ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (4.147-4.215)

Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη ξανθὸς Μενέλαος·

«οὕτω νῦν καὶ ἐγὼ νοέω, γύναι, ὡς σὺ ἐΐσκεις·
κείνου γὰρ τοιοίδε πόδες τοιαίδε τε χεῖρες
150 ὀφθαλμῶν τε βολαὶ κεφαλή τ᾽ ἐφύπερθέ τε χαῖται.
καὶ νῦν ἦ τοι ἐγὼ μεμνημένος ἀμφ᾽ Ὀδυσῆϊ
μυθεόμην, ὅσα κεῖνος ὀϊζύσας ἐμόγησεν
ἀμφ᾽ ἐμοί, αὐτὰρ ὁ πυκνὸν ὑπ᾽ ὀφρύσι δάκρυον εἶβε,
χλαῖναν πορφυρέην ἄντ᾽ ὀφθαλμοῖϊν ἀνασχών.»
155 Τὸν δ᾽ αὖ Νεστορίδης Πεισίστρατος ἀντίον ηὔδα·
«Ἀτρεΐδη Μενέλαε διοτρεφές, ὄρχαμε λαῶν,
κείνου μέν τοι ὅδ᾽ υἱὸς ἐτήτυμον, ὡς ἀγορεύεις·
ἀλλὰ σαόφρων ἐστί, νεμεσσᾶται δ᾽ ἐνὶ θυμῷ
ὧδ᾽ ἐλθὼν τὸ πρῶτον ἐπεσβολίας ἀναφαίνειν
160 ἄντα σέθεν, τοῦ νῶϊ θεοῦ ὣς τερπόμεθ᾽ αὐδῇ.
αὐτὰρ ἐμὲ προέηκε Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ
τῷ ἅμα πομπὸν ἕπεσθαι· ἐέλδετο γάρ σε ἰδέσθαι,
ὄφρα οἱ ἤ τι ἔπος ὑποθήσεαι ἠέ τι ἔργον.
πολλὰ γὰρ ἄλγε᾽ ἔχει πατρὸς πάϊς οἰχομένοιο
165 ἐν μεγάροις, ᾧ μὴ ἄλλοι ἀοσσητῆρες ἔωσιν,
ὡς νῦν Τηλεμάχῳ ὁ μὲν οἴχεται, οὐδέ οἱ ἄλλοι
εἴσ᾽, οἵ κεν κατὰ δῆμον ἀλάλκοιεν κακότητα.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη ξανθὸς Μενέλαος·
«ὢ πόποι, ἦ μάλα δὴ φίλου ἀνέρος υἱὸς ἐμὸν δῶ
170 ἵκεθ᾽, ὃς εἵνεκ᾽ ἐμεῖο πολέας ἐμόγησεν ἀέθλους·
καί μιν ἔφην ἐλθόντα φιλησέμεν ἔξοχον ἄλλων
Ἀργείων, εἰ νῶϊν ὑπεὶρ ἅλα νόστον ἔδωκε
νηυσὶ θοῇσι γενέσθαι Ὀλύμπιος εὐρύοπα Ζεύς.
καί κέ οἱ Ἄργεϊ νάσσα πόλιν καὶ δώματ᾽ ἔτευξα,
175 ἐξ Ἰθάκης ἀγαγὼν σὺν κτήμασι καὶ τέκεϊ ᾧ
καὶ πᾶσιν λαοῖσι, μίαν πόλιν ἐξαλαπάξας
αἳ περιναιετάουσιν, ἀνάσσονται δ᾽ ἐμοὶ αὐτῷ.
καί κε θάμ᾽ ἐνθάδ᾽ ἐόντες ἐμισγόμεθ᾽· οὐδέ κεν ἡμέας
ἄλλο διέκρινεν φιλέοντέ τε τερπομένω τε,
180 πρίν γ᾽ ὅτε δὴ θανάτοιο μέλαν νέφος ἀμφεκάλυψεν.
ἀλλὰ τὰ μέν που μέλλεν ἀγάσσεσθαι θεὸς αὐτός,
ὃς κεῖνον δύστηνον ἀνόστιμον οἶον ἔθηκεν.»
Ὣς φάτο, τοῖσι δὲ πᾶσιν ὑφ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο.
κλαῖε μὲν Ἀργείη Ἑλένη, Διὸς ἐκγεγαυῖα,
185 κλαῖε δὲ Τηλέμαχός τε καὶ Ἀτρεΐδης Μενέλαος,
οὐδ᾽ ἄρα Νέστορος υἱὸς ἀδακρύτω ἔχεν ὄσσε·
μνήσατο γὰρ κατὰ θυμὸν ἀμύμονος Ἀντιλόχοιο,
τόν ῥ᾽ Ἠοῦς ἔκτεινε φαεινῆς ἀγλαὸς υἱός.
τοῦ ὅ γ᾽ ἐπιμνησθεὶς ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευεν·
190 «Ἀτρεΐδη, περὶ μέν σε βροτῶν πεπνυμένον εἶναι
Νέστωρ φάσχ᾽ ὁ γέρων, ὅτ᾽ ἐπιμνησαίμεθα σεῖο
οἷσιν ἐνὶ μεγάροισι, καὶ ἀλλήλους ἐρέοιμεν,
καὶ νῦν, εἴ τί που ἔστι, πίθοιό μοι· οὐ γὰρ ἐγώ γε
τέρπομ᾽ ὀδυρόμενος μεταδόρπιος, ἀλλὰ καὶ Ἠὼς
195 ἔσσεται ἠριγένεια· νεμεσσῶμαί γε μὲν οὐδὲν
κλαίειν ὅς κε θάνῃσι βροτῶν καὶ πότμον ἐπίσπῃ.
τοῦτό νυ καὶ γέρας οἶον ὀϊζυροῖσι βροτοῖσι,
κείρασθαί τε κόμην βαλέειν τ᾽ ἀπὸ δάκρυ παρειῶν.
καὶ γὰρ ἐμὸς τέθνηκεν ἀδελφεός, οὔ τι κάκιστος
200 Ἀργείων· μέλλεις δὲ σὺ ἴδμεναι· οὐ γὰρ ἐγώ γε
ἤντησ᾽ οὐδὲ ἴδον· περὶ δ᾽ ἄλλων φασὶ γενέσθαι
Ἀντίλοχον, περὶ μὲν θείειν ταχὺν ἠδὲ μαχητήν.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη ξανθὸς Μενέλαος·
«ὦ φίλ᾽, ἐπεὶ τόσα εἶπες, ὅσ᾽ ἂν πεπνυμένος ἀνὴρ
205 εἴποι καὶ ῥέξειε, καὶ ὃς προγενέστερος εἴη·
τοίου γὰρ καὶ πατρός, ὃ καὶ πεπνυμένα βάζεις.
ῥεῖα δ᾽ ἀρίγνωτος γόνος ἀνέρος ᾧ τε Κρονίων
ὄλβον ἐπικλώσῃ γαμέοντί τε γεινομένῳ τε,
ὡς νῦν Νέστορι δῶκε διαμπερὲς ἤματα πάντα
210 αὐτὸν μὲν λιπαρῶς γηρασκέμεν ἐν μεγάροισιν,
υἱέας αὖ πινυτούς τε καὶ ἔγχεσιν εἶναι ἀρίστους.
ἡμεῖς δὲ κλαυθμὸν μὲν ἐάσομεν, ὃς πρὶν ἐτύχθη,
δόρπου δ᾽ ἐξαῦτις μνησώμεθα, χερσὶ δ᾽ ἐφ᾽ ὕδωρ
χευάντων· μῦθοι δὲ καὶ ἠῶθέν περ ἔσονται
215 Τηλεμάχῳ καὶ ἐμοὶ διαειπέμεν ἀλλήλοισιν.

***

Της αποκρίθηκε μιλώντας ο ξανθός Μενέλαος:
«Το ίδιο σκέφτομαι τώρα κι εγώ, γυναίκα, καθώς εσύ τον εξομοίωσες·
τέτοια τα πόδια εκείνου, τέτοια τα χέρια,
150 τέτοιο το βλέμμα των ματιών, η κεφαλή, η πλούσια κόμη.
Κι όταν πριν από λίγο εγώ μιλώντας τον Οδυσσέα μνημόνευσα,
τα πάθη που έπαθε και μόχθησε για τη δική μου χάρη εκείνος, ο νέος εδώ
στο δάκρυ πνίγηκε και σήκωσε την πορφυρή χλαμύδα
τα μάτια του να κρύψει.»
Τον λόγο τώρα ανέλαβε μιλώντας ο γιος του Νέστορα Πεισίστρατος:
«Ατρείδη, ευγενικέ Μενέλαε, προστάτη του λαού,
αληθινά, κι όπως το λες, αυτός εκείνου είναι ο γιος·
αλλά τον συγκρατεί η πολλή του σύνεση, αισθάνεται ντροπή,
σ᾽ αυτή την πρώτη επίσκεψή του να αποδειχτεί αυθάδης,
απέναντι σ᾽ εσένα μάλιστα, που η θεία φωνή σου μας προσφέρει
160 τόση τέρψη.
Εμένα ομολογώ πως μ᾽ έστειλε ο ιππικός Γερήνιος Νέστωρ,
να γίνω σύντροφος στον δρόμο του· επιθυμούσε τόσο να σε δει,
αν ήθελες να τον συμβούλευες με κάποιον λόγο σου ή πράξη.
Γιατί το ξέρεις, πολλά τα βάσανα ενός γιου στο σπίτι που λείπει
ο πατέρας του μακριά, κι άλλοι δεν βρίσκονται να του παρασταθούν.
Όπως συμβαίνει τώρα στον Τηλέμαχο, που εκείνος χάθηκε στα ξένα,
και δεν υπάρχουν στη χώρα οι άλλοι που θα μπορούσαν
ν᾽ αποτρέψουν το κακό.»
Ανταποκρίθηκε μιλώντας ο ξανθός Μενέλαος:
«Ω θεέ μου, δες! ποιου ακριβού φίλου πολύτιμου έφτασε ο γιος
στο σπίτι μου· εκείνου που για χάρη μου πάνω του σήκωσε
170 πολλά βάσανα του πολέμου.
Κι έλεγα, να ᾽ρθει, και θα του δείξω τη μεγάλη αγάπη μου,
ξεχωριστή απ᾽ όλους τους Αργείους· μόνο να χάριζε τον νόστο μας
ο ολύμπιος Ζευς, θεός πανόπτης, και πίσω οι δυο μας να γυρίζαμε
με γρήγορα καράβια· τότε λογάριαζα πως θα του έδινα να κατοικήσει
εδώ στο Άργος πόλη και παλάτι· πως θα τον έφερνα από την Ιθάκη,
μ᾽ όλα τα πλούτη του, τον γιο του, τον λαό του· αδειάζοντας
μια πολιτεία κοντινή, όσες είναι τριγύρω μας
κι ανήκουν στο βασίλειό μου.
Κι έτσι κοντά ένας στον άλλο, συχνά θα σμίγαμε· τίποτε πια δεν θα μπορούσε
τους δυο να μας χωρίσει στην αμοιβαία αγάπη μας, στη δίδυμη χαρά μας,
180 ώσπου να πέσει μαύρο το νέφος του θανάτου, και να μας σκεπάσει.
Αλλά όλα αυτά κάποιος θεός φαίνεται πως τα φθόνησε,
που στέρησε μόνο σ᾽ αυτόν τον νόστο.»
Με τέτοια λόγια σήκωσε σ᾽ όλους τον πόθο για κλάμα γοερό:
θρηνούσε η αργεία Ελένη, θυγατέρα του Διός,
θρηνούσε κι ο Τηλέμαχος, θρηνούσε κι ο Μενέλαος του Ατρέα,
αδάκρυτα δεν έμειναν τα μάτια μήτε του γιου του Νέστορα,
καθώς θυμήθηκε τον αδελφό του Αντίλοχο, το άψογο παλληκάρι,
που τον εσκότωσε λαμπρός ο γιος της φαεινής Ηώς.
Μ᾽ εκείνου την ενθύμηση πήρε τον λόγο, κι όπως μίλησε,
τα λόγια του πετούσαν σαν πουλιά:
190 «Γιε του Ατρέα, δεν είναι άλλος φρονιμότερος στον κόσμον από σένα·
το ᾽λεγε ο γερο-Νέστορας συχνά, όταν ο λόγος το ᾽φερνε
μες στο παλάτι, και εμείς ρωτούσαμε για σένα.
Ωστόσο τώρα, αν επιτρέπεται, άκου τη γνώμη μου· ομολογώ
πως δεν το βρίσκω διόλου ευχάριστο να παραδίνομαι στο κλάμα
απόδειπνα — θα ξημερώσει κι αύριο πρωί η Αυγή.
Δεν λέω βέβαια πως θα ᾽πρεπε να ντρέπεται όποιος οδύρεται
γιατί του πέθανε δικός του άνθρωπος, ακολουθώντας
το θνητό του ριζικό.
Όλοι το ξέρουν πως είναι αυτή η στερνή τιμή των δύστυχων νεκρών·
οι ζωντανοί να κόβουν τα μαλλιά τους, να μη λυπούνται τα αναφιλητά τους.
Μου πέθανε κι εμένα αδελφός· δεν ήταν άσημος καθόλου
200 στους Αργείους — εσύ πρέπει να το γνωρίζεις. Εγώ δεν τον αντάμωσα,
ποτέ μου δεν τον είδα· όμως οι άλλοι ομολογούν πόσο
ο Αντίλοχος ξεχώριζε, πιο γρήγορος στο τρέξιμο και πάντοτε
στη μάχη αντρείος.»
Τον λόγο πήρε κι αποκρίθηκε στον νέο ο ξανθός Μενέλαος:
«Είπες, καλέ μου φίλε, όσα που θα ᾽λεγε και θα ᾽κανε
φρόνιμος άντρας, μεγαλύτερός σου — τέτοιου πατέρα
είσαι ο γιος, γι᾽ αυτό και τόσο γνωστικά μιλάς.
Αναγνωρίζεται εύκολα το γονικό κλωνάρι εκείνου που
ευλόγησε ο Κρονίδης με μοίρα ευτυχισμένη, στον γάμο και στη γέννησή του.
Όπως τον Νέστορα, που τον εμοίρανε να ζήσει ατέλειωτες τις μέρες του,
210 πλούσιος να γεράσει ο ίδιος στο παλάτι,
αλλά κι οι γιοι του να ᾽ναι συνετοί κι άριστοι στο κοντάρι.
Ωστόσο τώρα ας κόψουμε τον θρήνο μας, που πριν μας συνεπήρε,
ας θυμηθούμε πάλι πως δειπνούμε, κι ας έλθουν κάποιοι
να ρίξουν στα χέρια μας νερό. Κι όσα έχουμε να πούμε,

Η Ρώμη και ο κόσμος της: 8. Εγώ, ο Κλαύδιος

8.10. Σύγκλητος - Πραιτωριανοί: σημειώσατε 2

Οι Έλληνες στοχάστηκαν βαθιά και εμπεριστατωμένα πάνω στο ζήτημα του θεωρητικού και του πρακτικού βίου. Τι αξίζει περισσότερο, μια ζωή αφιερωμένη στη σκέψη, τον στοχασμό και την καλλιέργεια των τεχνών ή μια ζωή δράσης στον πολιτικό, κοινωνικό και στρατιωτικό στίβο; Ο Αριστοτέλης προτιμούσε το πρώτο. Γενικά, θα έλεγα, και όσο γνωρίζω από τα προσωπικά μου διαβάσματα, οι περισσότεροι Έλληνες στοχαστές τείνουν να συμφωνήσουν με τον μεγάλο φιλόσοφο. Η ρωμαϊκή παράδοση είναι διαφορετική και ευνοεί μια πιο πρακτική αντίληψη του βίου. Μπορώ να βεβαιώσω ότι η ιστορία της Ρώμης είναι δημιούργημα ανθρώπων που τοποθέτησαν τη δράση πάνω από τον θεωρητικό στοχασμό - δράση που διέπονταν από πατροπαράδοτες αρχές. Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι οι πολιτικές δεξιότητες των μεγάλων της ιστορίας μας διαμορφώθηκαν από αυτή την πρακτική φιλοσοφία· και ότι η Ρώμη οφείλει την τωρινή της παγκόσμια κυριαρχία στη σύνεση των πολιτικών και των στρατηγών της. Τους Έλληνες, όπως είπαν και ο Κικέρων και ο Βιργίλιος, τους θαυμάζουμε για τη βαθιά και δημιουργική τους πνευματικότητα. Τους θαυμάζω απεριόριστα κι εγώ, αλλά δεν τους θεωρώ πρότυπο πολιτικής οργάνωσης και κοινωνικής πειθαρχίας. Άλλωστε αυτό το ξέρουν λίγο πολύ και οι ίδιοι. Από την άλλη μεριά, κοιτάζοντας πίσω στα δεκατρία χρόνια της εξουσίας μου, μπορώ σήμερα να λέω ότι δράση χωρίς θεωρητικό στοχασμό και ευρύτερη φιλοσοφική αντίληψη για τον βίο που αξίζει να ζήσει ένας άνθρωπος είναι μια επιλογή με αβέβαιη, στην καλύτερη περίπτωση, έκβαση. Όταν ανακηρύχθηκα αυτοκράτορας, πίστευα ότι η προηγούμενη θητεία μου στη μελέτη και τη συγγραφή ήταν μάλλον εμπόδιο παρά προσόν για τη δουλειά που με είχαν επιλέξει να κάνω. Τώρα αλλιώς βλέπω τα πράγματα.

Την πρώτη φορά που με έριξε στο νερό ο ανεψιός μου απλώς κρυολόγησα· τη δεύτερη φορά που με έριξε στα βαθιά η μοίρα έπρεπε να μάθω να κολυμπάω. Εκείνη τη μέρα του Γενάρη, έγινα καίσαρας με αναισθητικό. Εννοώ ότι δεν πολυκαταλάβαινα τι μου ετοίμαζαν, αν με τραβούσαν οι πραιτωριανοί ή το πεπρωμένο. Ορισμένοι συγκλητικοί, μόλις βεβαιώθηκαν ότι το «τέρας» είχε εξοντωθεί οριστικά και αμετάκλητα, άρχισαν να μιλούν φωναχτά και θαρρετά για ευκαιρία αποκατάστασης των δημοκρατικών θεσμών, για επιστροφή στο καθεστώς της Ελεύθερης Πολιτείας και για απαλλαγή από το άχθος και το μίασμα του καισαρισμού. Ίσως, υπό άλλες συνθήκες, να συμφωνούσα μαζί τους. Είχαν δει πολλά τα μάτια μου και, παρόλο που εξακολουθούσα να σέβομαι την πολιτική διαθήκη του Αύγουστου, θα ήμουν έτοιμος, εγώ ο εγγονός του, να συζητήσω σοβαρά το ενδεχόμενο ενός έντιμου ιστορικού συμβιβασμού με απώτερο σκοπό την αποκατάσταση της Δημοκρατίας που είχαν καταλύσει οι εμφύλιοι πόλεμοι. Αλλά εκείνη τη μέρα οι συγκλητικοί συνειδητοποίησαν ότι οι σημαντικότεροι πόλοι εξουσίας στη Ρώμη είχαν γίνει τρεις: ο Καίσαρ, η Σύγκλητος και οι Πραιτωριανοί - όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά.

Να το πω περιληπτικά: ενώ, εκείνη τη μέρα, εγώ τα είχα χαμένα και οι συγκλητικοί συσκέπτονταν, οι πραιτωριανοί είχαν ήδη αποφασίσει. Όταν οι τελευταίοι με μετέφεραν με το επίσημο αυτοκρατορικό φορείο στην αίθουσα όπου συνεδρίαζε το σώμα, ορισμένοι από τους συγκλητικούς δυσκολεύτηκαν καν να με αναγνωρίσουν· οι υπόλοιποι, με το δίκιο τους, αναρωτήθηκαν αν ήμουν έτοιμος να αναδεχθώ τη μεγάλη ευθύνη· κανένας όμως δεν πίστευε ότι είχε λυθεί το πρόβλημα της διαδοχής. Όπως είπα, όμως, αρκούσε που το πίστευαν οι πραιτωριανοί.

ΔΙΩΝ: Αν κανείς είναι εκ φύσεως πραγματικά συνετός, δεν θα δίνει καμία σημασία στον έπαινο των πολλών

ΔΙΩΝ – Πες μου, στο όνομα του Δία, έχεις ακούσει για το έργο ενός χαρισματικού ζωγράφου, ο οποίος παρουσίασε στο πλήθος μια θαυμαστή εικόνα ενός αλόγου, η οποία ήταν ακριβής;

Λένε ότι αυτός διέταξε τον υπηρέτη του να παραφυλάει όσους την έβλεπαν, αν την κατηγορούσαν ή την επαινούσαν, και να θυμάται τι έλεγαν και να του τα μεταφέρει.

Καθένας από εκείνους έλεγε κάτι διαφορετικό για την εικόνα και κατηγορούσε άλλος, πιστεύω, το κεφάλι, άλλος τα ισχία, άλλος τα πόδια, ότι, αν είχαν γίνει αλλιώς, θα ήταν πολύ ωραιότερα.

Μόλις ο ζωγράφος άκουσε τον υπηρέτη, έφτιαξε άλλη εικόνα σύμφωνα με την αντίληψη και την αίσθηση των πολλών και πρόσταξε να τη βάλουν δίπλα στην προηγούμενη.

Η διαφορά, λοιπόν, ήταν μεγάλη γιατί η μία ήταν πάρα πολύ ακριβής, ενώ η άλλη ήταν πάρα πολύ άσχημη και γελοία και έμοιαζε περισσότερο με όλα παρά με άλογο.

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι, αν κανείς έχει μεγάλη ανάγκη τον έπαινο των πολλών, έτσι θα κάνει το καθετί και θα προθυμοποιηθεί να εμφανίσει τον εαυτό του τέτοιο όπως αξιώνουν οι πολλοί. Και είναι προφανές ότι πολύ γρήγορα θα μοιάζει όχι με εκείνο το πρώτο άλογο, που φτιάχτηκε απλά και σύμφωνα με την τέχνη ενός, αλλά με το θαυμαστό και πολυσύνθετο δημιούργημα, το οποίο δεν αρέσει ούτε σε εκείνους τους ίδιους, τους δημιουργούς του, αλλά έχει συντεθεί από την αίσθηση και τη δημιουργία όλων.

Όπως ακριβώς λέει ο μύθος ότι η Πανδώρα, η οποία δεν είχε πλαστεί από έναν θεό αλλά από όλους μαζί, καθώς καθένας δώριζε και προσέθετε κάτι διαφορετικό, πλάσμα γεννημένο χωρίς καμία σοφία ούτε για καλό, αλλά πολύμορφο και πολυποίκιλο, απέβη κακό για όσους το έλαβαν. Αφού όμως ο όχλος και ο λαός των θεών, όταν δημιουργούσε και εργαζόταν από κοινού, δεν κατέστη ικανός να εργαστεί όμορφα και άμεμπτα, τι θα μπορούσε να πει κανείς για τη ζωή και τον άνθρωπο που πλάθονται και δημιουργούνται από την ανθρώπινη αντίληψη;

Είναι, λοιπόν, φανερό ότι, αν κανείς είναι εκ φύσεως πραγματικά συνετός, δεν θα δίνει καμία σημασία στον λόγο των πολλών ούτε θα υπηρετεί με κάθε τρόπο τον έπαινό τους, ώστε ποτέ δεν θα θεωρήσει τον έπαινο αυτό σπουδαίο, πολύτιμο και, για να το πούμε έτσι, αγαθό.

