Είναι το αίσθημα της λύπης ή η αίσθηση ευθύνης σε σχέση με τον εαυτό μας. Σχετίζεται με αίσθηση ανεπάρκειας και αναξιότητας και μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, αυτοτιμωρία και άλλες επιβλαβείς και επικίνδυνες συμπεριφορές.
Ενοχή
Ενοχή είναι το συναίσθημα εκείνο που προκαλείται ως αντίδραση είτε σε κάποιο δυσάρεστο συμβάν που σκόπιμα ή άθελά μας προκαλέσαμε ή σε σκέψεις που θεωρούμε ηθικά μη-αποδεκτές. Μέσω της ενοχής οδηγείται το άτομο σε αποκατάσταση της βλάβης με οποιονδήποτε τρόπο.
Ομοιότητες και Διαφορές
Πρόκειται για δύο πολύ γνωστά σε όλους μας συναισθήματα καθότι τα βιώνουμε αρκετές φορές στη ζωή μας. Τόσο η Ντροπή όσο και η Ενοχή μας κάνουν να αισθανόμαστε άσχημα ως αντίδραση σε κάτι που έχουμε κάνει ή νομίζουμε ότι έχουμε κάνει, σε κάποια παράβαση ή αρνητικό γεγονός.
Η Ντροπή όμως σχετίζεται με τον εαυτό μας ενώ η Ενοχή με εξωτερικά ερεθίσματα π.χ. πράξεις ή απουσία πράξεων ή γεγονότα για τα οποία ευθυνόμαστε. Κάποιος που αισθάνεται ντροπή μετανιώνει για κάποια πτυχή του εαυτού του ενώ εκείνος που αισθάνεται Ενοχή μετανιώνει για κάποια συμπεριφορά που επέδειξε. Αυτό σύμφωνα με τους Tigner & Colvin (2017) καλείται “Διάκριση Εαυτού – Συμπεριφοράς”. Αυτή η διάκριση μας δείχνει ότι υπάρχουν δομικές διαφορές στα δύο αυτά συναισθήματα, κάτι που κάνει την αντιμετώπιση της Ενοχής ευκολότερη από την αντιμετώπιση της Ντροπής.
Η Ντροπή δηλαδή κάνει τον άνθρωπο να στρέφεται στον εαυτό του για το κακό που προκάλεσε σε κάποιον άλλο ενώ η Ενοχή τον στρέφει στη συμπεριφορά του ή τις πράξεις του (Lewis 1971). Και τα δύο αυτά συναισθήματα είναι πολύ σημαντικά, θεωρούνται κοινωνικοί ρυθμιστές υπό την έννοια ότι ενισχύουν μία ισορροπία ανάμεσα στις ορμές του ατόμου από τη μία και στα δικαιώματα και τις ανάγκες του συνανθρώπου από την άλλη (Bastin et al., 2016). Αποτελούν το 1ο καθοριστικό βήμα ώστε το άτομο που έπραξε με λάθος τρόπο να επανορθώσει. Δρουν καταλυτικά με το να «συγκρατούν» τους ανθρώπους από το να δρουν με μοναδικό γνώμονα το ατομικό τους συμφέρον.
Η Ντροπή θεωρείται δυσ-προσαρμοστικό συναίσθημα ενώ η Ενοχή προσαρμοστικό. Η Ενοχή ωθεί τους ανθρώπους να αντιδράσουν, να επανορθώσουν, να διορθώσουν και ενδεχομένως να αποκαταστήσουν τη ζημιά που προκάλεσαν. Διακατέχονται κατά κάποιο τρόπο από θετικά συναισθήματα αφού παρακινούνται σε δράση. Αντίθετα τα χαρακτηριστικά αποτελέσματα της Ντροπής είναι η αποφυγή και η αντικοινωνική συμπεριφορά. Σε λιγότερο σοβαρές καταστάσεις βέβαια η Ντροπή οδηγεί όπως και η Ενοχή σε παρακίνηση για αποκατάσταση αλλά στις πιο σοβαρές ή σε εκείνες που η ζημιά μοιάζει ή είναι μη-αναστρέψιμη, η Ντροπή οδηγεί σε αποφυγή αντιμετώπισης της κατάστασης και κλείσιμο στον εαυτό.
