήσῃ τί λέγει ὁ νόμος, μὴ ἐπιορκῇ. καὶ ὅτι οὐ τὸ ἁπλῶς ἀγαθὸν αἱρεῖται οὐδείς, ἀλλὰ τὸ αὑτῷ. καὶ ὅτι οὐδὲν διαφέρει ἢ μὴ κεῖσθαι ἢ μὴ χρῆσθαι. καὶ ὅτι ἐν ταῖς ἄλλαις τέχναις οὐ λυσιτελεῖ παρασοφίζεσθαι τὸν ἰατρόν· οὐ γὰρ τοσοῦτο βλάπτει ἡ ἁμαρτία τοῦ ἰατροῦ ὅσον τὸ ἐθίζεσθαι ἀπειθεῖν τῷ ἄρχοντι. καὶ ὅτι τὸ τῶν νόμων σοφώτερον ζητεῖν εἶναι, τοῦτ᾽ ἐστὶν ὃ ἐν τοῖς ἐπαινουμένοις νόμοις ἀπαγορεύεται. καὶ περὶ μὲν τῶν νόμων οὕτως διωρίσθω· περὶ δὲ μαρτύρων, μάρτυρές εἰσιν διττοί, οἱ μὲν παλαιοὶ οἱ δὲ πρόσφατοι, καὶ τούτων οἱ μὲν μετέχοντες τοῦ κινδύνου οἱ δ᾽ ἐκτός. λέγω δὲ παλαιοὺς μὲν τούς τε ποιητὰς καὶ ὅσων ἄλλων γνωρίμων εἰσὶν κρίσεις φανεραί, οἷον Ἀθηναῖοι Ὁμήρῳ μάρτυρι ἐχρήσαντο περὶ Σαλαμῖνος, καὶ Τενέδιοι ἔναγχος Περιάνδρῳ τῷ Κορινθίῳ πρὸς Σιγειεῖς, καὶ Κλεοφῶν κατὰ Κριτίου τοῖς Σόλωνος ἐλεγείοις ἐχρήσατο, λέγων ὅτι πάλαι ἀσελγὴς ἡ οἰκία· οὐ γὰρ ἄν ποτε ἐποίησε Σόλων

εἰπεῖν μοι Κριτίᾳ πυρρότριχι πατρὸς ἀκούειν.

***
[15] Στη συνέχεια αυτών που είπαμε θα μιλήσουμε τώρα συνοπτικά για τις λεγόμενες άτεχνες αποδείξεις, επειδή αυτές σχετίζονται ιδιαίτερα με τους δικανικούς ρητορικούς λόγους. Οι αποδείξεις αυτές είναι πέντε: νόμοι, μάρτυρες, συμβάσεις, ομολογίες που αποσπώνται με βασανιστήρια, όρκος. Ας μιλήσουμε λοιπόν πρώτα για τους νόμους, να δούμε πώς πρέπει να τους χρησιμοποιεί κανείς όταν προτρέπει ή αποτρέπει, όταν κατηγορεί ή απολογείται· γιατί είναι φανερό ότι στην περίπτωση που ο γραπτός νόμος είναι αντίθετος προς τη συγκεκριμένη πράξη, πρέπει να χρησιμοποιείται ο γενικός νόμος και η επιεικέστερη, σε κάθε περίπτωση, εκδοχή, κάτι που σημαίνει: η δικαιότερη. Είναι επίσης φανερό ότι η φράση «θα αποφασίζω σύμφωνα με τη σωστότερη κρίση μου» σημαίνει τούτο, ότι ο δικαστής δεν θα ακολουθεί αποκλειστικά και μόνο τις εντολές των γραπτών νόμων. Επίσης ότι η επιείκεια είναι κάτι που παραμένει και δεν αλλάζει ποτέ, όπως και ο γενικός νόμος (επειδή είναι σύμφωνος με τη φύση), ενώ οι γραπτοί νόμοι αλλάζουν πολλές φορές — εξού και όσα λέγονται στην Αντιγόνη του Σοφοκλή: στην απολογία της η Αντιγόνη υποστηρίζει ότι έθαψε τον αδελφό της παραβιάζοντας, βέβαια, τον νόμο του Κρέοντα, όχι όμως και τον άγραφο νόμο,

[1375b] γιατί όχι σήμερα και χτες, μα αιώνια...
κι εγώ ποτέ δεν θα μπορούσα να τρομάξω
θέλημ᾽ ανθρώπου κανενός....

Επίσης ότι το δίκαιο είναι κάτι το γνήσιο και συμφέρον, όχι όμως και αυτό που απλώς φαίνεται δίκαιο· άρα ούτε και ο γραπτός νόμος, που μερικές φορές δεν επιτελεί το έργο του νόμου. Επίσης ότι ο δικαστής είναι κάτι σαν τον δοκιμαστή του αργύρου, με το νόημα ότι διακρίνει την κίβδηλη και την αληθινή δικαιοσύνη. Επίσης ότι δείχνει καλύτερο άνθρωπο το να ακολουθεί κανείς τους άγραφους παρά τους γραπτούς νόμους και να μένει σταθερά προσκολλημένος σ᾽ αυτούς. Επίσης αν ένας νόμος είναι τυχόν αντίθετος με άλλον ισχύοντα νόμο ή αν αντιφάσκει με τον ίδιο τον εαυτό του· είναι φορές, π.χ., που ένας νόμος ορίζει ότι όλες οι συμφωνίες που έχουν συνάψει μεταξύ τους οι πολίτες είναι έγκυρες και ισχυρές και ένας άλλος απαγορεύει να συνάπτονται συμφωνίες κατά παράβαση του νόμου. Στην περίπτωση επίσης που ο νόμος έχει διφορούμενο νόημα πρέπει κανείς να τον εξετάζει από όλες τις πλευρές, προκειμένου να δει προς ποιά από τις δύο κατευθύνσεις, την κατεύθυνση του δικαίου ή την κατεύθυνση του συμφέροντος, θα έχει καλύτερη εφαρμογή, και τότε πια να ακολουθεί αυτήν. Επίσης, αν οι συνθήκες που οδήγησαν στη θέσπιση του νόμου δεν υπάρχουν πια, ο νόμος όμως εξακολουθεί να υπάρχει, πρέπει να προσπαθούμε να κάνουμε φανερό αυτό το πράγμα και να πολεμούμε με αυτό πια το επιχείρημα τον νόμο. Αν όμως ο γραπτός νόμος ευνοεί την περίπτωσή μας, θα πρέπει να λέμε ότι η φράση «θα αποφασίζω σύμφωνα με τη σωστότερη κρίση μου» δεν σημαίνει ότι ο δικαστής δικαιούται να παίρνει αποφάσεις αντίθετες με τον νόμο, αλλ᾽ ότι αποβλέπει στο να τον προστατεύσει από την κατηγορία της επιορκίας, στην περίπτωση που αγνοεί τί ακριβώς λέει ο νόμος. Επίσης ότι κανείς δεν επιλέγει αυτό που είναι γενικά καλό, αλλά αυτό που είναι καλό για τον ίδιο. Επίσης ότι δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στο να μην υπάρχει ένας νόμος και στο να μην εφαρμόζεται. Επίσης ότι σε όλες τις άλλες τέχνες δεν ωφελεί να επιζητεί κανείς να φαίνεται «πιο έξυπνος από τον γιατρό»· γιατί το λάθος του γιατρού δεν είναι τόσο επιζήμιο όσο το να συνηθίσει κανείς να μην υπακούει στον ειδικό. Και ότι το να θέλει κανείς να είναι σοφότερος από τους νόμους είναι αυτό ακριβώς που απαγορεύεται στους νόμους που έχουν τον σεβασμό και την εκτίμηση όλων. Αυτά που είπαμε ας θεωρηθούν αρκετά για το θέμα των νόμων.

Όσο για τους μάρτυρες, αυτοί είναι δύο ειδών: οι παλαιοί και οι συγκαιρινοί. Από τους συγκαιρινούς κάποιοι συμμετέχουν στους κινδύνους του κατηγορουμένου και κάποιοι άλλοι βρίσκονται έξω από αυτούς. Λέγοντας «παλαιούς» εννοώ τους ποιητές, αλλά και άλλα πασίγνωστα πρόσωπα που οι κρίσεις τους είναι γνωστές σε όλους. Παράδειγμα: οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τον Όμηρο ως μάρτυρα στην υπόθεση της Σαλαμίνας. Πρόσφατα, επίσης, οι Τενέδιοι χρησιμοποίησαν τον Κορίνθιο Περίανδρο στη διαφορά τους με τους Σιγειείς. Και ο Κλειτοφών χρησιμοποίησε ελεγειακούς στίχους του Σόλωνα εναντίον του Κριτία θέλοντας να πει ότι η οικογένειά του διακρινόταν από παλιά για την ακολασία και τη θρασύτητα της — αλλιώς ο Σόλων ποτέ δεν θα έγραφε τον στίχο,

 Πες, σε παρακαλώ, στον ξανθό Κριτία ν᾽ ακούει τον πατέρα του.