Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΡΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.2.38–4.2.47

Ο Κύρος προτείνει αυτοσυγκράτηση και συμπεριφορά που δεν θα προκαλέσει τους συμμάχους

Πέρσες και Μήδοι επιτέθηκαν με επιτυχία εναντίον των Ασσυρίων (βλ. και ΞΕΝ ΚΠαιδ 3.3.43–3.3.55), οι οποίοι, εξαιτίας και του θανάτου του βασιλιά τους, εγκατέλειψαν τη νύχτα το στρατόπεδό τους και τράπηκαν σε φυγή. Παράλληλα, οι Υρκάνιοι αυτομόλησαν και προστέθηκαν στο στράτευμα των Μήδων. Ο Κύρος τούς καταδίωξε και αυτοί εγκατέλειψαν για μια ακόμη φορά το στρατόπεδό τους. Τότε ο ηγέτης των Περσών συγκέντρωσε όσους ήταν υπεύθυνοι για την τροφοδοσία και σίτιση του εχθρικού στρατού και τους διέταξε να φροντίσουν για το γεύμα του στρατεύματος.

[4.2.38] οἱ μὲν δὴ ταῦτ’ ἀκούσαντες
πολλῇ σπουδῇ τὰ παρηγγελμένα ἔπραττον· ὁ δὲ συγκαλέσας
τοὺς ταξιάρχους ἔλεγε τοιάδε· Ἄνδρες φίλοι, γιγνώσκο-
μεν ὅτι νῦν ἔξεστιν ἡμῖν προτέροις τῶν ἀπόντων συμμάχων
ἀρίστου τυχεῖν καὶ τοῖς μάλιστα ἐσπουδασμένοις σίτοις καὶ
ποτοῖς χρῆσθαι· ἀλλ’ οὔ μοι δοκεῖ τοῦτ’ ἂν τὸ ἄριστον πλέον
ὠφελῆσαι ἡμᾶς ἢ τὸ τῶν συμμάχων ἐπιμελεῖς φανῆναι, οὐδ’
ἂν αὕτη ἡ εὐωχία ἰσχυροτέρους τοσοῦτον ποιῆσαι ὅσον εἰ
δυναίμεθα τοὺς συμμάχους προθύμους ποιεῖσθαι. [4.2.39] εἰ δὲ τῶν
νυνὶ διωκόντων καὶ κατακαινόντων τοὺς ἡμετέρους πολεμίους
καὶ μαχομένων, εἴ τις ἐναντιοῦται, τούτων δόξομεν οὕτως
ἀμελεῖν ὥστε καὶ πρὶν εἰδέναι πῶς πράττουσιν ἠριστηκότες
φαίνεσθαι, ὅπως μὴ αἰσχροὶ μὲν φανούμεθα, ἀσθενεῖς δ’
ἐσόμεθα συμμάχων ἀποροῦντες. τὸ δὲ τῶν κινδυνευόντων
καὶ πονούντων ἐπιμεληθῆναι ὅπως εἰσιόντες τὰ ἐπιτήδεια
ἕξουσιν, αὕτη ἂν ἡμᾶς ἡ θοίνη πλείω εὐφράνειεν, ὡς ἐγώ
φημι, ἢ τὸ παραχρῆμα τῇ γαστρὶ χαρίσασθαι. [4.2.40] ἐννοήσατε
δ’, ἔφη, ὡς εἰ μηδ’ ἐκείνους αἰσχυντέον ἦν, οὐδ’ ὣς ἡμῖν νῦν
προσῆκεν οὔτε πλησμονῆς πω οὔτε μέθης· οὐ γάρ πω δια-
πέπρακται ἡμῖν ἃ βουλόμεθα, ἀλλ’ αὐτὰ πάντα νῦν ἀκμάζει
ἐπιμελείας δεόμενα. ἔχομεν γὰρ ἐν τῷ στρατοπέδῳ πολε-
μίους πολλαπλασίους ἡμῶν αὐτῶν, καὶ τούτους λελυμένους·
οὓς καὶ φυλάττεσθαι ἔτι προσήκει καὶ φυλάττειν, ὅπως ὦσι
καὶ οἱ ποιήσοντες ἡμῖν τὰ ἐπιτήδεια· ἔτι δ’ οἱ ἱππεῖς ἡμῖν
ἄπεισι, φροντίδα παρέχοντες ποῦ εἰσι· κἂν ἔλθωσιν, εἰ
παραμενοῦσιν. [4.2.41] ὥστ’, ὦ ἄνδρες, νῦν μοι δοκεῖ τοιοῦτον σῖτον
ἡμᾶς προσφέρεσθαι δεῖν καὶ τοιοῦτον ποτὸν ὁποῖον ἄν τις
οἴεται μάλιστα σύμφορον εἶναι πρὸς τὸ μήτε ὕπνου μήτε
ἀφροσύνης ἐμπίμπλασθαι. [4.2.42] ἔτι δὲ καὶ χρήματα πολλά ἐστιν
ἐν τῷ στρατοπέδῳ, ὧν οὐκ ἀγνοῶ ὅτι δυνατὸν ἡμῖν κοινῶν
ὄντων τοῖς συγκατειληφόσι νοσφίσασθαι ὁπόσα ἂν βουλώ-
μεθα· ἀλλ’ οὔ μοι δοκεῖ τὸ λαβεῖν κερδαλεώτερον εἶναι τοῦ
δικαίους φαινομένους ἐκείνοις τούτῳ πρίασθαι ἔτι μᾶλλον
αὐτοὺς ἢ νῦν ἀσπάζεσθαι ἡμᾶς. [4.2.43] δοκεῖ δέ μοι, ἔφη, καὶ τὸ
νεῖμαι τὰ χρήματα, ἐπειδὰν ἔλθωσι, Μήδοις καὶ Ὑρκανίοις
καὶ Τιγράνῃ ἐπιτρέψαι· καὶ ἤν τι μεῖον ἡμῖν δάσωνται,
κέρδος ἡγεῖσθαι· διὰ γὰρ τὰ κέρδη ἥδιον ἡμῖν παραμενοῦσι.
[4.2.44] τὸ μὲν γὰρ νῦν πλεονεκτῆσαι ὀλιγοχρόνιον ἂν τὸν πλοῦτον
ἡμῖν παράσχοι· τὸ δὲ ταῦτα προεμένους ἐκεῖνα κτήσασθαι
ὅθεν ὁ πλοῦτος φύεται, τοῦτο, ὡς ἐγὼ δοκῶ, ἀεναώτερον ἡμῖν
δύναιτ’ ἂν τὸν ὄλβον καὶ πᾶσι τοῖς ἡμετέροις παρέχειν. [4.2.45] οἶμαι
δ’, ἔφη, καὶ οἴκοι ἡμᾶς τούτου ἕνεκα ἀσκεῖν καὶ γαστρὸς
κρείττους εἶναι καὶ κερδέων ἀκαίρων, ἵν’, εἴ ποτε δέοι,
δυναίμεθα αὐτοῖς συμφόρως χρῆσθαι· ποῦ δ’ ἂν ἐν μείζοσι
τῶν νῦν παρόντων ἐπιδειξαίμεθ’ ἂν τὴν παιδείαν ἐγὼ μὲν
οὐχ ὁρῶ. [4.2.46] ὁ μὲν οὕτως εἶπε. συνεῖπε δ’ αὐτῷ Ὑστάσπας
ἀνὴρ Πέρσης τῶν ὁμοτίμων ὧδε· Δεινὸν γάρ τἂν εἴη, ὦ
Κῦρε, εἰ ἐν θήρᾳ μὲν πολλάκις ἄσιτοι καρτεροῦμεν, ὅπως
θηρίον τι ὑποχείριον ποιησώμεθα καὶ μάλα μικροῦ ἴσως
ἄξιον· ὄλβον δὲ ὅλον πειρώμενοι θηρᾶν εἰ ἐμποδών τι ποιη-
σαίμεθα γενέσθαι ἡμῖν ἃ τῶν μὲν κακῶν ἀνθρώπων ἄρχει,
τοῖς δ’ ἀγαθοῖς πείθεται, οὐκ ἂν πρέποντα ἡμῖν δοκοῦμεν
ποιεῖν. [4.2.47] ὁ μὲν οὖν Ὑστάσπας οὕτως εἶπεν· οἱ δ’ ἄλλοι
πάντες ταῦτα συνῄνουν. ὁ δὲ Κῦρος εἶπεν· Ἄγε δή, ἔφη,
ἐπειδὴ ὁμονοοῦμεν ταῦτα, πέμψατε ἀπὸ λόχου ἕκαστος πέντε
ἄνδρας τῶν σπουδαιοτάτων· οὗτοι δὲ περιιόντες, οὓς μὲν ἂν
ὁρῶσι πορσύνοντας τὰ ἐπιτήδεια, ἐπαινούντων· οὓς δ’ ἂν
ἀμελοῦντας, κολαζόντων ἀφειδέστερον ἢ ὡς δεσπόται. οὗτοι
μὲν δὴ ταῦτα ἐποίουν.

