ΣΟΛΩΝ: ΠΕΡΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΣΟΛΩΝ, περ. 640-560 π.Χ.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Αθηναίων πολιτεία 5. 1 κ.εξ.

Επειδή το πολίτευμα ήταν οργανωμένο με αυτό τον τρόπο και οι πολλοί ήταν δούλοι των λίγων, ο λαός εξεγέρθηκε ενάντια στους ισχυρούς. Επειδή η επανάσταση ήταν έντονη και βρίσκονταν σε αντιπαράθεση μεταξύ τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, όρισαν από κοινού μεσολαβητή και άρχοντα τον Σόλωνα και του ανάθεσαν να οργανώσει το πολίτευμα, με βάση μια ελεγεία που είχε γράψει και η οποία άρχιζε έτσι:


Γνωρίζω και πόνος φωλιάζει
στην ψυχή μου βλέποντας
την πιο παλιά χώρα της Ιωνίας
δυστυχισμένη.

Σ’ αυτή την ελεγεία υποστηρίζει και τις δυο παρατάξεις και προβάλλει αντιρρήσεις, και στη συνέχεια τις προτρέπει να βάλουν τέλος στη διαμάχη τους.

Ο Σόλων ανήκε ως προς την καταγωγή και την υπόληψη στους εξέχοντες πολίτες, αλλά ως προς την περιουσία και τη θέση στους μεσαίους, όπως αποδεικνύεται και από άλλα γεγονότα και όπως βεβαιώνει ο ίδιος στα παρακάτω ποιήματα του, όπου συμβουλεύει τους πλούσιους να μην είναι άπληστοι:

Καθησυχάστε τον δυνατό πόθο
στην ψυχή, εσείς που έχετε χορτάσει
από πολλά αγαθά,
και μετριάστε την αλαζονεία σας.
Γιατί ούτε εμείς θα πειστούμε
ούτε εσάς θα ωφελήσουν όλ’ αυτά.

Γενικά, παντού θεωρεί τους πλούσιους υπαίτιους για τη διαμάχη· γι’ αυτό σ’ αρχή της ελεγείας λέει πως φοβάται “τη φιλαργυρία και την υπεροψία”, γιατί αυτές έγιναν αίτιες της παρούσας έχθρας.

Όταν έγινε κύριος των πολιτικών πραγμάτων, ο Σόλων ελευθέρωσε τον λαό και για το παρόν και για το μέλλον, απαγορεύοντας τα δάνεια που συνάπτονταν με αντάλλαγμα την προσωπική ελευθερία, έθεσε σε εφαρμογή νόμους και κατάργησε τα χρέη, ιδιωτικά και δημόσια, μέτρα που οι Αθηναίοι ονόμασαν «σεισάχθεια», γιατί απέσειαν το βάρος. Σχετικά με αυτά προσπάθησαν κάποιοι να τον συκοφαντήσουν γιατί όταν ο Σόλων επρόκειτο να εφαρμόσει τη σεισάχθεια, το ανακοίνωσε σε μερικούς γνώριμους κι έπειτα, όπως είπαν οι δημοκρατικοί, καταστρατηγήθηκε ο νόμος από τους φίλους, ενώ, όπως είπαν οι συκοφάντες, αποκόμισε και ο ίδιος κέρδος. Γιατί αυτοί δανείστηκαν και αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις γης, και όταν μετά από λίγο έγινε η κατάργηση των χρεών, πλούτισαν.

Έτσι λέγεται ότι απέκτησαν πλούτη όσοι αργότερα υποστήριζαν ότι ήταν από παλιά πλούσιοι.

Ωστόσο, πιθανότερη είναι η εκδοχή των δημοκρατικών. Γιατί δεν είναι φυσικό ο Σόλων να κηλίδωσε τον εαυτό του για τόσο μικρά και ασήμαντα πράγματα, αυτός που ήταν σε όλα μετριοπαθής και αμερόληπτος τόσο ώστε, ενώ μπορούσε να προσεταιριστεί τη μια παράταξη και να γίνει τύραννος της πόλης, αρνήθηκε και τα δυο τούτα και έβαλε το όφελος και τη σωτήρια της πόλης πάνω από το προσωπικό του συμφέρον. Ότι είχε την εξουσία αυτή αποδεικνύεται και από την άσχημη πολιτική κατάσταση — κάτι που και ο ίδιος αναφέρει συχνά στα ποιήματά του και όλοι οι άλλοι συμφωνούν. Η κατηγορία αυτή λοιπόν πρέπει να θεωρηθεί ψεύτικη.

Αριστοτέλης Αθηναίων πολιτεία 7. 1 κ.εξ.

Ο Σόλων εγκαθίδρυσε δημοκρατικό πολίτευμα και θέσπισε άλλους νόμους. Η νομοθεσία του Δράκοντα έπαψε να ισχύει, εκτός από τα σχετικά με τους φόνους. Όρισε την ισχύ των νόμων του για εκατό χρόνια χωρίς τροποποίηση και οργάνωσε το πολίτευμα ως εξής:

Διαίρεσε τους κατοίκους σε τέσσερις τάξεις με βάση την περιουσία, ακριβώς όπως είχαν διαιρεθεί και προηγουμένως, δηλαδή σε πεντακοσιομέδιμνους, ιππείς, ζευγίτες και θήτες. Τα άλλα αξιώματα τα διένειμε στους πεντακοσιομέδιμνους, τους ιππείς και τους ζευγίτες, δηλαδή αυτά των εννέα αρχόντων, των ταμιών, των πωλητών, των Έντεκα και των κωλακρετών, δίνοντας αξίωμα στα μέλη κάθε τάξης ανάλογα με την περιουσία. Στους θήτες έδωσε το δικαίωμα να μετέχουν μόνο στην εκκλησία του δήμου και στα δικαστήρια.

Ο Σόλων όρισε να εκλέγονται οι άρχοντες με κλήρο από άνδρες που κρίνονταν από πριν άξιοι να λάβουν μέρος στην κλήρωση και τους οποίους υποδείκνυε κάθε φυλή. Για τους εννέα άρχοντες κάθε φυλή υποδείκνυε δέκα, από τους οποίους γινόταν η κλήρωση. Λόγω αυτού ισχύει ακόμη κάθε φυλή να επιλέγει δέκα άνδρες με κλήρο και έπειτα να γίνεται κλήρωση με κουκιά μεταξύ αυτών. Το ότι ο Σόλων όρισε να διανέμονται τα αξιώματα με κλήρο ανάλογα με την τάξη επιβεβαιώνεται από τον νόμο περί ταμιών, ο οποίος ισχύει ακόμα και σήμερα, γιατί καθορίζει τον διορισμό ταμιών με κλήρο από την τάξη των πεντακοσιομέδιμνων.

Ίδρυσε βουλή τετρακοσίων, εκατό από κάθε φυλή και όρισε τη βουλή των Αρεοπαγιτών υπεύθυνη για την τήρηση των νόμων, όπως και προηγουμένως επέβλεπε το πολίτευμα και διευθετούσε τις περισσότερες και σπουδαιότερες υποθέσεις της πόλης και έλεγχε τους παραβάτες, έχοντας την εξουσία ακόμη να επιβάλλει πρόστιμο και να τιμωρεί, ενώ κατέθετε τα πρόστιμα στο ταμείο της πόλης χωρίς να υποχρεώνεται να καταγράφει την αιτία της τιμωρίας, και δίκαζε όσους κατηγορούνταν ότι συνωμότησαν για να καταλύσουν τη δημοκρατία, όταν ο Σόλων θέσπισε νόμο γι’ αυτούς.

Βλέποντας ότι η πόλη συχνά επαναστατούσε και ότι μερικοί πολίτες αδιαφορούσαν και άφηναν τα πράγματα στην τύχη τους, θέσπισε γι’ αυτούς ειδικό νόμο που όριζε πως, αν κάποιος, σε περιόδο που στην πόλη υπήρχε διχοστασία, αρνιόταν να πάρει τα όπλα και να ταχθεί με τη μία ή την άλλη παράταξη, θα έχανε τα πολιτικά του δικαίωμα και δεν θα συμμετείχε στις υποθέσεις της πόλης.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Αθηναίων πολιτεία 9. 1 κ.εξ.

Φαίνεται πως το πολίτευμα του Σόλωνα περιλάμβανε τρεις κατεξοχήν δημοκρατικές διατάξεις. Πρώτη και κυριότερη την απαγόρευση σύναψης δάνειου με αντάλλαγμα την προσωπική ελευθερία. Έπειτα τη δυνατότητα για όποιον ήθελε να υποβάλει αγωγή υπέρ των αδικουμένων και τρίτον (με το οποίο λέγεται ότι ισχυροποίησε πολύ τον λαό) την έφεση κατά των δικαστικών αποφάσεων ενώπιον του λαού. Γιατί όντας ο λαός κύριος της ψήφου, γινόταν και κύριος της πολιτείας.

Επιπλέον, επειδή οι νόμοι δεν είχαν διατυπωθεί με απλότητα και σαφήνεια αναπόφευκτα γίνονταν πολλές συζητήσεις και το δικαστήριο αποφάσιζε τελικά για τα δημόσια και ιδιωτικά ζητήματα. Πιστεύουν λοιπόν ορισμένοι ότι ο Σόλων έκανε επίτηδες ασαφείς τους νόμους ώστε κύριος της κρίσης να είναι ο λαός. Αυτό όμως δεν είναι λογικό, αλλά πιθανότερο φαίνεται ότι δεν μπορούσε να θεσπίσει όλα τέλεια. Διότι δεν είναι δίκαιο να κρίνουμε τη βούλησή του από όσα γίνονται τώρα αλλά από το άλλο πολίτευμα.

Με αυτούς τους νόμους λοιπόν φαίνεται ότι θέσπισε διατάξεις προς όφελος του λαού. Προτού θέσει σε εφαρμογή τους νομούς τούς κατήργησε τα χρέη και στη συνέχεια προσδιόρισε τα μέτρα και τα σταθμά, καθώς και την αύξηση του νομίσματος.

Αριστοτέλης Αθηναίων πολιτεία 11. 1 κ.εξ.

Ο Σόλων λοιπόν οργάνωσε το πολίτευμα με τον παραπάνω τρόπο. Επειδή οι άνθρωποι συνέχιζαν να έρχονται και να παραπονιούνται για τους νόμους του, επικρίνοντας μερικούς και ζητώντας διευκρινίσεις για άλλους, και επειδή δεν ήθελε ούτε να τους αλλάξει αλλά ούτε και να είναι παρών δημιουργώντας μίση, ταξίδεψε στην Αίγυπτο για λόγους εμπορικούς και μαζί για να δει τα αξιοθέατα, λέγοντας ότι δεν θα επέστρεφε πριν περάσουν δέκα χρόνια. Δεν το θεωρούσε δίκαιο να παραμείνει και να εξηγεί τους νόμους του, αλλά ο καθένας θα έπρεπε να υπακούει σε όσα είχαν θεσπιστεί.

Επιπλέον αποδείχτηκε ότι πολλοί από τους αγενείς είχαν δυσαρεστηθεί μαζί του εξαιτίας της κατάργησης των χρεών, ενώ και οι δύο παρατάξεις είχαν ξεσηκωθεί γιατί οι διατάξεις του ήταν αντίθετες με τις προσδοκίες τους. Ο λαός είχε την εντύπωση ότι θα πραγματοποιούσε αναδασμό της γης, ενώ οι ευγενείς πίστευαν ότι θα επανέφερε την παλαιά τάξη πραγμάτων ή λίγο διαφορετική. Ο Σόλων όμως εναντιώθηκε και στους δύο και, ενώ θα μπορούσε να ταχθεί με όποια παράταξη ήθελε και να γίνει τύραννος, προτίμησε να προκαλέσει το μίσος και των δύο, σώζοντας έτσι την πατρίδα και νομοθετώντας με τον καλύτερο τρόπο.

Μετά την αναχώρηση του Σόλωνα, ενώ η πόλη βρισκόταν ακόμα σε αναταραχή, έζησαν ήσυχα για τέσσερα χρόνια. Τον πέμπτο χρόνο μετά τη θητεία του Σόλωνα δεν όρισαν άρχοντα εξαιτίας της στάσης, και πάλι κατά τον πέμπτο χρόνο, για τον ίδιο λόγο, στην πόλη δεν υπήρχε εξουσία.