Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΣΟΛΩΝ

Σόλωνος ἀπόλογος

Ο Σόλων χρησιμοποίησε την ποίηση ως μέσο για να υπερασπίσει το νομοθετικό και πολιτικό του έργο και για να διαδώσει τις πολιτικές του ιδέες. Στους ιάμβους του μιλά για τον εαυτό του, το έργο του, τα κίνητρά του, ενώ στα ποιήματα που είναι γραμμένα σε ελεγειακούς στίχους επιχειρεί να θεμελιώσει θεωρητικά την προσπάθειά του και να διδάξει τους συμπολίτες του. Το απόσπασμα που ακολουθεί αναφέρεται στο μεγάλο μεταρρυθμιστικό του έργο που συντελέστηκε με τη σεισάχθεια ("απόσειση βαρών"), πιθανώς το 594/3 π.Χ., όταν οι ἐκτήμοροι (φτωχοί αγρότες που ήταν αναγκασμένοι να παραδίδουν τα 5/6 της σοδειάς τους στους πλούσιους δανειστές) απαλλάχτηκαν από τα χρέη, καταργήθηκε το μέτρο της πώλησής τους ως δούλων λόγω χρεών και η γη "απελευθερώθηκε" από τα λίθινα ορόσημα (ὅροι που δήλωναν υποθηκευμένη ιδιοκτησία. Ο Σόλων απαντά με το ποίημα στις κατηγορίας όσων υποστήριζαν ότι έκανε κατάχρηση της εμπιστοσύνης εκείνων που τον όρισαν "μεσολαβητή" και δεν τήρησε τις υποσχέσεις του. Υπενθυμίζει τις σημαντικές συνέπειες της μεταρρύθμισής του και τον τρόπο με τον οποίο έφερε σε πέρας το έργο του, τηρώντας πάντα το μέτρο και ίσες αποστάσεις. Η γλώσσα του ποιήματος είναι, όπως και στα άλλα ποιήματα του Σόλωνα, απλή, θυμίζει σχεδόν πεζό λόγο. Όπως έχει εύστοχα παρατηρηθεί, ο λόγος του εδώ είναι χειμαρρώδης, όπως μια μακρά ρήση της κλασικής τραγωδίας. Ακόμη και η γραμματική δομή παρουσιάζει μεγάλη απόκλιση· οι προτάσεις είναι μακρές και αναπτύσσουν το ένα θέμα μετά το άλλο με σαφή τάξη, χωρίς να επανακάμπτουν -καθώς προχωρεί η επεξεργασία τους- στην αρχή. Δεν υπάρχει τίποτε αρχαϊκό στο ύφος αυτού του κομματιού.

Απόσπασμα 36

ἐγὼ δὲ τῶν μὲν οὕνεκα ξυνήγαγον
δῆμον, τί τούτων πρὶν τυχεῖ̣ν̣ ἐ̣παυσάμην;
συμμαρτυροίη ταῦτ᾽ ἂν ἐν δίκῃ Χρόνου
μήτηρ μεγίστη δαιμόνων Ὀλυμπίων
5 ἄριστα, Γῆ μέλαινα, τῆς ἐγώ ποτε
ὅρους ἀνεῖλον πολλαχῇ πεπηγότας,
πρόσθεν δὲ δουλεύουσα, νῦν ἐλευθέρη.
πολλοὺς δ᾽ Ἀθήνας πατρίδ᾽ ἐς θεόκτιτον
ἀνήγαγον πραθέντας, ἄλλον ἐκδίκως,
10 ἄλλον δικαίως, τοὺς δ᾽ ἀναγκαίης ὑπὸ
χρειοῦς φυγόντας, γλῶσσαν οὐκέτ᾽ Ἀττικὴν
ἱέντας, ὡς δὴ πολλαχῇ πλανωμένους·
τοὺς δ᾽ ἐνθάδ᾽ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα
ἔχοντας, ἤθη δεσποτέων τρομεομένους,
15 ἐλευθέρους ἔθηκα. ταῦτα μὲν κράτει
ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην ξυναρμόσας
ἔρεξα, καὶ διῆλθον ὡς ὑπεσχόμην·
θεσμοὺς δ᾽ ὁμοίως τῷ κακῷ τε κἀγαθῷ
εὐθεῖαν εἰς ἕκαστον ἁρμόσας δίκην
20 ἔγραψα. κέντρον δ᾽ ἄλλος ὡς ἐγὼ λαβών,
κακοφραδής τε καὶ φιλοκτήμων ἀνήρ,
οὐκ ἂν κατέσχε δῆμον· εἰ γὰρ ἤθελον
ἃ τοῖς ἐναντίοισιν ἥνδανεν τότε,
αὖτις δ᾽ ἃ τοῖσιν οὕτεροι φρασαίατο,
25 πολλῶν ἂν ἀνδρῶν ἥδ᾽ ἐχηρώθη πόλις.
τῶν οὕνεκ᾽ ἀλκὴν πάντοθεν ποιεόμενος
ὡς ἐν κυσὶν πολλῇσιν ἐστράφην λύκος.

***
Εγώ, από τους στόχους που έταξα, όταν συγκάλεσα τον δήμο,
ποιον εγκατέλειψα πριν τον πετύχω;
Μάρτυρας αψευδής στο δικαστήριο του Χρόνου
η μεγάλη μητέρα των Ολυμπίων θεών,
η σκοτεινή Γη·¹ από πάνω της εγώ5
σήκωσα κάποτε τα σημάδια των συνόρων ,²
που είχανε καρφωθεί παντού
-τότε ήταν δούλη, τώρα ελεύθερη.
Πολλούς που τους είχαν πουλήσει
-κάποιους δικαίως, κάποιους άδικα-
τους έφερα πίσω στην Αθήνα, τη θεόκτιστη γη των πατέρων τους,10
όπως και άλλους, που τους εξόρισε η σκληρή ανάγκη,
που δεν μιλούσαν πια την Αττική λαλιά,
καθώς περιπλανιόνταν σε τόπους και τόπους·
άλλους πάλι, που ζούσαν μιαν απάνθρωπη δουλεία εδώ στην πόλη,
που έτρεμαν το φέρσιμο των αφεντάδων,
τους ελευθέρωσα. Και αυτά15
τα έπραξα με την εξουσία που μου δόθηκε,
συνδυάζοντας δίκαιο και δύναμη·
και όσα υποσχέθηκα τα τήρησα.
Εξίσου για τον μικρό και τον μεγάλο
θέσπισα νόμους δίκαιους και ίσιους.
Αν όμως το βουκέντρι, όπως το πήρα εγώ,20
το είχε αδράξει κάποιος άλλος,
άνδρας αστόχαστος και άπληστος,
δεν θα μπορούσε να δαμάσει τον δήμο·
γιατί αν εγώ έσπευδα να δεχθώ
όσα ήθελαν τότε οι αντίπαλοι
κι έπειτα εκείνα που σχεδίαζαν γι᾽ αυτούς οι άλλοι,
η πόλη ετούτη θα είχε θρηνήσει πολλούς άντρες.25
Γι᾽ αυτό αντιτάχθηκα με σθένος σε όλους,
κινήθηκα όπως ο λύκος μέσα σε αγέλη σκύλων.
---------------

¹ Η Γη ταυτίζεται εδώ με την αττική γη και συγχρόνως παρουσιάζεται ως μητέρα των θεών, όπως αναφέρεται στον Ομηρικό Ύμνο Εἰς γῆν μητέρα πάντων (ιδιαίτερα 30, 17) και όπως προκύπτει έμμεσα από την ησιόδεια γενεαλογία (Θεογονία 116 κ .ε.).

² Εδώ δεν πρόκειται για συνηθισμένους ὅρους, που δήλωναν τα όρια πόλεων, ναών ή ιδιοκτησιών, αλλά για ὅρους που δήλωναν ότι για τη συγκεκριμένη γη και τους ἑκτημόρους που την καλλιεργούσαν υπήρχαν αξιώσεις κυριότητας. Στην περίπτωση αυτή επρόκειτο συνήθως για ασβεστολιθικές πλάκες που έφεραν πρόχειρα γραμμένες επιγραφές.