***
Εκείνοι λοιπόν ακούοντας αυτές τις διαταγές με πολλή προθυμία τις εκτελούσαν. Εκείνος εκάλεσε έπειτα τους ταγματάρχες και τους είπε τα εξής: Καταλαβαίνω, φίλοι μου, ότι τώρα μπορούμε μεις να γευματίσωμε πρωτύτερα από τους απόντας συμμάχους μας και να χρησιμοποιήσωμε με πολλή φροντίδα και επιμέλεια τα παρασκευασθέντα φαγητά και ποτά∙ αλλά δεν μου φαίνεται πως το γεύμα αυτό μπορεί να μας ωφελήση περισσότερο από το να φανούμε πως φροντίζομε για τους συμμάχους, ουδέ νομίζω πως το πλούσιο αυτό γεύμα μπορεί να μας κάνη τόσο δυνατούς, όσο θα γίνωμε, αν δυνηθούμε να κάμωμε πρόθυμους τους συμμάχους μας. Αν τώρα φανούμε ότι τόσο παραμελούμε εκείνους που καταδιώκουν και φονεύουν τους εχθρούς μας και μάχονται εναντίον των ανθισταμένων, ώστε να φαίνεται πως έχομε γευματίσει προτού μάθωμε τι κάνουν, φοβούμαι μήπως φανούμε αξιοκατάκριτοι και μήπως στερούμενοι συμμάχων αδυνατίσωμε. Η φροντίδα μας για κείνους που κινδυνεύουν και κοπιάζουν να βρουν τρόφιμα, όταν επανέλθουν, μπορεί να μας ευχαριστήση περισσότερο, κατά τη γνώμη μου, παρά το να φάμε τώρα αμέσως και να ευχαριστηθούμε. Σκεφθήτε ότι, και αν υποθέσωμε πως δεν πρέπει να ντραπούμε εκείνους, ουδέ σ' αυτή την περίπτωση ακόμη πρέπει τώρα να τρώμε αφθόνως και να μεθούμε. Γιατί δεν έχομε κατορθώσει όσα επιθυμούμε, αλλά όλα πάλι τώρα έχουν ανάγκη από μεγάλες φροντίδες. Γιατί έχομε στο στρατόπεδο εχθρούς πολύ περισσότερους από μας, και μάλιστα ελεύθερους (όχι περιωρισμένους), από τους οποίους πρέπει να προφυλασσόμαστε ακόμη, και να τους φρουρούμε για να έχωμε και μεις εκείνους που θα μας ετοιμάσουν τρόφιμα. Ακόμη απουσιάζει το ιππικό μας, και μας κάνει να σκεπτόμαστε πού άραγε να βρίσκεται∙ και αν έλθη (σκεπτόμαστε) αν θα μείνη μαζί μας. Ώστε, φίλοι μου, μου φαίνεται πως τώρα πρέπει να φάμε τέτοιο φαΐ, και να πιούμε τέτοιο ποτό, που καθένας νομίζει πως μπορεί να είναι συντελεστικώτατο εις το να μη κοιμόμαστε πολύ (ένεκα της πολυφαγίας) και να μη χάνωμε τα λογικά μας (ένεκα της μέθης). Ακόμη και πράγματα υπάρχουν πολλά στο στρατόπεδο, από τα οποία δεν αγνοώ πως μπορούμε να σφετερισθούμε όσα θέλομε, ενώ είναι κοινά σε όλους που τα πήραν. Αλλά δεν φρονώ ότι το να πάρωμε αυτά είναι ωφελιμώτερο σε μας από το να φαινώμαστε σε κείνους που καταδιώκουν τους εχθρούς δίκαιοι, και να κατορθώσωμε μ' αυτό να μας αγαπούν ακόμη περισσότερο από όσο τώρα μας αγαπούν. Έχω τη γνώμη, είπε, να παραχωρήσωμε την άδεια στους Μήδους, τους Υρκανίους και τον Τιγράνη να μοιράσουν, όταν επιστρέψουν, τα πράγματα των ηττημένων εχθρών. Και νομίζω ότι πρέπει να το θεωρήτε κέρδος, αν μας δώσουν λιγώτερα, γιατί εξ αιτίας του κέρδους με μεγαλύτερη ευχαρίστηση θα μείνουν πλησίον μας. Γιατί το να πάρωμε εμείς τώρα περισσότερα, θα μας δώση ολιγοχρόνιο πλούτο. Το να αφήσωμε όμως αυτά και να αποκτήσωμε εκείνα από τα οποία γεννάται ο πλούτος, τούτο, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να δώση σε μας και όλους τους απογόνους μας διαρκέστερο πλούτο. Νομίζω ακόμη, είπε, ότι και στην πατρίδα μας για τούτο γυμναζόμαστε να μη νικόμαστε από το φαγητό και τα άκαιρα κέρδη, για να μπορούμε, οσάκις παρουσιαστή ανάγκη, να τα χρησιμοποιούμε για το συμφέρον μας. Εγώ βέβαια δε βλέπω σε τι πράγματα μεγαλύτερα από τα παρόντα μπορούμε να δείξωμε την εκπαίδευσή μας. Ο Κύρος έτσι μίλησε. Συνηγόρησε δε και ο ευπατρίδης Πέρσης Υστάσπας, και είπε τα εξής: Άτοπο βέβαια, Κύρε, θα ήτο, αν στο κυνήγι πολλές φορές υποφέρωμε νηστικοί για να πιάσωμε κάποιο θηρίο, που ίσως πολύ λίγο αξίζει∙ ενώ δε φροντίζομε να λάβωμε ολόκληρη ευτυχία, νομίζω ότι κάνομε ανάρμοστα σε μας, εάν θα κάμωμε να μας εμποδίζουν εκείνα τα πάθη που εξουσιάζουν τους άντρες, εξουσιάζονται όμως υπό των γυναικών. Ο Υστάσπας λοιπόν αυτά είπε∙ και όλοι οι άλλοι συμφώνησαν σ' αυτά. Ο δε Κύρος είπε: Εμπρός λοιπόν, επειδή όλοι σ' αυτά συμφωνούμε, ας στείλη καθένας από το λόχο του πέντε άντρες τους πλέον σπουδαίους και πρόθυμους. Και αυτοί περιφερόμενοι στο στρατόπεδο, όσους βλέπουν ότι ετοιμάζουν τα τρόφιμα, ας τους επαινούν, όσους όμως βρίσκουν να παραμελούν τούτο, ας τους τιμωρούν αυστηρότερα από όσο τους τιμωρούν οι αφεντάδες τους. Αυτοί λοιπόν τούτα έπραττον.