Ντροπή και Ενοχή βιώνονται και εξωτερικεύονται με διαφορετικό τρόπο
Έρευνες έχουν καταδείξει ότι τα άτομα που είναι περισσότερο επιρρεπή στη Ντροπή οδηγούνται πολλές φορές σε συμπεριφορές αυτό-σαμποτάζ έως και αυτό-τραυματισμού. Σε καταστάσεις αυξημένου στρες σε προ-αγωνιστικές περιόδους αθλητών ή πριν από εξετάσεις τα άτομα αυτά μπορεί να τραυματιστούν εσκεμμένα ή να αποφύγουν το διάβασμα προκειμένου να έρθουν αντιμέτωπα με μία αποτυχία.
Η αυξημένη χρήση αλκοόλ μπορεί επίσης σε κάποιες περιπτώσεις να εξηγηθεί από τη Ντροπή και την ανάγκη απόδρασης που τη συνοδεύει, τα οποία αισθάνεται το άτομο. Κι ενώ στη περίπτωση του βιώματος Ενοχής το άτομο είναι ικανό να ελέγξει τη ποσότητα αλκοόλ που καταναλώνει, στη Ντροπή ωθείται εσωτερικά σε αυξημένη κατανάλωση καθότι έχει την ανάγκη να κρυφτεί και να ξεφύγει.
Τρόποι αντιμετώπισης
Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι αντιμετώπισης των δυσάρεστων αυτών συναισθημάτων της Ντροπής και της Ενοχής είναι οι εξής:
Συγχώρεση και Αυτό-συγχώρεση
Αναγνωρίζουμε το μερίδιο ευθύνης που μας αναλογεί ζητώντας συγγνώμη από το άτομα που θίχτηκε. Είναι σημαντικό εδώ η συγγνώμη μας να είναι άνευ όρων χωρίς να συνοδεύεται από εξηγήσεις ή μετάθεση ευθύνης σε άλλους. Εκφράζουμε τη συγγνώμη μας με άμεσο τρόπο αναγνωρίζοντας την αναστάτωση, θυμό ή πόνο που προκαλέσαμε.
Εάν μετά απ’ αυτή τη κίνηση εξακολουθούν να μας κατακλύζουν τα άσχημα συναισθήματα, ιδιαίτερα αν το άτομο δεν αποδέχεται τη συγγνώμη μας, τότε μάλλον θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά την αυτό-συγχώρεση. Μέσω της αυτό-συγχώρεσης δεν αγνοούμε τη ζημιά που προκαλέσαμε αλλά ξεπερνάμε τα συναισθήματα που μας προκλήθηκαν. Η αυτό-συγχώρεση δεν συγχέεται με την αποποίηση των όποιων ευθυνών, μεγάλων ή μικρών, μας αναλογούν αλλά με την ανάληψη ευθύνης, την έκφραση των συναισθημάτων μας, με τη δράση για αποκατάσταση και τέλος με την αποδοχή και τη συνέχιση της ζωής μας.
Μετασχηματισμός συναισθημάτων
Στη περίπτωση βίωσης Ντροπής, το οποίο όπως αντιλαμβανόμαστε από όσα αναφέρθηκαν είναι καθηλωτικό, με την έννοια ότι δεν μας οδηγεί σε δράση όπως η Ενοχή, μπορούμε να επιχειρήσουμε να μετατρέψουμε τα συναισθήματά μας σε Ενοχή. Έχοντας κατά νου ότι η Ντροπή δεν μας χρησιμεύει ούτε μας προστατεύει ενώ η Ενοχή δρα προληπτικά, προσπαθούμε αντί να αισθανόμαστε δυσαρέσκεια κατηγορώντας τον εαυτό μας και να αυτό-μαστιγωνόμαστε, να στρέψουμε τις κατηγορίες στις πράξεις και την συμπεριφορά μας.
Αντιμετώπιση της κατάστασης
Προσπαθούμε να επανορθώσουμε, να αποκαταστήσουμε τη ζημιά που μας οδήγησε στο να αισθανθούμε Ντροπή ή Ενοχή. Δεν έχει νόημα να καθυστερούμε αυτό το βήμα, εφόσον η πράξη είναι ως ένα βαθμό αναστρέψιμη και μπορούμε να κάνουμε κάτι διότι σε διαφορετική περίπτωση απλώς παρατείνουμε το άγχος μας. Οι κινήσεις εδώ μπορεί να αφορούν πράξεις ή συζητήσεις με άτομα που μπορούν να έχουν ρόλο και συνεισφορά στην αποκατάσταση της ζημιάς που προκαλέσαμε.
