ΠΛ Γοργ 456a–457c
Η ανάγκη ορθής χρήσης της τεράστιας δύναμης της ρητορικής
Στο πρώτο μέρος του διαλόγου αυτού συζητούν ο Σωκράτης και ο Γοργίας και επιχειρούν να προσδιορίσουν επακριβώς τη φύση και τη σωστή χρήση της ρητορικής τέχνης. Αρχικά ο Γοργίας όρισε την αρετή ως την κατ' εξοχήν τέχνη του λόγου και στη συνέχεια ως πειθοῦς δημιουργόν. Ο Σωκράτης παρατήρησε ότι ο ρήτορας απλώς πείθει, δεν διδάσκει, και ότι για την εκλογή ειδικών τεχνιτών, επιστημόνων ή στρατηγών ή για τα πιο εξειδικευμένα θέματα, όπως η ιατρική, η ναυπηγική και ο πόλεμος, αρμόδιοι να συμβουλεύσουν δεν είναι οι ρήτορες αλλά οι ειδικοί.
[456a] ΓΟΡ. Καὶ ὅταν γέ τις αἵρεσις ᾖ ὧν νυνδὴ σὺ ἔλεγες, ὦ
Σώκρατες, ὁρᾷς ὅτι οἱ ῥήτορές εἰσιν οἱ συμβουλεύοντες καὶ
οἱ νικῶντες τὰς γνώμας περὶ τούτων.
ΣΩ. Ταῦτα καὶ θαυμάζων, ὦ Γοργία, πάλαι ἐρωτῶ τίς
ποτε ἡ δύναμίς ἐστιν τῆς ῥητορικῆς. δαιμονία γάρ τις
ἔμοιγε καταφαίνεται τὸ μέγεθος οὕτω σκοποῦντι.
ΓΟΡ. Εἰ πάντα γε εἰδείης, ὦ Σώκρατες, ὅτι ὡς ἔπος
εἰπεῖν ἁπάσας τὰς δυνάμεις συλλαβοῦσα ὑφ’ αὑτῇ ἔχει.
[456b] μέγα δέ σοι τεκμήριον ἐρῶ· πολλάκις γὰρ ἤδη ἔγωγε μετὰ
τοῦ ἀδελφοῦ καὶ μετὰ τῶν ἄλλων ἰατρῶν εἰσελθὼν παρά
τινα τῶν καμνόντων οὐχὶ ἐθέλοντα ἢ φάρμακον πιεῖν ἢ
τεμεῖν ἢ καῦσαι παρασχεῖν τῷ ἰατρῷ, οὐ δυναμένου τοῦ
ἰατροῦ πεῖσαι, ἐγὼ ἔπεισα, οὐκ ἄλλῃ τέχνῃ ἢ τῇ ῥητορικῇ.
φημὶ δὲ καὶ εἰς πόλιν ὅπῃ βούλει ἐλθόντα ῥητορικὸν ἄνδρα
καὶ ἰατρόν, εἰ δέοι λόγῳ διαγωνίζεσθαι ἐν ἐκκλησίᾳ ἢ ἐν
ἄλλῳ τινὶ συλλόγῳ ὁπότερον δεῖ αἱρεθῆναι ἰατρόν, οὐδαμοῦ
[456c] ἂν φανῆναι τὸν ἰατρόν, ἀλλ’ αἱρεθῆναι ἂν τὸν εἰπεῖν δυνα-
τόν, εἰ βούλοιτο. καὶ εἰ πρὸς ἄλλον γε δημιουργὸν ὁν-
τιναοῦν ἀγωνίζοιτο, πείσειεν ἂν αὑτὸν ἑλέσθαι ὁ ῥητορικὸς
μᾶλλον ἢ ἄλλος ὁστισοῦν· οὐ γὰρ ἔστιν περὶ ὅτου οὐκ ἂν
πιθανώτερον εἴποι ὁ ῥητορικὸς ἢ ἄλλος ὁστισοῦν τῶν δη-
μιουργῶν ἐν πλήθει. ἡ μὲν οὖν δύναμις τοσαύτη ἐστὶν
καὶ τοιαύτη τῆς τέχνης· δεῖ μέντοι, ὦ Σώκρατες, τῇ
ῥητορικῇ χρῆσθαι ὥσπερ τῇ ἄλλῃ πάσῃ ἀγωνίᾳ. καὶ γὰρ
[456d] τῇ ἄλλῃ ἀγωνίᾳ οὐ τούτου ἕνεκα δεῖ πρὸς ἅπαντας χρῆσθαι
ἀνθρώπους, ὅτι ἔμαθεν πυκτεύειν τε καὶ παγκρατιάζειν καὶ
ἐν ὅπλοις μάχεσθαι, ὥστε κρείττων εἶναι καὶ φίλων καὶ
ἐχθρῶν, οὐ τούτου ἕνεκα τοὺς φίλους δεῖ τύπτειν οὐδὲ
κεντεῖν τε καὶ ἀποκτεινύναι. οὐδέ γε μὰ Δία ἐάν τις εἰς
παλαίστραν φοιτήσας εὖ ἔχων τὸ σῶμα καὶ πυκτικὸς γενό-
μενος, ἔπειτα τὸν πατέρα τύπτῃ καὶ τὴν μητέρα ἢ ἄλλον
τινὰ τῶν οἰκείων ἢ τῶν φίλων, οὐ τούτου ἕνεκα δεῖ τοὺς
[456e] παιδοτρίβας καὶ τοὺς ἐν τοῖς ὅπλοις διδάσκοντας μάχεσθαι
μισεῖν τε καὶ ἐκβάλλειν ἐκ τῶν πόλεων. ἐκεῖνοι μὲν γὰρ
παρέδοσαν ἐπὶ τῷ δικαίως χρῆσθαι τούτοις πρὸς τοὺς πολε-
μίους καὶ τοὺς ἀδικοῦντας, ἀμυνομένους, μὴ ὑπάρχοντας·
[457a] οἱ δὲ μεταστρέψαντες χρῶνται τῇ ἰσχύϊ καὶ τῇ τέχνῃ οὐκ
ὀρθῶς. οὔκουν οἱ διδάξαντες πονηροί, οὐδὲ ἡ τέχνη οὔτε
αἰτία οὔτε πονηρὰ τούτου ἕνεκά ἐστιν, ἀλλ’ οἱ μὴ χρώμενοι
οἶμαι ὀρθῶς. ὁ αὐτὸς δὴ λόγος καὶ περὶ τῆς ῥητορικῆς.
δυνατὸς μὲν γὰρ πρὸς ἅπαντάς ἐστιν ὁ ῥήτωρ καὶ περὶ
παντὸς λέγειν, ὥστε πιθανώτερος εἶναι ἐν τοῖς πλήθεσιν
[457b] ἔμβραχυ περὶ ὅτου ἂν βούληται· ἀλλ’ οὐδέν τι μᾶλλον
τούτου ἕνεκα δεῖ οὔτε τοὺς ἰατροὺς τὴν δόξαν ἀφαιρεῖσθαι
―ὅτι δύναιτο ἂν τοῦτο ποιῆσαι― οὔτε τοὺς ἄλλους δημιουρ-
γούς, ἀλλὰ δικαίως καὶ τῇ ῥητορικῇ χρῆσθαι, ὥσπερ καὶ τῇ
ἀγωνίᾳ. ἐὰν δὲ οἶμαι ῥητορικὸς γενόμενός τις κᾆτα ταύτῃ
τῇ δυνάμει καὶ τῇ τέχνῃ ἀδικῇ, οὐ τὸν διδάξαντα δεῖ μισεῖν
τε καὶ ἐκβάλλειν ἐκ τῶν πόλεων. ἐκεῖνος μὲν γὰρ ἐπὶ
[457c] δικαίου χρείᾳ παρέδωκεν, ὁ δ’ ἐναντίως χρῆται. τὸν οὖν
οὐκ ὀρθῶς χρώμενον μισεῖν δίκαιον καὶ ἐκβάλλειν καὶ
ἀποκτεινύναι ἀλλ’ οὐ τὸν διδάξαντα.
***
ΓΟΡ. Και όταν γίνη εκλογή των προσώπων τούτων, περί των οποίων συ τώρα δα έλεγες, Σωκράτη, βλέπεις ότι οι ρήτορες είναι οι συμβουλεύοντες και τούτων η γνώμη υπερισχύει πάντοτε.ΣΩ. Διά τούτο και εγώ εκπλήττομαι, Γοργία, και ερωτώ προ πολλού, ποία τέλος πάντων είναι η δύναμις της ρητορικής. Διότι όντως, όταν αναλογίζωμαι ταύτα, γίνεται εις εμέ τουλάχιστον ολοφάνερον ότι η δύναμίς της είναι θεία ως προς το μεγαλείον της.
ΓΟΡ. Και θα εθαύμαζες περισσότερον, εάν εγνώριζες όλην την δύναμίν της. Διότι, διά να είπωμεν με μίαν λέξιν, η ρητορική έχει συγκεντρώσει υπό την εξουσίαν της όλων των τεχνών τας δυνάμεις και δεσπόζει επ' αυτών∙ θα σου φέρω δε αμέσως τρανήν απόδειξιν τούτου· πολλάκις δηλ. έως τώρα, εγώ μετά του αδελφού μου (Ηροδίκου) και των άλλων ιατρών, αφού εισήλθον εις την οικίαν ασθενούς τινος, ο οποίος ηρνείτο να πίη το φάρμακον ή δεν ήθελε να επιτρέψη εις τον ιατρόν να του κάμη εγχείρησιν ή καυτηρίασιν, ενώ ο ιατρός δεν ηδύνατο να τον πείση, εγώ έπεισα αυτόν ουχί δι' άλλης τινός τέχνης παρά διά μόνης της ρητορικής. Διά τούτο εγώ λέγω ότι εάν εις πόλιν τινά, οιανδήποτε, έλθουν εις ιατρός και εις ρήτωρ, εάν ήθελε παραστή ανάγκη διά του λόγου να διαγωνίζονται εις την εκκλησίαν ή εις άλλην τινά συνάθροισιν ποίος εκ των δυο πρέπει να εκλεγή ως ιατρός, ουδαμού ήθελε φανή ο ιατρός, αλλ' ήθελεν εκλεγή ως ιατρός ο δυνατός εις το λέγειν, εάν το ήθελε. Επίσης και εάν ήθελε συναγωνισθή προς οιονδήποτε άλλον τεχνικόν, ήθελεν επικρατήσει η γνώμη του ώστε να εκλέξουν αυτόν προ παντός άλλου οιουδήποτε. Διότι δεν υπάρχει αντικείμενον περί του οποίου δεν θα ηδύνατο να ομιλήση πειστικώτερον οιουδήποτε άλλου τεχνικού ο έμπειρος της ρητορικής ενώπιον του πλήθους. Η δύναμις λοιπόν της ρητορικής είναι τόσον μεγάλη και τόσον σημαντική. Ουχ ήττον όμως πρέπει να μεταχειρίζεται την ρητορικήν, όπως ακριβώς πάσαν άλλην αγωνιστικήν άσκησιν. Διότι και τάς άλλας αγωνιστικάς ικανότητας δεν πρέπει να μεταχειρίζεται κανείς προς πάντας αδιακρίτως τους ανθρώπους διά τούτον απλώς τον λόγον, ότι δηλ. έμαθε να πυγμαχή και να αγωνίζεται παγκράτιον και να μάχεται διά των όπλων, ούτως ώστε να υπερισχύη πάντων, εχθρών και φίλων· δεν πρέπει διά τούτο να κτυπά, να τραυματίζη και να φονεύη τους φίλους του. Επίσης δεν πρέπει, εάν τις ασκηθή εις παλαίστραν, ισχυρός κατά το σώμα και πυγμάχος γενόμενος, έπειτα να κτυπά τον πατέρα του ή την μητέρα του ή άλλον τινά εκ των συγγενών του ή φίλων του, δεν πρέπει ―επαναλαμβάνω― διά τούτο να μισή τις και να εξορίζη εκ των πόλεων τους διδασκάλους της γυμναστικής και της οπλασκίας. Διότι εκείνοι εδίδαξαν τούτους την εμπειρίαν ταύτην προς τον σκοπόν να κάμουν δικαίαν χρήσιν αυτής κατά των εχθρών και κατά των αδικούντων αυτούς, προς υπεράσπισίν των και όχι διά να προσβάλλουν άλλους. Ούτοι όμως διαστρέψαντες την διδασκαλίαν ταύτην, μεταχειρίζονται την σωματικήν των δύναμιν και την αγωνιστικήν των ικανότητα ουχί ορθώς. Δεν είναι λοιπόν οι διδάξαντες κακοί, ούτε η τέχνη των αξιοκατάκριτος και αιτία τούτου, αλλ' οι μη μεταχειριζόμενοι, νομίζω, αυτήν ορθώς. Κατά ταύτα ο αυτός λόγος ισχύει και περί της ρητορικής. Ο ρήτωρ αναμφιβόλως έχει την ικανότητα να ομιλή ενώπιον όλων και επί οιουδήποτε αντικειμένου, εις τρόπον ώστε να υπερισχύη η γνώμη του εις πάσαν περίπτωσιν εις τας συνελεύσεις. Ουχ ήττον όμως δεν πρέπει ένεκα τούτου (διότι έχει αυτήν την δύναμιν), ούτε από τους ιατρούς να αφαιρή την υπόληψιν ―απλώς και μόνον διότι δύναται να πράξη τούτο― ούτε από τους άλλους τεχνικούς, αλλά δικαίως να κάμνη χρήσιν της ρητορικής, καθώς και των άλλων αγωνισμάτων. Εάν δε τις εν τη σχολή της ρητορικής έχη καταστή ικανός ρήτωρ και κάμνη έπειτα κακήν χρήσιν της ρητορικής και της δυνάμεως, την οποίαν απέκτησε, δεν πρέπει διά τούτο οι πολίται να καταφέρωνται κατά του διδασκάλου και να τον μισούν και να τον εξορίζουν εκ των πόλεων. Διότι εκείνος (ο διδάσκαλος) μεν εδίδαξε την τέχνην επί σκοπώ νομίμου χρήσεως και ο μαθητής κάμνει χρήσιν παράνομον. Δίκαιον λοιπόν είναι να μισούν οι πολίται και να εξορίζουν και να φονεύουν εκείνον που κάμνει κακήν χρήσιν αυτής.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου