Ο Σωκράτης καθοδηγεί τον Αλκιβιάδη ώστε να κατορθώσει να γίνει ένας καλός ηγέτης, πολιτικός και στρατιωτικός

Σε ένα διάλογο του Πλάτωνα από τους πιο λίγο ή καθόλου γνωστούς, γίνεται μια ανάλυση από το Σωκράτη για το πώς εννοούσε το «γνῶθι σαὐτόν». Είναι ο διάλογος του Αλκιβιάδη που είναι αφιερωμένος ακριβώς στο θέμα μας, στη γνώση του εαυτού, στο «γνῶθι σαὐτόν».

Ο νεαρός Αλκιβιάδης, γύρω στα 20 του χρόνια, έχει τη φιλοδοξία να γίνει ηγέτης, πολιτικός και στρατιωτικός. Ο Σωκράτης τον καθοδηγεί, με τη συνηθισμένη του μέθοδο, να ξεκαθαρίσει μέσα του τις έννοιες σωστό/λάθος, συμφέρον/βλαβερό. Και σιγά-σιγά, με τη γνωστή του μέθοδο, τη μαιευτική, του αποδεικνύει πως αγνοεί την αληθινή σημασία των εννοιών αυτών. Έννοιες που κάθε μέρα τις λέγει κι όμως τις αγνοεί. Και το χειρότερο νομίζει πως τις γνωρίζει. Και του υποδεικνύει εκείνο που έρχεται ξανά και ξανά στις κουβέντες του Σωκράτη: Σημασία δεν έχει τόσο η άγνοια, όσο η άγνοια της άγνοιας μας. Γιατί αυτή η άγνοια της άγνοιας μας είναι πολλές φορές καταστροφική για μας αλλά και για τους άλλους.

Για παράδειγμα ο Αλκιβιάδης δεν ξέρει βέβαια να πετάει σαν πουλί, όπως δεν ξέρει επίσης και πώς διοικούνται οι άνθρωποι. Όμως γνωρίζει ότι δε γνωρίζει να πετά κι έτσι δε θα αποπειραθεί ποτέ να πετάξει, γιατί θα σκοτωθεί. Όμως αγνοεί την άγνοια του στα θέματα διοίκησης και καθοδήγησης των ανθρώπων, δε γνωρίζει πώς πρέπει να διοικούνται οι άνθρωποι, αποπειράται να το κάνει και τους βλάπτει. Στην πολιτική τους βλάπτει ηθικά, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά. Ενώ στον πόλεμο θα τους βλάψει ανεπανόρθωτα, βιολογικά, οδηγώντας τους στη δουλεία ή το θάνατο. Και επιμένει ο Σωκράτης λέγοντας μια προσφιλή του παρομοίωση. Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο ότι δεν ξέρει κανείς πώς κυβερνιέται ένα καράβι, εφόσον κάθεται στη θέση του επιβάτη και αφήνει τον καπετάνιο ή τον ικανό τιμονιέρη να το κατευθύνει. Αλλά μπορεί να φέρει την καταστροφή και του εαυτού του και των άλλων επιβατών αν νομίσει ότι μπορεί να το κυβερνήσει και να κάτσει στο τιμόνι.

Αυτή η γνώση της άγνοιας είναι που ξεχωρίζει το Σωκράτη από τους άλλους φιλοσόφους και σοφιστές της εποχής του. Λέει στην απολογία του ο Σωκράτης: «Όσο για τη δική μου σοφία, πόση είναι και τι λογής είναι, θα σας φέρω μάρτυρα τον ίδιο το θεό των Δελφών, τον Απόλλωνα. Ξέρετε νομίζω τον Χαιρεφώντα. Ήτανε από νέος μαθητής μου. Και τον ξέρετε τι άνθρωπος είναι και πόσο παθιάζεται με ό,τι καταπιαστεί. Αυτός λοιπόν κάποτε πήγε στους Δελφούς και τόλμησε να ρωτήσει και αυτό από το μαντείο: ρώτησε το θεό αν υπάρχει κανένας σοφότερος από μένα, το Σωκράτη. Και απάντησε η Πυθία πως δεν υπάρχει κανένας σοφότερος. Γιατί όλοι οι άλλοι νομίζουν πως ξέρουν πολλά, ενώ δεν ξέρουν τίποτα, ενώ ο Σωκράτης όσα δεν ξέρει ούτε νομίζει πως τα ξέρει. Έχει γνώση της άγνοιας του… «Α μη οίδεν ουδέ οίεται ειδέναι… Εν οίδα ότι ουδέν οίδα».

Εν συνεχεία λοιπόν για να επανέλθω στο διάλογο Σωκράτη – Αλκιβιάδη, ο Σωκράτης κάνει τον Αλκιβιάδη να συμφωνήσει πως για την επιτυχία ενός ατόμου, ειδικά θα έλεγα για την επιτυχία κάθε επαγγελματία, καθενός που αποφασίζει να ασκήσει ένα επάγγελμα ή να αφοσιωθεί σε ένα λειτούργημα, πρέπει να φροντίσει, να βασανιστεί για τον εαυτό του – «επιμελείσθαι εαυτού»- λέγει ο Σωκράτης στα αρχαία. Και το ρήμα επιμελούμαι σημαίνει οποιαδήποτε προσπάθεια για να ασκήσουμε, να εκπαιδεύσουμε και έτσι να καλυτερέψουμε τον εαυτό μας. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνεχής βελτίωση του εαυτού μας ως συνόλου.