Πυθαγόρα, Πλάτωνα
και «φιλόσοφους» τής ύστερης αρχαιότητας
Η τιθάσευση
τής διακωμώδησης και τού γέλιου
δέν άρχισε στο χριστιανικό Μεσαίωνα
Η απόλαυση τού χιούμορ και τού αυθόρμητου, κεφάτου γέλιου είναι κατάφωρα αντίθετη με την προσπάθεια να κρατηθεί υπό έλεγχο συνολικά η ζωή, προσπάθεια, η οποία παρατηρείται μεταξύ των πυθαγορείων, των σπαρτιατών και των ασκητών χριστιανών.
Δέν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός, ότι ένα σύνολο ανθρώπων, το οποίο προσπαθούσε να διατηρεί υπό έλεγχο κάθε είδος σωματικής έκφρασης, όπως το φαγητό, τον ύπνο και τη σεξουαλικότητα, εναντιωνόταν και στο γέλιο. Η ελεύθερη απόλαυση τού χιούμορ και τού γέλιου αποτελεί ένδειξη χαλαρής και ανοιχτής κοινότητας κι όχι ασκητικής ιδεολογίας.
Δέν ήταν ο Απ. Παύλος, ο Κλήμης, ο Ωριγένης, οι Πατέρες τής Εκκλησίας κ.λπ. χριστιανοί θεωρητικοί, που πρώτοι αντιτάχτηκαν στο χιούμορ. Η αρχή είχε γίνει στην αρχαία Ελλάδα:
Oι φύλακες στο ιδανικό πολίτευμα τού Πλάτωνα απαγορεύεται να παραδίνονται στα γέλια. («Αλλά μην ουδέ φιλογέλωτας γε δει είναι. Σχεδόν γαρ όταν τις εφιή ισχυρώ γέλωτι, ισχυράν και μεταβολήν ζητεί το τοιούτον», «Πολιτεία», 388e).
Αυτή η έμφαση γιά αυτοσυγκράτηση στο γέλιο τού Πλάτωνα έρχεται πάλι στο προσκήνιο λίγο πιό κάτω στην «Πολιτεία», όταν πραγματεύεται την ποίηση (606). Εδώ ο Πλάτων απορρίπτει τα καραγκιοζιλίκια στην κωμωδία, επειδή μπορεί να κάνει κάποιους να τα μιμηθούν κατ' ιδίαν.
Και στους «Νόμους», ένα πολύ συντηρητικό έργο, ο Πλάτωνας ζητάει ακόμα και την κατάργηση τής κωμωδίας και προτείνει να ανατεθούν «τα γελοία» σε δούλους ή σε έμμισθους ξένους (816-17).
Σύμφωνο με την αντίθεση τού Πλάτωνα στο γέλιο είναι και το γεγονός, ότι στη σχολή του, την Ακαδημία, το γέλιο ήταν απαγορευμένο κι ότι στην αθηναϊκή κωμωδία τον παρίσταναν σκυθρωπό.
Διαβάστε γιά τον Πλάτωνα, το συμπόσιο και το γέλιο: H. D. Rankin: «Laughter, humor and related topics in Plato», Classica et Medievalia 27 (1966), σελ. 186-213. M. Mader: «Das Problem des Lachens und der Komödie bei Platon (Stuttgart, 1977). G. J. de Vries: «Laughter in Plato», Mnemosyne IV, 38 (1985), σελ. 378-81. M. Tecusan, «Logos Sympotikos: patterns of the irrational in philosophical drinking: Plato outside the Symposium» στο Murray, Sympotica σελ. 238-60. Z. Stewart: «Laughter and the Greek philosophers: a sketch» στο Jäkel και Timonen: «Laughter down the Centuries», σελ. 29-36. Αιλιανός: «Ποικίλη Ιστορία», 3.35. Grouch: «Άμφις», απ. 12.
Ο Πυθαγόρας είχε τη φήμη, ότι δέν γελούσε ποτέ, όπως αναφέρεται από τον πυθαγορίζοντα τύραννο των Συρακουσών, Διονύσιο Βʼ, καθώς και από την πληρέστερη πηγή γιά τον αρχαίο πυθαγορισμό, τον φιλόσοφο τού τέταρτου αιώνα Αριστόξενο. Οι οπαδοί τού Πυθαγόρα χλευάζονταν από την αθηναϊκή κωμωδία γιά τη μονίμως σκυθρωπή τους έκφραση.
Διαβάστε γιά την αντίθεση των πυθαγόρειων στο γέλιο: Αιλιανός: «Ποικίλη Ιστορία», 8.13 (Αριστόξενος), 13.18 (Διονύσιος). W. Burkert: «Lore and Science in Ancient Pythagoreanism», (Cambridge, MA, 1972). J. Bremmer: «Religiοus secrets and secrecy in classical Greece» στο H. Kippenberg και G. Stroumsa (επιμ.), «Secrecy and Concealment», (Leiden, 1995), σελ. 61-78.
Οι ομοιότητες μεταξύ πυθαγορείων, σπαρτιατών και χριστιανών οδήγησαν σε αμοιβαία επιρροή κατά την όψιμη αρχαιότητα. Κατά τον εθνικό φιλόσοφο Ιάμβλιχο στο βιβλίο του «Περί τού Πυθαγορικού βίου» (25), ο Πυθαγόρας είχε επισκεφθεί τη Σπάρτη γιά να μελετήσει τους νόμους της, ενώ το χωρίο από το έργο τού Μεγάλου Αθανασίου «Βίος και πολιτεία τού οσίου πατρός ημών Αντωνίου» (14), στο οποίο παρατηρούσε, ότι ο άγιος δέν γελούσε και δέν θρηνούσε ποτέ, είχε ληφθεί σχεδόν κατά λέξη από το έργο «Πυθαγόρου Βίος (25) τού Πορφύριου.
Ουσιαστικά, τόσο στις συνήθειες όσο και στις βιογραφίες αγίων, οι πυθαγόρειοι και οι πρώτοι χριστιανοί είχαν πολύ περισσότερες ομοιότητες απʼ όσες θα ήθελαν να παραδεχθούν. (Βλ. J. Bremmer: «Symbols of marginality from early Pythagoreans to late antique monks», «Greece and Rome» 39 (1992), σελ. 205-14 και M. van Uytfanghe: «Lʼ Hagiographie: ub ʽʽgenreʼʼ chrétien ou antique tardif?», «Analecta Bollandiana» 111 (1993), σελ. 135-88).
Όσον αφορά στο γέλιο, αυτή η μικτή κληρονομιά επρόκειτο να επηρεάσει επί μακρόν την παράδοση τής Εκκλησίας - μάρτυρας οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί τού γέλιου στους μεσαιωνικους μοναστικούς κανόνες.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου