Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΠΛ Πολ 611a–612a

Ο Σωκράτης παραινεί για τη θέαση της καθαρής μορφής της ψυχής

Αφού καθορίστηκαν το πρόγραμμα της εκπαίδευσης των φυλάκων και η διαδικασία με την οποία θα επιλέγονταν όσοι από αυτούς επρόκειτο να σπουδάσουν διαλεκτική και να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της ιδανικής πολιτείας, οι συνομιλητές επέστρεψαν στη διερεύνηση της αδικίας στην ψυχή και τα πολιτεύματα και έτσι έγινε λόγος για τα ἡμαρτημένα πολιτεύματα και τους αντίστοιχους ανθρώπινους χαρακτήρες. Σε αντίθεση με όσα είχε υποστηρίξει στην αρχή του έργου ο σοφιστής Θρασύμαχος (βλ. σχετικά και ΠΛ Πολ 346e–348b), αποδείχτηκε ότι ο τύραννος είναι ο πιο άδικος και δυστυχισμένος από τους ανθρώπους. Μετά την εκ νέου καταδίκη και των μιμητικών τεχνών, αποδείχτηκε η αθανασία της ψυχής.

Ἀλλ’, ἦν δ’ ἐγώ, μήτε τοῦτο οἰώμεθα ―ὁ γὰρ λόγος οὐκ
[611b] ἐάσει― μήτε γε αὖ τῇ ἀληθεστάτῃ φύσει τοιοῦτον εἶναι
ψυχήν, ὥστε πολλῆς ποικιλίας καὶ ἀνομοιότητός τε καὶ
διαφορᾶς γέμειν αὐτὸ πρὸς αὑτό.

Πῶς λέγεις; ἔφη.

Οὐ ῥᾴδιον, ἦν δ’ ἐγώ, ἀίδιον εἶναι σύνθετόν τε ἐκ πολ-
λῶν καὶ μὴ τῇ καλλίστῃ κεχρημένον συνθέσει, ὡς νῦν ἡμῖν
ἐφάνη ἡ ψυχή.

Οὔκουν εἰκός γε.

Ὅτι μὲν τοίνυν ἀθάνατον ψυχή, καὶ ὁ ἄρτι λόγος καὶ οἱ
ἄλλοι ἀναγκάσειαν ἄν· οἷον δ’ ἐστὶν τῇ ἀληθείᾳ, οὐ λελω-
[611c] βημένον δεῖ αὐτὸ θεάσασθαι ὑπό τε τῆς τοῦ σώματος κοινω-
νίας καὶ ἄλλων κακῶν, ὥσπερ νῦν ἡμεῖς θεώμεθα, ἀλλ’ οἷόν
ἐστιν καθαρὸν γιγνόμενον, τοιοῦτον ἱκανῶς λογισμῷ δια-
θεατέον, καὶ πολύ γε κάλλιον αὐτὸ εὑρήσει καὶ ἐναργέστερον
δικαιοσύνας τε καὶ ἀδικίας διόψεται καὶ πάντα ἃ νῦν διήλθομεν.
νῦν δὲ εἴπομεν μὲν ἀληθῆ περὶ αὐτοῦ, οἷον ἐν τῷ παρόντι
φαίνεται· τεθεάμεθα μέντοι διακείμενον αὐτό, ὥσπερ οἱ τὸν
[611d] θαλάττιον Γλαῦκον ὁρῶντες οὐκ ἂν ἔτι ῥᾳδίως αὐτοῦ ἴδοιεν
τὴν ἀρχαίαν φύσιν, ὑπὸ τοῦ τά τε παλαιὰ τοῦ σώματος
μέρη τὰ μὲν ἐκκεκλάσθαι, τὰ δὲ συντετρῖφθαι καὶ πάντως
λελωβῆσθαι ὑπὸ τῶν κυμάτων, ἄλλα δὲ προσπεφυκέναι,
ὄστρεά τε καὶ φυκία καὶ πέτρας, ὥστε παντὶ μᾶλλον θηρίῳ
ἐοικέναι ἢ οἷος ἦν φύσει, οὕτω καὶ τὴν ψυχὴν ἡμεῖς θεώμεθα
διακειμένην ὑπὸ μυρίων κακῶν. ἀλλὰ δεῖ, ὦ Γλαύκων, ἐκεῖσε
βλέπειν.

Ποῖ; ἦ δ’ ὅς.

[611e] Εἰς τὴν φιλοσοφίαν αὐτῆς, καὶ ἐννοεῖν ὧν ἅπτεται καὶ
οἵων ἐφίεται ὁμιλιῶν, ὡς συγγενὴς οὖσα τῷ τε θείῳ καὶ
ἀθανάτῳ καὶ τῷ ἀεὶ ὄντι, καὶ οἵα ἂν γένοιτο τῷ τοιούτῳ
πᾶσα ἐπισπομένη καὶ ὑπὸ ταύτης τῆς ὁρμῆς ἐκκομισθεῖσα
ἐκ τοῦ πόντου ἐν ᾧ νῦν ἐστίν, καὶ περικρουσθεῖσα πέτρας
[612a] τε καὶ ὄστρεα ἃ νῦν αὐτῇ, ἅτε γῆν ἑστιωμένῃ, γεηρὰ καὶ
πετρώδη πολλὰ καὶ ἄγρια περιπέφυκεν ὑπὸ τῶν εὐδαιμόνων
λεγομένων ἑστιάσεων. καὶ τότ’ ἄν τις ἴδοι αὐτῆς τὴν ἀληθῆ
φύσιν, εἴτε πολυειδὴς εἴτε μονοειδής, εἴτε ὅπῃ ἔχει καὶ
ὅπως· νῦν δὲ τὰ ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ βίῳ πάθη τε καὶ εἴδη,
ὡς ἐγᾦμαι, ἐπιεικῶς αὐτῆς διεληλύθαμεν.

Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.

***
Αλλ' ούτε τούτο θα μας επιτρέψη ο ορθός λόγος να πιστέψωμε, ούτε ακόμη να παραδεχτούμε ότι η ψυχή, θεωρούμενη κατά την αληθέστατη φύση της, είναι κάτι ποικιλόμορφο και γεμάτο από ανομοιότητα και διαφορά, αυτό απέναντι στον εαυτό του.

Πώς λες;

Δεν είναι εύκολο, κάτι πού αποτελείται από τη σύνθεση πολλών μερών, εκτός αν η σύνθεση είναι τόσο τέλεια, να είναι συνάμα αιώνιο, όπως δείξαμε ότι είναι η ψυχή.

Φυσικά όχι.

Το επιχείρημα λοιπόν που αναφέραμε πριν και άλλα μας αναγκάζουν να παραδεχτούμε ότι η ψυχή είναι αθάνατη· αλλά για να γνωρίσωμε την αληθινή φύση της, δεν πρέπει να την ιδούμε όπως τη βλέπομε σήμερα, στην κατάσταση της διαφθοράς από την ένωσή της με το σώμα και από τα άλλα κακά, αλλά πρέπει να τη μελετήσωμε προσεκτικά με το λογισμό, ποια είναι καθ' εαυτήν και καθαρή από κάθε ξένο στοιχείο, και τότε θα εννοήσωμε πόσο πολύ ωραιότερη είναι, και τότε ακόμη θα γνωρίσωμε ακριβέστερα τη φύση της δικαιοσύνης και της αδικίας και όλων των άλλων, για όσα μιλήσαμε ήδη. Αυτά που είπαμε για κείνην είναι βέβαια αληθινά, αλλά σχετικά με την τωρινή της κατάσταση· την είδαμε καθώς εκείνοι που βλέπουν τον θαλάσσιο Γλαύκο και δεν μπορούν ν' αναγνωρίσουν εύκολα την πρώτη του μορφή, επειδή τα παλαιά μέρη του σώματός του είναι άλλα σπασμένα, άλλα πάλι φαγωμένα και εντελώς παραμορφωμένα από τα κύματα, κι απάνω του έχουν άλλα προσκολληθή, κοχύλια και φύκια και πέτρες, ώστε με κάθε άλλο θηρίο να μοιάζη μάλλον παρά όπως ήταν η αρχική του φύση· έτσι παρουσιάζεται και σε μας η ψυχή, παραμορφωμένη από μύρια κακά. Αλλά πρέπει, Γλαύκων, εκεί ν' αποβλέπωμε.

Πού;

Στη φιλοσοφική της έφεση, και να στοχαστούμε τα όσα εγγίζει και επιζητεί μαζί τους να επικοινωνήση, σα συγγενής που είναι με ό,τι θείο και αθάνατο και αιώνιο, για να καταλάβωμε τι μπορεί να γίνη, άμα ακολουθώντας καθ' ολοκληρίαν αυτό το θείο και αθάνατο και αιώνιο και με αυτή την ορμή πηδώντας έξω από τα βάθη της θάλασσας, όπου βρίσκεται τώρα, κατορθώση ν' αποτινάξη πέτρες και κοχύλια που τώρα είναι κολλημένα απάνω της, επειδή τρέφεται από τη γη με πολλά πράγματα γαιώδη και πετρώδη και άγρια στα μακαριστά από τους πολλούς θεωρούμενα γεύματά της. Και τότε θα ήταν δυνατόν να ιδή κανείς την αληθινή της φύση, είτε είναι πολυειδής ή μονοειδής, είτε οποιαδήποτε άλλη είναι η ουσία και η σύνθεσή της· για την ώρα μου φαίνεται ότι αρκετά καλά έχομε εκθέσει τα πάθη και τις μορφές της κατά τον ανθρώπινο βίο της.

Με το παραπάνω.