Στις αρχές του 12ου αι. π.Χ. πληθώρα καταστροφών έπληξε τα μεγάλα κράτη της Μεσογείου, οδηγώντας την Αίγυπτο και τις πόλεις-κράτη της συροπαλαιστινιακής ακτής σε παρακμή. Ακολούθησε μια περίοδος ριζικών μεταβολών στην κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική οργάνωση, η οποία σήμανε το οριστικό τέλος της Εποχής του Χαλκού και την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Στον ελλαδικό χώρο η περίοδος αυτή τοποθετείται μεταξύ της κατάρρευσης των μυκηναϊκών ανακτόρων και της εμφάνισης των πόλεων-κρατών τον 8ο αι. π.Χ. και χαρακτηρίζεται από την απώλεια γραφής, τον απλουστευμένο πολιτισμό, τη χρήση του σιδήρου έναντι του ορειχάλκου και την εσωστρέφειά της. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με την απουσία γραπτών πηγών (πέραν των Ομηρικών επών) και των πενιχρών λειψάνων που διασώθηκαν, προσδίδουν στην περίοδο από τον 11ο έως τον 8o αιώνα π.Χ. την ονομασία “Σκοτεινοί Αιώνες”.
Η έναρξη των Σκοτεινών Αιώνων τοποθετείται ουσιαστικά τον 11ο και 10ο αι. π.Χ., οπότε παρακμάζουν τα μεγάλα κέντρα και σχεδόν εγκαταλείπονται ορισμένες περιοχές ή παράλιες και πεδινές ζώνες. Τα ίχνη ζωής στις περισσότερες τοποθεσίες του ελλαδικού χώρου σπανίζουν, οι οικισμοί είναι περίπου ανύπαρκτοι και η δημογραφική αραίωση που φαίνεται να μαστίζει κυρίως τον κόσμο του Αιγαίου, είναι αδιανόητη.
Η κατάρρευση του ανακτορικού καθεστώτος σήμανε την απαρχή μιας μακράς περιόδου κοινωνικής αναστάτωσης και ποικίλων ζυμώσεων, ωστόσο δεν οδήγησε άμεσα στους Σκοτεινούς Χρόνους. Ακόμα και τον 12ο αι. π.Χ. εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιες εστίες μυκηναϊκής παράδοσης, στην Ασίνη της Αργολίδας, στα Νιχώρια της Μεσσηνίας και στην Ιωλκό της Θεσσαλίας. Ταυτόχρονα, η Αθήνα όχι μόνο δεν καταστρέφεται, αλλά φαίνεται ότι αναπτύσσει επαφές με τον κόσμο της Ανατολής, ενώ πολιτιστική άνθηση παρουσιάζεται επίσης στα Δωδεκάνησα και την Κύπρο. Μεγάλα κέντρα απαντώνται, λοιπόν και σε αυτόν τον αιώνα, ωστόσο ο πλούσιος και επιβλητικός πολιτισμός της προηγούμενης περιόδου απλοποιήθηκε σημαντικά. Φαίνεται, επομένως, ότι ο 12ος αι. π.Χ. λειτούργησε ως μια μεταβατική περίοδος, καθώς συνυπήρχαν αντιθετικές τάσεις και εμφανίστηκαν πολλά από τα χαρακτηριστικά της επόμενης περιόδου.
Η έναρξη των Σκοτεινών Αιώνων τοποθετείται ουσιαστικά τον 11ο και 10ο αι. π.Χ., οπότε παρακμάζουν τα μεγάλα κέντρα και σχεδόν εγκαταλείπονται ορισμένες περιοχές ή παράλιες και πεδινές ζώνες. Τα ίχνη ζωής στις περισσότερες τοποθεσίες του ελλαδικού χώρου σπανίζουν, οι οικισμοί είναι περίπου ανύπαρκτοι και η δημογραφική αραίωση που φαίνεται να μαστίζει κυρίως τον κόσμο του Αιγαίου, είναι αδιανόητη. Η κατάρρευση των εμπορικών δικτύων επέτεινε τις εξελίξεις και η Ελλάδα παρουσίασε μια έντονη εικόνα φτώχειας και απομόνωσης σε σύγκριση με την προηγούμενη εποχή.
Θεωρίες για τα αίτια της πτώσης του Μυκηναϊκού κόσμου έχουν διατυπωθεί αρκετές, ωστόσο η εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων για την περίοδο που ακολούθησε τη Μυκηναϊκή εποχή είναι αδύνατη, λόγω της απουσίας γραπτών πηγών. Η εισβολή νέων πληθυσμών (πχ. Κάθοδος των Δωριέων), οι εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ Μυκηναίων ηγεμόνων και οι καταστροφές που προκλήθηκαν από φυσικά φαινόμενα, φαίνεται να αποτελούν τις κυριότερες αιτίες που οδήγησαν στο τελικό αποτέλεσμα.
Με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα, η μετάβαση στη νέα εποχή των Σκοτεινών Αιώνων υπήρξε μια αργή διαδικασία και συνοδεύτηκε από εξαιρετικά έντονες αλλαγές. Σημαντικότερη από αυτές ήταν η σαφής πτώση του επιπέδου ζωής σε σχέση με εκείνο των μυκηναϊκών χρόνων• η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και μαζί της οι ανακτορικές τέχνες εξαφανίζονται. Τα κτίσματα κατασκευάζονται πλέον από ευτελή υλικά και ως εκ τούτου έχουν αφήσει ελάχιστα υλικά κατάλοιπα. Τα επιβλητικά ανάκτορα έχουν αντικατασταθεί από “καμπυλόγραμμες καλύβες” ενός δωματίου, κατασκευασμένες και αυτές από φθαρτά υλικά. Την ίδια στιγμή, η χρήση του ορειχάλκου, η οποία κυριαρχούσε κατά τους προηγούμενους αιώνες, φθίνει και στη θέση της εμφανίζεται η χρήση του σιδήρου. Η γενικότερη έλλειψη ακριβών μετάλλων και ειδών πολυτελείας όπως ήταν το ελεφαντόδοντο, το κεχριμπάρι και τα ακριβά πετράδια, μαρτυρούν την απουσία εμπορικών ή άλλων σχέσεων με μακρινούς λαούς και την απομόνωση του ελλαδικού χώρου. Χαρακτηριστική είναι επίσης η εγκατάλειψη του συστήματος γραφής, αφού η τελευταία (Γραμμική Β’), εξυπηρετούσε το εκτεταμένο γραφειοκρατικό σύστημα των μυκηναϊκών ανακτόρων. Την πολιτιστική οπισθοδρόμηση εντείνει, τέλος, η παντελής έλλειψη πολυτελών θολωτών και θαλαμοειδών ταφών και η υιοθέτηση της πρακτικής της καύσης των νεκρών.
Ακριβώς λόγω αυτών των αλλαγών, της έλλειψης ιστορικών μαρτυριών και των λίγων αρχαιολογικών ευρημάτων, το διάστημα των 3 περίπου αιώνων που εκτείνεται από το 1150 π.Χ. ως το 850 π.Χ. έχει μείνει γνωστό στην ιστορία με τους όρους «Σκοτεινοί Αιώνες», «Σκοτεινοί Χρόνοι» και «Ελληνικός Μεσαίωνας». Οι χαρακτηρισμοί αυτοί, ωστόσο, δε φαίνεται να ανταποκρίνονται κατ’ απόλυτο τρόπο στην πραγματικότητα.
Κατά τη διάρκεια των Σκοτεινών Χρόνων, ο ελλαδικός χώρος, ναι, μεν παρουσίαζε μια εικόνα φτώχειας και οπισθοδρόμησης συγκριτικά με την προηγούμενη εποχή, όμως παράλληλα, άρχισαν βαθμιαία και σταθερά να διαμορφώνονται οι παράγοντες εκείνοι που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω ιστορική πορεία της Ελλάδας: στη διάρκεια των μεταβατικών αιώνων σχηματίστηκε σε μεγάλο βαθμό ο ιστορικός πληθυσμός του ελληνικού χώρου με τη συγχώνευση μυκηναϊκών πληθυσμιακών ομάδων και τμημάτων των λαών που εισέβαλαν στον ελλαδικό χώρο, διατηρήθηκαν οι αναμνήσεις από το λαμπρό μυκηναϊκό παρελθόν, όπως αυτές μετέπειτα αποκρυσταλλώθηκαν στα Ομηρικά Έπη, δημιουργήθηκε το ελληνικό αλφάβητο, αναδύθηκε ο γεωμετρικός πολιτισμός και οι τέχνες, εξαπλώθηκε ο ελληνισμός σε πολλούς χώρους της Μεσογείου και οι Έλληνες απέκτησαν μια ενιαία εθνική, θρησκευτική και ηθική συνείδηση, βασισμένη στους θεσμούς της πόλης-κράτους.
Με τον τρόπο αυτό, οι «Σκοτεινοί Αιώνες» θα αφήσουν στις επόμενες γενεές την ωραιότερη κληρονομιά. Μια κληρονομιά που οι Έλληνες της Αρχαϊκής περιόδου θα καταφέρουν να την κάνουν να καρποφορήσει. Μια “αναγέννηση”, που θα φέρει στο προσκήνιο τον Όμηρο και τα αριστουργήματά του.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου