Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΜΕΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΑΛΚΑΙΟΣ

«Ας πίνουμε ...»

Τα θέματα τα οποία επανέρχονται στην ποίηση του Αλκαίου είναι χαρακτηριστικά της μελικής ποίησης που εκτελούνταν από έναν μόνον τραγουδιστή, της λυρικής μονωδίας: η πολιτική και ο πόλεμος (ιδιαιτέρα ο εμφύλιος στα "στασιωτικά μέλη" του), θέματα από το μύθο, ο έρωτας, το κρασί. Στην κατηγορία ποιημάτων που ασχολούνται με το τελευταίο θέμα, στα συμποτικά δηλαδή άσματα, ανήκει και το ποίημα που ακολουθεί. Αρχίζει με έναν στίχο ο οποίος περιλαμβάνει συγχρόνως τρία στοιχεία: μια -αναμενόμενη σε τραγούδι αυτού του είδους- προτροπή, μια ρητορική ερώτηση, που επιτείνει την προτροπή, και μια σύντομη αιτιολόγηση, με την οποία προσδιορίζεται ο ακριβής χρόνος. Ακολούθως περιγράφεται η διαδικασία της οινοποσίας. Εδώ εμπεριέχεται, όπως παρατηρεί ξένος μελετητής, ουσιαστικά ολόκληρο το τελετουργικό της ελληνικής οινοποσίας, όλα όσα γίνονταικαι λέγονται σε μια τέτοια περίσταση. Το μόνο ασυνήθιστο είναι ότι το κρασί αναμειγνύεται σε τέτοιες αναλογίες, ώστε είναι εξαιρετικά δυνατό σε σχέση με το κρασί που πινόταν συνήθως. Αυτή ακριβώς η εντολή για την παρασκευή ασυνήθιστα δυνατού κρασιού προετοιμάζεται ίσως από την επίκληση του Διονύσου.

Απόσπασμα 346

πώνωμεν· τί τὰ λύχν᾽ ὀμμένομεν; δάκτυλος ἀμέρα·
2 κὰδ δἄερρε κυλίχναις μεγάλαις, ἄϊτα, ποικίλλαις·
οἶνον γὰρ Σεμέλας καὶ Δίος υἶος λαθικάδεα
4 ἀνθρώποισιν ἔδωκ᾽. ἔγχεε κέρναις ἕνα καὶ δύο
πλήαις κὰκ κεφάλας, ‹ἀ› δ᾽ ἀτέρα τὰν ἀτέραν κύλιξ
6 ὠθήτω.

***
Ας πίνουμε λοιπόν. Τι περιμένουμε να ανάψουν τα λυχνάρια; Να τόσο δα, ένα δάκτυλο ημέρας έχει απομείνει. [2] Φέρε μας, φίλε μου, τις μεγάλες κύλικες, τις ξομπλιαστές. [4] Για να ξεχνούν τις συμφορές χάρισε τον οίνο στους ανθρώπους ο γιος της Σεμέλης και του Δία. Κέρνα λοιπόν ένα προς δυο.¹ [6] Ξέχειλα τα ποτήρια, και η μια κύλικα την άλλη να ωθεί.
-----------------

¹ Στις οδηγίες για την ανάμειξη του κρασιού αναφέρεται πάντα πρώτο το μέρος του νερού. Η συνιστώμενη από τον Ησίοδο αναλογία ήταν 3 προς 1, ενώ το κρασί με αναλογία 1 προς 1 εθεωρείτο ήδη δυνατό.

 

τέγγε πλεύμονας οἴνῳ

Στα συμποτικά άσματα η πρόσκληση για οινοποσία δικαιολογείται συνήθως είτε με έναν μύθο είτε με αναφορά στις καιρικές συνθήκες. Στο απόσπασμα που ακολουθεί την αφορμή για την πρόσκληση δίνει η μεγάλη ζέστη. Όμως ο Αλκαίος δεν συνθέτει μια δική του, πρωτότυπη περιγραφή, αλλά ακολουθεί αρκετά πιστά μια περιγραφή που υπήρχε ήδη στον Ησίοδο (Ἔργα 582-96). Ο Αλκαίος μεταγράφει τους ησιόδειους εξαμέτρους σε ένα λυρικό μέτρο, "τονίζοντας" απλώς διαφορετικά το κείμενο που δανείστηκε. Σε σύγκριση με το κείμενο του Ησιόδου, η πιο αξιοπρόσεκτη διαφορά -εκτός από μικρότερες αποκλίσεις- συνίσταται στη μετάθεση της πρόσκλησης για οινοποσία από το τέλος στην αρχή του ποιήματος και στην απουσία αναφοράς στην αναλογία κατά την ανάμειξη του κρασιού με νερό. Η περίπτωση του ποιήματος αυτού είναι ενδιαφέρουσα, εκτός των άλλων, γιατί αφήνει να διαφανεί η εντελώς διαφορετική αντίληψη και αξιολόγηση της "πρωτοτυπίας" που υπήρχε στην αρχαιότητα σε σχέση με την εποχή μας.

Απόσπασμα 347

τέγγε πλεύμονας οἴνῳ, τὸ γὰρ ἄστρον περιτέλλεται
2 ἀ δ᾽ ὤρα χαλέπα, πάντα δὲ δίψαισ᾽ ὐπὰ καύματος,
ἄχει δ᾽ ἐκ πετάλων ἄδεα τέττιξ
ἄνθει δὲ σκόλυμος· νῦν δὲ γύναικες μιαρώταται,
5 λέπτοι δ᾽ ἄνδρες, ἐπεὶ ‹δὴ› κεφάλαν καὶ γόνα Σείριοςἄσδει

***
Βρέξε τα πλευμόνια με κρασί,¹ ο Σείριος² το άστρο ανατέλλει,
δύσκολη είναι η εποχή, όλα από τον καύσωνα διψούν,
απ᾽ τα φυλλώματα γλυκά τερετίζει το τζιτζίκι
Ο σκόλυμος³ ανθοφορεί. Τώρα οι γυναίκες από τους πόθους είναι φλογισμένες
όμως οι άντρες είναι ασθενικοί, γιατί ο Σείριος τα γόνατα και το κεφάλι
τους ξηραίνει.
--------------

¹ Η έκφραση, η οποία στηρίζεται σε μια λανθασμένη αντίληψη της εποχής για τους πνεύμονες, ήταν ήδη την εποχή του Αλκαίου τυποποιημένη.

² Ο Σείριος (ή Κύων), ο πιο λαμπερός από τους απλανείς αστέρες, πρωτεμφανιζόταν στον ουρανό τον καιρό και στον τόπο που έζησε ο Αλκαίος στις 19 Ιουλίου, λίγο πριν από τη δύση του ήλιου. Η εμφάνισή του σηματοδοτούσε την έναρξη του κατακαλόκαιρου.

³ Ποώδες φυτό (κοινώς ασκόλυμπρος ή ασπράγκαθο)· ανθίζει γύρω στα τέλη Ιουνίου.