Θεραπεία
Μπορεί να βοηθηθούμε μέσω της αντανάκλασης των συναισθημάτων μας, στη σωστή διαχείριση αυτών ώστε να αντιμετωπισθεί η κατάσταση. Όταν παρατηρούμε ότι η Ενοχή έχει αντίκτυπο στη ζωή μας μέσω αισθημάτων ανεπάρκειας και ανικανότητας, καθήλωσης στην επίτευξη των στόχων μας, συμπεριφορών απομόνωσης ή αυτό-τιμωρίας, τότε πρέπει όντως να επανεξετάσουμε τη κατάσταση με τη βοήθεια ενός ειδικού. Το μοίρασμα και η αντανάκλαση των συναισθημάτων είναι και στη περίπτωση αυτή της Ενοχής και της Ντροπής απαραίτητο τόσο για τη σωστή διαχείρισή τους όσο και για τη διατήρηση των σχέσεων που εμείς θεωρούμε σημαντικές στη ζωή μας.
Πότε η Ντροπή και η Ενοχή θεωρούνται πρόβλημα
Υπερβολική Ενοχή, που δεν συνδέεται με το μέγεθος της ζημιάς η οποία προκλήθηκε και υπερεκτίμηση του ρόλου που διαδραματίσαμε στο συμβάν καθώς και του αντίκτυπου που αυτό είχε, μπορεί και πρέπει να μας οδηγήσει να αναλύσουμε λίγο περισσότερο τα συναισθήματα μας.
Ενοχή για κάτι που νομίζουμε ότι κάναμε ενώ στη πραγματικότητα δεν κάναμε είναι φαινόμενο που καλό θα είναι να εξετάσουμε. Όταν δε αισθανόμαστε Ενοχή για τα πάντα στη ζωή μας τότε ενδέχεται αυτό να αποτελεί σημάδι κατάθλιψης ή Διπολικής διαταραχής.
Να σημειώσουμε όμως εδώ ότι και ακριβώς το αντίθετο, η παντελής απουσία δηλαδή Ενοχής ή τύψεων, είναι αρκετά σοβαρό.
Κλείνοντας καταλήγουμε ότι τα συναισθήματα της Ντροπής και της Ενοχής δεν είναι απαραιτήτως κακά, ιδιαίτερα στο βαθμό που δεν είναι επίμονα ή υπερβολικά. Με σωστή διαχείριση μας οδηγούν να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας περαιτέρω και καθίστανται παραγωγικά σε σχέση με τις αποφάσεις μας τόσο του παρόντος όσο και τις μελλοντικές.
Πρόκειται για δύο πολύ γνωστά σε όλους μας συναισθήματα καθότι τα βιώνουμε αρκετές φορές στη ζωή μας. Τόσο η Ντροπή όσο και η Ενοχή μας κάνουν να αισθανόμαστε άσχημα ως αντίδραση σε κάτι που έχουμε κάνει ή νομίζουμε ότι έχουμε κάνει, σε κάποια παράβαση ή αρνητικό γεγονός.
Η Ντροπή όμως σχετίζεται με τον εαυτό μας ενώ η Ενοχή με εξωτερικά ερεθίσματα π.χ. πράξεις ή απουσία πράξεων ή γεγονότα για τα οποία ευθυνόμαστε. Κάποιος που αισθάνεται ντροπή μετανιώνει για κάποια πτυχή του εαυτού του ενώ εκείνος που αισθάνεται Ενοχή μετανιώνει για κάποια συμπεριφορά που επέδειξε. Αυτό σύμφωνα με τους Tigner & Colvin (2017) καλείται “Διάκριση Εαυτού – Συμπεριφοράς”. Αυτή η διάκριση μας δείχνει ότι υπάρχουν δομικές διαφορές στα δύο αυτά συναισθήματα, κάτι που κάνει την αντιμετώπιση της Ενοχής ευκολότερη από την αντιμετώπιση της Ντροπής.
Η Ντροπή δηλαδή κάνει τον άνθρωπο να στρέφεται στον εαυτό του για το κακό που προκάλεσε σε κάποιον άλλο ενώ η Ενοχή τον στρέφει στη συμπεριφορά του ή τις πράξεις του (Lewis 1971). Και τα δύο αυτά συναισθήματα είναι πολύ σημαντικά, θεωρούνται κοινωνικοί ρυθμιστές υπό την έννοια ότι ενισχύουν μία ισορροπία ανάμεσα στις ορμές του ατόμου από τη μία και στα δικαιώματα και τις ανάγκες του συνανθρώπου από την άλλη (Bastin et al., 2016). Αποτελούν το 1ο καθοριστικό βήμα ώστε το άτομο που έπραξε με λάθος τρόπο να επανορθώσει. Δρουν καταλυτικά με το να «συγκρατούν» τους ανθρώπους από το να δρουν με μοναδικό γνώμονα το ατομικό τους συμφέρον.
Η Ντροπή θεωρείται δυσ-προσαρμοστικό συναίσθημα ενώ η Ενοχή προσαρμοστικό. Η Ενοχή ωθεί τους ανθρώπους να αντιδράσουν, να επανορθώσουν, να διορθώσουν και ενδεχομένως να αποκαταστήσουν τη ζημιά που προκάλεσαν. Διακατέχονται κατά κάποιο τρόπο από θετικά συναισθήματα αφού παρακινούνται σε δράση. Αντίθετα τα χαρακτηριστικά αποτελέσματα της Ντροπής είναι η αποφυγή και η αντικοινωνική συμπεριφορά. Σε λιγότερο σοβαρές καταστάσεις βέβαια η Ντροπή οδηγεί όπως και η Ενοχή σε παρακίνηση για αποκατάσταση αλλά στις πιο σοβαρές ή σε εκείνες που η ζημιά μοιάζει ή είναι μη-αναστρέψιμη, η Ντροπή οδηγεί σε αποφυγή αντιμετώπισης της κατάστασης και κλείσιμο στον εαυτό.
Ντροπή και Ενοχή βιώνονται και εξωτερικεύονται με διαφορετικό τρόπο
Έρευνες έχουν καταδείξει ότι τα άτομα που είναι περισσότερο επιρρεπή στη Ντροπή οδηγούνται πολλές φορές σε συμπεριφορές αυτό-σαμποτάζ έως και αυτό-τραυματισμού. Σε καταστάσεις αυξημένου στρες σε προ-αγωνιστικές περιόδους αθλητών ή πριν από εξετάσεις τα άτομα αυτά μπορεί να τραυματιστούν εσκεμμένα ή να αποφύγουν το διάβασμα προκειμένου να έρθουν αντιμέτωπα με μία αποτυχία.
Η αυξημένη χρήση αλκοόλ μπορεί επίσης σε κάποιες περιπτώσεις να εξηγηθεί από τη Ντροπή και την ανάγκη απόδρασης που τη συνοδεύει, τα οποία αισθάνεται το άτομο. Κι ενώ στη περίπτωση του βιώματος Ενοχής το άτομο είναι ικανό να ελέγξει τη ποσότητα αλκοόλ που καταναλώνει, στη Ντροπή ωθείται εσωτερικά σε αυξημένη κατανάλωση καθότι έχει την ανάγκη να κρυφτεί και να ξεφύγει.
Τρόποι αντιμετώπισης
Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι αντιμετώπισης των δυσάρεστων αυτών συναισθημάτων της Ντροπής και της Ενοχής είναι οι εξής:
Συγχώρεση και Αυτό-συγχώρεση
Αναγνωρίζουμε το μερίδιο ευθύνης που μας αναλογεί ζητώντας συγγνώμη από το άτομα που θίχτηκε. Είναι σημαντικό εδώ η συγγνώμη μας να είναι άνευ όρων χωρίς να συνοδεύεται από εξηγήσεις ή μετάθεση ευθύνης σε άλλους. Εκφράζουμε τη συγγνώμη μας με άμεσο τρόπο αναγνωρίζοντας την αναστάτωση, θυμό ή πόνο που προκαλέσαμε.
Εάν μετά απ’ αυτή τη κίνηση εξακολουθούν να μας κατακλύζουν τα άσχημα συναισθήματα, ιδιαίτερα αν το άτομο δεν αποδέχεται τη συγγνώμη μας, τότε μάλλον θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά την αυτό-συγχώρεση. Μέσω της αυτό-συγχώρεσης δεν αγνοούμε τη ζημιά που προκαλέσαμε αλλά ξεπερνάμε τα συναισθήματα που μας προκλήθηκαν. Η αυτό-συγχώρεση δεν συγχέεται με την αποποίηση των όποιων ευθυνών, μεγάλων ή μικρών, μας αναλογούν αλλά με την ανάληψη ευθύνης, την έκφραση των συναισθημάτων μας, με τη δράση για αποκατάσταση και τέλος με την αποδοχή και τη συνέχιση της ζωής μας.
Μετασχηματισμός συναισθημάτων
Στη περίπτωση βίωσης Ντροπής, το οποίο όπως αντιλαμβανόμαστε από όσα αναφέρθηκαν είναι καθηλωτικό, με την έννοια ότι δεν μας οδηγεί σε δράση όπως η Ενοχή, μπορούμε να επιχειρήσουμε να μετατρέψουμε τα συναισθήματά μας σε Ενοχή. Έχοντας κατά νου ότι η Ντροπή δεν μας χρησιμεύει ούτε μας προστατεύει ενώ η Ενοχή δρα προληπτικά, προσπαθούμε αντί να αισθανόμαστε δυσαρέσκεια κατηγορώντας τον εαυτό μας και να αυτό-μαστιγωνόμαστε, να στρέψουμε τις κατηγορίες στις πράξεις και την συμπεριφορά μας.
Αντιμετώπιση της κατάστασης
Προσπαθούμε να επανορθώσουμε, να αποκαταστήσουμε τη ζημιά που μας οδήγησε στο να αισθανθούμε Ντροπή ή Ενοχή. Δεν έχει νόημα να καθυστερούμε αυτό το βήμα, εφόσον η πράξη είναι ως ένα βαθμό αναστρέψιμη και μπορούμε να κάνουμε κάτι διότι σε διαφορετική περίπτωση απλώς παρατείνουμε το άγχος μας. Οι κινήσεις εδώ μπορεί να αφορούν πράξεις ή συζητήσεις με άτομα που μπορούν να έχουν ρόλο και συνεισφορά στην αποκατάσταση της ζημιάς που προκαλέσαμε.
Θεραπεία
Μπορεί να βοηθηθούμε μέσω της αντανάκλασης των συναισθημάτων μας, στη σωστή διαχείριση αυτών ώστε να αντιμετωπισθεί η κατάσταση. Όταν παρατηρούμε ότι η Ενοχή έχει αντίκτυπο στη ζωή μας μέσω αισθημάτων ανεπάρκειας και ανικανότητας, καθήλωσης στην επίτευξη των στόχων μας, συμπεριφορών απομόνωσης ή αυτό-τιμωρίας, τότε πρέπει όντως να επανεξετάσουμε τη κατάσταση με τη βοήθεια ενός ειδικού. Το μοίρασμα και η αντανάκλαση των συναισθημάτων είναι και στη περίπτωση αυτή της Ενοχής και της Ντροπής απαραίτητο τόσο για τη σωστή διαχείρισή τους όσο και για τη διατήρηση των σχέσεων που εμείς θεωρούμε σημαντικές στη ζωή μας.
Πότε η Ντροπή και η Ενοχή θεωρούνται πρόβλημα
Υπερβολική Ενοχή, που δεν συνδέεται με το μέγεθος της ζημιάς η οποία προκλήθηκε και υπερεκτίμηση του ρόλου που διαδραματίσαμε στο συμβάν καθώς και του αντίκτυπου που αυτό είχε, μπορεί και πρέπει να μας οδηγήσει να αναλύσουμε λίγο περισσότερο τα συναισθήματα μας.
Ενοχή για κάτι που νομίζουμε ότι κάναμε ενώ στη πραγματικότητα δεν κάναμε είναι φαινόμενο που καλό θα είναι να εξετάσουμε. Όταν δε αισθανόμαστε Ενοχή για τα πάντα στη ζωή μας τότε ενδέχεται αυτό να αποτελεί σημάδι κατάθλιψης ή Διπολικής διαταραχής.
Να σημειώσουμε όμως εδώ ότι και ακριβώς το αντίθετο, η παντελής απουσία δηλαδή Ενοχής ή τύψεων, είναι αρκετά σοβαρό.
Κλείνοντας καταλήγουμε ότι τα συναισθήματα της Ντροπής και της Ενοχής δεν είναι απαραιτήτως κακά, ιδιαίτερα στο βαθμό που δεν είναι επίμονα ή υπερβολικά. Με σωστή διαχείριση μας οδηγούν να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας περαιτέρω και καθίστανται παραγωγικά σε σχέση με τις αποφάσεις μας τόσο του παρόντος όσο και τις μελλοντικές.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου