Ένα έθνος που αρνείται v’ αντικρύσει τον εαυτό του στον καθρέφτη, η Ελλάδα, δεν αποτελεί έδαφος κατάλληλο για την απογυμνωτική σκέψη του Φλωρεντινού

Η αλήθεια είναι ότι, μέχρι και σήμερα, οι περισσότεροι αισθάνονται κατά βάθος άβολα με τον Μακιαβέλι. Πάνω από μετά τεσσερίσημιση αιώνες μετά το θάνατό του, o Φλωρεντινός εξακολουθεί να προκαλεί, να σοκάρει, Για τον πολύ κόσμο, έχει καταγραφεί ως ένα είδος πολιτικού πορνογράφου.

Δεν είναι -ίσως- δύσκολο να φανταστεί κανείς γιατί στην Ελλάδα o Μακιαβέλι είναι γνωστός μόνο ως όνομα, παντελώς άγνωστος ως προς την ουσία (με λίγες μεταφράσεις και ελάχιστη διάδοση). H χώρα μας, καθώς όλοι οι κλειστοί τόποι, αποφεύγει όπως o διάβολος το λιβάνι, τις χειρουργικές επεμβάσεις˙ χώρα της μυθοπλασίας, των μικρών και μεγάλων μυθοποιήσεων (τα ιερά και τα όσια του Γένους, το απυρόβλητο των τιτλούχων, η αποστέωση των συγκρουόμενων ιδεοληψιών, η φανατική εμμονή σε κλισαρισμένους αναχρονισμούς, ένα έθνος που αρνείται v’ αντικρύσει τον εαυτό του στον καθρέφτη), η Ελλάδα δεν αποτελεί έδαφος κατάλληλο για την απογυμνωτική σκέψη του Φλωρεντινού. Γιατί αυτό κάνει ο Μακιαβέλι -εκεί έγκειται η δυναμική κι η διαχρονική επικαιρότητά του: απογυμνώνει την πολιτική από τις μάσκες, τα προσχήματα, τις ωραιολογίες, την ηθική εικονοστασίου, απ’ όλα εκείνα τα συνήθη στοιχεία με τα οποία οι επαγγελματίες της εξουσίας την επικαλύπτουν για λόγους λαϊκής κατανάλωσης – λαϊκής ποδηγέτησης.

Ο Μακιαβέλι περιγράφει γυμνή την πολιτική ως φύση και ως λειτουργία αναδεικνύει τους πανάρχαιους νόμους της˙ μιλάει για την ταμπακιέρα: πολιτική είναι οι μορφές που προσλαμβάνει η σχέση -ο συσχετισμός δυνάμεων- ανάμεσα στους εξουσιάζοντες και τους εξουσιαζόμενους. Η ισχύς και η πειθώ, ο φόβος και η συνέγερση, το δέος και η συμμετοχή, η βία και η κολακεία (δημαγωγία), η τρομοκρατία και η ανάταση, ο αυταρχισμός και η δημοκρατικότητα εν τέλει, είναι τα διαλεκτικά στοιχεία (εργαλεία) στη σχέση αυτή. Θυμάμαι μια σαρδόνια φράση του Πωλ Βαλερύ: «Πολιτική είναι να εμποδίζεις τους ανθρώπους να ασχολούνται με τα πράγματα που τους αφορούν. Ο Μακιαβέλλι ρίχνει άπλετο φως (το φως ενός χειρουργικού τραπεζιού) στην τέχνη και την τεχνική της πολιτικής -δηλ. της εξουσίας. Κι αυτός ο (δια)φωτισμός, μοιραία λειτουργεί υπέρ (της συνειδητοποίησης) των εξουσιαζομένων, αν όχι και στην κατεύθυνση της αναβάθμισης των εξουσιαστών. Από αυτή την άποψη, ο «κυνικός» και «ωμός» συγγραφέας του «Ηγεμόνα» εγκαινιάζει -αιώνες κι αιώνες μετά τον Αριστοτέλη- την ουσιαστική παράδοση της σύγχρονης δημοκρατικής ηθικής. Ακριβώς επειδή αναδεικνύει την άκρα σχετικότητα της ηθικής στην πολιτική! (Ακριβώς αυτό, άλλωστε, τον κάνει και διαχρονικώς επίκαιρο.)

Η ηθική του Μακιαβέλι είναι η καθαρότητά του˙ είναι η ίδια η ωμότητά του. Μαζί του αισθάνονται άβολα -και είναι φυσικό- όσοι προτιμούν από νοητική μυωπία, ραθυμία ή ανασφάλεια, να στρουθοκαμηλίζουν πίσω από μονοκόμματες κι ετοιμοπαράδοτες αλήθειες, όσοι μεταμφιέζουν τα συμφέροντά τους σε ηθικές αρχές για να τα προωθήσουν καλύτερα, όσοι επικαλούνται τα ιερά και τα όσια για v’ ανεβάσουν την τιμή της δικής τους πραμάτειας, όσοι κατασκευάζουν εικονοστάσια για να εξασφαλίσουν την ευλάβεια των πολλών, όσοι καταφεύγουν σε μεγάλα λόγια για να κρύψουν πράξεις αθεράπευτα μικρές όσοι μετατρέπουν τις ιδέες σε χάντρες και καθρεφτάκια για τους ιθαγενείς, όσοι χρησιμοποιούν την ηθική ως μπλάστρι σε πληγές που θα έπρεπε να μένουν ανοιχτές… Ο Μακιαβέλι εξακολουθεί να ενοχλεί γιατί σκαλίζει με το νυστέρι στο πολιτικό σώμα του δυτικού πολιτισμού, απογυμνώνοντας την ίδια τη φύση των πραγμάτων – την πραγματικότητα της πολιτικής και της ζωής. Η απογύμνωση αυτή είναι μια κορυφαία ηθική πράξη˙ αφυπνίζει τα νεύρα και τις συνειδήσεις των πολλών. Ηθικό, είναι το αποκαλυπτικό.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΗ ΜΑΚΑΒΕΛΙΚΗ ΗΘΙΚΗ