ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Θεομνήστου (22-30)

[22] Οὗτος οὖν ἔνοχος μὲν ὢν τῇ αἰτίᾳ, ἐλάττονος δὲ οὔσης αὐτῷ τῆς συμφορᾶς, οὐ μόνον ὑφ᾽ ὑμῶν ἠλεήθη, ἀλλὰ καὶ τὸν μαρτυρήσαντα ἠτίμωσεν. ἐγὼ δὲ ἑορακὼς μὲν ἐκεῖνο τοῦτον ποιήσαντα ὃ καὶ ὑμεῖς ἴστε, αὐτὸς δὲ σώσας τὴν ἀσπίδα, ἀκηκοὼς δὲ οὕτως ἀνόσιον καὶ δεινὸν πρᾶγμα, μεγίστης δὲ οὔσης μοι τῆς συμφορᾶς, εἰ ἀποφεύξεται, τούτῳ δ᾽ οὐδενὸς ἀξίας, εἰ κακηγορίας ἁλώσεται, οὐκ ἄρα δίκην παρ᾽ αὐτοῦ λήψομαι;

[23] τίνος ὄντος ἐμοὶ πρὸς ὑμᾶς ἐγκλήματος; πότερον ὅτι δικαίως ἀκήκοα; ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἂν αὐτοὶ φήσαιτε. ἀλλ᾽ ὅτι βελτίων καὶ ἐκ βελτιόνων ὁ φεύγων ἐμοῦ; ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἂν αὐτὸς ἀξιώσειεν. ἀλλ᾽ ὅτι ἀποβεβληκὼς τὰ ὅπλα δικάζομαι κακηγορίας τῷ σώσαντι; ἀλλ᾽ οὐχ οὗτος ὁ λόγος ἐν τῇ πόλει κατεσκέδασται.

[24] ἀναμνήσθητε δὲ ὅτι μεγάλην καὶ καλὴν ἐκείνην δωρειὰν αὐτῷ δεδώκατε· ἐν ᾗ τίς οὐκ ἂν ἐλεήσειε Διονύσιον, τοιαύτῃ μὲν συμφορᾷ περιπεπτωκότα, ἄνδρα δὲ ἄριστον ἐν τοῖς κινδύνοις γεγενημένον,

[25] ἀπιόντα δὲ ἀπὸ τοῦ δικαστηρίου [καὶ] λέγοντα ὅτι δυστυχεστάτην ἐκείνην εἴημεν στρατείαν ἐστρατευμένοι, ἐν ᾗ πολλοὶ μὲν ἡμῶν ἀπέθανον, οἱ δὲ σώσαντες τὰ ὅπλα ὑπὸ τῶν ἀποβαλόντων ψευδομαρτυρίων ἑαλώκασι, κρεῖττον δὲ ἦν αὐτῷ τότε ἀποθανεῖν ἢ οἴκαδ᾽ ἐλθόντι τοιαύτῃ τύχῃ χρῆσθαι;

[26] μὴ τοίνυν †ἀκούσαντα Θεόμνηστον κακῶς τὰ προσήκοντα ἐλεεῖτε† καὶ ὑβρίζοντι καὶ λέγοντι παρὰ τοὺς νόμους συγγνώμην ἔχετε. τίς γὰρ ἂν ἐμοὶ μείζων ταύτης γένοιτο συμφορά, περὶ τοιούτου πατρὸς οὕτως αἰσχρὰς αἰτίας ἀκηκοότι;

[27] ὃς πολλάκις μὲν ἐστρατήγησε, πολλοὺς δὲ καὶ ἄλλους κινδύνους μεθ᾽ ὑμῶν ἐκινδύνευσε· καὶ οὔτε τοῖς πολεμίοις τὸ ἐκείνου σῶμα ὑποχείριον ἐγένετο, οὔτε τοῖς πολίταις οὐδεμίαν πώποτε ὦφλεν εὐθύναν, ἔτη δὲ γεγονὼς ἑπτὰ καὶ ἑξήκοντα ἐν ὀλιγαρχίᾳ δι᾽ εὔνοιαν τοῦ ὑμετέρου πλήθους ἀπέθανεν.

[28] ἆρ᾽ ἄξιον ὀργισθῆναι τῷ ‹τοιαῦτ᾽› εἰρηκότι καὶ βοηθῆσαι τῷ πατρί, ὡς καὶ ἐκείνου κακῶς ἀκηκοότος; τί γὰρ ἂν τούτου ἀνιαρότερον γένοιτο αὐτῷ, ἢ τεθνάναι μὲν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν, αἰτίαν δ᾽ ἔχειν ὑπὸ τῶν παίδων ‹ἀνῃρῆσθαι›; οὗ ἔτι καὶ νῦν, ὦ ἄνδρες δικασταί, τῆς ἀρετῆς τὰ μνημεῖα πρὸς τοῖς ὑμετέροις ‹ἱεροῖς› ἀνάκειται, τὰ δὲ τούτου καὶ τοῦ τούτου πατρὸς τῆς κακίας πρὸς τοῖς τῶν πολεμίων· οὕτω σύμφυτος αὐτοῖς ἡ δειλία.

[29] καὶ μὲν δή, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅσῳ μείζους εἰσὶ καὶ νεανίαι τὰς ὄψεις, τοσούτῳ μᾶλλον ὀργῆς ἄξιοί εἰσι. δῆλον γὰρ ὅτι τοῖς μὲν σώμασι δύνανται, τὰς δὲ ψυχὰς οὐκ ‹εὖ› ἔχουσιν.


[30] Ἀκούω δ᾽ αὐτόν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἐπὶ τοῦτον τὸν λόγον τρέψεσθαι, ὡς ὀργισθεὶς εἴρηκε ταῦτα ἐμοῦ μαρτυρήσαντος τὴν αὐτὴν μαρτυρίαν Διονυσίῳ. ὑμεῖς δ᾽ ἐνθυμεῖσθε, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅτι ὁ νομοθέτης οὐδεμίαν ὀργῇ συγγνώμην δίδωσιν, ἀλλὰ ζημιοῖ τὸν λέγοντα, ἐὰν μὴ ἀποφαίνῃ ὡς ἔστιν ἀληθῆ τὰ εἰρημένα. ἐγὼ δὲ δὶς ἤδη περὶ τούτου μεμαρτύρηκα· οὐ γάρ πω ᾔδη ὅτι ὑμεῖς τοὺς μὲν ἰδόντας τιμωρεῖσθε, τοῖς δὲ ἀποβαλοῦσι συγγνώμην ἔχετε.

***
[22] Αυτός λοιπόν, ενώ ήταν ένοχος κατά το κατηγορητήριο, και ενώ η συμφορά ήταν γι᾽ αυτόν μικρότερη, όχι μόνο αντιμετωπίστηκε από σας με επιείκεια, αλλά στέρησε τα πολιτικά δικαιώματα και από τον άνθρωπο που κατέθεσε ως μάρτυρας. Εγώ από την άλλη, που τον είδα να κάνει αυτό που και εσείς γνωρίζετε, που ο ίδιος έσωσα την ασπίδα μου, που έχω κατηγορηθεί για πράξη τόσο ανίερη και φρικτή, που η συμφορά για μένα, σε περίπτωση που αθωωθεί, είναι τρομακτική, ενώ γι᾽ αυτόν, αν καταδικαστεί για δυσφήμηση, αμελητέα, είναι δυνατό να μην τον τιμωρήσω;

[23] Τι έχετε να μου προσάψετε; Μήπως ότι κατηγορήθηκα δικαίως; Μα ούτε εσείς οι ίδιοι θα λέγατε κάτι τέτοιο. Ή ότι ο κατηγορούμενος είναι καλύτερος και από καλύτερη γενιά; Μα ούτε ο ίδιος θα προέβαλε τέτοιο ισχυρισμό. Ή ότι εγκατέλειψα τα όπλα και έχω οδηγήσει σε δίκη για δυσφήμηση κάποιον που τα έσωσε; Δεν είναι αυτή η φήμη που κυκλοφορεί στην πόλη.

[24] Θυμηθείτε το μεγάλο και ωραίο εκείνο δώρο που του κάνατε. Ποιός τότε δεν θα αισθανόταν οίκτο για τον Διονύσιο, που βρέθηκε αντιμέτωπος με τέτοια συμφορά, ενώ είχε υπάρξει ήρωας στους αγώνες;

[25] Όταν αποχωρούσε από το δικαστήριο έλεγε ότι η εκστρατεία αυτή, στην οποία πολλοί από τους δικούς μας είχαν σκοτωθεί, ενώ στη συνέχεια εκείνοι που έσωσαν τα όπλα είχαν καταδικαστεί για ψευδομαρτυρία από αυτούς που τα εγκατέλειψαν, ήταν η πιο φρικτή που είχαμε επιχειρήσει και ότι ήταν προτιμότερο γι᾽ αυτόν να είχε σκοτωθεί τότε παρά να έχει επιστρέψει στην πατρίδα και να έχει τέτοια τύχη.

[26] Μη λοιπόν δείξετε οίκτο για τον Θεόμνηστο, για τον οποίο δικαίως ελέχθησαν πράγματα όχι κολακευτικά, και μην τον συγχωρήσετε όταν συμπεριφέρεται υβριστικά και αγορεύει παράνομα. Γιατί ποιά μεγαλύτερη συμφορά από αυτή θα μπορούσε να υπάρξει για μένα, να έχω κατηγορηθεί τόσο αισχρά για έναν τέτοιο πατέρα;

[27] Εκείνος πολλές φορές διετέλεσε στρατηγός, και έδωσε μαζί σας πολλούς άλλους αγώνες. Και ποτέ δεν έπεσε στα χέρια των εχθρών, όπως ποτέ έως τώρα δεν καταδικάστηκε από τους πολίτες σε δίκη σχετική με λογοδοσία του. Σε ηλικία εξήντα επτά ετών εκτελέστηκε τον καιρό της ολιγαρχίας, λόγω των δημοκρατικών του φρονημάτων.

[28] Δεν πρέπει άραγε να αισθάνομαι οργή γι᾽ αυτόν που είπε τέτοια πράγματα και να βοηθήσω τον πατέρα μου, καθότι σπιλώθηκε και εκείνος; Γιατί τί πιο οδυνηρό από αυτό θα μπορούσε να του συμβεί, να έχει θανατωθεί από τους εχθρούς, και να αιωρείται η κατηγορία ότι τον θανάτωσαν τα παιδιά του; Τα σημάδια της ανδρείας εκείνου, άνδρες δικαστές, είναι ακόμα και σήμερα αφιερωμένα στα δικά σας ιερά, ενώ τα σημάδια της αναξιότητας αυτού και του πατέρα του στα ιερά των εχθρών. Τόσο πολύ έχουν τη δειλία στο αίμα τους.

[29] Και βέβαια, άνδρες δικαστές, όσο πιο μεγαλόσωμοι και νεανικοί στην όψη είναι, τόσο περισσότερο αξίζουν την οργή σας. Γιατί είναι προφανές ότι σωματικά είναι εύρωστοι, πάσχουν όμως στις ψυχές.

 [30] Ακούω ότι αυτός, άνδρες δικαστές, θα καταφύγει στο ακόλουθο επιχείρημα, ότι αυτά τα είπε οργισμένος, επειδή εγώ κατέθεσα ως μάρτυρας τα ίδια με τον Διονύσιο. Εσείς ωστόσο έχετε κατά νουν, άνδρες δικαστές, ότι ο νομοθέτης δεν αναγνωρίζει κανενός είδους συγγνώμη στην οργή, αλλά τιμωρεί εκείνον που τα είπε, αν δεν αποδείξει ότι αυτά που ελέχθησαν είναι αλήθεια. Εγώ εν προκειμένω έχω καταθέσει ήδη δύο φορές ως μάρτυρας. Γιατί δεν γνώριζα ακόμη ότι εσείς τιμωρείτε αυτούς που απλώς είδαν, ενώ συγχωρείτε εκείνους που εγκατέλειψαν τα όπλα.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΚΑΙ Η ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Στην ιστορία της φιλοσοφίας τα ζητήματα της ηθικής δεν ήταν μεταξύ εκείνων που προηγήθηκαν στη συστηματική διερεύνηση και στον στοχασμό. Aντίθετα, το ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου ακολούθησε τη μέριμνα για τη φύση και το εξωτερικό περιβάλλον της ανθρώπινης συμπεριφοράς. H φύση, επομένως, προηγήθηκε της ηθικής στην πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και της ενατένισης.

 

H αποφασιστική στιγμή που σημάδεψε τη στροφή του ενδιαφέροντος και της προσοχής από τον εξωτερικό στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου συνδέεται με την ιστορική παρουσία και τη διδασκαλία του Σωκράτη τον 5ο αιώνα π.X. Πράγματι, ο Σωκράτης που θανατώθηκε από τους συμπολίτες του το 399 π.X., δίκαια θεωρείται ως ο θεμελιωτής της ηθικής φιλοσοφίας επειδή έστρεψε το φως της σκέψης και του προβληματισμού του από τη φύση στην ψυχή και την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Αυτή η «ανθρωποκεντρική» στροφή έταμε έκτοτε την πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και ο Σωκράτης κατέκτησε μια αν όχι την κορυφαία θέση στο Πάνθεον των φιλοσόφων της ανθρωπότητας.

 

Tο «παράδοξο» είναι ότι τούτο το πέτυχε δίχως ποτέ ο ίδιος να γράψει τίποτα ή να οργανώσει κάποια σχολή ή κάποιο φιλοσοφικό σύστημα. Απλά με τη δύναμη του κριτικού στοχασμού και με την καθαρότητα του προσωπικού του παραδείγματος ζωής (μιας ζωής που την οικοδόμησε σαν έργο τέχνης) άφησε τέτοια εντύπωση στους συγκαιρινούς και τους φίλους του ώστε αυτό αρκούσε για να γράψουν κατόπιν εκείνοι (ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης) όσα έγραψαν για την ύπαρξη και τη σκέψη του ως παρακαταθήκη στην ιστορία του πνεύματος.

H γνώση της αρετής

Εξαρχής, το «γνώθι σαυτόν» της δελφικής προσταγής ο Σωκράτης το ερμήνευσε ως το έναυσμα για μια πορεία αναζήτησης που ένας σκεπτόμενος άνθρωπος θα μπορούσε να ακολουθήσει προκειμένου να επιτύχει την αρετή. Ως αρετή εννοούσε ο Σωκράτης την επιλογή του αγαθού, το «εὖ πράττειν», ύστερα από κριτική ανάλυση και στοχασμό. Συνέδεσε έτσι με τρόπο μοναδικό και αξεδιάλυτο την αρετή με τη γνώση, τη γνώση εκείνου που είναι πραγματικά και όχι φαινομενικά καλό και χρήσιμο στον άνθρωπο.

 

H λογική θεμελίωση της ηθικής συνίστατο επομένως στη στοχαστική διερεύνηση και αναζήτηση της αρετής. Yπ’ αυτήν την έννοια, η «αρετή είναι γνώση» και έως ότου αποκτήσει ο άνθρωπος τη γνώση δεν μπορεί να είναι ενάρετος. Όπως μαρτυρά ο Αριστοτέλης (Hθικά Nικομάχεια, 1144 b, 28–29), ο Σωκράτης θεωρούσε ότι οι αρετές ήταν μορφές λόγου («λόγους τάς ἀρετάς ᾤετο εἶναι/ἐπιστήμας γάρ εἶναι πάσας») διότι ήταν αδιάλυτα συνδεδεμένες με τη γνώση. Mε συνέπεια ούτε η επίτευξη του αγαθού να είναι δυνατή άνευ φρονήσεως, «ουδέ φρόνιμον άνευ της ηθικής».

 

Έδειξε, επιπλέον, ότι μόνο με τον τρόπο αυτό, δηλαδή με τον ασίγαστο στοχασμό περί της αρετής, μπορεί να κερδίσει κανείς την αληθινή και διαρκή ευδαιμονία. H μαρτυρία του προσωπικού του παραδείγματος ήταν αδιάψευστη: πέθανε δίχως θλίψη, φόβο ή ταραχή, αλλά με εσωτερική γαλήνη και ηρεμία – ίσως και με ευδαιμονία, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν εκείνος που θέλησε ή επέλεξε τον θάνατό του.

 

O Σωκράτης συνέβαλε επίσης όσο κανείς έως τότε στον «εκδημοκρατισμό» της ηθικής θεωρίας, εφόσον κατέστησε την πρόσβαση σε αυτήν ανοικτή και διαθέσιμη στον καθένα που ήταν πρόθυμος να τη γνωρίσει. Γούτο το έπραττε με την προσφιλή του όσο και ιδιαίτερα αποτελεσματική μέθοδο της διαλογικής ανάλυσης (όπως φανερώνουν οι πλατωνικοί διάλογοι) μέσω της οποίας μπορούσε να εξετάζει και να ελέγχει τις απόψεις και τις ιδέες των συμπολιτών του με διαρκείς ερωταποκρίσεις αποκαλύπτοντας έτσι όχι μόνο την άγνοιά τους αλλά και την αληθινή φύση της αρετής.

 

Ήταν προφανώς πεπεισμένος ότι μόνο αυτό το είδος της διαλογικής αυτοεξέτασης και του αναστοχασμού κάνει τους ανθρώπους καλύτερους από ηθικής σκοπιάς. Kαι τούτο διότι υποβάλλεται έτσι κανείς σε διαρκή κριτικό έλεγχο σχετικά με το τι να κάνει ή να αποφύγει επί τη βάσει ηθικών κριτηρίων.

 

Όσο ο Πλάτων όσο και ο Αριστοτέλης, εξάλλου, θεωρούσαν την ηθική ως μέρος της πολιτικής, της οποίας η πρωτεύουσα λειτουργία ήταν να διαμορφώνει το πλαίσιο και τις συνθήκες ώστε τα μέλη της πολιτείας να μπορούσαν να κατακτήσουν την αληθινή ευδαιμονία. Έτσι, η επίτευξη της γνώσης και της αληθινής ευδαιμονίας καθίσταται η ουσία της επιστήμης του αγαθού, δηλαδή της ηθικής.

 

H πράξη της αρετής

Κατά τους αρχαίους Έλληνες η ηθική δεν περιοριζόταν στη θεωρητική μόνο ενασχόληση με το ζήτημα της αρετής αλλά κατ’ εξοχήν ενδιαφερόταν για την άσκησή της στην πράξη: όχι μόνο να στοχάζεται και να διερευνά κανείς το αγαθό, αλλά κυρίως να το πράττει στη ζωή του. Συναφώς, η έννοια της «επιστήμης» περιελάμβανε όχι μόνο την αφηρημένη γνώση ενός τομέα της σκέψης και της εμπειρίας, αλλά και την έντεχνη και επιδέξια εφαρμογή του στην πράξη. Δεν εκπλήσσει, επομένως, ότι μια ισχυρή κανονιστική διάσταση χαρακτήριζε την όλη επιστημονική δραστηριότητα, υπό την έννοια ότι συγκεκριμένες αξίες και κανονιστικά κριτήρια κατευθύνουν τη δράση των ανθρώπων και εκφράζονται σε ανάλογες έμπρακτες συμπεριφορές.

 

«H αρετή από μόνη της δεν εξαρκεί», δίδασκε ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του (1. 325 b, 12-13), «πρέπει επίσης να υπάρχει η δύναμη να μετατραπεί σε πράξη». Πράγμα που σημαίνει ότι εφόσον έχει ληφθεί μια απόφαση με ηθικά κριτήρια πρέπει κατόπιν να εφαρμοσθεί με συνέπεια. Βέβαια, ο μετασχηματισμός της αξίας σε πράξη και η σύμπτωση των απώτερων σκοπών και επιδιώξεων με τα συγκεκριμένα ενεργήματα συνιστά μείζον πρόβλημα που θέτει σε δοκιμασία την ηθική αντοχή και την ακεραιότητα του δρώντος υποκειμένου. «Φυσικά, η πράξη σε πολύ μικρότερο βαθμό προσεγγίζει την αλήθεια από ό,τι η σκέψη», επεσήμαινε ο Πλάτων στην Πολιτεία του (473 a, 1-2).

 

Eν τούτοις ο Σωκράτης έδειξε ο ίδιος με το παράδειγμά του τη δύναμη και την ετοιμότητα του ανθρώπου με ήθος να ζήσει σύμφωνα με τα κριτήρια και τις αξίες του. «Σφάλλεις αν νομίζεις πως κάποιος που έχει την παραμικρή αξία», υποστήριζε στην Απολογία του (28b, 5-9), «θα υπολόγιζε τον κίνδυνο της ζωής ή του θανάτου ή οτιδήποτε άλλο αντί να εξετάζει τούτο μόνο: Εάν η πράξη του είναι δίκαιη ή άδικη, και εάν αρμόζει στα έργα ενός καλού ή κακού ανθρώπου».

 

Ο Aνεξέταστος βίος είναι αβίωτος

Από ηθικής σκοπιάς, λοιπόν, η σύμπτωση θεωρίας και πράξης είναι αναγκαία, εφόσον η ηθική οντολογία δεν αφορά μόνο τις προθέσεις αλλά εξίσου την πραγμάτωση και την εκπλήρωσή τους. Θεωρία και πράξη συναπαρτίζουν ισότιμα μέρη της ζωής και της συγκρότησης του υποκειμένου, και δεν υπάρχει λόγος να υποθέτει κανείς ότι το ένα προηγείται και υπερέχει του άλλου. Mπορούμε, επομένως, να συμπεράνουμε ότι για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και βέβαια για τον Σωκράτη η ηθική συνίστατο στη γνώση και την επιλογή των καλών πραγμάτων στη ζωή. Επιπλέον, ο λόγος περί των αξιών που όφειλαν να εμπνέουν και να κατευθύνουν τη ζωή αποτελούσε μια αξία καθ’ εαυτήν, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ευδαιμονία εάν επιδιώκετο με συνεπή και συστηματικό τρόπο.

 

Kατά τον Αριστοτέλη, μάλιστα, το ήθος δεν ήταν παρά «η συνήθεια του αγαθού» («ἡ δ’ ἠθική ἐξ ἔθους περιγίνεται», Hθικά Nικομάχεια, 1103 a, 17) και η ηθική στάση απορρέει απότην ελεύθερη επιλογή του αγαθού που γίνεται κατόπιν συνήθης πρακτική («η ηθική αρετή έξις προαιρετική», Hθικ. Nικ., 1139 a, 22–23). Mια απώτερη συνέπεια αυτής της αντίληψης είναι ότι η ηθική επιλογή δεν αποτελεί τόσο ζήτημα επιβράβευσης ή τιμωρίας, αλλά ελεύθερη προτίμηση του αγαθού δίχως να υπεισέρχεται το δέλεαρ της ανταμοιβής ή το φόβητρο της ποινής.

 

Δεν ξενίζει, επομένως, ότι το πρωτεύον κριτήριο και η επιδίωξη της καλής διακυβέρνησης ήταν κατά τον Αριστοτέλη ο εθισμός των πολιτικών στην άσκηση της αρετής. Γούτο επιβεβαιώνεται, έγραψε στα Hθικά Nικομάχεια (1103 b, 4–7), από αυτό που συμβαίνει στις πολιτείες· γιατί οι νομοθέτες κάνουν τους πολίτες αγαθούς με τον σχηματισμό ανάλογων συνηθειών σε αυτούς («τούς πολίτες ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς»). Για να προσθέσει ότι «τούτη είναι η επιθυμία κάθε νομοθέτη, και αυτοί που δεν το καταφέρνουν χάνουν τον στόχο, και σε τούτο διαφέρει μια καλή από μια κακή πολιτεία».

 

Εφόσον ηθική συνιστά μια πρωτεύουσα λειτουργία της πολιτικής προκύπτει ότι η κύρια αποστολή των πολιτικών είναι να μεριμνούν για την ηθική καλλιέργεια και τελείωση των πολιτών. Προκειμένου όμως να το επιτύχουν αυτό χρειάζονται και οι ίδιοι γνώση, τη γνώση της αρετής, πράγμα που αποκτάται με τη διαρκή διερεύνηση και τον αυστηρό και ασίγαστο έλεγχο των πραγμάτων και των καταστάσεων.

 

Στο τέλος τέλος, η ηθική συνοχή δεν αποκτάται παρά μόνο μέσα από τη διαρκή αναζήτησή της. Και τούτο είναι το μέγα προνόμιο των ανθρώπινων όντων, διαφορετικά η ζωή δεν έχει αξία. Bίος ανεξέταστος δεν είναι αποδεκτός από τον άνθρωπο («ὁ δέ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός ἀνθρώπῳ»), κατέληξε ο Σωκράτης στην εκπληκτική Aπολογία του (28, 12). Κοντολογίς, η ηθική στάση ως αποτέλεσμα μιας ξεχωριστής για τον καθένα πορείας και αναζήτησης είναι αυτό που κάνει τη ζωή, την «τέχνη της ζωής», μια τόσο δημιουργική και ενδιαφέρουσα υπόθεση.

Παιχνίδια δύναμης παίζουν μόνο οι αδύναμοι

Αν με αγαπάς ή νομίζεις ότι με αγαπάς, αν έχεις ανάγκη την προσοχή, επιβεβαίωση και στήριξή μου κι αν γενικά από μένα εξαρτάται η ευημερία σου, τότε έχω τη δυνατότητα να σε επηρεάσω προς την κατεύθυνση που θέλω απλώς παρέχοντας ή παρακρατώντας αυτό που περισσότερο χρειάζεσαι, δηλαδή την προσοχή, επιβεβαίωση και στήριξή μου.

 [1]. Με άλλα λόγια, αν έχω έλεγχο πάνω σε κάτι που θεωρείς πολύτιμο και το οποίο επιθυμείς να κατέχεις ή φοβάσαι μήπως χάσεις (το ενδιαφέρον μου, ας πούμε) αυτό αυτομάτως μου δίνει δύναμη επάνω σου.

[2]. Σχετίζομαι με κάποιον, εκτός όλων των άλλων, θα πει ότι έχω κάποια δύναμη επάνω του κι εκείνος έχει κάποια δύναμη επάνω μου κι αυτό δεν δημιουργεί προβλήματα συνήθως. Επίσης, δεν δημιουργεί προβλήματα η φυσιολογική επιθυμία για έλεγχο.

[3] Και το διαπιστωμένο γεγονός ότι η αίσθηση της δύναμης ικανοποιεί αυτή την επιθυμία.

[4]. Εκείνο που δημιουργεί προβλήματα είναι η ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να ελέγξουμε πράγματα που δεν μπορούν να ελεγχθούν.

 [5] Και συνακόλουθα τα παιχνίδια δύναμης που παίζουμε στην προσπάθειά μας να ελέγξουμε αυτό που κατεξοχήν βρίσκεται εκτός ελέγχου: την συνάντηση με έναν άλλο άνθρωπο.

19 + 1 ΤΡΟΠΟΙ ΝΑ ΣΟΥ ΔΕΙΞΩ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΜΟΥ

Ακολουθούν συνηθισμένα είδη παιχνιδιών δύναμης, δηλαδή ελεγκτικών συμπεριφορών που στόχο έχουν να κάμψουν τις αντιστάσεις του άλλου και να τον οδηγήσουν να κάνει αυτά που θέλουμε να κάνει (ή, αντίστροφα, να μην κάνει αυτά που δεν θέλουμε να κάνει). Η έννοια – κλειδί εδώ είναι η έννοια της «αντίστασης», που σημαίνει ότι ο άλλος φαίνεται να αντιστέκεται, να μην μου δίνει ελεύθερα αυτό που θέλω, οπότε προκειμένου να τον φέρω με τα νερά μου καταφεύγω σε παιχνίδια δύναμης

1. Τοποθετούμαι ως ανώτερος και φέρομαι στους άλλους σαν να είναι κατώτεροι, δίνοντας συμβουλές, πατρονάροντας, υπογραμμίζοντας «λάθη» και αναδεικνύοντας «ελαττώματα».

2. Επιδεικνύω μια αντι-εξαρτητική στάση που δηλώνει ότι δεν έχω ανάγκη κανέναν και επομένως δεν καταδέχομαι να προσεγγίσω τους άλλους για να ζητήσω βοήθεια, υποστήριξη ή αγάπη.

3. Έχω υπερβολικές απαιτήσεις, έχω συνηθίσει να γίνεται το δικό μου, θεωρώ ότι κάθε μέσο είναι θεμιτό προκειμένου να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου, ενώ δεν έχω καμία απολύτως διάθεση να ανταποδώσω.

4. Γίνομαι αυτόκλητος τιμωρός, εντοπίζοντας κι επισημαίνοντας τις τρύπες στις επιτυχίες και ικανότητες των άλλων, κατά κύριο λόγο για να μην παίρνουν τα μυαλά τους αέρα και να μην κακομαθαίνουν.

5. Κάνω τα πάντα για να τερματίσω πρώτος και να βγω από πάνω ανεξάρτητα από το πόσο σημαντικό ή ασήμαντο είναι το θέμα που διακυβεύεται.

6. Αντιστέκομαι στην οικειότητα και ποτέ δεν δίνω στους άλλους αυτό που ζητάνε ή χρειάζονται είτε αυτό είναι η εκτίμηση, η προσοχή και το σεξ ή απλά η παρουσία μου.

7. Δίνω υποσχέσεις και μετά τις αθετώ, κάνω σχέδια και μετά τα παίρνω πίσω, ζητάω από τους ανθρώπους να με εμπιστευτούν και μετά προδίδω την εμπιστοσύνη τους. Επίσης κάνω ότι δεν καταλαβαίνω, παριστάνω ότι δεν θυμάμαι, αγνοώ ενδεχόμενες αρνήσεις και αδιαφορώ για τις όποιες αιτήσεις.

8. Πνίγω τους άλλους με την «αγάπη» μου, ικανοποιώ όλες τις επιθυμίες τους και παίρνω όρκο να τους θαυμάζω και προστατεύω μέχρι το τέλος του κόσμου. Επίσης, αισθάνομαι ότι δικαιούμαι να λύσω τα προβλήματα που έχω εντοπίσει ότι έχουν, γιατί κανείς δεν τους νοιάζεται και δεν τους καταλαβαίνει καλύτερα από ότι εγώ.

9. Ποτέ δεν ικανοποιούμαι και πουθενά δεν πιάνομαι. Αν μου δείξουν ενδιαφέρον θα αισθανθώ πίεση και αν κρατηθούν μακριά θα το εκλάβω ως αδιαφορία. Δηλαδή «κορώνα κερδίζω και γράμματα χάνεις».

10. Δεν παραδέχομαι τα λάθη μου, ποτέ δεν ζητάω συγνώμη και σε κάθε περίπτωση θέλω πάντα να έχω την τελευταία λέξη.

11. Αν με πειράξεις έχεις τελειώσει για μένα. Θα στο χρεώσω, θα στο κρατήσω, θα στο χτυπήσω και θα περιμένω όσο χρειαστεί μέχρι να καταφέρω να σε τιμωρήσω. Δεν ξεχνώ και δεν συγχωρώ.

12. Σε ό,τι αφορά τις πεποιθήσεις μου και την κοσμοθεωρία μου είμαι αδιάλλακτος και αμετακίνητος. Με άλλα λόγια, μουλαρώνω για να μην κάνω το δικό σου, γιατί το να κάνω το δικό σου (ακόμα κι αν είναι προς το συμφέρον μου) το αντιλαμβάνομαι σαν προσωπική ήττα και συνθηκολόγηση.

13. Δεν είναι ότι μου αρέσουν τα τελεσίγραφα απλώς δεν αντέχω τα μεσοβέζικα πράγματα: «ή μένουμε μαζί ή χωρίζουμε», «αν φύγεις τώρα να μην ξανάρθεις ποτέ», «αν το κάνεις αυτό εμένα ξέχασέ με», «αυτή είναι η κατάσταση κι αν σου αρέσει».

14. Είναι αδύνατον να μείνω σε σταθερή θερμοκρασία: αν ο άλλος είναι «καλός» είμαι ζεστός, αν είναι «κακός» παγώνω. Διευκρινίζω ότι «καλός» σημαίνει ότι ο άλλος πηγαίνει με τα νερά μου και «κακός» ότι ζητάει πράγματα από μένα, μου ρίχνει ευθύνες ή με στριμώχνει.

15. Μένω δίπλα σου, φαινομενικά χωρίς να ζητάω τίποτα, ενώ υπογείως περιμένω να φτιάξεις τα οικονομικά σου, να πάρεις διαζύγιο, να ξεπεράσεις την προηγούμενη σχέση σου, να μεγαλώσουν τα παιδιά σου, να λύσεις τα ψυχολογικά σου και να μου δώσεις επιτέλους τη σχέση που στην πραγματικότητα «μαγειρεύω» και ονειρεύομαι.

16. Παίζω με τις ενοχές σου και την αίσθηση καθήκοντος που νιώθεις, για παράδειγμα, όταν απειλώ ότι θα σκοτωθώ αν με αφήσεις κι εσύ μένεις από αίσθηση ευθύνης ή όταν σε στηρίζω σε μια δύσκολη φάση κι εσύ με παντρεύεσαι και με φροντίζεις μια ζωή για να ξεχρεώσεις.

17. Δεν χαρίζω εύκολα την εμπιστοσύνη μου. Δοκιμάζω τους άλλους, τεστάρω μέχρι που μπορούν να φτάσουν για μένα και κυρίως τσεκάρω μέχρι που με παίρνει.

18. Όταν μου απευθύνουν ερωτήματα δίνω έμμεσες και διφορούμενες απαντήσεις. Σε επίπεδο αρχής είναι καλές οι ξεκάθαρες εξηγήσεις, αλλά όχι και να δείξω στο αντίπαλο το φύλλο μου.

19. Εγώ μόνο αποφασίζω για την έναρξη, το ρυθμό και το τέλος της σχέσης, ενώ συνήθως δεν κλείνω τη σχέση και δεν αποδεσμεύω τον άλλο, ώστε να τον αφήσω ξεκρέμαστο να με κυνηγάει και να με παρακαλάει για κλείσιμο και επιπλέον για να μπορώ να επιστρέψω αν θελήσω και να το πιάσω από εκεί όπου το άφησα.

Τελευταίο και καλύτερο κόλπο μου: Υπερασπίζομαι όλες τις παραπάνω συμπεριφορές.

Αυτό που υποτίθεται πετυχαίνουν αυτά και άλλα παρόμοια παιχνίδια είναι η απόκτηση μιας αίσθησης παντοδυναμίας, ο έλεγχος του άλλου και της σχέσης και, κυρίως, η εξασφάλιση ότι κανένας δεν θα πλησιάσει επικίνδυνα κοντά ώστε να δει γυμνό το βασιλιά.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ

Ορφέας: Ένας μύθος για την αδύνατη αγάπη 

Κάποια βράδια, ο αστερισμός της Λύρας είναι ορατός στον ουρανό. Μετά το θάνατο του Ορφέα, ο Δίας τοποθέτησε τον αστερισμό στον ουρανό, ως φόρο τιμής στον μεγαλύτερο ποιητή και μουσικό της ελληνικής μυθολογίας. Από τη γέννηση του είχε την προστασία των Μουσών κι έτσι το ταλέντο του Ορφέα μάγευε όλο τον κόσμο, ακόμα και τα ζώα και τα δέντρα.

Γενναίος άνδρας ο Ορφέας έφυγε με το πλήρωμα του Ιάσωνα, όταν η Αργώ ξεκίνησε για να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας. Αλλά αυτό που θυμούνται οι περισσότεροι για τον Ορφέα ήταν η... παθιασμένη ιστορία αγάπης με την όμορφη Ευρυδίκη. Η Ευρυδίκη, από δάγκωμα φιδιού είναι καταδικασμένη να κατέβει στο βασίλειο των νεκρών. Ο Ορφέας την ακολουθεί και χάρη στη λύρα του καταφέρνει να πείσει τον Άδη και την Περσεφόνη να του δώσουν πίσω την αγαπημένη του. Υπό έναν όρο: η Ευρυδίκη θα τον ακολουθεί στον δρόμο για τον επάνω κόσμο, όμως αυτός δεν πρέπει να γυρίσει να την κοιτάξει για κανέναν λόγο. Μια δοκιμασία που δε μοιάζει με καμιά άλλη. 

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ:

Επίλεξε να ζήσεις χωρίς ενοχές

Γιατί έχεις ενοχές;
Τι πιστεύεις ότι θα κερδίσεις με τις ενοχές;
Βάζεις το μυαλό σου να σε καταδυναστεύει με τις ενοχές, αυτό κάνεις.
Οι ενοχές σου σε κρατούν καθηλωμένο.
Δεν σε αφήνουν να προχωρήσεις.

Κάθε βήμα είναι βαρύ με τις ενοχές, οπότε πάντα θα αναβάλεις.
Κάθε πράξη είναι βαριά με τις ενοχές, οπότε την κάνεις μισή, γεμάτη θλίψη και αγωνία.
Οι ενοχές σε εμποδίζουν να χαρείς.
Σου βάζουν στο στόμα πράγματα που δεν θέλεις να πεις.
Σου βάζουν σκέψεις που δεν θέλεις να σκέφτεσαι.
Σε κάνουν να νιώθεις μικρός και ασήμαντος.
Γιατί θες να νιώθεις μικρός και ασήμαντος;

Μήπως είναι βολικό;
Μήπως είναι καλύτερο να μείνεις σε αυτό που ξέρεις,
ώστε να μην κάνεις ποτέ το βήμα που θέλεις,
ώστε να μην πράξεις ποτέ την απόφαση που έχεις πάρει;
Μέτρα ενοχές για τους γονείς, για τους φίλους, για τις ώρες που πρέπει να δουλεύεις.
Μέτρα πόσες ενοχές κατασπαράζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα σου, την ενέργεια σου.
Ενοχές και Πρέπει σε έναν αγώνα εναντίον σου.

Απελευθερώσου τώρα.
Πάρε μια βαθιά ανάσα για κάθε ενοχή και διώξτε τη μακριά.
Κράτα μακριά από τη ζωή σου τις ενοχές.
Σπάσε τα δεσμά τους.
Άσε την καρδιά σου ελεύθερη.
Άσε την ζωή σου να απογειωθεί.

Κάνε μόνο αυτό που θέλεις.
Πάρε συνειδητά την απόφαση του τι θες να κάνεις.
Πράξε καθαρά, σαν φως, χωρίς το σκοτάδι των ενοχών.

Άνοιξε καλά τα μάτια σου και δες.
Επέλεξε να ζήσεις χωρίς ενοχές.
Επέλεξε να ζήσεις στο φως.
Επέλεξε να ακούς την καρδιά σου και όχι τις ενοχές.
Μόνο η καρδιά σου ξέρει τις απαντήσεις και τη ορθή δράση.

Αφουγκράσου τον ψίθυρο της.
Πάντα σου μιλάει.
Αρκεί να μάθεις να ακούς.

Η αγάπη είναι πάντα καινούργια

Ούτε εκείνος ούτε εγώ είπαμε λέξη. Είναι ανώφελο να μιλά γι΄αγάπη, γιατί η αγάπη έχει τη δική της γλώσσα και μιλάει από μόνη της. Εκείνο το βράδυ, στο πεζούλι του πηγαδιού, η σιωπή είχε επιτρέψει στις καρδιές μας να πλησιάσουν, να γνωριστούν καλύτερα. Τότε άκουσε η καρδιά μου αυτό που είχε πει η δική του κι ένιωσε ευτυχισμένη. Προτού κλείσω τα μάτια, αποφάσισα να κάνω αυτό που αποκαλούσε «η άσκηση του Άλλου».

Είμαι εδώ, σε τούτο το δωμάτιο. Μακριά από καθετί στο οποίο ήμουν συνηθισμένη, μιλάω για πράγματα τα οποία δεν μ΄ενδιέφεραν ποτέ, περνάω τη νύχτα μου σε μια πόλη όπου δεν είχα ξαναπατήσει το πόδι μου. Μπορώ να προσποιηθώ για λίγο πως είμαι διαφορετική. Και βάλθηκα να φαντάζομαι πως θα μ΄άρεσε να ζήσω τούτη τη στιγμή. Θα ήθελα να είμαι χαρούμενη, γεμάτη περιέργεια, ευτυχισμένη, να ζω έντονα κάθε δευτερόλεπτο, να πίνω άπληστα το νερό της ζωής, να εμπιστεύομαι ξανά τα όνειρά μου, ικανή να πολεμήσω για να ικανοποιήσω τις επιθυμίες μου. Ν΄αγαπάω έναν άντρα που μ΄αγαπάει. Ναι, αυτή ήταν η γυναίκα που θα ήθελα να είμαι και που εμφανιζόταν μεμιάς μπροστά μου.

Ένιωσα ότι η ψυχή μου λουζόταν στο φως. Κι ένιωσα πως εκείνη τη στιγμή η Άλλη εγκατέλειπε το κορμί μου και πήγαινε να καθίσει σε μια γωνιά της μικρής κάμαρας. Κοίταζα τη γυναίκα που ήμουν ως τότε: αδύναμη, να προσπαθεί να δώσει την εντύπωση της δύναμης. Μια γυναίκα που φοβάται τα πάντα, αλλά λέει στον εαυτό της πως δεν είναι φόβος, πως είναι η φρονιμάδα αυτού που γνωρίζει την πραγματικότητα. Μια γυναίκα που υψώνει τοίχους μπροστά στα παράθυρα απ΄όπου περνάει η χαρά του ήλιου, για να μη χάσουν τα παλιά έπιπλα τη λάμψη τους.

Είδα την Άλλη καθισμένη στη γωνιά του δωματίου, εύθραυστη, κουρασμένη, απογοητευμένη, να κυβερνάει και να τυραννάει αυτό που θα έπρεπε να μείνει πάντα ελεύθερο: τα αισθήματα. Να προσπαθεί να κρίνει τη μελλοντική αγάπη μέσα από τον περασμένο πόνο. Η αγάπη είναι πάντα καινούρια. Δεν έχει σημασία αν αγαπάς μια, δυο, τρεις, δέκα φορές στη ζωή σου – βρίσκεσαι πάντα μπροστά σε μια άγνωστη κατάσταση. Η αγάπη μπορεί να μας οδηγήσει στην κόλαση ή στον παράδεισο, αλλά μας οδηγεί κάπου. Πρέπει να τη δεχόμαστε, γιατί τρέφεται από την ύπαρξή μας.

Αν την αποφεύγουμε, πεθαίνουμε από πείνα, ενώ έχουμε κάτω από τα μάτια μας κλαδιά φορτωμένα από τους καρπούς του δέντρου της ζωής χωρίς να τολμάμε ν΄απλώσουμε το χέρι να τα μαζέψουμε. Πρέπει να πάμε να αναζητήσουμε την αγάπη όπου κι αν βρίσκεται, έστω κι αν αυτό σημαίνει ώρες, μέρες, βδομάδες απογοήτευσης και λύπης. Γιατί, από τη στιγμή που θα κινήσουμε προς αναζήτηση της αγάπης, θα ξεκινήσει κι αυτή να μας συναντήσει. Και θα μας σώσει.

Μήπως τα «θέλω» σου πνίγονται μέσα στα «πρέπει»;

Οι μικρές λανθάνουσες επιθυμίες που συχνά είναι απόρροια της καταναγκαστικής επιθυμίας να ικανοποιήσουμε επιθυμίες των άλλων, είναι συνυφασμένες με την έννοια του «πρέπει», μιας «ηθικής» αξίας που εσωτερικεύτηκε υποσυνείδητα όταν αποδεχτήκαμε κοινωνικές επιταγές ή γονεϊκές αξίες, αδυνατώντας να τις επαληθεύσουμε. Αυτό συνήθως συμβαίνει χρονικά στην παιδική ηλικία, όταν ο λόγος κι οι πεποιθήσεις των σημαντικών άλλων έχουν για μας το κύρος μιας αυθεντίας και γίνονται a priori αποδεκτές.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν συνειδητοποιήσει την ενεργειακή δύναμη των επιθυμιών και των αόρατων κόσμων που δημιουργούν μέσα στο αχανές σύμπαν. Κόσμων στους οποίους θα κατοικήσουν οι ίδιοι ακόμη κι αν τους πλάσουν έμμεσα οι άλλοι γι αυτούς με έναν απλό τρόπο: Πολλοί θυσιάζουν τα δικά τους όνειρα στον βωμό ενός «πρέπει», ενός πρέπει που δε τους ταιριάζει, δεν είναι δικό τους, αλλά γίνεται επειδή το αποδέχονται. Στη ουσία δίνουν την συγκατάθεση τους για να εισχωρήσουν στον κόσμο των άλλων ή ο κόσμος των άλλων να καλύψει τον δικό τους.

Το κύριο πρόβλημα δεν είναι η θυσία αλλά το νόημα αυτής της θυσίας κι αυτό είναι που πρέπει αν αναλύσουμε. Αρχικά πρέπει να αποσαφηνίσουμε τι εννοούμε με τη λέξη «θυσία» η οποία εν πολλοίς είναι παρεξηγημένη ή παρερμηνευμένη ενώ τελικά είναι μια άχρηστη λέξη ή καλύτερα μια λέξη στα χείλη όλων εκείνων που πρόσφεραν κάτι ιδιοτελώς, εν είδη ανταλλάγματος ή ακόμη χειρότερα: δίχως ανιδιοτελή αγάπη. Όταν λέμε «θυσιάστηκα» εννοούμε ότι παραμέρισα ένα μέρος της δικής μου ζωής για χάρη κάποιου άλλου ή απώλεσα κάτι δικό μου προς όφελος άλλου. Αν αυτό έγινε καταναγκαστικά τότε η λέξη «θυσία» είναι συνώνυμο της λέξης «βλακεία» ή της λέξης «θύμα». Αν όμως έγινε στο όνομα μιας δήθεν αγάπης, τότε είναι συνώνυμο της υποκρισίας.

Η άλλη ερμηνεία της λέξης θυσία θα μπορούσε να είναι συνώνυμη της επιθυμίας που πνίγηκε μέσα σε ένα πρέπει ή ένα θέλω που ήταν ξένο. «Θυσίασα τα καλύτερα μου χρόνια για σένα». Όταν ακούσετε αυτή τη φράση ή όταν αναδυθεί η επιθυμία να την εκφράσετε σκεφτείτε όσα αναφέρθηκαν εδώ. Βοηθητικά ωφέλιμα ερωτήματα στη διερεύνηση του θέματος θα ήταν τα εξής: Πότε διέκρινα αυτή τη θυσία; Στην αρχή μιας πράξης την οποία όμως συνέχισα; Στη πορεία μιας δράσης που όμως δεν σταμάτησα; Ή στο τέλος όταν υπολόγισα τα έξοδα και τα έσοδα και βρήκα το αποτέλεσμα ζημιογόνο; Χρήσιμα θα είναι τα συμπεράσματα των απαντήσεων που θα αναδυθούν μέσα από μια στοχαστική διερεύνηση των ερωτημάτων.

Είναι κατανοητό ωστόσο ότι η λέξη θυσία γίνεται συνώνυμο της ανιδιοτελούς προσφοράς σε ένα ανώτατο εξελικτικό επίπεδο που βρίσκεται πολύ ψηλά στην ανηφορική διαδρομή του ανθρώπου. Όταν Εκείνος πρόσφερε το αίμα του για την σωτηρία του κόσμου, ποτέ δε πρόφερε τη λέξη θυσία. Εμείς αποκαλέσαμε την πράξη του μ’ αυτή λέξη επειδή ανθρωπίνως έτσι τη κατανοήσαμε.

Η καταπίεση μιας επιθυμίας μας με σκοπό την ικανοποίηση ενός άλλου ατόμου ή ακόμη και μιας δικής μας «αξίας» που ενσωματώσαμε στις πεποιθήσεις μας δίχως να ερευνήσουμε την αλήθεια της, γίνεται συνώνυμο της θυσίας. Αν πράγματι συμβαίνει κάτι τέτοιο, είναι αυτονόητο ότι, στο υποσυνείδητο μας εκείνη τη στιγμή παράγεται αυτόματα ένα επικίνδυνο μείγμα συναισθημάτων που θα αναδύονται ασυνείδητα δηλητηριάζοντας την προσωπικότητα μας. Το δικό μας όνειρο έχει παραμεριστεί για το απώτερο μέλλον ή θα γίνει μια γλυκόπικρη ανάμνηση: Η μελαγχολική χαρμολύπη του ανικανοποίητου που αιώνια θα προσδοκούμε να υλοποιηθεί.

Αυτό το φαινόμενο δε θα ήταν πρόβλημα, αν με πλήρη επίγνωση και δίχως καμία απογοήτευση συγκρατούσαμε τον εαυτό μας , προς το παρόν, για έναν αλτρουιστικό σκοπό και κατόπιν αναθερμαίναμε την επιθυμία μας όταν ο καιρός ήταν πλέον ώριμος. Επίσης δε θα ήταν καθόλου πρόβλημα αν συνειδητά διαβλέπαμε ότι αυτή η αποσυρμένη επιθυμία πιθανόν θα έβλαπτε παρά θα ωφελούσε. Αυτό θα ήταν ευχής έργο επειδή τότε το «πρέπει» θα γινόταν συνώνυμο της Ηθικής. Δε θα ήταν καθόλου πρόβλημα εν κατακλείδι αν μέσα μας δεν αναδευόταν ένα χαρμάνι πικρών συναισθημάτων κάθε φορά που πνίγαμε μια επιθυμία μέσα σε μια λίμνη γεμάτη από πιράνχας-πρέπει, αλλά αντιθέτως μας πλημμύριζε το γλυκό αίσθημα της Αγάπης.

Η μεγαλύτερη δυσκολία στη καθημερινότητα της ζωής είναι να διακρίνουμε τα κίβδηλα πρέπει από τα Ηθικά, όπως επίσης είναι τρομερά δύσκολο να κατανοήσουμε ότι πολλά ανώφελα πρέπει, καθοδηγούν την δύναμη επιθυμιών που αναδύονται μόνο και μόνο για να μην αντιταχτούμε σε εκείνα τα μικρά γελοία πρέπει.

Με όλα αυτά γίνεται φανερό ότι οι πεποιθήσεις των άλλων είναι δυνατόν να περιορίσουν τις δικές μας επιθυμίες, και να δημιουργήσουν μια εσωτερική κινούμενη άμμο που θα προσπαθεί να μας ρουφήξει μέσα της. Εκτός κι αν αυτές οι πεποιθήσεις είναι και δικές μας, αλλά τότε δε θα υπάρχουν δικές μας ανικανοποίητες επιθυμίες, αφού ικανοποιώντας αυτές των άλλων ικανοποιούμε τελικά τις δικές μας. Μόνο η αστοχία να τις ικανοποιήσουμε αναζητά τον φταίχτη ανάμεσα στους απέναντι. «Έκανα αυτό που εσύ πίστευες και την πάτησα».

Γίνεται έκδηλο ότι η τέχνη του να ζεις είναι μια διαδρομή πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί, μπορείς να απλώσεις το χέρι για να βοηθήσεις κάποιον αλλά με κίνδυνο να πέσεις εσύ. Ακροβατούμε ανάμεσα στα θέλω και τα πρέπει δίχως να γνωρίζουμε την τέχνη της ισορροπίας, που βρίσκεται στην διάκριση των επίπλαστων από των Αληθινών,

Είναι μεγάλη τέχνη να μπορείς να ξεχωρίζεις τα πρέπει από τα Ηθικά κι από τα ορθά θέλω σου τα άχρηστα πρέπει των άλλων, που τελικά είναι τα ανούσια θέλω του κόσμου που γίνανε θέλω τους, αλλά να μπορείς να πνίγεις κάθε επιθυμία σου που θα βλάψει εσένα ή τους άλλους.

Να θυμάσαι:
► Όταν λες θέλω, να φροντίζεις να Πρέπει κι όχι να πρέπει κι όταν λες πρέπει, να προσέχεις να μην θέλεις κάτι διαφορετικό.
► Όταν τα θέλω σου δεν βρίσκονται σε συμφωνία με τα πρέπει σου, τότε είναι προτιμότερο να μη Πρέπει να τα θέλεις, αλλά είναι εξίσου ωφέλιμο να ερευνήσεις μήπως δεν Πρέπει να θέλεις τα θέλω σου.
► Όταν τα θέλω σου συμφωνούν με τα πρέπει σου, θα βρίσκεσαι σε αρμονία ανεξάρτητα από την ποιότητα τους, αλλά αν ταυτόχρονα η ποιότητα τους είναι αγαθή τότε θα βρίσκεσαι σε Ευδαιμονία.
► Η επιθυμία είναι μια ιερή δύναμη και είναι φρόνιμο να χρησιμοποιείται για ανάλογο σκοπό.
► Όταν επιθυμήσεις κάτι μην επαναλάβεις την ίδια επιθυμία πριν ικανοποιηθεί, δεν υπάρχει κανένας λόγος να γράφεις τα ίδια λόγια πάνω σε ήδη τυπωμένες λέξεις στον αστρικό χάρτη του ταξιδιού σου. Εμπιστέψου το όνειρο σου κι αφέσου στη ροή της ενέργειας που ξετυλίγει.
► Πολλές φορές το να μην επιθυμήσεις κάτι μπορεί να αποβεί σωτήριο για τη ζωή σου.
► Μη ξοδεύεις άσκοπα τις επιθυμίες σου, φύλαξε μια για το τέλος, ίσως αποδειχτεί
σοφό.
► Όταν βρίσκεσαι εκεί που επιθυμείς είναι η ώρα να ξεκινήσεις ένα δημιουργικό έργο ωφέλιμο για την ανθρωπότητα, όταν βρίσκεσαι εκεί που δεν επιθυμείς είναι η ώρα να ανακαλύψεις ένα μάθημα και στις δυο περιπτώσεις βρίσκεσαι εκεί που Πρέπει, μην ανησυχείς όλα γίνονται για το καλό σου, μη αντιδράς, δράσε.

Μικρές και μεγάλες αθανασίες

«Αθανασία και θάνατος κάνουν ένα αχώριστο ζευγάρι εραστών», γράφει ο Μίλαν Κούντερα στο βιβλίο του «Αθανασία» και γύρω από αυτή την αρχική παραδοχή περιστρέφεται η πλοκή του.
Τι είναι όμως η αθανασία; Υπάρχει ή πρόκειται για μια ακόμη ουτοπία της ανθρώπινης ματαιοδοξίας; Μήπως είναι κάτι που κερδίζεται ή τουλάχιστον αυτό πιστεύουμε και το προσπαθούμε μέσα από μικρές και μεγάλες πράξεις εν ζωή;

Δεν είναι λίγες οι φορές που η αθανασία έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης, προβληματισμού, αντιπαραθέσεων, αλλά και εμπορικής εκμετάλλευσης μέσα στην πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου. Με το μέσο όρο ζωής του ανθρώπου να έχει εκτιναχθεί τις τελευταίες δεκαετίες, η παράταση του προσδόκιμου ζωής και η αποκωδικοποίηση των μυστικών της αποτελούσε ανέκαθεν ένα από τα βασικότερα ζητήματα της επιστήμης.

Ήδη, πολλούς αιώνες πριν τα βότανα, τα θαυματουργά ελιξίρια και οι μαγικές συνταγές έκρυβαν την αιώνια επιθυμία του ανθρώπου ν’ ανακαλύψει το μυστικό της αθανασίας. Αν σήμερα αυτά μας φαίνονται μακρινά κι αποτυχημένα αναχρονιστικά κόλπα τσαρλατάνων, για να βρούμε αναλογίες με τη σύγχρονη ζωή δεν έχουμε παρά να  κοιτάξουμε στις βιτρίνες των μαγαζιών, των φαρμακείων ή τις διαφημίσεις των περιοδικών: αισθητικές επεμβάσεις, οροί αντιγήρανσης και πολλά άλλα προϊόντα για γυναίκες και άνδρες που κυκλοφορούν στο εμπόριο δεν είναι παρά μια προσπάθεια να παρατείνουμε την φυσική φθορά, μια ελπίδα να κάνουμε ένα βήμα μακριά από το θάνατο.

Αρχαία ΕλλάδαΤο ζήτημα της αθανασίας είχε απασχολήσει από πολύ νωρίς τους αρχαίους Έλληνες. Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου δεν ήταν τίποτε άλλο από την ένωση της φύσης με το θείο, του ανθρώπου με την αθανασία. Τα μυστήρια λατρείας της θεάς Δήμητρας αποτελούν ένα συμβολισμό της διαιώνισης του κύκλου της ζωής μέσω της γονιμότητας και της αναγέννησης της φύσης. Οι αρχαίοι θεοί εκπροσωπούν την αιώνια νεότητα, το ενδιάμεσο σκαλοπάτι είναι οι ημίθεοι, όπως ο Ηρακλής και ο Αχιλλέας, ενώ δεν διστάζουν να υποσχεθούν αθανασία σε κάποιους θνητούς, όπως όταν η Καλυψώ έταξε στον Οδυσσέα να τον κάνει αθάνατο αν έμενε κοντά της για πάντα. Η μυθολογία είναι γεμάτη από μάχες των θνητών με το θάνατο, με το πέρασμά τους στον Άδη μέσω του ποταμού Αχέροντα με τη βάρκα του Χάρου, με πρώτο στην εξιστόρηση αυτών τον Όμηρο. Οι εξαγνιστικές τελετές, τα νεκρικά δώρα και οι ταφικές λατρείες είναι μια απάντηση του ανθρώπου στο θάνατο.

ΦιλοσοφίαΟ Πλάτωνας πίστευε ότι «η ψυχή είναι αθάνατη διότι το αεικίνητο είναι αθάνατο» και ο Σωκράτης πως «όλων των ανθρώπων οι ψυχές είναι αθάνατες, αλλά των δικαίων οι ψυχές είναι αθάνατες και θείες». Όλο το φάσμα των αντιπροσωπευτικών ρευμάτων της φιλοσοφίας της εκάστοτε εποχής –από την προσωκρατική, τη στωική μέχρι φυσικά την υπαρξιστική και άλλα σύγχρονα ρεύματα- το διαπερνά η εξερεύνηση της εσωτερικής εμπειρίας, η έννοια την ύπαρξης του ανθρώπου, της ζωής, του θανάτου και της αθανασίας. Ένα αξιοπρόσεκτο απαύγασμα αιώνων φιλοσοφικής αναζήτησης περί της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκεται στο «Τάδε Έφη Ζαρατούστρα» του Νίτσε το 1885: «Σας διδάσκω τον Υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί. Εσείς τι έχετε κάνει για να τον ξεπεράσετε;»

ΘρησκείεςΠερνώντας στο ζήτημα της θρησκείας, περνάμε και πιο βαθιά στο ζήτημα του θανάτου και της αναζήτησης της αιώνιας ζωής. Αυτή είναι η βάση όλων των θρησκειών, άλλοτε με περισσότερο «γήινη» προσέγγιση και άλλοτε περισσότερο μεταφυσική. Ακόμη και στη χριστιανική θρησκεία, η τιμωρία του δημιουργού για το προπατορικό αμάρτημα ήταν η αφαίρεση της αθανασίας, η δημιουργία των ατελών θνητών καταδικασμένων στο θάνατο.

ΨυχολογίαΌσον αφορά την επιστήμη της ψυχολογίας, πέρα από την υπαρξιστική προσέγγιση, η οποία κατ’ εξοχήν έχει συνδεθεί με τα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, της ζωής και του θανάτου, στα σκήπτρα ανταγωνίζεται και η ψυχανάλυση με πρωτοπόρο τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Η διάσημη θεωρία του των ενστίκτων αναφερόταν και στην ενόρμηση του θανάτου. Με το έργο του «Πέρα από την Αρχή της Ηδονής» έθεσε νέες βάσεις στην αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων του ανθρώπου με τον εντοπισμό των συγκρούσεων που προέρχονται ανάμεσα στην ενόρμηση του Έρωτα (ζωής) και του Θανάτου, της libido και την επιθετικότητας. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτά τα δύο ένστικτα είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση της ζωής, καθώς «κατασκευή και καταστροφή είναι καταστάσεις αδιαχώριστες», «ζωή και θάνατος συνυφαίνονται». Έπειτα από τον Φρόυντ πολλοί είναι εκείνοι που προχώρησαν ή ξεπέρασαν τις απόψεις του, έχοντας όμως κοινό άξονα το ζήτημα της ζωής και του θανάτου.

Μικρές στιγμές αθανασίας στη ζωή μαςΠέρα από τις εξειδικευμένες επιστήμες και θεωρίες, το πώς ο καθένας από μας βιώνει το ζήτημα του θανάτου και της αθανασίας κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του είναι κάτι που αφορά όλους τους ανθρώπους. Αμέτρητες φορές μέσα στην καθημερινότητά μας δικαιώνουμε τον Αντόνιο Πόρτσια, ο οποίος έγραφε στις «Φωνές» του: «Ζούμε με την ελπίδα πως θα μπορέσουμε να γίνουμε μια ανάμνηση».

Αν θέλουμε να έχουμε έστω και μια γεύση του πώς είναι η αθανασία δεν χρειάζεται να περιμένουμε κάποιο μαγικό ελιξίριο ή να ζήσουμε τις σκηνές που βλέπουμε στις ταινίες φαντασίας. Κάποια ψήγματά της να μπορούμε να βρούμε καθημερινά γύρω μας. Μια φωτογραφία εκτός από χίλιες λέξεις μπορεί να υποδηλώνει –άλλοτε χωρίς καμία πρόθεση συγκάλυψης και άλλοτε εντέχνως ή ενόχως συγκεκαλυμμένη από τα θέματά της- την επιθυμία η στιγμή να περάσει στην αθανασία και μαζί της ο απεικονιζόμενος και ο φωτογράφος. Όταν βγάζουμε μια φωτογραφία αυτή η αποτύπωση της στιγμής δεν είναι τίποτε άλλο από μια στιγμιαία κάθαρση, ένα πάγωμα του χρόνου, ένας εξορκισμός του θανάτου. Άλλωστε αυτό ακριβώς δεν δηλώνουμε όταν με χαρά ανακοινώνουμε ότι «απα-θανατίσαμε το στιγμιότυπο»;

Κι αν μια φωτογραφία δεν μας αρκεί, τότε επιστρατεύουμε όλες τις δημιουργικές δυνάμεις μας. Κινηματογραφούμε, ζωγραφίζουμε, γράφουμε, φτιάχνουμε έργα τέχνης, πολιτευόμαστε και κάνουμε δημόσια έργα με επιγραφές που φέρουν το όνομά μας ή απλά φυτεύουμε αιωνόβια δέντρα και σκαλίζουμε την ημερομηνία γέννησής τους στον κορμό τους, γνωρίζοντας ότι εκείνα θα συνεχίσουν να υπάρχουν πολύ μετά από μας κ.ο.κ. Το αποκορύφωμα των προσπαθειών όλων μας όμως, δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την τεκνοποίηση. Τα παιδιά είναι η χαρά της ζωής κι ο εξορκισμός του θανάτου. Τι καλύτερο από την μεταφορά του γενετικού μας υλικού (έστω και του μισού), για να ζήσουμε κι εμείς λίγο μέσα από τις επόμενες γενιές; Μήπως δεν είμαστε και οι ίδιοι φορείς αθανασίας, διαπιστευμένοι των γονιών μας;

Εσωτερική – εξωτερική ζωήΚάποιες σκέψεις για την αθανασία θα ήταν ελλιπείς αν δεν κάναμε τον διαχωρισμό της εσωτερικής με την εξωτερική ζωή. Η εξωτερική ζωή και ό,τι αναφέρεται σ’ αυτήν, η υλική πραγματικότητα δηλαδή, είναι εκείνη που φθείρεται φανερά, που έχει ένα τέλος. Αντίθετα, στην εσωτερική ζωή, η οποία αναφέρεται στο πνεύμα και την ψυχή, δεν υπάρχει κάτι απτό, γι’ αυτό και δεν μπορούμε να δούμε τη φθορά και να διαπιστώσουμε αν υπάρχει κάποιο τέλος. Ίσως η κατάσταση της εσωτερικής ζωής, να έχει κάποια «στάδια» και μην είναι κάτι που απλώς «υπάρχει ή δεν υπάρχει». Κι αν μερικές φορές μ’ ένα δυσάρεστο γεγονός ή μια υποκειμενική αίσθηση βιώνουμε τον θάνατο μέσα στη ζωή, γιατί να μην υπάρχει και ζωή όχι μετά, αλλά μέσα στο θάνατο;

Κλείνοντας αυτό το άρθρο μιας σύντομης προσέγγισης στο ζήτημα της αθανασίας ή ανοίγοντας ένα μεγάλο θέμα συζήτησης, μόνο ένα απόσπασμα από τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου μου έρχεται στο μυαλό:

Χορός: Μήπως προχώρησες
πιο πέρα κι από τούτα;
Προμηθέας: Έσβησα απ’ τους θνητούς
το φόβο του θανάτου.
Χορός: Ποιο γιατρικό
για την αρρώστια τούτη βρήκες;
Προμηθέας: Τους γέμισα
τυφλές ελπίδες

Συνειδητοποίησε πρώτα ποιος θέλεις να είσαι. Ύστερα κάνε αυτά που πρέπει να κάνεις

Ο άνθρωπος διαμορφώνεται με τον χρόνο και περνάει μεγάλο μέρος της ζωής του σαν «work in progress», εν εξελίξει.

Για να γίνουμε αυτό που θέλουμε κι αυτό που μπορούμε, πρέπει πρώτα να αποκτήσουμε μιαν εικόνα του ιδανικού μας εαυτού: ποιος άνθρωπος θέλω να είμαι; Ποιο επάγγελμα θέλω να εξασκώ; Ποια είναι τα προσωπικά μου ιδεώδη;

Προϋπόθεση είναι η αυτογνωσία, η συνειδητοποίηση της ταυτότητας και των ορίων μας. Δεν πρέπει ούτε να έχουμε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μας ούτε να τον περιφρονουμε. Παρατηρείται συχνά το παράξενο φαινόμενο να μην είμαστε ποτέ ικανοποιημένοι από την τύχη μας («Αχ, εγώ ο άτυχος, τι θα μπορούσα να έχω κάνει αν μου είχαν δοθεί περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες…»), αλλά να μην επιθυμούμε περισσότερη σοφία ή εξυπνάδα. Πολλοί άνθρωποι θα ήθελαν να είναι ωραιότεροι ή πλουσιότεροι, λίγοι όμως ομολογούν ότι θα ήθελαν να είναι εξυπνότεροι, παρότι η εξυπνάδα είναι η ικανότητα να διακρίνουμε αμέσως τι πρέπει να κάνουμε σε κάθε περίσταση. Έχουμε την τάση να αποδίδουμε στη μοίρα τις αποτυχίες μας, ενώ αποδίδουμε τις επιτυχίες μας στην προσωπική μας αξία και προσπάθεια.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να φτάσουμε στην αυτογνωσία -ο πόνος, η απώλεια, ο έρωτας- και στη συνέχεια να κάνουμε όσα «πρέπει» να κάνουμε. Μέσα μας υπάρχουν κάμποσοι άνθρωποι, έχουμε έναν «καλό» κι έναν «κακό» εαυτό, δυνάμεις φανερές και δυνάμεις κρυμμένες, ταλέντα, δεξιότητες, όνειρα και αυταπάτες, ψευδείς εικόνες και ιδέες…

Καμιά φορά λέμε: «Πρέπει να βρω τον εαυτό μου». Στην πραγματικότητα, τον εαυτό μας δεν τον βρίσκουμε, τον επινοούμε, τον δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι, τον σμιλεύουμε. Όρισε λοιπόν στον εαυτό σου έναν χαρακτήρα και έναν τρόπο ζωής που θα τον διατηρείς και θα τον υποστηρίζεις είτε είσαι μόνος σου είτε είσαι μαζί με άλλους.

Η βάση της φιλοσοφίας και το στοίχημα της φιλοσοφίας είναι η αυτογνωσία. Πράγματι, για τους Στωικούς τα εξωτερικά γεγονότα κανονίζονται από τη μοίρα, επομένως δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε. Ωστόσο, παραμένουμε υπεύθυνοι για τις ενέργειές μας.

Αν και ο όρος «ειμαρμένη» που χρησιμοποιούν οι «Στωικοί παραπέμπει στην έννοια του πεπραγμένου και της μοίρας, δεν πρέπει να συγχέεται με τη μοιρολατρία. Σύμφωνα με τον Χρύσιππο, η μοίρα είναι η φυσική και αιώνια ευταξία του συνόλου. Και μολονότι είναι αναπόδραστη και όλες οι δυνατότητες που έχει ένα γεγονός να εξελιχθεί είναι δεδομένες, έχουμε περιθώριο να κάνουμε επιλογές: το ποια από τις προκαθορισμένες δυνατότητες θα επιλέξουμε ανήκει στη δική μας δικαιοδοσία.

Προς τους νέους: Η δουλειά δεν είναι ντροπή

H εργασία σε φαστφουντάδικο, με χαμηλό μισθό, δεν είναι προσβλητική για την αξιοπρέπεια των νέων. Οι παππούδες τους είχαν μία διαφορετική λέξη για την εργασία αυτού του είδους, Την ονόμαζαν «ευκαιρία». Δεν τους πείραζε ούτε το να εργάζονται με το κατώτατο ημερομίσθιο. Αυτό που δεν θα μπορούσαν να δεχτούν είναι να κάθονται και να συζητούν για τους διαγωνιζόμενους στο Greek Survivor ολόκληρο το Σαββατοκύριακο.

Οι παππούδες σας καταλάβαιναν ότι υπάρχει αξιοπρέπεια στην εργασία επειδή αυτή ισοδυναμεί με ανεξαρτησία. H αλήθεια είναι πως δεν θα είστε ανεξάρτητοι μέχρι να είστε σε θέση να πληρώνετε για το φαγητό, το ενοίκιο, τα ρούχα, το αυτοκίνητο, τη θέρμανση, την ασφάλεια και την εκπαίδευση σας. Και ο μοναδικός τρόπος για να το κατορθώσετε αυτό είναι να βρείτε μία δουλειά, ακόμη και μία δουλειά που μπορεί να λερώνεστε και να μυρίζετε μαγειρικό λίπος.

H δουλειά δεν είναι ντροπή. Αυτό που είναι πραγματικά ντροπή είναι να είστε ένας κηφήνας ή ένας χαραμοφάης.

Υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα της ανόδου στην επαγγελματική και μισθολογική κλίμακα, το να ξεκινήσετε από τον πάτο δεν σημαίνει και ότι θα μείνετε εκεί για πάντα. Το σημαντικότερο απ’ όλα είναι πραγματικά να ξεκινήσετε, παρά να μένετε κλεισμένοι στο δωμάτιο σας με το στέρεο στη διαπασών, τη στιγμή που οι συμφοιτητές σας είναι στη δουλειά τους εξυπηρετώντας πελάτες.

Av κατορθώσετε να πατήσετε απλώς το πρώτο σκαλί στο χώρο της εργασίας και στη συνέχεια να κάνετε καλά τη δουλειά σας, δεν θα μείνετε για πολύ καιρό τόσο χαμηλά.

Στην Αμερική, οι στατιστικές μαρτυρούν ότι η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων που δούλευαν με τους χαμηλότερους μισθούς, ανέβηκαν σε ψηλότερα επίπεδα μέσα σε λίγα χρόνια. Μια έρευνα έδειξε αξιοσημείωτη επαγγελματική και μισθολογική ανοδική κινητικότητα των πιο χαμηλόμισθων κατά το διάστημα από το 1975 έως το 1991. Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληξε και το Ινστιτούτο Οικονομικής Πολιτικής των ΗΠΑ, που ανακάλυψε ότι το 60% των χαμηλόμισθων κατά το 1969 σημείωσε ανοδική μισθολογική κινητικότητα έως το 1996.

Πώς; Προσάρμοσαν τον εαυτό τους στις απαιτήσεις της εργασίας. Έμαθαν τις απαραίτητες δεξιότητες, τις συμπεριφορές και τους τρόπους που τους βοήθησαν να σκαρφαλώσουν ψηλότερα στη μισθολογική κλίμακα. Πολλοί άνθρωποι ξεκίνησαν από τα φαστφουντάδικα.

Μία έρευνα στους εργαζόμενους στα φαστφουντάδικα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δουλειές αυτού του τύπου κατόρθωναν να εφοδιάσουν τους ανθρώπους με τις βασικές υπαλληλικές δεξιότητες, κυρίως μάλιστα με αυτές ακριβώς του οι εργοδότες παραπονιούνται πως τόσο συχνά στερούνται οι νέοι που μπαίνουν για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας.

Οι εργαζόμενοι μαθαίνουν πόσο σημαντικό είναι να έρχονται στη δουλειά στην ώρα τους, να παραδέχονται τα λάθη τους, να ακολουθούν οδηγίες, να είναι κόσμιοι στην εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους και να έρχονται ανελιπώς στην εργασία χους. Το 94% των εργαζόμενων αυτών είπε ότι έμαθε έτσι να εργάζεται ομαδικά* το 89% είπε ότι έμαθε να τα βγάζει πέρα με τους πελάτες, και το 69% απέκτησε μία πιο ολοκληρωμένη ιδέα για το πώς λειτουργεί μία επιχείρηση.

Ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός από αυτούς που ξεκινούν ψήνοντας χάμπουργκερ σε φαστφουντάδικα προάγονται σε όλο και καλύτερες θέσεις και καταλήγουν να απολαμβάνουν τα προνόμια που συνδέονται με την ανάληψη διοικητικών ευθυνών σε μία τόσο απαιτητική επιχείρηση. Ακόμη σημαντικότερο, οι περισσότεροι εργαζόμενοι που περνούν από τα McDonald’s αποκτούν εκείνου του είδους τα προσόντα που τους βοηθούν να βρουν στη συνέχεια καλύτερες δουλειές. Απέχοντας πολύ από το να κρατούν τους εργαζόμενους κολλημένους σε μία ρουτίνα από την οποία δεν μπορούν ποτέ να δραπετεύσουν, τα McDonald’s λειτουργούν ως ένα de facto πρόγραμμα επαγγελματικής εκπαίδευσης, καθώς διδάσκονται βασικές αρχές για να αντεπεξέλθει κάποιος στην εργασία του.

Στο βιβλίο της «No Shame in my Game», η καθηγήτρια του Χάρβαρντ, Catherine Newman, περιγράφει την αποφασιστική και θετική επιρροή που είχαν στη ζωή και τις συμπεριφορές των φτωχών εργαζόμενων στο Χάρλεμ τέτοιου είδους δουλειές. Ανακάλυψε στην έρευνα της πως οι έφηβοι που εργάζονταν σε φαστφουντάδικα σχημάτιζαν ομάδες συνειδητοποιημένων ατόμων, τα μέλη των οποίων ήταν στενά συνδεδεμένα και τα άτομα αυτά προσκολλούνταν σταθερά στη δική τους έννοια για την αξιοπρέπεια.

Και η Newman τονίζει: «Οι παλιότεροι μάνατζερ βοηθούν τα νέα παιδιά να κατανοήσουν ότι έχουν πια περάσει από την άλλη πλευρά εκείνου του ορίου που τα διαχωρίζει από όσους δεν εργάζονται. Και το όριο αυτό είναι το μέτρο της αξιοπρέπειας».

Μη φοβάσαι τον έρωτα. Πάρε φόρα και πέσε πάνω του.

Φοβάσαι; Ρώτησα τον εαυτό μου..
Δεν ξέρω. Ίσως, μάλλον, μπορεί και να φοβάμαι.
Το άγνωστο πάντα μας διεγείρει τον φόβο, μας ξυπνάει ανησυχίες, μας φέρνει ένα βήμα πίσω σε θέση άμυνας.
Οι πληγές ενός έρωτα αργούν να επουλωθούν. Θέλουν φροντίδα και χρόνο για να μην ξαναματώσουν.

Αν δεν προσέξεις, τα σημάδια θα μείνουν και κανείς δεν θέλει χαρακιές στο σώμα του.
Ο φόβος του καινούριου σε καθιστά αμήχανο θεατή σε μια νέα παράσταση που ξεκινά.
Θα είσαι στην πρώτη θέση ή στον εξώστη; Ή μήπως πίσω στα καμαρίνια;
Ιδού το ερώτημα…

Πόσο εύκολο είναι να κλείσεις οριστικά το σεντούκι των αναμνήσεων σου και να καλωσορίσεις σελίδα λευκή, κατάλευκη που περιμένει τα δικά σου γράμματα για να γεμίσει;
Δεν είναι εύκολο, το ξέρω. Θέλει τόλμη, θέλει λίγο τσαγανό, λίγο ”κι ας φάω τα μούτρα μου δεν πειράζει”.

Δεν νιώθεις έτοιμος σε καταλαβαίνω. Ακόμη θυμάσαι. Κι όσο θυμάσαι, φοβάσαι. Και όσο φοβάσαι τόσο θέλεις να κλειστείς στο κέλυφος σου.
Κουκουλωμένος με μανδύα της μοναξιάς αρνείσαι να θυσιάσεις τη σιγουριά. Αρνείσαι να ρισκάρεις την καρδούλα σου γιατί είναι μπαταρισμένη ακόμη.

Εγώ μωρέ σε καταλαβαίνω. Αλλά και που θα βγει όλο αυτό κρυφτό; Ως πότε θα κυνηγάς φαντάσματα και θα στοιχειώνεις τη ζωή σου με ”αν”;
”Αν δεν με αγαπήσει όπως εκείνος; Αν πληγωθώ ξανά; Αν δεν νιώσω το ίδιο;

Αν … Αν… Αν…
Και με χιλιάδες ‘Αν’ μελοποιείς εκ νέου το ”βαλς το χαμένων ονείρων”.. όπως αφήνεις να χάνεται το παρόν σου, οι ευκαιρίες σου, τα χρόνια σου.

Πάρε το χρόνο σου.
Ναι! Αλλά μην χάνεσαι μέσα σε αυτόν.
Η ζωή θέλει να παίρνεις ρίσκα. Η ζωή είναι ρίσκο.
Και στο λέω εγώ. Εγώ που φοβάμαι … ακόμη.

Ο μόνος τρόπος να νικήσεις κάτι που φοβάσαι είναι να πέσεις με φόρα πάνω του. Μετωπική.
Μην αφήσεις στον φόβο να μετατραπεί σε φοβία.
Φοβία στον έρωτα.

Όπως έχει πει και ο Φρίντριχ Νίτσε ”Καλύτερα να χαθείς παρά να μισείς και να φοβάσαι”…

O συμβολικός ρόλος της φωτιάς στην αρχαία Ελλάδα

Η φωτιά είναι το θεμέλιο της πολιτισμένης ζωής: παρέχει στην ανθρωπότητα την τεχνολογία για τη ζεστασιά, το φως και την προστασία από τους εχθρούς και τα στοιχεία -και όμως, επίσης, μπορεί να είναι η πηγή της ολοκληρωτικής καταστροφής της. Ακόμη και οι πιο ισχυρές, πιο προηγμένες τεχνολογικά ανθρωπογενείς δομές μπορούν να καταρρεύσουν σε τίποτα παραπάνω από καπνό και στάχτη από τη δύναμη της φωτιάς. Όπως εξηγεί ο Θεόφραστος στο σύγγραμμά του για τη φωτιά: «η φωτιά έχει από τις απλές ουσίες την πιο ιδιαίτερη δύναμη». Και έτσι η φωτιά παίζει ρόλο σχεδόν σε κάθε θρησκευτική πράξη των Ελλήνων - ανάβει τη φλόγα που καίει στο βωμό ενός θεού, τη νεκρική πυρά σε μια ανθρώπινη ταφή, καθώς και τη δάδα που φωτίζει πολλές νυκτερινές γιορτές και μυστηριακές λατρείες. Η καρδιά ενός θρησκευτικού ιερού είναι ο βωμός του και η φλόγα που καίει διαρκώς προσφέρει απτή απόδειξη της συνεχούς παρουσίας του θεού. Την ίδια στιγμή, η πιθανή καταστροφική δύναμη της φωτιάς παρέχει μια σταθερή υπενθύμιση της ιδιοτροπίας της θείας βούλησης.

          Η φωτιά που καίει στο κέντρο του σπιτιού ενσαρκώνει τη συνέχεια στην ανθρώπινη σφαίρα. Η Εστία είναι η θεά της εστίας της οικογένειας, ένα σύμβολο της συνέχειας και της ταυτότητας του νοικοκυριού πέρα από γενιές και γεωγραφικά σύνορα. Ένας αναμμένος δαυλός συνοδεύει τη νεαρή νύφη, φέρνοντας φωτιά από την εστία του πατέρα της σ’ εκείνη του συζύγου της. Ομοίως, αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, μια φλόγα από το πολιτικό κέντρο της μητρόπολης συνοδεύει τους εποίκους που ξεκινούν μια αποικιακή αποστολή και τελικά ανάβει την πρώτη φωτιά της νέας αποικίας. Η συνέχεια της φωτιάς παρέχει μια συμβολική σύνδεση ανάμεσα σε δύο νοικοκυριά ή δύο πόλεις και ούτε στα σπίτια ούτε στα ιερά η φωτιά αφήνεται να πεθάνει.

       Σε σημαντικές στιγμές, όμως, ο σκόπιμος αφανισμός και η αναζωπύρωση της φωτιάς συμβόλιζε τον καθαρμό και μια νέα αρχή. Στο Άργος, όταν ένα μέλος της οικογένειας πέθαινε, η φωτιά της εστίας έσβηνε και στη συνέχεια ξανάναβε. Στη Λήμνο, σε μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου, όλες οι φωτιές στο νησί έσβηναν για μια περίοδο εννέα ημερών έως ότου το ιερό πλοίο επανέφερε νέα φωτιά από το νησί της Δήλου. Μετά τη μάχη των Πλαταιών ο Πλούταρχος μας λέει ότι οι Έλληνες έσβησαν τις φωτιές σε όλη τη χώρα, έτσι ώστε να μπορέσουν να αναζωπυρωθούν από την ιερή φωτιά στους Δελφούς. Οι Έλληνες διοικητές ανάγκασαν όλους όσους χρησιμοποιούσαν φωτιά να τη σβήσουν. Στο μεταξύ κάποιος άντρας ονόματι Ευχίδας στάλθηκε από τις Πλαταιές στους Δελφούς με όλη του την ταχύτητα για να φέρει τη νέα καθαρή φωτιά πίσω. Μόλις πήρε τη φωτιά από το βωμό στους Δελφούς, άρχισε να τρέχει πίσω προς στις Πλαταιές και έφτασε εκεί πριν δύσει ο ήλιος, πραγματοποιώντας ολόκληρο το ταξίδι μετ' επιστροφής σε μία μόνο ημέρα. Χαιρέτησε τους συμπατριώτες του, τους παρέδωσε τη φωτιά και πέθανε επί τόπου (Αριστείδης20). Η ιστορία υπογραμμίζει την τελετουργική σημασία της φωτιάς ως συμβόλου της επιβίωσης μιας πόλης σε περίοδο κρίσης και μερικοί μελετητές έχουν προτείνει ότι αυτή η πρακτική μάς δίνει ένα πλαίσιο για την ερμηνεία της λαμπαδηδρομίας ως τελετουργικής αναπαράστασης της ανάγκης, σε περιόδους κρίσης, να αναζωπυρωθεί η ιερή φωτιά μιας πόλης.

   Ο προσωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος επισημαίνει ότι όλα τα πράγματα ανταλλάσσονται με τη φωτιά και η φωτιά με όλα τα πράγματα, όπως ακριβώς και τα αγαθά με τον χρυσό και ο χρυσός με τα αγαθά (DK 22 B90). Αυτή η έννοια της φωτιάς ως του απόλυτου μηχανισμού ανταλλαγής είναι ιδιαίτερα ενδεικτική της αμοιβαίας σχέσης μεταξύ των θεών και των ανθρώπων. Παρά το σημαντικό ρόλο της στις θρησκευτικές πρακτικές των Ελλήνων, η ίδια η φωτιά δεν έγινε θεός, ούτε ο πρωταρχικός στόχος της λατρείας, όπως σε άλλες παραδόσεις. Αντ' αυτού, όπως βλέπουμε από την ησιόδεια επεξεργασία του μύθου του Προμηθέα, η φωτιά λειτουργεί ως το βασικό μέσο για την επικοινωνία ανάμεσα στον θεϊκό και τον ανθρώπινο κόσμο.Χάρη στο τέχνασμα του Προμηθέα στην Mηκώνη, η φωτιά, μεταφέρει τα δώρα των ανθρώπων στους θεούς μέσω της θυσίας, αλλά είναι αυτή η ίδια φωτιά, κλεμμένη κρυφά από τον Δία, που μαγειρεύει τα γεύματά τους. Με άλλα λόγια, όπως και ο ίδιος ο Προμηθέας, οι τελετουργίες που σχετίζονται με τη φωτιά, ιδιαίτερα η θυσία, επιτρέπουν την αμφίδρομη επικοινωνία ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, μολονότι ενισχύει ταυτόχρονα τον διαχωρισμό των κόσμων τους.

Τα 20 πράγματα που αξίζει κάθε γυναίκα από τον σύντροφό της

Τι ζητάει μία γυναίκα από τον άνθρωπό της; Ειλικρίνια, κατανόηση, σεβασμό, ρομαντισμό, πάθος και φυσικά αγάπη και ευχάριστες στιγμές. Και μπορεί πάντα η αρχή μίας σχέσης να είναι η καλύτερη περίοδος για ένα ζευγάρι, όμως αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι να διατηρηθεί η αρχική μαγεία και στη συνέχεια.

Όσα χρόνια κι αν περάσουν, για να συνεχίσει η φλόγα της σχέσης να καίει κάποια πράγματα θα πρέπει να παραμένουν σταθερά. Η προσπάθεια πρέπει να γίνεται σίγουρα και από τις δύο πλευρές, όμως όλες γνωρίζουμε πως οι γυναίκες είμαστε και θα είμαστε πάντα λίγο πιο απαιτητικές από τους άντρες στις σχέσεις μας. Γιατί λοιπόν να μην μας αντιμετωπίζουν όπως πρέπει;

Ακολουθούν τα 20 πράγματα που αξίζει να έχει μία γυναίκα μέσα στη σχέση της από τον σύντροφό της:

1. Την απόλυτη προσοχή του σε σημαντικές στιγμές. Δεν γίνεται να αντιμετωπίζεις κάποιο πρόβλημα και εκείνος να λέει ότι σεκαταλαβαίνει και να σου συμπαραστέκεται κοιτώντας τηλεόραση!

2. Κοπλιμέντα. Συνέχεια κοπλιμέντα και φιλοφρονήσεις. Αυτά που σου έλεγε στην αρχή δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένα μόνο και μόνο επειδή είστε μαζί πολλά χρόνια.

3. Καλοί τρόποι ακόμη κι αν η οικειότητα μεταξύ σας είναι μεγάλη. Σας συνήθισε στα «ευχαριστώ» και τα «παρακαλώ», δεν γίνεται ξαφνικά να σας αρχίζει τα «φέρε μου νερό και τις παντόφλες μου».

4. Μία ισορροπία ανάμεσα στην ειλικρίνια και στα μικρά αγνά ψεματάκια. Για παράδειγμα, θα πρέπει να είναι ειλικρινής απέναντί σας όταν συζητάτε για τα προβλήματα τη σχέσης σας αλλά θα ήταν καλό να μην πει ότι τον ενοχλεί που θα έρθει όλη σας η οικογένεια για φαγητό στο σπίτι...

5. Η συνεχής επιθυμία του (και η ακλόνητη αφοσίωση…) για ένα ή περισσότερα μέρη του σώματός σας, είτε μιλάμε για τα χέρια και τις γάμπες είτε για το στήθος και τους γοφούς.

6. Πολλά ερωτικά παιχνίδια. Και στη συνέχεια ακόμη περισσότερα!

7. Σεξ πε πάθος και πολλή αγάπη. Ένα κοίταγμα στα μάτια, φιλιά και χάδια. Αυτό δεν σημαίνει πως απαγορεύονται τα παιχνίδια με ρόλους και… βοηθήματα, όμως όταν θέλετε κάτι πιο γλυκό θα πρέπει να το έχετε.

8. Η σχέση σας πρέπει να είναι φανερή και γνωστή στους φίλους του, την οικογένειά του, ακόμη και στο Facebook. Δεν γίνεται να ζείτε σαν παντρεμένοι και το προφίλ του να λέει πως είναι ελεύθερος!

9. Να νιώθει υπερήφανος για τα κατορθώματά σας. Θα πρέπει να σας δίνει κίνητρο και θάρρος να κάνετε όλο και περισσότερα νέα πράγματα για τον εαυτό σας, να προοδεύετε επαγγελματικά, χωρίς να νιώθει πως τον επισκιάζετε. Αντίθετα, θα πρέπει να του αρέσει να σας «μανατζάρει».

10. Να σκέφτεται πριν μιλήσει και να μην φωνάζει. Πάνω σε έναν τσακωμό μπορούν να ειπωθούν πολλά σκληρά λόγια ενώ τα ντεσιμπέλ μπορούν να χτυπήσουν κόκκινο. Ακόμη και οι μεγαλύτερες διαφωνίες θα πρέπει να λύνονται με ψυχραιμία και ήρεμη συζήτηση. Το ίδιο ισχύει και για εσάς.

11. Να μην κατηγορήσει ποτέ την περίοδό σας αν βρίσκει κάτι ενοχλητικό στη συμπεριφορά σας. Δεν είναι δίκαιο γιατί πολύ απλά αυτός δεν έχει και ούτε πρόκειται να έχει ποτέ.

12. Να είναι ένας σύγχρονος πρίγκιπας. Το να σας φέρεται σαν να είστε πριγκίπισσα δεν πρόκειται να σας κάνει κακομαθημένες. Το άνοιγμα της πόρτας του αυτοκινήτου, η παραχώρηση προτεραιότητας στην είσοδο του εστιατορίου και το ευγενικό σερβίρισμα του κρασιού όταν το ποτήρι σας είναι άδειο, μόνο να τον αγαπήσετε περισσότερο μπορούν να σας κάνουν.

13. Ένα τηλεφώνημα –και όχι μήνυμα- που χτυπάει ακριβώς την ώρα που έχετε κανονίσει. Η συνεχής αναμονή πάνω από ένα τηλέφωνο αγγίζει τα όρια του παιχνιδιού εξουσίας με πρωταγωνίστρια εσάς και νικητή εκείνον.

14. Να σας ενθαρρύνει όταν κάνετε κάτι που φοβάστε ή σας αγχώνει. Ακόμη κι αν αυτό που κάνετε δεν πετύχει, μία αγκαλιά για την προσπάθειά σας θα σας φτιάξει αμέσως τη διάθεση.

15. Τα δώρα που ξέρει ότι σας αρέσουν ακόμη κι αν δεν είναι του γούστου του. Δεν χρειάζεται να είναι πανάκριβα. Ακόμη κι ένα μόνο λουλούδι όταν αντιμετωπίζετε κάποια δυσκολία μπορεί να αντικαταστήσει τα διαμάντια όλου του κόσμου.

16. Μία γλυκιά και χαριτωμένη στάση όταν παίρνετε κάποια κιλά (ακόμη κι αν αυτά είναι 10).

17. Να δίνει πάντα μία δεύτερη ευκαιρία. Ακόμη κι αν έχεις κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο δεν σημαίνει πως πρέπει να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Όλοι οι άνθρωποι κάνουν λάθη στις σχέσεις τους και κυρίως, ποιος εγγυάται ότι το επόμενο λάθος δεν θα είναι δικό του;

18. Να ξέρει ακριβώς τι χρειάζεστε την κατάλληλη στιγμή. Αν κλαίτε μπροστά από την τηλεόραση αγκαλιά με έναν κουβά παγωτό, ένα τηλεφώνημα στην κολλητή σας μπορεί σίγουρα να κάνει τα πράγματα καλύτερα. Είναι απλό: την καλεί, κλαίτε μαζί και εκείνος γελάει μαζί σας.

19. Να κάνει πρόθυμα τις μισές δουλειές του σπιτιού. Το έχουμε πει πολλές φορές: μοιρασμένες δουλειές, ευτυχισμένο ζευγάρι.

20. Ποια είναι η λέξη κλειδί σε όλα αυτά; Σεβασμός. Σεβασμός στα πάντα και παντού.

Επιστροφή στις ρίζες του ηλιακού συστήματος

Οι πλανήτες σχηματίζονται σε δίσκους σκόνης και αερίου που περιβάλλουν τα νέα αστέρια. Μια ματιά στους τόπους γέννησης τους σημαίνει ότι κάνουμε ένα ταξίδι στο παρελθόν της γης και τα αδέλφια της. Τώρα, οι αστρονόμοι έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν λεπτομερείς εικόνες των πρωτοπλανητικών δίσκων δύο άστρων χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο Subaru στη Χαβάη.

 

Η εικόνα αυτή που τραβήχτηκε με την κάμερα HiCIAO που κυνηγάει πλανήτες στο τηλεσκόπιο Subaru, δείχνει έναν δίσκο να περιβάλλει το νεαρό άστρο LkCa 15 (στο κέντρο σαν ένας σκοτεινός κύκλος), σε απόσταση 450 ετών φωτός από τη Γη. Στο εσωτερικό του δίσκου υπάρχει ένα φωτεινό λευκό τόξο ως ένα κενό μέσα στον δίσκο. Αυτό το ελλειπτικό κενό φαίνεται στην μια πλευρά, αποδεικνύοντας ότι δημιουργήθηκε από νέους πλανήτες που καθώς περιστρέφονται γύρω από το άστρο παρασύρουν την ύλη

Είναι η πρώτη φορά που οι δομές των δίσκων της σκόνης και του αερίου, παρόμοιου μεγέθους με αυτόν του δικού μας ηλιακού συστήματος, έχουν επιλύσει με ξεκάθαρο τρόπο ορισμένα ζητήματα του σχηματισμού του ηλιακού μας συστήματος, αποκαλύπτοντας χαρακτηριστικά, όπως δακτυλίους και τα κενά που σχετίζονται με το σχηματισμό των μεγάλων πλανητών. Οι παρατηρήσεις αυτές είναι μέρος μιας συστηματικής έρευνας για την αναζήτηση εξωπλανητών και δίσκων γύρω από νεαρά άστρα χρησιμοποιώντας μία τέλεια κάμερα υψηλής αντίθεσης, που έχει σχεδιαστεί ειδικά για το σκοπό αυτό.

 

Πλανητικά συστήματα σαν το δικό μας μοιράζονται μια ταπεινή καταγωγή καθώς είναι υποπροϊόντα του σχηματισμού των άστρων. Η βαρύτητα του νεογέννητου άστρου συγκεντρώνει τα εναπομείναντα αέρια και σκόνη μέσα σε ένα πυκνό πεπλατυσμένο δίσκο ύλης, σε τροχιά γύρω από το άστρο. Αλλά κάποιες συγκεντρώσεις υλικού στον δίσκο ‘σκουπίζουν’ όλο και περισσότερο υλικό γύρω τους, μέχρι η βαρύτητά τους να γίνει αρκετά ισχυρή ώστε να τα συμπιέσει στα αντικείμενα που γνωρίζουμε σήμερα ως πλανήτες. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια σημαντική πρόοδος τόσο με τις παρατηρήσεις (κυρίως έμμεσα) όσο και τη θεωρητική προσομοίωση των εν λόγω «πρωτοπλανητικών" δίσκων.

 

Δύο νέες παρατηρήσεις έχουν προσθέσει ενδιαφέροντα νέα στοιχεία, τα οποία αποκαλύπτουν κάποιες δομές που δεν είχαμε ποτέ δει προτού παρατηρηθούν άμεσα.

 

Μία από τις δύο μελέτες στοχεύουν το αστέρι LkCa 15 που βρίσκεται περίπου 450 έτη φωτός από τη Γη στον αστερισμό του Ταύρου. Το άστρο αυτό έχει ηλικία μερικά εκατομμύρια χρόνια – ο Ήλιος μας είναι χίλιες φορές μεγαλύτερος. Από τις προηγούμενες παρατηρήσεις στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος οι επιστήμονες είχαν συμπεράνει την παρουσία ενός μεγάλου κενού στο κέντρο του πρωτοπλανητικού δίσκου. Οι νέες εικόνες δείχνουν το αστροφώς να λάμπει από την επιφάνεια του δίσκου, ενώ το ελλειπτικό σχήμα του χάσματος δεν είναι στο κέντρο με το αστέρι, αλλά φαίνεται μονόπλευρο.

 

«Η πιο πιθανή εξήγηση για το χάσμα του δίσκου στο  LkCa 15, και ιδίως η ασυμμετρία του, είναι ότι ένας ή περισσότεροι πλανήτες, που έχουν γεννηθεί πρόσφατα από το υλικό του δίσκου, έχει σαρώσει το αέριο και τη σκόνη κατά μήκος της τροχιάς τους», λέει ο Christian Thalmann του Ινστιτούτου Max Planck για την αστρονομία (MPIA).

 

Κατά περίεργο τρόπο, το χάσμα του δίσκου είναι αρκετά μεγάλο για να φιλοξενήσει τις τροχιές όλων των πλανητών του δικού μας Ηλιακού Συστήματος. Συνεπώς, είναι δελεαστικό να υποθέσουμε ότι το άστρο LkCa 15 μπορεί να είναι σε διαδικασία διαμόρφωσης ενός ολόκληρου πλανητικού συστήματος σαν το δικό μας. “Δεν έχουμε εντοπίσει ακόμα πλανήτες”, προσθέτει ο Thalmann. “Αλλά αυτό μπορεί να γίνει σύντομα."

 

Η δεύτερη παρατήρηση, στην Ιαπωνία, είχε σαν στόχο το αστέρι AB Aur στον αστερισμό Auriga, σε μια απόσταση 470 ετών φωτός από τη Γη. Αυτό το αστέρι είναι ακόμη νεότερο, με ηλικία μόλις ενός εκατομμυρίου χρόνων. Οι παρατηρήσεις αυτού του άστρου ήταν οι πρώτες που δείχνουν κάτι ανάλογο με το μέγεθος του δικού μας ηλιακού συστήματος.

Η σκοτεινή ύλη θα μπορούσε να θερμαίνει πλανήτες χωρίς άστρα

Σε μια πρόσφατη εργασία, που θα δημοσιευτεί στο περιοδικό Astrophysical Journal, οι Dan Hooper και Jason Steffen, φυσικοί στο Fermilab στο Ιλλινόις παρουσιάζουν τη θεωρία ότι οι ψυχροί και σκοτεινοί πλανήτες, που δεν θερμαίνονται από κανένα αστέρι, θα μπορούσαν να θερμαίνονται από τη σκοτεινή ύλη. Θεωρητικά, η σκοτεινή ύλη θα μπορούσε να φτιάξει κατοικήσιμους πλανήτες, έξω από την κατοικήσιμη ζώνη των άστρων.

 

Ενώ κανένας δεν ξέρει ακριβώς τι είναι η σκοτεινή ύλη, πιστεύεται ότι αποτελεί περίπου το 83% του σύμπαντος. Η πιο αποδεκτή θεωρία είναι αυτή που λέει πως η σκοτεινή ύλη αποτελείται από τα λεγόμενα WIMPs, ή Ασθενώς Αλληλεπιδρώντας Σωματίδια με Μάζα.

 

Αυτά τα WIMPs αλληλεπιδρούν με την κανονική ύλη μέσω της ασθενούς πυρηνικής δύναμης αλλά και μέσω της βαρύτητας. Επίσης, τα ίδια τα WIMPs είναι και τα αντισωματίδια τους. Όταν λοιπόν δύο WIMPs έρθουν σε επαφή εξαϋλώνονται ταυτόχρονα αφήνοντας στην θέση τους φωτόνια, δηλαδή ριπές ενέργειας.

 

Οι Hooper και Steffen υποδεικνύουν ότι αν αυτή η σκοτεινή ύλη είναι παγιδευμένη μέσα στην βαρύτητα του πλανήτη, οι εκρήξεις αυτές της ενέργειας θα μπορούσαν να παράγουν αρκετή ενέργεια για να θερμάνετε τον πλανήτη. Όταν αυτή η σκοτεινή ύλη συναντήσει τη Γη, η ενέργεια που θα μπορούσε να παραχθεί είναι χαμηλή, αλλά σε περιοχές του διαστήματος όπου υπάρχουν υψηλές πυκνότητες της μαύρης ύλης· οι Hooper και Steffen πιστεύουν ότι υπάρχει η δυνατότητα εξεύρεσης πλανητών που μπορούν να θερμανθούν με αυτόν τον τρόπο.

 

Εντός των πιο εσώτατων περιοχών του Γαλαξία μας, η πυκνότητα της σκοτεινής ύλης εκτιμάται ότι θα είναι εκατοντάδες ή και χιλιάδες φορές από ότι είναι στο ηλιακό μας σύστημα, και σε αυτές τις περιοχές πιστεύουν οι Hooper και Steffen ότι μπορεί να βρεθεί κάποιος πλανήτης που να θερμαίνεται από την σκοτεινή ύλη.

 

Οι παραδοσιακοί πλανήτες που θερμαίνονται από άστρα όπως ο ήλιος μας, εξαρτώνται από την ζωή αυτού του άστρου. Η νέα θεωρία θα καθιστούσε αυτούς τους πλανήτες σκοτεινής ύλης να έχουν ένα μεγάλο πλεονέκτημα έναντι των παραδοσιακών που συνδέονται με ένα άστρο, καθώς η σκοτεινή ύλη θα μπορούσε να προσφέρει θερμότητα για τρισεκατομμύρια χρόνια.

 

Οι Hooper και Steffen βεβαίως παραδέχονται ότι επί του παρόντος δεν βλέπουν τρόπο για την ανίχνευση κάποιου από αυτούς τους πλανήτες σκοτεινής ύλης στο εγγύς μέλλον, αλλά λένε ότι, θεωρητικά, αυτό είναι δυνατό.

Άλλος ένας πλανήτης – νάνος πέρα από την τροχιά του Πλούτωνα

Ένα νέο πλανήτη-νάνο ανακάλυψαν οι αστρονόμοι πέρα από την τροχιά του Πλούτωνα. Το νέο αντικείμενο διατηρεί για την ώρα τον τίτλο του πιο μακρινού γνωστού ουράνιου σώματος στο Ηλιακό Σύστημα. Η ανακάλυψη του 2012 VP-113 η οποία ανακοινώθηκε με δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό Nature, ενισχύει την πεποίθηση πως η εξώτερη περιοχή του Ηλιακού Συστήματος παραμένει σε ένα μεγάλο βαθμό άγνωστη.

Το πλανητοειδές έχει διάμετρο μόλις 450 χιλιομέτρων, ενώ η μικρότερη απόσταση που πλησιάζει τον Ήλιο είναι τα 12 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα (80 φορές πιο μακριά από την απόσταση Γης-Ήλιου). Ακολουθώντας ελλειπτική τροχιά η απώτατη απόσταση που φτάνει από τον Ήλιο είναι έξι φορές μεγαλύτερη.

Την ανακάλυψη έκαναν αστρονόμοι του παρατηρητηρίου Τζέμινι και του Ινστιτούτου Κάρνεγκι οι οποίοι χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο 4 μέτρων ΝΟΑΟ στη Χιλή. Έπειτα από πολύμηνες παρατηρήσεις, ανακάλυψαν ένα ενδιαφέρον αντικείμενο που στη συνέχεια αποκαλύφθηκε πως ήταν ένας αχαρτογράφητος πλανήτης-νάνος.

Ο νέος μακρινός πλανήτης-νάνος προστίθεται στην ανακάλυψη του πλανητοειδούς Σέντνα που είχε προηγηθεί το 2003. Τα δύο αυτά σώματα δείχνουν πως και οι πιο απομακρυσμένες περιοχές στο Ηλιακό Σύστημα έχουν ενδιαφέρον, με τους επιστήμονες να πιστεύουν πλέον πως υπάρχει ένα σημαντικό πλήθος από παρόμοια αντικείμενα, που περιμένουν να εντοπιστούν.

«Η έρευνα για άλλα σώματα πέρα από τη Σέντνα και το 2012 VP-113 πρέπει να συνεχιστεί, καθώς μπορεί να μας αποκαλύψει πολλά για το σχηματισμό του Ηλιακού Συστήματος και την εξέλιξή του», δήλωσε ο Σκοτ Σέπαρντ, ερευνητής του Ινστιτούτου Κάρνεγκι με συμμετοχή στην ανακάλυψη.

Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός πως οι κινήσεις του πλανητοειδούς υποδεικνύουν την πιθανή παρουσία ενός πολύ μεγαλύτερου πλανήτη, ίσως και 20 φορές μεγαλύτερου της Γης, σε ακόμη πιο μακρινή τροχιά. Μία τέτοια πιθανή ανακάλυψη θα είχε έντονο αντίκτυπο στις αντιλήψεις για το Ηλιακό Σύστημα, καθώς η περιοχή εκεί δεν αναμένεται να φιλοξενεί ένα τόσο μεγάλο αντικείμενο. Για την ώρα οι έρευνες για την ανακάλυψη του μυστηριώδους γίγαντα θα συνεχιστούν.

Συνθετικοί οργανισμοί μπορεί να μας βοηθήσουν στον αποικισμό του Άρη

Η ομάδα των ερευνητών που ανακοίνωσε τη δημιουργία του πρώτου συνθετικού γονιδιώματος στον κόσμο, το Μάιο του 2010, υποστήριξε σε πρόσφατη εκδήλωση ότι ο αποικισμός του Άρη θα μπορούσε να γίνει πολύ ευκολότερα και φθηνότερα, με τη βοήθεια των συνθετικών, γενετικά κατασκευασμένων μικροοργανισμών.

 

Η ομάδα του ειδικού γενετιστή Κρεγκ Βέντερ εξηγεί ότι οι εν λόγω μορφές ζωής θα ήταν απολύτως προσαρμοσμένες στην χρησιμοποίηση της πλούσιας σε διοξείδιο του άνθρακα ατμόσφαιρας γύρω από τον κόκκινο πλανήτη, για την παραγωγή μιας σειράς από χρήσιμα πράγματα.

Για αρχή, είπε η ομάδα στην εκδήλωση που διοργάνωσε η NASA, μπορεί να είναι δυνατό να φτιαχτούν μικρόβια που να μπορούν να παράγουν τρόφιμα, πλαστικά, καύσιμα και άλλα υλικά από το CO2. Ένα τεράστιο μέρος της ατμόσφαιρας του Άρη αποτελείται από αυτή την ουσία.

 

Σύμφωνα με τους ειδικούς βιολόγους, η ανάπτυξη βακτηρίων που θα καταβροχθίζουν CO2 στην επιφάνεια του Άρη, θα εξασφαλίσει ότι οι εξερευνητές του διαστήματος θα έχουν πρόσβαση σε χρήσιμους πόρους που διαφορετικά θα πρέπει να μεταφερθούν εκεί από τη Γη, με τεράστιο κόστος σε πόρους και χρόνο.

 

Αυτό που οι ερευνητές προτείνουν στην πραγματικότητα είναι η ανάπτυξη μιας νέας χημείας με βάση το CO2, οι αντιδράσεις της οποίας θα ίσχυαν ιδιαίτερα για τον Άρη. "Αυτού του είδους οι διαδικασίες, θα μας επιτρέψουν να κάνουμε σχεδόν τα πάντα εκεί που απαιτείται από το περιβάλλον του CO2”, εξήγησε ο βιολόγος.

 

Πρόσθεσε ότι τα θεμελιώδη προβλήματα με τα οποία θα βρεθούν αντιμέτωποι οι αστροναύτες στην εξερεύνηση του Άρη, περιλαμβάνουν την πρόσβαση σε τρόφιμα και καύσιμα. Η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας, η θέρμανση του νερού και η παροχή της ιατρικής βοήθειας θα είναι επίσης σημαντικές πτυχές που πρέπει να καλυφθούν.

 

Ο Βέντερ πιστεύει ότι οι μικροοργανισμοί μπορούν να είναι κατάλληλα προσαρμοσμένοι για να εκπληρώσουν οποιαδήποτε από αυτές τις εργασίες με μεγάλη επιτυχία. Το έργο που δημοσίευσε αυτός και η ομάδα του τα τελευταία χρόνια έδειξε ότι είναι δυνατόν να συναρμολογηθεί ένα λειτουργικό γονιδίωμα – κατάλληλο για μια συγκεκριμένη εργασία – με τεχνητό τρόπο. Μέχρι πρόσφατα, η ιδέα αυτή ανήκε στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας.

 

"Προφανώς, η παραγωγή τροφίμων και των καυσίμων βρίσκονται στην κορυφή της λίστας της δικής μας και της κοινωνίας," λέει ο Βέντερ. Ακόμα και εδώ στη Γη, η μαζική και η ταχύτατη αύξηση του πληθυσμού απαιτούν ολοένα και πιο έντονη την χρήση νέων πόρων καθώς και την πιο σωστή εκμετάλλευση και την διανομή της παραγωγής.

 

"Χρησιμοποιήστε τη φαντασία σας για να σκεφτείτε αν θα μπορούσατε να σχεδιάσετε ένα νέο κύτταρο για να αλλάξει το μέλλον, γράφοντας σε αυτό το νέο λογισμικό της ζωής για τη δημιουργία νέων πόρων, για να πάρουμε σχεδόν όλα όσα χρειαζόμαστε για να πάμε μπροστά”, τόνισε ο Βέντερ στην εκδήλωση.

 

Υπό το φως των νέων ανακαλύψεων για τον Άρη – που σημειώθηκαν κατά τα τελευταία δύο χρόνια – οι επιστήμονες και οι διαστημικές υπηρεσίες έχουν αρχίσει να συλλογίζονται πραγματικά τις προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν για να είμαστε σε θέση να στείλουμε αστροναύτες στον Άρη.

«Backup» του ανθρώπινου πολιτισμού στη Σελήνη

Η αποστολή ενός ιερού εβραϊκού κειμένου στο Διάστημα ίσως να αποτελέσει την έναρξη της δημιουργίας ενός «backup αρχείου» για τον ανθρώπινο πολιτισμό, το οποίο θα εδρεύει στη Σελήνη.

 

Σύμφωνα με δημοσίευμα του New Scientist, οι άνθρωποι που βρίσκονται πίσω από αυτή την ιδέα σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν ιδιωτικές εταιρείες που συμμετέχουν σε διαστημικό διαγωνισμό υποστηριζόμενο από την Google με την πρώτη αποστολή να αναμένεται να πραγματοποιηθεί πριν το τέλος του 2017.

Μακροπρόθεσμα, σεληνάκατοι θα μπορούσαν να μεταφέρουν έναν μεγάλο όγκο πολιτιστικών, αλλά και βιολογικών αρχείων στην επιφάνεια της Σελήνης, όπου και θα διατηρηθούν ασφαλή σε περίπτωση που κάτι φέρει το τέλος του πολιτισμού και ίσως και της ζωής στον πλανήτη μας.
 

Τα πρώτα αρχεία που θα αποσταλούν στη Σελήνη είναι θρησκευτικά και φιλοσοφικά κείμενα: πρόκειται για το πρόγραμμα Torah on the Moon, με βάση το Τελ Αβίβ στο Ισραήλ, στο πλαίσιο του οποίου επιδιώκεται η αποστολή στη σεληνιακή επιφάνεια ενός χειρογράφου, του Σεφέρ Τορά. Εάν το εγχείρημα είναι επιτυχές θα ακολουθήσουν μετέπειτα πτήσεις με ινδουϊστικά κείμενα (Βέδες) και αρχαία κινεζικά φιλοσοφικά κείμενα (Ι-Τσινγκ).

 

Το κάθε έγγραφο θα τοποθετείται σε ειδική διαστημική κάψουλα, σχεδιασμένη για να το προστατεύει από την ακτινοβολία και τις ακραίες θερμοκρασίες της Σελήνης για διάστημα τουλάχιστον 10.000 ετών.

 

«Πρόκειται για ένα απίστευτο, πανέμορφο πρόγραμμα» αναφέρει ο Πολ Αουϊζεράτε, εφευρέτης, επιχειρηματίας και εμπνευστής του σχεδίου. «Αυτά τα τρία κείμενα είναι μεταξύ των πιο αρχαίων συγγραμμάτων της Γης, ηλικίας άνω των 3.000 ετών. Είναι σημαντικά για δισεκατομμύρια ανθρώπους».

 

Κατά τον Αουϊζεράτε πρόκειται για μία αποστολή συντήρησης του πολιτισμού- ωστόσο ο θρησκευτικός χαρακτήρας του «φορτίου» , σύμφωνα με το δημοσίευμα, πιθανώς να προκαλέσει κάποιες αντιδράσεις. «Το Σεφέρ Τορά έχει μοναδική συμβολική αξία και σήμερα αποτελεί το ιερότερο αντικείμενο του Ιουδαϊσμού» αναφέρει ο Νίκολας ντε Λανγκ, ερευνητής Ιουδαϊκών και Εβραϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. «Ένα τέτοιο αντικείμενο υποτίθεται ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό και φροντίδα. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η εκτόξευσή του στο Διάστημα έχει τέτοιο χαρακτήρα».

 

Η ομάδα του Torah on the Moon ήλπιζε να στείλει την πρώτη κάψουλα με άκατο της SpaceIL- ισραηλινής εταιρείας που συμμετέχει στο Google Lunar X Prize. Το ύψους 30 εκατ. δολαρίων X Prize θα απονεμηθεί στην πρώτη ιδιωτικά χρηματοδοτούμενη εταιρεία που θα κατασκευάσει ρομπότ τα οποία θα προσεληνωθούν επιτυχώς και θα εξερευνήσουν την επιφάνεια προχωρώντας τουλάχιστον 500 μέτρα, αποστέλλοντας βίντεο και εικόνες υψηλής ανάλυσης. Η ολοκλήρωση αυτών των στόχων πριν το τέλος του 2015 θα έχει ως αποτέλεσμα την απονομή του τελικού βραβείο του διαγωνισμού, 20 εκατ. δολαρίων. Συνολικά διαγωνίζονται 18 ομάδες από όλο τον κόσμο.

 

Σύμφωνα με το New Scientist, η SpaceIL αρνήθηκε να συμμετέχει στο πρόγραμμα, και πιστεύεται ότι η ομάδα του Torah on the Moon προσέγγισε την ισπανική Barcelona Moon Team. Σημειώνεται ότι τα κείμενα, εάν αποσταλούν, θα «συναντήσουν» μία Βίβλο την οποία είχε μεταφέρει στη Σελήνη το 1971 ο διοικητής της αποστολής «Απόλλων 15», Ντέιβιντ Σκοτ, που βρίσκεται σε ένα όχημα εδάφους.

Μετάλλαξη του βιολογικού ρολογιού βρέθηκε σε ξενύχτηδες!

Πάλι αργήσατε το πρωί; Αν εξαντλήσατε τη λίστα με τις δικαιολογίες, δοκιμάστε αυτή στο αφεντικό σας: ίσως έχετε μια μετάλλαξη που σας αφήνει άγρυπνους τα βράδια. Αμερικανοί ερευνητές ανακάλυψαν μια μετάλλαξη του γονιδίου του CRY1 που επιβραδύνει το κιρκαδικό (ή βιολογικό) ρολόι, με αποτέλεσμα να επιμηκύνεται ο κύκλος ύπνου εγρήγορσης πάνω από τις 24 ώρες. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, η εν λόγω παραλλαγή του γονιδίου μπορεί να υπάρχει σε έναν άνθρωπο στους 75.

Φαίνεται ότι να μεταθέτει προς τα εμπρός την ώρα κατάκλισης κατά δύο έως τέσσερις ώρες, αναφέρουν ερευνητές Πανεπιστημίου Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης στην έγκριτη επιθεώρηση Cell. Ενώ στους περισσότερους ανθρώπους η ορμόνη μελατονίνη, η οποία ρυθμίζει τον ύπνο, αρχίζει να αυξάνεται μεταξύ 9 και 10 το βράδυ, σε μερικούς αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και μετά τις 2 ή τις 3 το πρωί.

Οι άνθρωποι που δεν μπορούν εύκολα να ξυπνήσουν το πρωί, αλλά είναι υποχρεωμένοι να το κάνουν λόγω δουλειάς ή σχολείου, συχνά νιώθουν κουρασμένοι όλη τη μέρα, κάτι που επιβαρύνει την υγεία τους.

Εξερευνώντας τις κοιλάδες του ανοίκειου

Γιατί όμως ο φόβος χαρακτηρίζεται «απροσδιόριστος»; Γιατί ενώ είναι εύκολο να εξηγήσουμε από πού πηγάζει ο φόβος των ανθρώπων όταν έρχονται αντιμέτωποι με έναν άμεσο κίνδυνο, όπως είναι για παράδειγμα ένα άγριο ζώο, είναι δύσκολο να εξηγήσουμε κοινές σχετικά φοβίες, όπως είναι ο φόβος για τους κλόουν, για τα ανδρείκελα, ή για τις κούκλες;

“Miss me?”

Οι παραπάνω φοβίες σχετίζονται κυρίως με τη γενική ιδέα που είναι γνωστή ως το «ανοίκειο» (uncanny). Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή. Η ιδέα του ανοίκειου δεν είναι κάτι καινούριο στο ευρύτερο πεδίο της ψυχολογίας. Ο ψυχίατρος Ernst Jentsch (1906), ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα, αναγνωρίζοντας ότι είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε επακριβώς την έννοια αυτή, περιγράφει το αίσθημα του ανοίκειου ως κάτι που νιώθει κάποιος όταν αντιμετωπίζει ένα γεγονός/αντικείμενο που «τον βγάζει από τα νερά του». Με άλλα λόγια τον αποπροσανατολίζει, κυρίως συναισθηματικά, δημιουργώντας έτσι μέσα του αβεβαιότητα. Το αίσθημα αυτό, ωστόσο, σύμφωνα με τον Jentsch, δεν βιώνεται πάντοτε και παντού με τον ίδιο τρόπο.

 

Ο Sigmund Freud (1919), που ασχολήθηκε επίσης με τον όρο, υποστήριξε ότι το γεγονός/αντικείμενο που εμπνέει σε κάποιον το αίσθημα του ανοίκειου, δεν είναι το ίδιο κάτι άγνωστο σε αυτόν, αλλά κάτι γνωστό, οι ιδιότητες του οποίου (ή ορισμένες από αυτές) έχουν μεταβληθεί τόσο ώστε να αμφισβητείται η ίδια του η ουσία. Σαν να λέμε: «κάτι σαν, αλλά όχι ακριβώς». Μια κούκλα, για παράδειγμα, όντας κάτι άψυχο που μοιάζει με κάτι ζωντανό, μπορεί ορισμένες φορές να εμπνεύσει το αίσθημα του ανοίκειου που, σε τελευταία ανάλυση, εντάσσεται σε αυτό που ο ανθρωπολόγος Victor Turner (1969) (και πριν απ’ αυτόν ο εθνογράφος Van Gennep[1909]) θα ονόμαζε: «οριακότητα» (liminality). Ένα δηλαδή σημείο «αναμεταξύ και ανάμεσα» (betwixt and between) σε δύο καταστάσεις, και στο παράδειγμά μας: της ζωής και του θανάτου.

Αν πιάσατε την αναφορά, +1.

Η έννοια του ανοίκειου μπορεί ίσως να κατανοηθεί καλύτερα, μέσω της μελέτης των διαφόρων μορφών της τέχνης των τελευταίων αιώνων, ειδικότερα αυτών που έχουν ως επίκεντρο την παραγωγή τρόμου. Η λογοτεχνία τρόμου, από τον Bram Stoker μέχρι τον Stephen King, η ζωγραφική του σουρεαλισμού, το ρεύμα του κυβερνοπάνκ και ο κινηματογράφος του David Lynch, είναι λίγες μόνο από τις πτυχές της σύγχρονης κουλτούρας που επενδύουν κατ’ αρχήν στην έννοια του ανοίκειου.

 

Ο κόμης Δράκουλας, στο ομώνυμο γοτθικό μυθιστόρημα, αποτελεί μια τόσο αποτελεσματική φιγούρα τρόμου, όχι γιατί μοιάζει με τέρας, αλλά ακριβώς επειδή μοιάζει με άνθρωπο, η μορφή του οποίου, ωστόσο, έχει κάτι το απροσδιόριστα αλλόκοτο. Και είναι ακριβώς το στοιχείο του αλλόκοτου αυτό που εμποτίζει υποσυνείδητα τον αναγνώστη με μια θεμελιώδη αμφισβήτηση για τον περιβάλλοντα κόσμο, καθώς εμπεδώνεται σε αυτόν η αντίληψη ότι τα τέρατα μπορεί πλέον να έχουν ανθρώπινη μορφή και την ικανότητα να χάνονται στο πλήθος.

 

Με αυτή την αμφισβήτηση «παίζει» και ο David Lynch στα κινηματογραφικά του έργα. Η κανονικότητα των κόσμων του Lynch είναι εικονική και παραπαίουσα. Ένα χαμόγελο που μένει παγωμένο σ’ ένα πρόσωπο, μια διαλογική παύση που διαρκεί λίγο περισσότερο απ’ ότι θα ‘πρεπε, ή μια απόκοσμα ψηλή ανδρική φωνή, είναι κάποιοι από τους τρόπους με τους οποίους ο Lynch «δημιουργεί αποξένωση σε κάτι που ήταν μέχρι πρότινος οικείο», θρυμματίζοντας έτσι την ψευδαίσθηση ενός «κανονικού», συνεπώς ασφαλούς κόσμου.

 

Κατά τη δεκαετία του 1970 η έννοια του ανοίκειου διερευνάται περαιτέρω, όχι από κάποιον ψυχολόγο, αλλά από κάποιον που ειδικεύεται στο πεδίο της ρομποτικής, τον Masahiro Mori (1970). Η ιστορία έχει ως εξής: Ο Mori κατασκεύαζε ρομπότ. Στην αρχή τα ρομπότ που έφτιαχνε δεν έμοιαζαν με τίποτα άλλο πέρα απ’ αυτό που ήταν, μια μηχανή. Στη συνέχεια όμως, ο Mori άρχισε να τους δίνει κάποια ανθρώπινα χαρακτηριστικά (χέρια, πόδια, κεφάλι κτλ.) και παρατηρούσε ότι έτσι γινόταν περισσότερο αρεστά στους ανθρώπους που έρχονταν να τα δούν.

 

Όσο όμως συνέχιζε να τους δίνει και άλλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά (συνθετικό δέρμα, εκφράσεις προσώπου κτλ.), έβλεπε ότι, από ένα σημείο και μετά, οι άνθρωποι άρχιζαν να αντιδρούν αρνητικά απέναντί τους, νιώθοντας δυσφορία και αποστροφή. Ο Mori όμως εξακολουθούσε να μορφοποιεί τα ρομπότ του, μέχρι που κάποια στιγμή έφτασαν να είναι απαράλλαχτα με έναν συνηθισμένο άνθρωπο. Με αυτόν τον τρόπο τα κατέστησε και πάλι αρεστά στους ανθρώπους που τα έβλεπαν. Αυτή τη «βουτιά» στα συναισθήματα κάποιου που βλέπει κάτι το οποίο είναι σχεδόν, αλλά όχι ακριβώς, άνθρωπος, την ονόμασε «ανοίκεια κοιλάδα» (uncanny valley). Για να την περιγράψει σχεδίασε το παρακάτω γράφημα:

Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, πολλά έχουν ειπωθεί για το φαινόμενο της ανοίκειας κοιλάδας. Έχει επίσης ερευνηθεί από διάφορες οπτικές γωνίες, εκτός των άλλων, και σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Τα διάφορα συμπεράσματα αυτών που το μελέτησαν, ωστόσο, δεν ταυτίζονται πάντα. Κάποιοι ακαδημαϊκοί μάλλιστα, αμφισβητούν ακόμη και ότι υφίσταται τέτοιο φαινόμενό, ενώ άλλοι προσπαθούν να το εξηγήσουν στρεφόμενοι στη βιολογία. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι ιδέες της ανοίκειας κοιλάδας και του ανοίκειου εν γένει, παρά το γεγονός ότι είναι σχετικά δύσκολο να διερευνηθούν σε βάθος, ασκούν, αναμφίβολα, μέχρι και σήμερα, μια ιδιαίτερη γοητεία.