ΣΥΜΠΤΩΣΕΙΣ

Κάποιες από αυτές συμβαίνουν σε ατομικό επίπεδο και λίγη σημασία έχουν για τον ρου της ιστορίας, άλλες κάνουν εντύπωση εξαιτίας της επαναληψιμότητας τους ή ακόμα και της προφητικότητας που τις χαρακτηρίζει. Τέλος υπάρχουν και κάποιες που κατάφεραν να καθορίσουν και να αλλάξουν την πορεία του κόσμου. Τι τελικά ορίζουμε ως σύμπτωση; Από τι επηρεάζονται και πως αλληλεπιδρούν με τα δεδομένα της ζωής; Είναι όντως τυχαίες και ποιος ο ρόλος του πεπρωμένου και της ελεύθερης βούλησης μέσα σε αυτό το σκηνικό;
Αλήθεια, τι σκέφτεστε όταν ακούτε την λέξη σύμπτωση; Κατά πάσα πιθανότητα, φέρνετε στην σκέψη σας ένα τυχαίο περιστατικό, σημαντικό ή αμελητέο, που αφού συνέβη, άλλαξε την λογική σειρά των γεγονότων όπως αυτά θα συνέβαιναν, καθώς και ότι –το πιο σημαντικό- δεν μπορείτε να εξηγήσετε, να αιτιολογήσετε ή να βασίσετε το γεγονός ότι συνέβη με κανέναν λογικό ή προφανή τρόπο. Ποιος λοιπόν κινεί τα νήματα και κάνει τις συμπτώσεις να συμβαίνουν; Υπάρχει αιτιατή σχέση που να συνδέει τις συμπτώσεις με τις προσωπικές μας επιλογές και την ελεύθερη βούληση; Μήπως οι αρχαίοι Ελληνες που είχαν τόσες διαφορετικές λέξεις για να δηλώσουν το «γραφτό» είχαν δίκιο; Είναι η μοίρα, το πεπρωμένο ή η τύχη, παντοδύναμα απέναντι στον άνθρωπο; Εχουμε την θέση της μαριονέτας σε ένα κουκλοθέατρο που τις κλωστές μας κινεί και ορίζει η ειμαρμένη; Ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τα ζητήματα αυτά.

Η επιστημονική ανάλυση της σύμπτωσης
Τα τυχαία περιστατικά μπορούν να καταγραφούν, κατά περίπτωση να εξηγηθούν και να αναλυθεί η σημασία τους. Δυστυχώς όμως δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο μιας εμπεριστατωμένης στατιστικής μελέτης ή μιας εργαστηριακής έρευνας ακριβώς γιατί ως τυχαία, οι συνθήκες της δημιουργίας τους δεν μπορούν να αναπαραχθούν. Το γεγονός αυτό έχει συμβάλει στην περιθωριοποίηση του ζητήματος των συμπτώσεων από μεγάλη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας που –πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- έχει προτιμήσει να στρέψει το κεφάλι από την άλλη πλευρά, υποβαθμίζοντας την σημασία τους, την καθολικότητα τους, το εύρος και την συχνότητα που παρατηρούνται.
Φωτεινές εξαιρέσεις επιστημόνων που έκαναν προσπάθειες να επεξηγήσουν την ύπαρξη των συμπτώσεων αποτέλεσαν ο γιατρός και ψυχολόγος Carl Gustav Jung, ο συγγραφέας Arthur Koestler, ο βιολόγος Paul Kammerer, ο καθηγητής Χρήστος Μαρκόπουλος –με σπουδές παιδαγωγικής, ψυχολογίας, Χημείας, Πυρηνικής Χημείας και έναν μεγάλο αριθμό δημοσιευμένων ερευνών αλλά και πιο πρόσφατα οι συγγραφείς Martin Plimmer και Brian King. Οι τελευταίοι έγραψαν πριν μερικά χρόνια ένα βιβλίο με τίτλο «Πίσω από τις συμπτώσεις», στο οποίο επιχειρούν να εντοπίσουν και να καταδείξουν τα μαθηματικά μοντέλα στα οποία βασίζονται οι συμπτώσεις. Οι συγγραφείς κινήθηκαν με βάση την υπόθεση πως τίποτα δεν είναι τυχαίο, αλλά όλα εξηγούνται από φυσικούς νόμους τους οποίους απλά ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει.
Ο Paul Kammerer, στο βιβλίο του «Ο νόμος των σειρών», έχει ασχοληθεί περισσότερο με την τυπολογία των συμπτώσεων ανάλογα με την ισχύ τους, την επαναληψιμότητα τους και τα κοινά τους χαρακτηριστικά, με βάση περιστατικά που κατέγραψε ο ίδιος μέσα σε μια περίοδο 20 ετών. Με τον διαχωρισμό αυτόν, καταδεικνύει πως όλες οι συμπτώσεις στις οποίες αναφέρεται υπακούν σε έναν νόμο των σειρών. Στην συνέχεια επιχειρεί να αποδείξει πως ο νόμος αυτός διέπει το σύμπαν, την φύση και συνολικά την ζωή, ενώ προτείνει πως εκτός από τις αρχές της αιτιότητας υπάρχει και η αρχή της μη-αιτιότητας η οποία τείνει να ομαδοποιεί φαινόμενα και γεγονότα στον χώρο και τον χρόνο.
Ο Carl Jung, έχοντας δείξει από νεαρή ηλικία την ροπή του προς τον πνευματισμό και την παραψυχολογία αλλά και όντας γοητευμένος από κάθε είδους παραδοξότητες -συνεπώς και τις συμπτώσεις-, δημοσιεύει το 1952 σε συνεργασία με τον βιολόγο Βόλφγκανγκ Πάουλι την «Ερμηνεία της Φύσης και της Ψυχής». Το κομμάτι στο οποίο εργάστηκε ο Jung είχε τον τίτλο «Συγχρονικότητα, μια μη αιτιακή συνεκτική αρχή» και αφορούσε, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, τις συμπτώσεις. Σε αυτό, επηρεασμένος καταφανώς από τις πεποιθήσεις του για την ύπαρξη «συλλογικού ασυνείδητου» και τα «αρχέτυπα» που το διαμορφώνουν, καθώς και την πεποίθηση που έτρεφε ότι συνείδηση και ύλη έχουν την δυνατότητα να αλληλεπιδρούν, ο πατέρας της αναλυτικής ψυχολογίας πρότεινε πως δύο φαινόμενα μπορούν να μην συνδέονται αιτιοκρατικά μεταξύ τους, όμως αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να υπάρχει εννοιολογική σύνδεση αναμεταξύ τους. Ετσι επιχείρησε να δώσει εξήγηση στην ύπαρξη των συμπτώσεων εισηγούμενος τη θεωρία πως αυτά τα μη-αιτιοκρατικά συνδεδεμένα γεγονότα μπορούν να παρουσιάζουν ομοιότητες στην ουσία, το νόημα και τις συνέπειες τους. Μέσα στον κυκεώνα των αναλύσεων της ορολογίας, όμως, ο Jung φαίνεται πως έχασε τον αρχικό του στόχο, να συνδέσει δηλαδή τα αρχέτυπα και το συλλογικό ασυνείδητο με την δημιουργία και πρόκληση των συμπτώσεων, κάτι που επεσήμανε αργότερα, το 1972, ο Arthur Koestler στο βιβλίο του «Οι ρίζες της σύμπτωσης». Ο Βρετανός συγγραφέας χαρακτηρίζει ασαφή και σε κάποιο βαθμό αφελή την τοποθέτηση του Jung και επιχειρεί μια εισαγωγή σε θεωρίες της παραψυχολογίας, όπως η αντίληψη μέσω αισθήσεων και η ψυχοκίνηση, μπερδεύοντας τες με έννοιες κβαντομηχανικής όπως την συμπεριφορά των νετρίνων και την αλληλεπίδραση τους με τον χρόνο. Ολα αυτά βέβαια ο Koestler τα θέτει υπό την ομπρέλα της έννοιας της «Συγχρονικότητας» του Jung.
Ο Χρήστος Μαρκόπουλος από την άλλη, σε μια ιδιαίτερα εμπεριστατωμένη προσπάθεια ανάλυσης του φαινομένου, επιχειρεί μέσα από το βιβλίο του «Τύχη και τάξη: Η κυριαρχία των πρώτων» να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην τυχαιότητα και την αιτιοκρατία μέσω της πρότασης πως η τυχαιότητα της προέλευσης της ζωής μπορεί να αποδειχθεί μέσα από την αλληλουχία των συστατικών των βιολογικών μορίων. Αυτό που υποστηρίζει, δηλαδή, είναι πως η τυχαιότητα που διακρίνει τους συσχετισμούς και τις αλληλουχίες σε ένα μαθηματικό παίγνιο τύχης, συναντάται αυτούσια στο σύμπαν και την διαδικασία γέννησης της ίδιας της ζωής. Αποτελεί την μήτρα που γεννάει την διαφορετικότητα των γονιδίων τα οποία δίνουν εν τέλει την μεγάλη ποικιλία των έμβιων όντων. Μέσα από την διαδικασία των αλλεπάλληλων αλληλουχιών εμφανίζεται ο «Νόμος της Κυριαρχίας των Πρώτων», όπως τον ονομάζει ο Μαρκόπουλος, εννοώντας πως αυτό που τυχαία θα εμφανιστεί πρώτο, είτε σε ένα τυχερό παιχνίδι, είτε σε ένα βιολογικό σύστημα, έχει περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστεί στην συνέχεια.
Αυτό είναι ένα αξίωμα που αν μη τι άλλο μπορεί να στηριχτεί στατιστικά, με παράδειγμα το «κορώνα-γράμματα» και την πλευρά που θα εμφανιστεί την πρώτη φορά να έχει περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστεί και στην συνέχεια, τους λήγοντες αριθμούς του λαχείου, με αυτούς που θα κληρωθούν σε μια κλήρωση να εμφανίζονται συχνότερα στην συνέχεια, αλλά και τα αμινοξέα που πρώτα θα εμφανιστούν κατά τον σχηματισμό μιας πρωτεΐνης και θα καθορίσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της, να τείνουν να εμφανίζονται συχνότερα στην σύσταση άλλων, νέων πρωτεϊνών. Ο Μαρκόπουλος λοιπόν, επιτυγχάνοντας σε μεγαλύτερο βαθμό από τους υπόλοιπους να συνδέσει το συμπτωματικό με το αιτιακό, διαπιστώνοντας πειραματικά την αλήθεια της κυριαρχίας των πρώτων, πρότεινε μέσα από το βιβλίο του πως με την ενδελεχή και λεπτομερή εξέταση των «τυχαιοτήτων» του παρελθόντος μπορούμε να προβλέψουμε τις «τυχαιότητες» του μέλλοντος. Ενα σημαντικό βήμα για την εξήγηση των συμπτώσεων που όμως ακόμα και αυτό δεν αποκαλύπτει ολοκληρωτικά την φόρμουλα λειτουργίας τους.
Προφητικά μυθιστορήματα
Ο χαρακτηρισμός «προφητική» στο ουσιαστικό «σύμπτωση», μπορεί να φαίνεται υπερβολικός με μια πρώτη σκέψη. Ομως τα παραδείγματα τέτοιων συμπτωματικών γεγονότων μάλλον θα καταφέρουν να αμβλύνουν τις τυχόν αντιθέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το μυθιστόρημα του Morgan Robertson με τίτλο «Futility» (ματαιοπονία) που εκδόθηκε το 1898. Θέμα του μυθιστορήματος, ένα υπερπολυτελές κρουαζιερόπλοιο που λέγεται «Titan» και στο παρθενικό του ταξίδι συγκρούεται με παγόβουνο, βυθίζεται –ενώ σε προηγούμενες σελίδες έχει χαρακτηριστεί αβύθιστο- και χιλιάδες άνθρωποι χάνουν την ζωή τους.
Η ιστορία μάλλον σας φαίνεται οικεία και φυσικά είναι τέτοια, αφού ακριβώς έτσι έγιναν τα πράγματα με ένα άλλο υπερπολυτελές κρουαζιερόπλοιο που υπήρξε πραγματικά, τον Τιτανικό. Το παράδοξο με την συγκεκριμένη σύμπτωση είναι πως το κείμενο του Robertson προηγήθηκε της πραγματικής τραγωδίας κατά 13 χρόνια. Και αν ορθολογικά υποθέσουμε πως το μεγαλείο του πλοίου του μυθιστορήματος αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους δημιουργούς του Τιτανικού, θα ήταν τουλάχιστον άρρωστο να επιχειρήσουμε μια σύνδεση ανάμεσα στις δύο τραγωδίες. Και αν ακόμα αντιμετωπίσουμε το ζήτημα αποδίδοντας το γεγονός της τραγικής βύθισης στην μοίρα, σίγουρα δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο για τις πολλές, μικρότερης σημασίας, λεπτομέρειες που είναι κοινές ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα. Πραγματικό και φανταστικό ναυάγιο έγιναν τον μήνα Απρίλιο, 3.000 επιβάτες και 24 σωστικές λέμβοι υπήρχαν στο «Titan», 2.207 και 20 λέμβοι στον Τιτανικό, ενώ χιλιάδες ψυχές χάθηκαν και στα δύο.
Μια ακόμα σατανική και προφητική σύμπτωση, έχει να κάνει με την τραγωδία που σημάδεψε τις ΗΠΑ την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Ο συγγραφέας από το Εκουαδόρ, Joseph Borja, έγραψε το 1981 ένα βιβλίο –με ύφος απομνημονευμάτων- με τίτλο «Ετσι υποφέρει η Λατινική Αμερική», το δημοσίευσε το 1983 και το εξώφυλλο κοσμούσε μια εικόνα των Δίδυμων Πύργων, την στιγμή που ο ένας φλέγεται και κόβεται κυριολεκτικά στην μέση. Η εικόνα αυτή παρουσίασε εκπληκτική ομοιότητα με αυτήν που μεταδόθηκε από έντυπα και τηλεοπτικά δίκτυα σε όλο τον κόσμο κατά την καταστροφή του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου 18 χρόνια αργότερα. Στην προκειμένη περίπτωση, βέβαια, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε με επιφύλαξη πως μια εικόνα με τόσο έντονη δυναμική θα μπορούσε να έχει έστω και υποσυνείδητα επηρεάσει μια τρομοκρατική οργάνωση που αναζητά έναν τρόπο με έντονη και βαθειά σημειολογία για να επιτύχει το σκοπό της. Οι πιθανότητες βέβαια να είναι συνέβη κάτι τέτοιο, είναι μάλλον εξαιρετικά μικρές, καθώς το βιβλίο του Borja, δεν είχε προκαλέσει τόσο μεγάλη αίσθηση, ούτε είχε μεγάλη απήχηση όταν κυκλοφόρησε.
Βίοι (και φόνοι) παράλληλοι
Μια σειρά σατανικών συμπτώσεων έχει συνδέσει τις ζωές και τον θάνατο δύο προέδρων των Ηνωμένων Πολιτειών, αποτελώντας μάλιστα μια από τις πιο διαδεδομένες περιπτώσεις συμπτωσιολογίας διαχρονικά. Ο Abraham Lincoln και ο John F. Kennedy έγιναν οι πρωταγωνιστές μιας ιστορίας με κοινές συμπτώσεις, που κάνουν και τον πλέον δύσπιστο ορθολογιστή να αποδέχεται πως πρέπει να υπάρχει τάξη μέσα στο φαινομενικό χάος, μαθηματικοί αλγόριθμοι μέσα στην παραδοξότητα του σύμπαντος, ειμαρμένη και πεπρωμένο που θα πληρώσουν τους σκοπούς τους ανεξάρτητα από την προσωπική βούληση του ατόμου που παίρνει την θέση του αντικειμένου, αφήνοντας την μοίρα να γίνει το υποκείμενο.
Μερικές από τις μοιραίες και πραγματικά ανεξήγητες συμπτώσεις ανάμεσα στους δύο χαρισματικούς προέδρους είναι οι εξής: Ο Lincoln εκλέχτηκε γερουσιαστής στο Κογκρέσο το 1846, ενώ ο Kennedy ακριβώς έναν αιώνα μετά, το 1946. Μετά από πολιτική σταδιοδρομία 14 ετών, ο πρώτος εκλέχτηκε για το ύπατο αξίωμα το 1860 και ο δεύτερος το 1960. Αμφότεροι δολοφονήθηκαν Παρασκευή, με μια σφαίρα στο κεφάλι, παρουσία των συζύγων τους. Κατά μια ακόμα σατανική σύμπτωση, η γραμματέας του Kennedy λεγόταν Lincoln, ενώ του Lincoln λεγόταν Kennedy. Και οι δύο κυρίες είχαν άσχημο προαίσθημα για τις ημέρες που έγιναν οι δολοφονίες, ενώ έχει γραφτεί πως και οι δύο είχαν επιχειρήσει να αποτρέψουν τους προέδρους να πάνε εκείνη την ημέρα στα μέρη που έμελε να δολοφονηθούν. Σε ότι αφορά το συγκεκριμένο, αξίζει να αναφέρουμε πως ο πρόεδρος Lincoln έπεσε νεκρός στο θέατρο Kennedy, ενώ ο J.F.K. πυροβολήθηκε ενώ βρισκόταν σε αυτοκίνητο μάρκας Lincoln.
Οι δολοφόνοι συνελλήφθηκαν και διαπιστώθηκε ότι ήταν και οι δύο Νότιοι, με ονόματα αποτελούμενα από τρεις λέξεις. Ο John Wilkes Booth, δολοφόνος του Lincoln γεννήθηκε το 1839, ενώ ο Lee Harvey Oswald που φέρεται να δολοφόνησε τον Kennedy ακριβώς μετά από 100 χρόνια. Τηρώντας την σειρά των συμπτώσεων, και οι δύο δράστες δολοφονήθηκαν πριν την δίκη τους.
Διάδοχοι των δύο προέδρων μετά τις δολοφονίες, ανέλαβαν στην πρώτη περίπτωση ο Andrew Johnson, γεννημένος το 1808 και στην δεύτερη ο Lyndon Johnson, γεννημένος το 1908. Και οι δύο Johnson ήταν Νότιοι.
Και επειδή οι συμπτωσιολόγοι δεν αφήνουν τίποτα στην τύχη, μια ακόμα κοινή πτυχή είναι πως μια εβδομάδα πριν την δολοφονία ο Lincoln βρισκόταν στην πόλη Μονρό του Μέρυλαντ, ενώ ο Kennedy περνούσε χρόνο με την ερωμένη του Marilyn Monroe.
Προφητικές, δολοφονικές, μυστηριώδεις και ανεξήγητες!
Με την ανάλυση των συμπτώσεων να πέφτει πολλές φορές στο κενό, στην περίπτωση που δεν καταλήγει σε αδιέξοδο, μακράν πιο εύγλωττα μοιάζουν τα αμέτρητα περιστατικά καταγεγραμμένων συμπτώσεων που άλλοτε προκάλεσαν απορία και έκπληξη και άλλοτε σόκαραν με την προφητικότητα τους. Γεγονότα πολύ συχνά εξωφρενικά, που φαίνεται να «κοροϊδεύουν» τον Νόμο των Πιθανοτήτων, αφού ως σύμπτωση ορίζεται κάτι που έχει ελάχιστες έως μηδαμινές πιθανότητες να συμβεί και όμως όχι απλά συμβαίνει αλλά σε κάποιες σατανικές περιπτώσεις, επαναλαμβάνονται.
Ο κ. Δημήτρης Χορόσκελης, κοινωνιολόγος και συγγραφέας, πατώντας πάνω στην επαναληψιμότητα των συμπτώσεων, αναφέρει στο βιβλίο του «Η τρομερή ανάγκη» (εκδ. Δίον) πως «…οποιοδήποτε ασυνήθιστο γεγονός επαναλαμβάνεται δεν μπορεί να αποτελεί σύμπτωση, αλλά σύμπτωμα μιας αόρατης και ακατανόητης για τον άνθρωπο κατάστασης».
Προδιαγεγραμμένες ζωές;
Μετά την παράθεση τόσων παραδειγμάτων, αλλά και την ανάλυση πολλών ακόμα που δεν παρατέθηκαν, με πόση βεβαιότητα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως κάποια πράγματα δεν είναι «γραφτό» να γίνουν; Πως γίνεται τόση μαεστρία σε φαινομενικά ασύνδετα γεγονότα να είναι ενορχηστρωμένη από την Τύχη; Μήπως οι αρνητές της αιτιοκρατίας που διέπει τις συμπτώσεις έχουν βολικά δώσει τον χαρακτηρισμό «τυχαίο» σε όσα αδυνατούν να εξηγήσουν;… Τυχαία ή όχι, κάποια στιγμή θα πάρουμε απαντήσεις!