Παρασκευή 1 Μαΐου 2020

Agamben: Γυμνή ζωή και βιοπολιτική κυριαρχία

Giorgio Agamben: (1942– )

Ζωή, Βίος και κυριαρχία:
Τι είναι η γυμνή ζωή;

«Το θάρρος στο κόμμα. ‒Τα φτωχά πρόβατα
λένε στον φύρερ/οδηγό τους: “μόνο να πηγαίνεις
πάντα μπρος και σε μας δεν θα λείψει ποτέ το θάρρος
να σε ακολουθούμε”. Ο φτωχός όμως φύρερ/οδηγός
σκέφτεται μέσα του: μόνο να με ακολουθείτε πάντα και
σε μένα δεν θα λείψει ποτέ το θάρρος να σας οδηγώ».
(Νίτσε)

§1: Ο σύγχρονος Ιταλός φιλόσοφος G. Agamben σε όλο του σχεδόν το πολυδιάστατο έργο αναπτύσσει μοναδικά βαθυστόχαστους προβληματισμούς γύρω από την έννοια της ζωής. Επιχειρεί να την κατανοήσει όχι απλώς ως μια βιολογική έννοια, αλλά ως μια κατ’ εξοχήν πολιτική. Προχωρεί έτσι σε μια φιλοσοφία της ζωής, εντελώς διαφορετική από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις, όπως εκείνες του Σπινόζα, του Μπέρξον και άλλες βιταλιστικές συλλήψεις. Δεν θεωρεί επαρκείς τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί της ζωής ως μιας ζωτικής δύναμης και λαμβάνει ως σημείο αναφοράς του, από άποψη γενικής αρχής, βασικές θέσεις του Αριστοτέλη περί ζωής, όπως έχουν διατυπωθεί στα Πολιτικά του, στο περί Ψυχής, στα Ηθικά Νικομάχεια και αλλού. Σύμφωνα με τον Έλληνα φιλόσοφο, η απλή φυσική ζωή, το απλό γεγονός της ζωής, σχετίζεται αποκλειστικά με τη ζωή της αναπαραγωγής, με την περιοχή του οίκου, ενώ η ζωή της πόλης, δηλαδή η πολιτική ζωή, δεν ασχολείται απλώς με το ζῆν, αλλά με το εὖ ζῆν: η πολιτική ζωή δεν περιορίζεται στο απλώς ζην, αλλά συνυφαίνεται με το καλώς ζην.

§2: Η Αριστοτελική τούτη διάκριση αναγιγνώσκεται από τον Agamben ως διάκριση ανάμεσα στη ζωή, ήτοι τη βιολογική ζωή, και τον Βίο, δηλαδή την πολιτική ζωή. Η πρώτη μορφή ζωής ανήκει στην ιδιωτική σφαίρα, ενώ η δεύτερη στη δημόσια, στην πολιτική μορφή της ζωής. Ο Ιταλός φιλόσοφος αποφαίνεται διεισδυτικά πως η εν λόγω διάκριση αποτελεί το θεμελιακό στοιχείο, για να καθιδρυθεί η βιοπολιτική κυριαρχία, όπου η ζωή στην πολιτική μπορεί να υπάρχει μόνο μέσα από τον αποκλεισμό της. Παρακολουθώντας και τις σχετικές αναλύσεις του Foucault, σύμφωνα με τις οποίες η νεωτερική εποχή επιφυλάσσει εμπλοκή της φυσικής ζωής στους μηχανισμούς και στις υπολογιστικές συμπεριφορές της πολιτικής εξουσίας και ως εκ τούτου μετατροπή της πολιτικής σε βιοπολιτική, στρέφει το ερευνητικό του βλέμμα στα πιο χαρακτηριστικά πεδία της σύγχρονης βιοπολιτικής: στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στην προοδευτική μετατόπιση της μαζικής δημοκρατίας σε καταστάσεις ή πολιτικές μορφές ολοκληρωτικού κράτους, στην πλήρη επικράτηση της ολοκληρωτικής εξουσίας με τη μορφή της κατάστασης εξαίρεσης, δηλαδή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

§3: Η κατάσταση εξαίρεσης ανάγει σε πηγή του νόμου όχι τον ίδιο το Νόμο και το Δίκαιο, έστω κι αυτό το αστικό και άδικο [=μη-δίκαιο] Δίκαιο, αλλά τον πάσης φύσεως και χρώματος Führer. Απόλυτη ισχύς του κράτους ο λόγος του Führer. Διερώτηση: κάτι παρόμοιο δεν ισχύει και στον Ελλαδικό χώρο, όπου όχι μόνο οι δυνάμεις της αστικής κυριαρχίας, αλλά κατ’ εξοχήν και τα «μαύρα κοράκια» του σημερινού «αριστερο»-χουντικού εξουσιασμού έχουν αναγάγει σε Λόγο Πολιτικού θεού τις αερολογίες των Führer τους; Μάλιστα κάποιος από τους πιο αγράμματους στο πολιτικό στερέωμα αρχηγίσκους [=Führer] αυτού του «αριστερο»-φασιστικού συνονθυλεύματος δεν δίστασε να μιλήσει, σε ανύποπτη στιγμή, για μελλοντική κυβέρνηση έκτακτης ανάγκης, εγκαθιδρύοντας ανοικτά και αδιάντροπα πια την αδιαφάνεια της κατάστασης εξαίρεσης. Σύμφωνα με τον Agamben, με την κατάσταση εξαίρεσης συμβαίνει οι ανθρώπινες υπάρξεις να μεταποιούνται [=πολτοποιούνται] σε ένα είδος γυμνής ζωής, δηλαδή σε πολιτικά υποκείμενα, που εγκαθίσταται στο κέντρο της πολιτικής ως ζωντανά νεκρά σώματα χωρίς ιδιαίτερα δικαιώματα και λόγο δικαίου. Υποχρεωτικά κινούνται ανάμεσα στον λόγο του Führer τους και στη δικαιολόγηση της έκτακτης κατάστασης.

§4: Υπ’ αυτή την οπτική, το δουλικό αυτό σώμα, δηλαδή η γυμνή ζωή –που δεν βιώνεται ως αυθεντική, πλήρης νοήματος ζωή, αλλά παραμένει κάτι το νεκρό και ανάξιο– είναι ένα βιοπολιτικό σώμα, που αναπνέει και ενεργεί υπό το ακόλουθο περίπου πλέγμα πολιτικών σχέσεων: ανώτατος άρχων είναι ο Führer. Αυτός είναι ο κανόνας και η φωνή του έθνους. Την ίδια στιγμή το εν λόγω βιοπολιτικό σώμα δεν παραμένει αδρανές, αλλά γίνεται κι αυτό, στην αναλογία του, κανόνας βασικά προς τα κάτω, δηλαδή για τους υπηκόους. Αποτελεί, με άλλα λόγια, τον κανόνα και την εφαρμογή του κανόνα, με το νόημα ότι είναι ο λόγος που αποφασίζει το γεγονός εκείνο, που επιβάλλει την εφαρμογή αυτού του κανόνα. Π.χ. οι Gauleiter της χιτλερικής Γερμανίας αποτελούσαν τον λόγο, τον ενδιάμεσο κανόνα, που αποφάσιζε το γεγονός, το οποίο με τη σειρά του ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για να εφαρμοστεί ο κανόνας του Gauleiter ως κανόνας του Führer. Κάτι παρόμοιο, σε μια πιο αφανή μορφή, συμβαίνει και στο Ελλαδικό πολιτικό τοπίο με τα απανταχού κομματόσκυλα να αναπαράγουν, τήδε κακείσε, κυνικά και ιδιαζόντως σχιζοφρενικά, τη βία του «σοσιαλ»-φασιστικού θεάματος, που ενσαρκώνει ο σαλεμένος Φύρερ τους. Σύμφωνα με τον Ιταλό φιλόσοφο έχουμε να κάνουμε με ένα κράτος ‒ θέαμα, που δεν θεμελιώνεται σε κάποιο κοινωνικό συμβόλαιο, αλλά στη διάλυσή του, την οποία συγχρόνως απαγορεύει (βλ. σχετικά Agamben, Βία και ελπίδα στο τελευταίο θέαμα, σ. 7). Έτσι, η γυμνή ζωή δεν είναι ούτε Ζωή ούτε Βίος παρά ένα αντι-ανθρώπινο είδος ζωής, που παράγεται, οσάκις η Ζωή [=βιολογική, φυσική ζωή] είναι χωρισμένη από το Βίο [=ηθική και πολιτική ζωή] και ο τελευταίος θέτει την πρώτη υπό αμφισβήτηση. Ως εκ τούτου, αυτό το αντι-ανθρώπινο είδος ζωής παρασιτεί στα όρια μιας ηθικο–πολιτικής ζωής, που δεν παριστά τίποτε άλλο παρά μια φαντασμαγορική κενότητα.

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου