Ελληνιστική Γραμματεία: Ποιητική και αισθητική, Παράδοση και νεωτερικότητα, Η σχολή του Φιλίτα

Αν υπάρχει μία προσωπικότητα, ένας «δάσκαλος» που δημιούργησε της αλεξανδρινή σχολή ποιητικής, αυτός είναι ο Φιλίτας (ή Φιλητάς) από την Κω (340-25 π.Χ.). Είτε στην Κω, όπου γεννήθηκε, έζησε και πέθανε, είτε στην Αλεξάνδρεια όπου βρέθηκε για κάποια χρόνια της ζωής του ως βασιλικός παιδαγωγός του Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου, λέγεται ότι συγκρότησε γύρω του έναν κύκλο λογίων και ποιητών στους οποίους άσκησε τεράστια επίδραση. Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγονται ο Θεόκριτος ο Συρακούσιος, ο διάσημος ομηριστής Ζηνόδοτος και ο Ερμησιάναξ ο Κολοφώνιος.

 

Φιλόλογος ο ίδιος, φαίνεται ότι έγινε διάσημος στην εποχή του για ένα λεξικογραφικό έργο, χαμένο πλέον σήμερα, με τίτλο Ἄτακτοι γλῶσσαι, στο οποίο εξηγούσε σπάνιες ομηρικές λέξεις, τις λεγόμενες «γλώσσες». Σε αντίθεση όμως με τον Αντίμαχο τον Κολοφώνιο (ακμή 400 π.Χ.), ο οποίος συνέθεσε φιλολογία και ποίηση με μάλλον άκομψο και κακότεχνο τρόπο, ο Φιλίτας έδειξε τον δρόμο για μια νέα ποίηση που μπορούσε να είναι ταυτόχρονα και λόγια και εκλεπτυσμένη. Το αναγνωρίζει ο Καλλίμαχος στον Πρόλογο των Αιτίων όταν αντιπαραθέτει τη Λύδη του Αντιμάχου προς τη σαφώς «λεπτότερη» Δήμητρα του Φιλίτα [Καλλίμαχος, Αἴτια απ.1]. Ο Θεόκριτος αφιερώνει στον Φιλίτα την αινιγματική persona του βουκόλου-ποιητή Λυκίδα από το 7ο Ειδύλλιο, τα Θαλύσια, ενώ ο Προπέρτιος ζητά να μπει στο ιερό άλσος των Μουσών που στοιχειώνουν από κοινού ο Καλλίμαχος και ο Φιλίτας (Ελεγ. 3.1.1-2 Callimachi Manes et Coi sacra Philitae,/ in vestrum, quaeso, me sinite ire nemus).

 

Από το ποιητικό έργο του Φιλίτα σώζονται δυστυχώς μόνον τίτλοι και ελάχιστα αποσπάσματα. Γνωρίζουμε ελάχιστα για το εξαμετρικό ποίημα Ερμής, πιθανότατα ένα επύλλιο με θέμα την παραμονή του Οδυσσέα στο νησί του Αιόλου και την ερωτική του σχέση με την κόρη του Πολυμήλη. Ελεγεία αλλά χωρίς ερωτικό θέμα ήταν η Δήμητρα, ένα ποίημα που εξιστορούσε την περιπλάνηση της Δήμητρας σε αναζήτηση της Κόρης εξηγώντας ίσως τη λατρεία της θεάς στη νήσο Κω. Ωστόσο, κάποιο χαμένο ποίημά του για τη Βίττιδα αποτέλεσε ενδεχομένως το πρότυπο για τη λατινική ερωτική ελεγεία.