Και αν δεν τον θεωρεί αγαθό, θα είναι ανίκανος να φθονεί γι’ αυτό όσους τον έχουν.

Για εμάς, λοιπόν, ο αξιόλογος, συνετός και σωφρονισμένος άνθρωπος δεν είναι τέτοιος που κυνηγά πλούτους, επαίνους, ολυμπιακά και πυθικά στεφάνια, επιγραφές σε στήλες και έγγραφες μαρτυρίες λαών και βασιλιάδων, προκειμένου να είναι περίβλεπτος και επιφανής, αλλά πορεύεται στη ζωή ευπρεπής και μετρημένος, όσο είναι δυνατόν, ταπεινός και σωφρονισμένος ο ίδιος από τον εαυτό του και τη σκέψη του, χωρίς να χρειάζεται κανένα στολισμό απέξω και καμία επιπρόσθετη τιμή.

Η διάκριση των αρετών και η αρετή τns φιλίας κατά τον Αριστοτέλη

Περίληψη

Ως αρετές ορίζονται, κατά τον Αριστοτέλη, εκείνες οι «ἕξεις» που είναι άξι­ες επαίνου: «τῶν ἕξεων δέ τάς ἐπαινετάς ἀρετάς λέγομεν». Διακρίνονται σε δυο κατηγορίες, στις διανοητικές και τις ηθικές. Η φιλία, κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, θεωρείται κορυφαία αρετή, ανώτερη και από τη δικαιοσύνη. Συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης, ο οποίος αφιέρωσε το Η' και το Θ' βιβλίο των Ήθικων Νικομαχείων στη λεπτομερή ανάλυση της φιλίας, παρατήρησε ότι η φιλία εξασφαλίζει ισχυρότερους δεσμούς μεταξύ των πολιτών και, κατ' επέκταση, αποτελεί συνεκτικό δεσμό των πόλεων. Ο ενάρετος άνθρωπος ενεργεί με ελεύθερη βούληση, χαίρεται να πραγματοποιεί καλές πράξεις, ενώ λυπάται όταν διαπράττει το κακό. Ο άνθρωπος, για να είναι ευδαίμων, πρέπει απαραιτήτως να ενδιαφέρεται για τα αγαθά της ψυχής του, οφείλει να είναι ενάρετος καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του και όχι μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα: «δοκεῖ δ’ ὁ εὐδαίμων βίος κατ’ ἀρετήν εἶναι».

Με το παρόν δοκίμιο εστιάζουμε την προσοχή μας στις ηθικές αντιλήψεις του Σταγειρίτη φιλοσόφου, οι οποίες κυρίως εμπεριέχονται με τον πιο αξιόπιστο τρόπο στα Ηθικά Νικομάχεια.[1] Ει­δικότερα, επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας στην διάκριση των αρετών, και συγκεκριμένα στην αρετή της φιλίας. Στην πραγματικότητα, σκοπός των Ηθικών Νικομαχείων - σχεδόν στο σύνολό τους - είναι μια διεξοδικότατη διερεύνηση περί της αρετής, η οποία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για το αγαθό και την κατάκτηση της ευδαιμονίας.

Η φιλία θεωρείται από τον Αριστοτέλη, ως μια εξαιρετικά σημαντική αρετή ή μια ενέργεια «μετ' ἀρετῆς», απαραίτητη για τη ζωή του ανθρώπου. Δύναται να διακριθεί σε τρία είδη, ωστόσο μόνο η τέλεια φιλία, η «κατ' αρετήν», οδηγεί τον άνθρωπο στην ηθική του τελείωση και στην ευδαιμονία. Στη λεπτομερή ανάλυση για τη φιλία ο Αριστοτέλης παρατήρησε ότι από πολιτική άποψη η φιλία έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, καθ' όσον εξασφαλίζει ισχυρότερους δεσμούς μεταξύ των πολιτών και αποτελεί, όπως επισήμανε, συνεκτικό δεσμό των πόλεων. Ο ενάρετος ή φρόνιμος ενεργεί με ελεύθερη βούληση, χαίρεται να πραγματοποιεί καλές πράξεις και λυπάται όταν διαπράττει το κακό. Ο άνθρωπος, για να είναι ευδαίμων, πρέπει απαραιτήτως να ενδιαφέρεται για τα αγαθά της ψυχής του· οφείλει να είναι ενάρετος καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του και όχι μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα.[2]

Ι. Ορισμός και διάκριση των αρετών

Ως αρετές, κατά τον Αριστοτέλη, ορίζονται οι «έξεις» εκείνες, οι οποίες είναι άξιες επαίνου: «τῶν ἕξεων δέ τάς ἐπαινετάς ἀρετάς λέγομεν».[3] Η αρετή είναι κάτι το οποίο αποκτάται με την επίμονη και τη συνεχή άσκη­ση· είναι συνήθεια με βάση την οποία ο άνθρωπος καθίσταται καλός και αποκτά τη δυνατότητα να πράττει αποδοτικά το έργο του.[4] Οι αρετές στον άνθρωπο δεν είναι ούτε έμφυτες ούτε αντίθετες με τη φύση του·[5] υπάρχει μέσα του η ικανότητα να τις αποκτήσει και να τις τελειοποιήσει, ωστόσο η εν λόγω ικανότητα οφείλει να αναπτυχθεί διά του έθους.[6] Στα Ηθικά Νικομάχεια, και συγκεκριμένα στην αρχή του Β' βιβλίου, οι αριστοτελικές αρετές διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: τις διανοητικές και τις ηθικές. Οι διανοητικές αρετές αφορούν στο «λόγον ἔχον» μέρος της ψυχής του ανθρώπου, ενώ οι ηθικές αρετές αναφέρονται στο «ἐπιθυμητικόν», το οποίο μετέχει τόσο στο «λόγον ἔχον», όσο και στο «ἄλογον» της ψυχής του. Στις διανοητικές αρετές περιλαμβάνονται η σοφία, η φρόνηση και η σύνεση, οι οποίες αναφέρονται στην ενεργητικότητα του νου και του λόγου, ενώ αποκτώνται και αυξάνονται δια της διδασκαλίας·[7] για το λόγο αυτό χρήζουν εμπειρίας και χρόνου. Ωστόσο, ο Αριστοτέλης δεν είναι απόλυτος στη θέση αυτή, διότι αφήνει ένα περιθώριο σε μια ενδεχομένως εγγενή προέλευση των διανοητικών αρετών με την εισαγωγή της λέξης «το πλεῖον». Αντίθετα, οι ηθικές αρετές, τις οποίες ορίζει ως «έξεις προαιρετικές», αποκτώνται μέσω του εθισμού του ανθρώπου σε ενάρετες πράξεις.[8]

Στη διάκριση αυτή του Σταγειρίτη διαπιστώνουμε ότι στις διανοητικές (έλλογες) αρετές περιλαμβάνεται η φρόνηση, η οποία ωστόσο δεν μπορεί να ορισθεί απλά ως ένα είδος αρετής, αλλά ως αναγκαία προϋπόθεση, διότι διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ευδαιμονία του ανθρώπου, διατρέχοντας και επηρεάζοντας την ηθική αρετή.[9] Στο σημείο αυτό οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο πρώτος που ασχολήθηκε διεξοδικά με το θέμα του διδακτού της αρετής ήταν ο Πλάτων, τις σχετικές απόψεις του οποίου ο Σταγειρίτης φιλόσοφος υιοθέτησε σχεδόν αυτολεξεί. Συγκεκριμένα, στους Νόμους αναφέρει ότι το ήθος διαμορφώνεται σε πολύ μικρή ηλικία από το έθος, «κυριώτατον γάρ οὖν ἐμφύεται πᾶσι τότε το πᾶν ἦθος διά ἔθος».[10] Ο συγγραφέας των Ηθικών Νικομαχείων, πριν προβεί στον ορισμό της ηθικής αρετής, επικαλείται και δέχεται την διδασκαλία των Πυθαγορείων για τις αντίθετες δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο: την αντίληψή τους, για παράδειγμα, ότι το κακό βρίσκεται στην πλευρά του απείρου και το αγαθό στην πλευρά του πεπερασμένου, προβαίνοντας έτσι σε διασύνδεση κακίας και πολλαπλότητας, αρετής και μοναδικότητας.[11] Μολονότι οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως, ωστόσο η απόκτησή τους δεν είναι αντίθετη με την ανθρώπινη φύση· ο άνθρωπος δημιουργήθηκε για να τείνει προς τις αρετές. Η εν λόγω ροπή δεν έχει καταναγκαστικό χαρακτήρα, αλλά είναι αποτέλεσμα της προαίρεσης, της ελεύθερης και συνειδητής επιλογής του. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει μια πορεία για τη ζωή του· αυτό όμως συνεπάγεται αυτόματα και αναγκαστικά ότι θα προκύψουν συγκεκριμένα επακόλουθα. Την αρχική αυτή επιλογή ονομάζει ο Αριστοτέλης προαίρεση: «ὅλως γάρ ἔοικεν ἡ προαίρεσις περί τά ἐφ’ ἡμῖν εἶναι».[12]

Οι ηθικές αρετές είναι πολλές· συγκεκριμένα ο φιλόσοφος μας έχει δώσει έναν κατάλογο δώδεκα ηθικών αρετών[13], μεταξύ των οποίων σπουδαιότερες θεωρούνται η σωφροσύνη και η ελευθεριότητα. Οι αρετές αυτές ορίζονται ως έξεις προαιρετικές, ενώ αποκτώνται με τη συνήθεια και την άσκηση, δεν μπορούν δε να αποκτηθούν αν προηγουμένως δεν έχουμε ενεργήσει αναλόγως.[14] Για παράδειγμα, πράττοντας τα δίκαια γινόμαστε δίκαιοι, τα σώφρονα σώφρονες, τα ανδρεία ανδρείοι κ.ο.κ. Η ηθική αρετή ορίζεται ως «έξη που αφορά τις επιλογές μας και βρίσκεται στο μέσον, στο μέσο όμως το σε σχέση προς εμάς, το μέσον αυτό καθορίζεται από τη λογική, πιο συγκεκριμένα, από τη λογική που θα καθόριζε ο φρόνιμος άνθρωπος».[15] Επίσης, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί μόνο στις ηθικές αρετές τον όρο μεσότητα.

Η αρετή, η οποία αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την ευδαιμονία του ανθρώπου, βρίσκεται μεταξύ δυο ακροτήτων[16], εκ των οποίων η μία είναι έλλειψη και η άλλη υπερβολή. Παραδείγματος χάριν, η ανδρεία βρίσκεται μεταξύ της θρασύτητας και της δειλίας, η φιλία μεταξύ της κολακείας και της μισανθρωπίας. Στο ερώτημα ποιός ορίζει το μέσον, ο Αριστοτέλης απαντά: ο ορθός λόγος του φρονίμου.[17] Παρόλα αυτά, ο συγκεκριμένος ορισμός της ηθικής αρετής ως μεσότητας δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις περιπτώσεις, διότι όταν πρόκειται για το άριστον και το καλό η αρετή αποτελεί ακρότητα.

ΙΙ. Η αρετή της φιλίας

Το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης, αφιερώνει δυο από τα δέκα βιβλία των Ηθικών Νικομαχείων - το Η' και το Θ' - στην αρετή της φιλίας φανερώνει τη σημαντικότητά της. Η φιλία θεωρείται από τον Αριστοτέλη κορυφαία αρετή, ανώτερη και από τη δικαιοσύνη, με την οποία συναποτελούν την κατεξοχήν κοινωνική αρετή. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος επικαλείται δυο λόγους για τους οποίους μελετά την έννοια της φιλίας, αφ' ενός διότι η φιλία είναι αρετή ή προϋποθέτει την αρετή και αφ' ετέρου διότι είναι αναγκαία για την κοινωνική ζωή.[18] Αναφέρει πως κανείς άνθρωπος δεν θα προτιμούσε να ζει χωρίς φίλους, ακόμη και αν είχε στην κατοχή του όλα τα αγαθά[19], διότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και έχει την τάση από την φύση του να ζει με τους άλλους ανθρώπους: «πολιτικόν γάρ ὁ ἄν­θρωπος καί συζῆν πεφυκός».[20] Η φιλία είναι το ελατήριο της κοινωνικής συμβίωσης, ωστόσο ο στόχος της δεν έγκειται στην απλή συμβίωση, αλλά σε αγαθές πράξεις.[21]

Η πείρα μας διδάσκει ότι ο φίλος είναι ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά που μπορεί κάποιος να αποκτήσει. Στους ευημερούντες η ύπαρξη φίλων παρέχει τη δυνατότητα της προσφοράς ευεργεσιών· για τους πτωχούς και δυστυχούντες οι φίλοι είναι το καταφύγιο· για τους νέους, οι σύμβουλοι που τους αποτρέπουν από λάθη· για τους ηλικιωμένους, εκείνοι που θα τους φροντίσουν και θα τους στηρίξουν· για όσους είναι στην ακμή της ηλικίας τους εκείνοι που θα τους ενισχύσουν στις καλές πράξεις.[22] Επιπροσθέτως, η φιλία εξασφαλίζει τη συνοχή και την ειρήνη των πόλεων περισσότερο από τη δικαιοσύνη. Αν δε οι πολίτες είναι μεταξύ τους φίλοι, καθίσταται περιττή η δικαιοσύνη, διότι αυτός που αγαπά κάποιον θα του αποδώσει ό,τι αποδίδει και στον εαυτό του, το καλό και το δίκαιο.[23] Εξάλλου, ανάγκη φίλων έχουν όλοι οι άνθρωποι· η παρουσία τους είναι αναγκαία ευχαρίστηση και στην ευτυχία και στην δυστυχία: «ἔστι τι γάρ και ἡ παρουσία αὐτή τῶν φίλων ἡδεῖα καί ἐν ταῖς εὐτυχίαις καί ἐν ταῖς δυστυχίαις».[24]

Κατά τον Αριστοτέλη τρία είναι τα κυριότερα είδη της φιλίας. Ο φιλόσοφος τα διακρίνει με βάση το κίνητρο που ωθεί τους ανθρώπους στην απόκτησή τους. Τα τρία είδη είναι τα εξής: α) η φιλία «διά τό χρήσιμον», β) η φιλία «δι' ἡδονήν» και γ) η φιλία «κατ' ἀρετήν». Στα δυο πρώτα είδη ενδίδουν όσοι ενδιαφέρονται για τις ηδονές ή το όφελος. Είναι φιλίες κίβδηλες, «κατά συμβεβηκός» και εφήμερες, διαλύονται εύκολα και συντηρούνται όσο οι άλλοι είναι σε θέση να μας ωφελούν ή να μας παρέχουν ευχαρίστηση. Και επειδή στόχος είναι - πέραν των άλλων - και η ψυχική ηρεμία, οι φιλίες αυτών των ειδών πρέπει να αποφεύγονται και να απορρίπτονται, διότι επιφέρουν δυσάρεστα αποτελέσματα.[25] Στο τρίτο και υψηλότερο επίπεδο, δημιουργεί ο άνθρωπος τη φιλία «κατ' ἀρετήν», στην οποία ο φίλος βοηθά το φίλο να ζήσει την καλύτερη δυνατή ζωή.[26] Ο φιλόσοφος χαρακτηρίζει αυτή τη φιλία ως άριστη, τέλεια, βέβαιη, μονιμότατη, κάλλιστη και πολυτιμότερη από όλες.[27] Πρόκειται για την τέλεια και αληθινή φιλία, η οποία δημιουργείται ανάμεσα σε αγαθούς και όμοιους ανθρώπους με μοναδικό γνώμονα το καθεαυτό καλό. Είναι φιλία σταθερή και μόνιμη, διότι προϋποθέτει την αρετή.[28]

Εκτός από τα παραπάνω είδη, υπάρχει και η «καθ' ὑπεροχήν» φιλία, η οποία αναπτύσσεται συνήθως μεταξύ άρχοντος και αρχομένου. Τέτοιες φιλίες μεταξύ άλλων, είναι εκείνες των γονέων προς τα τέκνα, του μεγαλυτέρου προς τον νεότερο, του ανδρός προς τη γυναίκα, του αξιωματικού με το στρατιώτη. Συνήθως, δημιουργούνται ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν κοινά ενδιαφέροντα, συμμετέχουν στις ίδιες δραστηριότητες και γενικότερα έχουν ίδιες εμπειρίες. Εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε ότι στην αριστοτελική φιλοσοφία η οικογένεια παρουσιάζεται ως ένας σημαντικότατος παράγοντας ηθικής, καθώς και ως πηγή αρετής από την οποία αντλεί η δημόσια ηθική.[29] Οι ενάρετοι γίνονται φίλοι ο ένας για χάρη του άλλου, αποφεύγοντας να χρησιμοποιούν το φίλο ως μέσο, αλλά καθ' όλη την διάρκεια της ζωής του ο φίλος προάγει την αρετή. Δεν είναι εύκολο να αποκτήσει κανείς πολλούς φίλους αυτού του είδους· άλλωστε, η αληθινή φιλία σε λίγους αναφέρεται.[30]

Ως απαραίτητες προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση της αληθινής φιλίας είναι η ανιδιοτελής αγάπη του ενός προς τον άλλο και η προθυμία προσφοράς ευεργεσιών. Είμαι φίλος κάποιου σημαίνει ότι επιθυμώ και πράττω κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να τον προάγω και να τον οδηγώ στην ευδαιμονία του.[31] Και επειδή η ευδαιμονία είναι η ενέργεια της ψυχής «κατ' ἀρετήν» προκύπτει ότι, όταν αγαπούμε κάποιον, επιθυμούμε αυτός να γίνει ενάρετος. Ο ενάρετος, όπως συμπεριφέρεται στον εαυτό του, έτσι συμπεριφέρεται και στον φίλο του, διότι ο φίλος είναι εαυτός του: «ἕτερος γάρ αὐτός ὁ φίλος ἐστίν».[32] Η φιλία μεταξύ των ενάρετων ενισχύεται με την συναναστροφή· επιπλέον, καθένας από τους φίλους πρέπει να αναγνωρίζει ότι και ο έτερος αναγνωρίζει τη δική του αφοσίωση και στορ- γή.[33] Η φιλία είναι πάνω από όλα επικοινωνία, επικοινωνία με λόγους και σκέψη, αυτή άλλωστε είναι και η ουσία της συμβίωσης των ανθρώπων: «κοινωνεῖν λόγων καί διανοίας· οὕτω γάρ ἄν δόξειε τό συζῆν ἐπί τῶν ἀνθρώπων λέγεσθαι».[34] Η φιλία είναι επίσης συνυφασμένη με την ευδαι­μονία του ανθρώπου· και αν ακόμα δεχθούμε ότι ο ευδαίμων είναι αυτάρκης, δεν έπεται ότι η φιλία είναι περιττή. Ο Αριστοτέλης θεωρεί παράλογο τον ισχυρισμό μερικών ότι οι ευτυχισμένοι και αυτάρκεις εφόσον έχουν όλα τα αγαθά, δεν έχουν ανάγκη φίλων.[35] Πώς είναι δυνατόν ο ευδαίμων, ενώ έχει όλα τα αγαθά, να μην χρειάζεται να έχει φίλους, που είναι το μεγαλύτερο από τα εξωτερικά αγαθά; «Δοκεῖ τῶν ἐκτός ἀγαθῶν μέγιστον εἶναι».[36] Κατά τον Αριστοτέλη, λοιπόν, ο ευδαίμων έχει ανάγκη φίλων και, μάλιστα, «σπουδαίων».[37] Επιπροσθέτως, με την πολιτική φιλία - τη σχέση δηλαδή κατανόησης και αγάπης μεταξύ συμπολιτών - οι πόλεις οδηγούνται στην ομόνοια ασφαλέστερα από ό,τι με τη δικαιοσύνη, εφόσον οι φίλοι δεν αδικούν ποτέ ο ένας τον άλλο.[38]

Ιδιαίτερα στη σύγχρονη κοινωνία διαπιστώνουμε έμπρακτα την ανιδιοτελή προσφορά φιλίας και αγάπης προς τους συνανθρώπους μας, που έχουν βρεθεί σε δεινή θέση. Η πολιτεία ενεργεί σε παρόμοιες περιπτώσεις με τους διάφορους θεσμούς αλληλεγγύης, όπως η βοήθεια στο σπίτι, η σίτιση, η στέγαση και η φιλοξενία αστέγων σε διάφορες δομές. Αλλά και κάθε πολίτης, χωρίς να γνωρίζει προσωπικά τον έχοντα ανάγκη, διαθέτει, συνήθως, μέρος των αγαθών του προς στήριξη των δυστυχούντων συνανθρώπων του. Η φιλία στην ανώτερη μορφή της αποβλέπει στην ηθική τελείωση και την ευδαιμονία όχι μόνο των φίλων, αλλά γενικότερα όλων των ανθρώπων· συνδέεται με την ευτυχία, εφόσον ευτυχισμένος είναι ο πληρέστερα και σταθερότερα ευδαίμων.

ΙΙΙ. Τελικές παρατηρήσεις

Συμπερασματικά, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι αρκετές από τις ηθικές αντιλήψεις του Αριστοτέλη είναι εξαιρετικά επίκαιρες. Έχουν διαχρονικό χαρακτήρα και μπορούν να χρησιμεύσουν στον σύγχρονο άνθρωπο σε σχέση με την ηθική του συμπεριφορά. Οι αρετές, και συγκεκριμένα η αρετή της φιλίας, είναι αναγκαίες για την κοινωνική ζωή διότι εξασφαλίζουν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο αφ' ενός την ανθρώπινη ευδαιμονία, και αφ' ετέρου την συνοχή και την ειρήνη των πόλεων. Από το άλλο μέρος, ωστόσο, γεννάται το ερώτημα: Μήπως οι αρετές είναι μια απαρχαιωμένη έννοια που δεν έχει θέση στην υφή της σύγχρονης ηθικής πραγματικότητας; Πράγματι, μια τέτοια αναβίωση, λόγω του κατακερματισμού των αξιών στη σύγχρονη κοινωνία, καθιστά σχεδόν αδύνατη την ανάδυση ενός πολιτισμού αρετών.[39] Αυτού του είδους η εφαρμογή προϋποθέτει τη λειτουργία μιας κοινότητας ενεργών πολιτών που συμμερίζονται το αρμονικό ιδεώδες της ανθρώπινης ευδαιμονίας, κάτι που στις μέρες μας έχει χαθεί και φαντάζει δύσκολο να ξαναβρεθεί. Παρόλα αυτά, ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλει να αναζητήσει την ευδαιμονία στο μέτρο και στον ενάρετο βίο και όχι στον πλούτο, τη δόξα, τη δύναμη και την ηδονή, διότι τα παραπάνω, ως πρόσκαιρα, τον αποσυντονίζουν από τον δρόμο της αρετής. Τόσο η υπερβολή, όσο και η έλλειψη, το πιο πιθανό είναι να επιφέρουν εν τέλει δυστυχία. Η ευδαιμονία δύναται να αναζητηθεί στην αληθινή φιλία, την κατ' αρετήν, που είναι το σπουδαιότερο δώρο της ζωής στον άνθρωπο, και το μοναδικό του στήριγμα σε κάθε περίσταση.

Αναφορές:

Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Τόμος 1-2. Μετάφραση Δημήτριος Λυπουρλής. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2006.

Βιρβιδάκης, Στέλιος. Η Υφή της Ηθικής Πραγματικότητας. Αθήνα: Leaderbooks, 2009.

Γεωργούλης, Κωνσταντίνος. Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης. Θεσσαλονί­κη: Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία, 1962.

Γεωργούλης, Κωνσταντίνος. Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Αθή­να: Παπαδήμας, 2012.

During, Ingemar. Ο Αριστοτέλης: Παρουσίαση και Ερμηνεία της Σκέψης του. Τόμος Β'. Μετάφραση Α. Γεωργίου-Κατσιβέλα. Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 1999.

Κόντος, Παύλος. Η Αριστοτελική Ηθική ως Οντολογία: Φρόνησις, Τέ­χνη, Σοφία. Αθήνα: Κριτική, 2000.

Κούτρας, Δημήτριος. Η Κοινωνική Ηθική του Αριστοτέλους - Αί Αρεταί τής Δικαιοσύνης και τής Φιλίας. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευ­νών, 1973.

Μαραγγιανού-Δερμούση, Ευαγγελία. Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι. Αθήνα: Da Vinci, 2014.

Pakaluk, Michael. Aristotle's Nicomachean Ethics: An Introduction. New York: Cambridge University Press, 2005.

Πελεγρίνης, Θεοδόσης. Ηθική Φιλοσοφία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμμα­τα, 1997.

Πελεγρίνης, Θεοδόσης. Οι Πέντε Εποχές της Φιλοσοφίας. Αθήνα: Ελ­ληνικά Γράμματα, 2010.

Ross, David W. Αριστοτέλης. Μετάφραση Μ. Μητσού. Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 2010.

Σκαλτσάς, Θεόδωρος. Ο Χρυσούς Αιών της Αρετής: Αριστοτελική Ηθι­κή. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1993.

Swanson, Judith. The Public and the Private in Aristotle's Political Philosophy. London: Cornell University Press, 1992.
---------------------------
[1] Οι ηθικές απόψεις του Άριστοτέλους δύνανται επίσης να αναζητηθούν στα Ήθικά Ευδήμεια, στα Ήθικά Μεγάλα και στα Πολιτικά.

[2] Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια (στο εξής Η. Ν.), μετάφραση Δ. Λυπουρλής, τ. 1-2 (Θεσσαλονίκη: Ζή- τρος, 2006). Βλέπε Κ1 1177 a 2-3: «δοκεῖ δ' ὁ εὐδαίμων βίος κατ' ἀρετήν εἶναι». Βλέπε επίσης Ευαγγελία Μαραγγιανού-Δερμούση, Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι (Αθήνα: Da Vinci, 2014), 498.

[3] Η.Ν., Α1 1103 a 9.

[4] Η.Ν., Β1 1106 a 23-24: «ἡ ἕξις ἀφ' ἧς ‘ἀγαθός ἄνθρωπος γίνεται και ἀφ' ἧς εὖ τό ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει».

[5] Η.Ν., Β1 1103 a 24-26: «οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρά φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλά πεφυκόσι μέν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δέ διά τού ἔθους».

[6] W. D. Ross, Αριστοτέλης, μετάφραση Μ. Μητσού (Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 2010), 273.

[7] Κ. Γεωργούλης, Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης (Θεσσαλονίκη: Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία, 1962), 342­43.

[8] Η.Ν., Β1 1103 a 14-19: «Διττής δή τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μέν διανοητικῆς τῆς δέ ἠθικῆς, ἡ μέν διανοητική τό πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καί τήν γένεσιν καί τήν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καί χρόνου, ἡ δ' ἠθική ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καί τοὔνομα ἔσχηκε μικρόν παρεκκλῖνον ἀπό τοῦ ἔθους».

[9] Θ. Σκαλτσάς. Ο Χρυσούς Αιών της Αρετής: Αριστοτελική Αθική (Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1993), 19.

[10] Πλάτων, Νόμοι, VII 792 e.

[11] Η.Ν., Β1 1106 b: «’Έτι τό μέν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τό γάρ κακόν τοῦ ἀπειρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τό δ' ἀγαθόν τοῦ πεπερασμένου), τό δέ κατορθοῦν μοναχῶς (διό καί τό μέν ράδιον τό δέ χαλε­πόν, ράδιον μέν τό ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπόν δέ τό ἐπιτυχεῖν)· καί διά ταῦτ' οὖν τῆς μέν κακίας ἡ ὑπερβολή καί ἡ ἔλλειψις, τῆς δ' ἀρετῆς ἡ μεσότης· ἐσθλοί μέν γάρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δέ κακοί».

[12] Η.Ν., Γ1 1111 b 29.

[13] Κ. Γεωργούλης, Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας (Αθήνα: Παπαδήμας, 2012), 311.

[14] Η.Ν., Β'1106 b 36 - 1107 a 1: «Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετή ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρός ἡμᾶς, ὡρισμένη λόγῳ καί ᾦ ἄν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν».

[15] Στ. Βιρβιδάκης, Η Υφή της Ηθικής Πραγματικότητας (Αθήνα: Leaderbooks, 2009), 197.

[16] Θ. Πελεγρίνης, Οι Πέντε Εποχές της Φιλοσοφίας (Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2010), 86.

[17] Η.Ν., Β'1107 a 2-5: «Μεσότης δέ δύο κακιῶν, τῆς μέν καθ' ὑπερβολήν τῆς δέ κατ' ἔλλειψιν καί ἔτι τᾦ τάς μέν ἐλλείπειν τάς δ' ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἐν τε τοῖς πάθεσι καί ἐν ταῖς πράξεσι, τήν δ' ἀρετήν τό μέσον καί εὑρίσκειν καί αἱρεῖσθαι».

[18] Αυτόθι, Θ' 1155 a 2. «ἔστι γάρ ἀρετή τις ἡ μετ' ἀρετῆς, ἔτι δ' ἀναγκαιότατον εἰς τόν βίον».

[19] Αυτόθι, Θ' 1155 a 3. «ἄνευ γάρ φίλων οὐδείς ἕλοιτ' ἄν ζῆν, ἔχων τά λοιπά ἀγαθά πάντα».

[20] Αυτόθι, Ι' 1169 b 18.

[21] I. During, Ο Αριστοτέλης. Παρουσίαση και Ερμηνεία της Σκέψης του, τόμος Β', μετάφραση Α. Γεωργί- ου-Κατσιβέλα (Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 1999), 292.

[22] Η.Ν.,Θ' 1155 a 12-16: «Καί νέοις δέ πρός τό ἀναμάρτητον καί πρεσβυτέροις πρός θεραπείαν καί τό ἐλλεῖ- πον τῆς πράξεως δι' ἀσθένειαν βοηθείας, τοῖς τ' ἐν ἀκμῇ προς τάς καλάς πράξεις· σύν τε δύ' ἐρχομένῳ· καί γάρ νοῆσαι καί πρᾶξαι δυνατώτεροι».

[23] Π. Κόντος, Η Αριστοτελική Ηθική ως Οντολογία: Φρόνησις, Τέχνη, Σοφία (Αθήνα: Κριτική, 2000), 108.

[24] Η.Ν., Ι1 1171 a 28.

[25] Θ. Πελεγρίνης, Ηθική Φιλοσοφία (Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1997), 23.

[26] Ross, 327.

[27] Η.Ν., Θ' 1156 a 7- b 29, Ι1 1164 a 9-13. Βλέπε επίσης Μαραγγιανού-Δερμούση, 507.

[28] Η.Ν., Θ' 1156 b 5: «Τελεία δ' ἐστίν ἡ τῶν ἀγαθῶν φιλία καί κατ' ἀρετήν ὁμοίων· οὗτοι γάρ τ' ἀγαθά. ὁμοί­ως βούλονται ἀλλήλοις ᾖ ἀγαθοί, ἀγαθοί, δ' εἰσί καθ' αὐτούς».

[29] J. Swanson, The Public and the Private in Aristotle’s Political Philosophy (London: Cornell University Press, 1992), 16.

[30] Η.Ν., Ι1 1171 b 15: «οὕτω δ' ἔχειν ἔοικε καί ἐπί τῶν πραγμάτων· οὐ γίνονται γάρ φίλοι πολλοί κατά τήν ἑταιρικήν φιλίαν, αἱ δ' ὑμνούμεναι ἐνδυσί λέγονται».

[31] Δ. Κούτρας. Η Κοινωνική Ηθική του Αριστοτέλους: Αί Αρεταί τής Δικαιοσύνης και τής Φιλίας (Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 1973), 117.

[32]Η.Ν., Ι1 1170 b 6.

[33] M. Pakaluk, Aristotle’s Nicomachean Ethics: An Introduction (New York: Cambridge University Press, 2005), 264.

[34] Η.Ν., Ι1 1170 b 14-15.

[35] Αυτόθι, Ι1 1169 b 3.

[36] Αυτόθι, Ι1 1169 b 22.

[37] Αυτόθι, Ι1 1169 b 23-24: «δεῖ ἄρα τῷ εὐδαίμονι φίλων».

[38] Αυτόθι, Θ' 1155 a 23-27: «ἔοικε δέ καί τάς πόλεις συνέχειν ἡ φιλία, καί οἱ νομοθέται μᾶλλον περί αὐτήν σπουδάζειν ἤ τήν δικαιοσύνην· ἡ γάρ ὁμόνοια ὁμοιόν τι τῇ φιλίᾳ ἔοικεν εἶναι καί φίλων μέν ὄντων οὐδέν δεῖ δικαιοσύνης». Βλέπε επίσης Μαραγγιανού-Δερμούση, 506-507.

[39] Βιρβιδάκης, 43.

Αιτωλία και Δουλίχιο! Μια ένδοξη – άγνωστη και παρεξηγημένη ιστορία του τόπου μας

Σήμερα εξανιστάμεθα! Αναπλάθουμε το μύθο. Τον κάνουμε ιστορία…

Ο βασανισµένος πρίγκηπας, Αλκµέωνας, περιφερόταν σαν τρελός στις σκονισµένες ατραπούς της ηπειρωτικής Αιτωλίας. Είχε ορκιστεί να επιστρέψει σ’ αυτή τη µαγευτική περιοχή, που βασίλευαν καταπράσινοι αγροί -κατάµεστοι µε δηµητριακά -, κι έβοσκαν οι ιερές αγελάδες στ’ απέραντα λιβάδια της.

Θυµόταν µε νοσταλγία αυτή την επιβλητική χώρα όταν – χρόνια πριν – συνόδευσε τον αδελφικό του φίλο και θείο Διοµήδη στην εκστρατεία εναντίων των σφετεριστών του Θρόνου του βασιλιά Οινέα, του αγαπηµένου παππού του Τυδεΐδη. Λίγο µόλις καιρό πριν σαλπάρουν για την Τροία, είχαν µάθει το τραγικό γεγονός. Ο αρχοντικός γέρο Οινέας είχε πέσει θύµα δολοφονίας στο δρόµο για το Άργος όταν προσπαθούσε να ξεφύγει από το στυγνό κυνήγι των γιων του αδελφού του Αγρίου, Κελεύτωρα, Λυκωπέα και Μελάνιπου που είχαν σφετεριστεί το θρόνο της υστεροελλαδικής Αιτωλίας. Χαµογέλασε σαν θυµήθηκε την ανδρεία αλλά και την επιδεξιότητα µε την οποία αγωνιζόταν ο Αιτωλός φίλος του. Σα να µην συνέβαινε τίποτα. Η νοηµοσύνη και η διορατικότητα του ξεχώριζε πάνω κι απ’ αυτή ακόµα την παλικαριά του. Οι τρεις επιβήτορες έπεσαν ένας – ένας νεκροί κάτω από το υπέρογκο σπαθί του γιου του Τυδέα. Στον ίδιο είχε παραχωρήσει την τιµή να τιµωρήσει µε τον στυγερότερο τρόπο τον νεότερο από τους πραξικοπηµατίες, Πρόθοο. Τον Όγχηστό ο οποίος έλειπε εκείνη την εποχή και τον ραχιτικό Θερσίτη που προσποιήθηκε ότι δεν έλαβε µέρος στην έξωση του νόµιµου µονάρχη, τους συγχωρέσαν τη ζωή µε την υπόσχεση ότι ο ένας µεν θα ελάµβανε µέρος στην εκστρατεία στο Ίλιον κάτω από τις διαταγές του πρίγκηπα Θόα και ο άλλος θα οπισθοχωρούσε στα πρωταρχικά τους κτίσµατα ποιο κει από την πόλη που ο πατέρας τους έχτισε µετά την παρακµή της παλιάς Θεστιάδας, όταν ήταν νεαρός πρίγκηπας, το Αγρίνιο! Οι δυο ήρωες συνέχισαν την κατάληψη όλων των στασιαστικών πόλεων της Αιτωλίας, εξάπλωσαν την κυριαρχία τους τόσο προς το βορρά όσο και προς την ανατολή προσαρτίζοντας στην επικράτεια οικισµούς της Ναύπακτου και της οζολής Άµφισσας, και ενθρόνισαν τον θείο του Διοµήδη, Αδρέµωνα, πατέρα του πρίγκηπα Θόα και της Αιτωλής πριγκίπισσας Γόργης, ως βασιλιά όλων των Αιτωλών. Τον Θόα -εκλιπόντος του ήρωα Μελεάγρου- προόρισαν για ηγέτη των ιδίων Αιτωλών κατά την εποικηµένη εκστρατεία στην Τροία που άρχιζε να ζωγραφίζεται στο µαχητικό µυαλό τους.

Ο γιος του Αµφιάραου – που κι αυτός είχε αιτωλικό αίµα από την καλοµάνα του τη Θεστιάδα Υπερµνήστρα -, είχε δώσει ραντεβού εδώ µε τον Διοµήδη – που κι αυτός νοσταλγούσε την πλούσια Αιτωλία -, για να τον βοηθήσει στην εποίκηση µιας καινούργιας περιοχής που ανθούσε κατά µήκος του ρου του Αχελώου και την ίδρυση µιας καινούργιας πατρίδας για αυτόν και την οικογένεια του. Ήξερε ότι δεν υπήρχε γυρισµός για το Άργος και η καινούρ-για γη ήταν παραµεληµένη κι ελεύθερη µετά τον άτυχο χαµό του αγαπηµένου του φίλου Μέγη το γιο του Φυλέα. Ο Διοµήδης του είχε µηνήσει µε το που έφτασε στο Άργος µετά την επιστροφή απ’ το Ίλιον.

– Οϊµέ! Ο αγαπηµένος µας αδελφός, ο Μέγης Φυλεΐδης, πνίγηκε αντάµα µε τον αρχηγό των Μαγνήτων Πρόθοο στο κάβο Καφηρέα!

Τι τραγωδία! Ήταν ο πιο νεαρός απ’ όλους, ο πιο λεβέντης, αρρενωπός σαν το Θεό του πολέµου Άρη. Ακόµα δεν είχε προφτάσει να φτιάξει οικογένεια. Το χρέος τον κάλεσε στα είκοσι να υπερασπίσει την τιµή των Δαναών σ’ εκείνη την αλαργινή πόλη, στα προπύλαια του Ελλησπόντου κι η Περσεφόνη τον περίµενε στις ακτές της Ευβοίας…

Ο µητροκτόνος αργείος, είχε επιστρέψει απ’ τους πρώτους, – σχεδόν ταυτόχρονα µε τον Διοµήδη- στην Ελλάδα. Ο δαφνοστολισµένος γιος του Τυδέα, είχε αφηνιάσει από οργή όσο κρατούσε η πολιορκία στο Ίλιον. Αµέσως µετά την πτώση της πόλης σαλπάρισε πρώτος µε πρεµούρα και µετά τη στάση στη Τένεδο -για τις ύστερες θυσίες στους θεούς-, αρνήθηκε να ακολουθήσει άλλους Αχαιούς στις προγραµµατισµένες επιδροµές των λαών της Θάλασ-ας στις ακτές της βόρειας Αφρικής. Το καθήκον τον καλούσε κι ήταν αδύνατον να απαρνηθεί το αγαπηµένο του Άργος για δέκα ψευτολάφυρα παραπάνω. Είχε λάβει ειδήσεις πως οικείοι και σφετεριστές είχαν στο µάτι το βασίλειο του. Η ίδια Αιγιαλεία. η θεία και σύζυγος του τον είχε προδώσει. ύστερα από τόσα χρόνια προσµονής. Επόµενο ήταν. Η ευγενής Αργίτισσα υπόµενε µεγάλα διαστήµατα ασυντρόφευτη. Μια στην Θήβα µε τους Επίγονους για να εκδικηθεί τον ένδοξο Τυδέα, την άλλη στην Αιτωλία για να εκδικηθεί την εκθρόνιση του τρισεύγενου παππού του Οινέα. Ύστερα στην Τροία και στις ακτές της µεσογείου…

Γι’ αυτό το λόγο ο δρόµος των δυο γενναίων Αιτωλο-Αργείων ήταν πεπρωµένο να διασταυρωθούν στην Αιτωλία. Από τότε που αµούστακα παιδιά είχαν αδελφοποιηθεί και εκστρατεύσει µε τους άλλους επίγονους ενάντια στη Θήβα, είχαν γίνει αχώριστοι. Τώρα διωγµένος ο ένας από την ίδια σύντροφο του κι ο άλλος – κατατρεγµένος – κυνηγηµένος από τις ερινύες, χωρίς ελπίδα γυρισµού στο αγαπηµένο τους Άργος, είχαν θέσει σκοπό να εγκατασταθούν στην πιο φιλόξενη γη της µεγάλης Ελλάδας του δωδέκατου αιώνα, την Αιτωλική γη.

Εδώ οι παραδόσεις διαµελίζονται, πολλαπλασιάζονται, διαφέρουν, γίνονται Ιστορία. Ο εγγονός του µεγάθυµου Οινέα δεν στέριωσε στην πατρική του γη κι έφυγε παράτολµος όπως ήταν πάντα για τη Magna Graecia που είχαν πριν χρόνια αποικήσει οι γιοι της προ-γιαγιάς του Πανδώρας – κόρης του Δευκαλίωνα-, Graecus, και Latino. Ο κατατρεγµένος από τις ενοχές του, Αλκµέων, βρήκε καταφύγιο και προστασία σε εκείνα τα µεγάλα λιβάδια που τα περίκλειαν κρηµνώδη βουνά και τα ‘βρεχε ο Αχελώος, σε κείνη την εύπορη γη του ενδόξου Δουλιχίου των Επειών που µετά τον πνιγµό του Μέγη και την εφήµερη επανάκτηση του από το βασίλειο της Ιθάκης είχε µείνει έρµαιο γιατί ο δοξασµένος Οδυσσέας θεωρούσαν πως είχε χαθεί στα πέρατα της µεσογείου. Η νεαρή σύζυγος του Καλλιρόη του χάρισε µόλις µετά την παντρειά δυο υγιέστατους και άλκιµους γιους, τον Αµφίλοχο – που τον είπε έτσι για δόξα του αδελφού του-,και τον Ακαρνάνα. Λίγα χρόνια αργοτερα ήρθε να προστεθεί στην οικογένεια ο τρίτος γιος, Αµφότερος. Σαν µεγάλωσαν, ο πρώτος προτίµησε το ποιο βόρειο τµήµα του πάλαι ποτέ δοξασµένου Δουλιχίου και ίδρυσε ένα καινούργιο Άργος, το Αµφιλοχικό. Ο δεύτερος βασίλευσε για χρόνια σ’ όλη τη νότια και δυτική χώρα και έγινε έµβληµα και γενάρχης των σπουδαίων Ακαρνάνων ως τον εκφυλισµό τους -όπως και των περισσοτέρων ελληνικών φύλλων που βυθίστηκαν στον αρχαιοελληνικό µεσαίωνα της Γεωµετρικής εποχής που διήρκησε σχεδόν τρεις αιώνες από τον 11ο ως τον 8ο αιώνα.

Αλλά επειδή η Οµηρική ιστορία καρτερεί, καλλίτερα να µεταβούµε στην αρχή του παντός για να συναντήσουµε την Αιτωλία και το Δουλίχι πριν τον Ακαρνάνα, το Διοµήδη ή τον Τρωικό πόλεµο όταν κυβερνούσε ο πολύφηµος Οινέας στην ξακουσµένη Καλυδώνα. Αν και πολλοί θα αναρωτηθούν: “Γιατί σήµερα, 7 Οκτωβρίου, όπως κάθε χρόνο, επέτειος της Εχιναδικής Ναυµαχίας του 1571 δεν προσφέρουµε το ετήσιο ένθετο της Αιχµής -που ελπίζουµε να γίνει αέναη συνήθεια – ξανά στην ανάδειξη της αλήθειας ως προς την ναυµαχία των Εχινάδων αλλά παραστρατούµε χάνοντας το χρόνο µας µε µύθους πολυδιαβασµένους και επαναλαµβανόµενους. Κι όµως η σηµασία αυτών που θα αναφέρουµε, η ακράδαντη πίστη µας ότι το Οµηρικό Δουλίχιο είναι η ίδια χώρα πού φιλοξένησε την ένδοξη ναυµαχία στις Εχινάδες και η πανάρχαια σχέση που έχει συνδέσει τα δυο µερίσµατα εξ αµφοτέρων οχθών του Αχελώου, όπως και η υπερβολική σηµασία τους στη µυκηναϊκή εποχή έχουν παρόµοια αξία και δικαίωµα ανάδειξης και αξιοποίησης όσο και η σηµαντική και αδικηµένη ναυµαχία. Ως εκ τούτου:

Εναλλακτικά και επειδή δεν χρήζει λογικής – ουδέ διαιώνιας υποµονής – κάθε χρόνο να επιµένουµε στην απαίτηση εκ µέρους της πλανηµένης ιστορίας να παραδεχθεί και αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια της ναυµαχίας των Εχινάδων που για ένα ακόµη χρόνο γιορτάζεται µε κύµβαλα και πυροφάνια σε λάθος τοποθεσία και περιοχή… Εναλλακτικά και για να µην µοχθήσουµε άσκοπα για µια ακόµη φορά να υποστηρίξουµε άδοξα την επέτειο της ιστορικής ηµεροµηνίας που έχει από χρόνους σφετεριστεί σαν τη γη του Οινέα από τους γιους του Αγρίου -από τους φίλους συµπολίτες και µπράβο τους γιατί κατάφεραν να απαγάγουν χωρίς λύτρα την µεγάλη ναυµαχία προς όφελος τους -αν και για εγωιστικό και προσωπικό όφελος- λόγο της πλήρης αδράνειας των υπολοίπων… Εναλλακτικά λοιπόν όπως αναφέραµε – µήπως εκ των πλαγίων αναταράξουµε συνειδήσεις – σ’ αυτή τη φετινή επέτειο δεν θα αναφερθούµε ξανά -γιατί έχουµε σχεδόν εξαντλήσει τα επιχειρήµατα – στην µεγάλη ναυµαχία των Εχινάδων αλλά απλώς στις ΙΕΡΕΣ ΕΧΙΝΑΔΕΣ. Και µαζί τους στο Δουλίχιο, το αναζητούµενο Οµηρικό βασίλειο µας που µεσουρανούσε πολύ πριν οι Οζολοί Λοκροί που κατοικούσαν τότε στη “Λεπάντο” και γειτνίαζαν µε τους Κουρήτες, Λέλεκες, Αιολείς, Επειούς και Τηλεβόες -που εξουσίαζαν τα κραταιά εδάφη της Αιτωλίας και του Δουλίχιου-, πέσουν στα χέρια των Δωριέων. Στις Εχινάδες και το Δουλίχιο της Οµηρικής εποχής, του Τρωικού πολέµου και της τολµηρής, αλλά ασύδοτης και ληστρικής κυριαρχίας των λαών της θάλασσας στη Μεσόγειο.

Για την εποχή του χαλκού η προϊστορία της Αιτωλικής χώρας – που την εννοούµε ενιαία κι αδιαίρετη κι από τις δυο όχθες του Αχελώου – αρχίζει κάπου στον 14ο αιώνα µε την αποδήµηση του Αιτωλού και τις κτίσεις της Πλευρώνας ή της Καλυδώνας και φτάνει στο ζενίθ της την εποχή της αργοναυτικής εκστρατείας που πιθανόν συµπίπτει µε την κληρονόµηση του Δουλιχίου από τον Επειό Φυλέα, και τη µεγαλειώδη βασιλεία του Οινέα στις παλαιές µητροπόλεις Πλευρώνα και Καλυδώνα. Αυτή ακριβώς την στιγµή θα λάβουµε σαν αφετηρία για να αναπτύξουµε τις δυο απόψεις της θεωρίας µας… Από το προσκλητήριο των ανδρείων για τις αργοναυτικές επιχειρήσεις, ως τη στιγµή της συγκέντρωσης των επιφανών στη θήρα του Καλυδωνίου κάπρου που έγινε πιθανώς και η αφορµή για την εξέγερση των «Αγρίων» – κι όχι η διαµάχη για το πολύτιµο δέρµα του κάπρου -, την κατάκτηση της Πλευρώνας µε τη βοήθεια των Κουρητών της βόρειας Αιτωλίας και την επίθεση κατά της Καλυδώνας µε τις τραγικές συνέπειες που µνηµονεύει ο Όµηρος, και τον θάνατο του Μελέαγρου και της Αλθαίας µεταξύ άλλων. Η ιστορική αφήγηση των γεγονότων – αν και διαφοροποιηµένη στο µέλλον από άλλους ιστορικούς, προκατειληµµένους κυρίως απ’ την Αθηναϊκή προπαγάνδα -, περιλαµβάνεται στην Ιλιάδα µέσω του θαυµάσιου µονόλογου του σοφού Νέστωρα, – ευκλεούς µέλους σε όλες τις κινητοποιήσεις των λαών της θάλασσας, ξεκινώντας από την ίδια αργοναυτική εκστρατεία -, που απευθύνεται στον “επίκληρο” Αιτωλό Διοµήδη.

Η ως έγγιστα ταυτοχρονία των επιδροµών των λαών της θάλασσας -µε αφετηρία την αρ-γοναυτική εκστρατεία-, µε την µέγιστη ακµή της αιτωλικής γης και την υπεροπτική επίδειξη γοήτρου κατά την θήρα του καλυδώνιου κάπρου, την αιφνίδια και δυναµική εµφάνιση του πάµπλουτου Δουλιχίου, – ως αντιπροσωπευτικό τεκµήριο καινούργιων κτήσεων και επιρροών στον ελληνικό χώρο-, και η νύµφευση των Αιτωλών πριγκήπων και πριγκιπισσών, – Λήδα -Ελένη- Κλυταιµνήστρα – Δηιάνειρα – µε βασιλόπουλα και ρηγοπούλες από άλλα ισχυρά βασίλεια της Πελοποννήσου, µε αποκορύφωση τον πολύβουο αλλά και θεατρίνικο αρραβώνα της Αιτωλόλακεδαιµόνιας Ελένης – µε την παρουσίαση όλων των πιθανών µνηστήρων του ελλαδικού χώρου -, και ο επερχόµενος τρωικός πόλεµος προς µεγάλη της χάρη, – αν και οι πραγµατικοί λόγοι ήταν εντελώς διαφορετικοί-, αναδεικνύουν σηµαντικά για πρώτη φορά την ευρύτερη αιτωλική περιοχή, συνοδευόµενη αδελφικά από το πανίσχυρο νησιώτικο υπερκράτος της Οµηρικής Ιθάκης, σε πρωτοποριακή πολεµική και δηµοσιονοµική ισχύς.

Αν και υπάρχουν εύλογες αβεβαιότητες για τη χρονολογική τοποθέτηση των γεγονότων, για τις αφορµές των διαµαχών, για το ποιος γεννήθηκε πριν κι από ποια µητέρα και ποια ήταν η πραγµατική του ηλικία, το γεγονός είναι ότι τόσο η ολοσχερής σχέση της Αιτωλίας µε τους περίοικους του Δουλιχίου όσο και αυτών µε το βασίλειο του Λαέρτη είναι αναπόσπαστο µερίδιο της ιστορίας του Ιονίου και επιβάλλεται να το αντιµετωπίσουµε κάτω από συζυγές πρίσµα.

Ελπίζω η αναδηµοσίευση των καταλόγων και διευκρινίσεων που περιέχονται στο βιβλίο, “Los sustratos del alma”, και που είναι συνέπεια µακροχρόνιας έρευνάς να βοηθήσουν ώστε να κατανοήσουµε τις ελληνικές γενεαλογίες και τις διαπρεπείς τελετές του 13ου και 12ου αιώνα που εγκλείουν µεγάλο τµήµα από την ιστορία και την αίγλη του αρχαίου αιτωλικού κράτους και του “µυθικού” Δουλιχίου.

Όταν η διφορούµενη ιστορία που καταναλώνουµε σήµερα καλεί την αργοναυτική εταιρεία “µυθολογία”, τότε µιλούµε για ένα φανταστικό ταξίδι ενός µαγευτικού πλοίου µε 60 ή 70 ή 100 εξωπραγµατικούς ήρωες σαν πλήρωµα που αποπλέει από τον Παγασητικό και βάζει πλώρη προς την µυθική Κολχίδα όπου ευελπιστεί στην αρπαγή ενός χρυσόµαλλου δέρατος,… – και µε την ευκαιρία και της νεαρής πριγκιπέσσας της…

Όταν αναφερόµαστε όµως σε µια οργανωµένη εξόρµηση πόλεων-κρατών του Ελλαδικού χώρου µε εξήντα, εβδοµήντα ή εκατό “πεντηκόντερους”, – κυβερνώµενες κάθε µια από έναν από τους πιο εκλεκτούς άνδρες κάθε δυναστείας -, που πλέουν προς τον Ελλήσποντο µε βλέψη την κατάκτηση καινούργιων χώρων για την εξαγωγή µετάλλων, τότε ανακατατάσσουµε την ιστορία, την κάνουµε πιο θνητή, πιο θετική, πιο κατανοητή.

Η αργοναυτική εκστρατεία είναι η πρώτη αναγνωρισµένη επιχείρηση ή τουλάχιστον η πρώτη τεκµηριωµένη για την κατάκτηση καινούργιων τόπων εκ µέρους των ελληνικών φυλών της µυκηναϊκής εποχής. Το δέρας και ο χρυσός του, που σηµαίνει πλούτο – γιατί ο τότε πλούτος µετριόνταν µε την αγροκτηνοτροφία και την πρωτόγονη εκµετάλλευση των µετάλλων – αποτελεί το µήλο της έριδος. Ένα εξαιρετικό ερίφιο αποτελεί τον στόχο. Ακριβώς όπως στη διαµάχη του Ατρέα µε τον Θυέστη ή στο κυνήγι του καλυδωνίου κάπρου. Ήταν ο πρώτος αλληγορικός στόχος και το τεκµήριο για τις πρώτες διαµάχες διεκδίκησης χώρου µεταξύ οµοεθνών ή ενδο-εξωτερικών περιοίκων. Λίγα χρόνια αργότερα η διαµάχη συνεχίζεται -µε τις κινητοποιήσεις των λαών της θάλασσας και του τρωικού πολέµου -, αλλά ο στόχος, το µήλο της έριδας άλλαξε, έγινε από ζωικό, αποκλειστικά ανθρώπινο! Γιατί οι αξίες άρχιζαν να µεταβάλλονται και το τίµηµα έπρεπε να είναι ποιο ακριβό. Όπως – παράδειγµα -, η οµορφότερη γυναίκα στον πλανήτη! Η ουράνια Ελένη. Η παραβολή κατακτά το ζενίθ της!

Με αυτή την ταραχώδη περίοδο, – από την πρώτη καταγραµµένη εκστρατεία µέχρι την τελευταία, που έδωσε αφορµή στην οδυνηρή ήττα των λαών της θάλασσας και τον εκφυλισµό του ελληνισµού µε την είσοδο στην µέλαινα εποχή του πρώτου αρχαϊκού µεσαίωνα -, συµβαδίζει η πρώτη και ενδοξότερη ακµή της Αιτωλικής γης, του Δουλιχίου και της Οµηρικής Ιθάκης. Αυτή είναι η εποχή που ερευνούµε για να την κάνουµε γνωστή µέσω των τοπικών επιφανών και των επιτευγµάτων τους. Και µε την ευκαιρία να συµπεράνουµε την άµεση και αδελφική σχέση µεταξύ της Αιτωλίας, του Δουλιχίου, των ιερών Εχινάδων και του βασιλείου της οµηρικής Ιθάκης.

Ο πρώτος πίνακας που θα παρατεθεί είναι δηµιουργηµένος µετά από αρκετή προσπάθεια και αλογάριαστους ενδοιασµούς και βασίζεται όπως όλοι οι υπάρχοντες στις µαρτυρίες των αρχαίων ιστορικών και ιδιαίτερα του Οµήρου. Αποφασίσαµε να περικλείσουµε τα προτεινόµενα ονόµατα του κάθε ιστοριοδίφη, εκτός εκείνων που η αληθοφάνεια τους υπερέβαινε τα όρια της µυθοπλασίας. Και για το διατεταγµένο µνηµονεύουµε τα ονόµατα των Απολλοδώρου, Ψευδο-Απολλοδώρου, Παυσανία, Στράβωνα, Υγίνου, Γαίου Βαλέριου Φλάκου, Απολλώνιου, Ηροδότου, Ησιόδου, Ευριπίδη, Οβίδιου, των βυζαντινών µελετητών και φυσικά του µείζονος ιστορικού χρονογράφου της παγκοσµιότητας, του ραψωδού και πρωτοδιδασκάλου Οµήρου, που για µας – ως εγγονός του Οδυσσέα και γιος του Τηλεµάχου – βίωσε από κοντά µε οποιοδήποτε τρόπο τα ποιο σηµαντικά γεγονότα αυτής της περιόδου. Αρχή κάνουµε από τον κατάλογο των αργοναυτών – που για του λόγου το ασφαλές στην πραγµατικότητα θα ήταν πολύ πιο εκτενέστερος -, αναφέροντας τους ηγέτες, που κατά πάσα πιθανότητα κυβερνούσαν τα πλοία της εκστρατείας στην γειτονική και συγγενική Κολχίδα, χώρα περισσών µεταλλευµάτων.

Σε όλους του πίνακες θα επισηµαίνουµε τα ονόµατα των ηγετών που έχουν άµεση ή έµµεση σχέση µε τα βασίλεια που µας αφορούν: Αιτωλία, Δουλίχιο και Οµηρική Ιθάκη.

Αργοναύτες:

Άκτωρ, του Υπεράσιου

Αστερίων, ο Θεσσαλός

Αυγείας ο Επειός πατερας του Φυλεα

Αµφιδάµας του Λυκούργου

Αµφίστρατος ο ηνίοχος

Αµφίων ο Αχαιός

Αγκαίος ο Σάµιος γιος της Αστυπάλαιας

Άργος του Πολυβίου

Άργος του Φρίξου

Άργος του Αρέστωρ

Αρείωνας ο Αργίτης

Αυτόλυκος του Δαιδαλίωνος

Αιθαλίδης, ο κήρυξ

Άµυρος, ο Θεσσαλός

Γλαύκος του Σίσυφου

Δευκαλίων της Πέλλας

Δηιλέων του Διηµάχου

Εργίνος ο πηδαλιούχος

Ευρυβότης του Τελέοντος

Ευρυδάµας ο Δόλοπας

Ευρυµέδων της Κρητης

Ευρυτίων ο Αστορίδης

Εύφηµος ο πλοηγός

Iππάλκιµος ο Πελοπίδας

Ηρακλής ο Αλκείδης

Ίφιτος του Ευρύτου

Ίφιτος της Φωκίδας

Κάνθος ο Άβας

Κορωνός ο Λαπίθης

Λαοκόων του Πορθαονα, Αιτωλός

Λαόδοκος του Βία

Νηλέας ο Μεσσήνιος

Μελάµπους του Αµυθαών

Μενοίτιος του Άκτωρ

Ναύπλιος ο Ναυβολίδης

Οϊλέας ο Λοκρός

Ορφέας, ο µελωδός

Παλαίµονας του Αθάµαντα

Περικλύµενος ο Τελαµώνιος

Περικλύµενος του Νηλέα

Ποίας, ο Μαγνήσιος

Πολύφηµος, ο Αρκαδίος

Πολύφηµος του Ελάτου

Πρίασος ο Λαπίθης

Πυρίθοος ο Λαπίθης

Ταλαός ο Αργείος

Τερσάνων της Ανδρου

Στάφυλος, ο κυκλαδίτης

Φαληρεύς, ο Αθηναίος

Φανός ο Κρητικός

Φλόγιος του Δηιµάχου

Φρονιος του Δηιµάχου

Φλιας της Αραιθυρέας

Φώκος ο Λαπίθης

Αργοναύτες που συµµετείχαν και στο κυνήγι του καλυδωνίου κάπρου

Ιάσων, ο Ηγέτης

Αγκαίος ο Τεγεάτης

Αγκαίος ο Πλευρωνιος

Άδµητος, ο Φεραίος

Άκαστος, της Ιωλκού

Αµφιάραος, ο Αργείος γιος της Υπερµνηστρας

Ασκληπιός ο θεραπευτής

Αταλάντη, η κυνηγός

Δευκαλίων της Κρήτης

Εχίων, ο Θεσσαλός

Ευρυτίων ο Αιτωλός

Εύριτος ο Θεσσαλός

Θησέας ο Αθηναίος

Ίδας, του Αφαρέα

Ιόλαος του Ιφικλή

Ίφικλος ο Αιτωλός

Ίφικλος του Φυλάκου

Ίφις ο Μυκηναίος

Καινέας ο Λαπίθης

Κάστωρ, ο Διόσκουρος γιος της Ληδας

Κηφέας, ο Αρκαδίος

Κλύµενoς ο Αιτωλός

Λαέρτης, της Ιθάκης

Λυγκέας, του Αφαρέα

Μέλας ο Αιτωλός

Μελέαγρος ο Καλυδώνιος

Μόψος ο Τιταρήσιος

Νέστωρ της Πύλου

Παλαίµων, ο Αιτωλός

Πηλέας των Μυρµιδώνων

Πολυδεύκης, ο Διόσκουρος γιος της Ληδας

Τελαµώνας ο Λοκρός

Τυδέας ο Αιτωλός

Νεκροί αργοναύτες κατά την εκστρατεία στην Κολχίδα:

Βούτης ο Αθηναίος

Ίδµων ο µάντης

Καλάις, ο φτερωτός

Κλιτύος του Ευρίτου

Πλέξιπος του Φινεα

Τίφυς, ο πλοηγός

Ύλας ο Δρύωπας

Ζητης ο Φτερωτός

Αργοναύτες που πήραν µέρος στον τρωικό πόλεµο

Ευρύαλος, ο Επίγονος

Ιάλµενος ο Ορχοµένιος

Λήιτος ο Θηβαίος

Πηνέλεως, ο Βοιωτός

Ασκάλαφος ο Ορχοµένιος

Φιλοκτήτης του Ποία

Η «οικογενειακή» σχέση της Ομηρικής Ιθάκης με το Δουλίχιο & τις ιερές Εχινάδες

Προσεγγιστικό έτος 1220 της α.ε! Βασιλικό παλάτι στη Καλυδώνα…

Όλοι οι εκλεκτοί Έλληνες ήρωες είναι καλεσµένοι στο παλάτι του βασιλιά Οινέα στη Καλυδώνα. Θα’ παιρναν µέρος στο κυνήγι ενός επικίνδυνου κάπρου που απειλούσε τους κατοίκους της περιοχής. Οι ήρωες και επιφανείς εκείνη την εποχή ήταν συνήθως βασιλιάδες, πρίγκιπες ή ηγέτες διάφορων περιοχών ή πόλεων/κρατών. Το ίδιο παρατηρήσαµε και στην αργοναυτική εκστρατεία και υστερότερα στον Τρωικό πόλεµο ή στις άλλες φηµισµένες τελετές αθλητικών αγώνων. Οι πληβείοι, απλοί πολίτες, δεν είχαν θέση σε τέτοια θεάµατα και στις εκστρατείες έπαιρναν µέρος συνήθως ως κωπηλάτες ή οπλίτες. Μεταξύ των διαπρεπόντων προσκεκληµένων στην Καλυδώνα ήταν και ο σύγχρονος “Κύριος” του Δουλιχίου Φυλέaς ο γιος του Ηλείου βασιλιά Αυγεία! Ο πατέρας του αδικοχαµένου ήρωα του Τρωικού πολέµου Μέγη.

Ο Επειός Φυλέας είχε αποδηµήσει κάποια στιγµή από την Ηλεία διωγµένος από τον αυταρ-χικό πατέρα του Αυγεία. Είχε “περάσει” στο Δουλίχιο όπου τον κήρυξαν Βασιλιά! Για ποιο λόγο; Αν το Δουλίχιο ήταν έρηµος τόπος, τόπος κρανίου δεν θα υπήρχε αντίθεση. Ωστόσο το Δουλίχιο σίγουρα είχε ηγεµόνα. Ποιο αργότερα θα δούµε ότι στην Οδύσσεια εµφαίνεται µέσα από τις σχετικές αναφορές του Οµήρου ότι µετά τον άδικο πνιγµό του πρίγκηπα Μέγη, επιστρέφει – πιθανώς- στα χέρια των Ιθακήσιων και του αγνοούµενου προς στιγµήν Οδυσσέα. Γιατί στου Οδυσσέα; Η θεωρία µας είναι ότι πριν το κυνήγι του κάπρου και την σύρραξη στη Τροία ήταν ήδη ενταγµένο στην δικαιοδοσία του βασιλείου της Ιθάκης. Με το Αργοστόλι ή χωρίς όπως ισχυρίζεται ο “Μέντορας”, αλλά µε µεγάλες πιθανότητες να ήταν ένα από τα τέσσερα µερίσµατα του Λαερτιάδη…

Τότε πως πέρασε στα χέρια του Επειού; Κι ύστερα απ’ αυτόν στο γιο του…

Επανερχόµαστε στην Καλυδώνα του Οινέα, την κυριαρχούσα πόλη της Αιτωλίας, – αυτή την εποχή ενδεχοµένως σε φιλονικία µε την ετέρα µητρόπολη Πλευρώνα, τώρα συµµαχική των Κουρητών της ηπειρωτικής Αιτωλίας και ενδεχοµένως κάτω από την κυριαρχία των νεότερων γιων του Πορθάωνα, Αγρίου, Οχήσιου, Μέλα και Αλκάθοου. Ακόµη δεν είχε εµφανιστεί ο όρος Ακαρνανία και δεν παρουσιάζεται ενδεχοµένως µέχρι το 1160/1150 α.ε. Ο βασιλιάς Φυλέας είναι καλεσµένος ως εκπρόσωπος του Δουλιχίου και των Εχινάδων. Αυτό είναι το πιο λογικό. Πως να υποθέσουµε ότι ο δοξασµένος Οινέας θα είχε προσκαλέσει ένα άσηµο άγνωστο, – εξόριστο γιο του Βασιλιά της Ηλείας µε την οποίο έδεναν συγγενικοί δεσµοί -, σε τέτοια τελετή και µάλιστα θα τον περιποιόταν µε τέτοιες τιµές – σαν τέλειος αµφιτρύωνας που ήταν -, όπως φαίνεται ότι έγινε; Επιβάλλεται να βαδίσουµε σε όλες αυτές τις θεωρίες που αγγίζουν τα υπεροριζόντια σύνορα του θρύλου, µε στοιχειώδη, – σπιθαµιαία θα ‘έλεγα πατήµατα -, αναλύοντας όσο γίνεται µε θέσµια λογική τις “ιστορικές” πιθανότητες γιατί υπάρχει κίνδυνος να πελαγίσουµε στους υποθετικούς ωκεανούς του µύθου. Παίρνοντας σαν τεκµηριωµένο ορόσηµο ότι στον γάµο της ωραίας Ελένης, που έγινε περίπου το 2003 α.ε, εννέα ακριβώς χρόνια πριν τον Τρωικό πόλεµο – την έναρξη του οποίου τοποθετούµε στο 1194 της α.ε -, και όπου ο γιος του Φυλέα, ο έφηβος τότε Μέγης, ήταν ένας από τους µνηστήρες, το κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου θα ‘πρεπε να έλαβε χώρα 18 έως 25 χρόνια πριν. Δηλαδή θα µπορούσαµε να το τοποθετήσουµε µε επιφυλάξεις πριν το 2020 και µετά το 2030 της α.ε. Εκείνη την εποχή λοιπόν θεωρούµε ότι ο ξενόφερτος πρίγκηπας Φυλέας ήταν δεµένος µε δεσµά γάµου ή αρραβώνα µε κάποιο µέλος της Ιθακήσιας αριστοκρατίας. Υπάρχουν µαρτυρίες ερευνητών που έχουν αποφανθεί προηγουµένως στο ίδιο σενάριο που υποστηρίζω. Ότι η µνηστή του ή σύντροφος του την εποχή της “θήρας”, ήταν η πριγκίπισσα Κτηµένη, αδερφή του Οδυσσέα – και ως εκ τούτου µητέρα του Μέγη -, και το “Δουλίχι” ήταν η γενναιόδωρη προίκα της από τον πατριάρχη Λαέρτη – τότε βασιλιά της Ιθάκης, καθώς ο πρίγκηπας Οδυσσέας εκείνη την εποχή ήταν σε εφηβική ηλικία-. Γι’ αυτό το λόγο όπως προαναφέραµε είναι λογικό να επιστράφηκε ή να διεκδικήθηκε εκ νέου από την Ιθάκη µετά τον θάνατο του µοναδικού κληρονόµου, και ανιψιού του Οδυσσέα, του “Αρειανού”, κατά τον Όµηρο, Μέγη! Εάν αυτό αληθεύει τότε επιβάλλεται να διαφωνήσουµε για ενδεχόµενη µητρότητα της “άλλης“ υστερόχρονης συζύγου του Φυλέα, της “συνήθους ύποπτης µοιχαλίδας” Τιµάνδρας, Χρονολογικά, η αδελφή της Ελένης, -τουλάχιστον µέχρι ή και αργότερα από το κυνήγι στη Καλυδώνα -, ήταν σύζυγος του βασιλιά της Αρκαδίας Έχεµου ή Αίχηµου, τον οποίο και εγκατάλειψε λίγα χρόνια αργότερα για τον “καρδιοκατακτητή” Φυλέα. Πιθανοφανές και το ενδεχόµενο να γνωρίστηκαν κατά την διάρκεια της θήρας! Τι ποιο συµπτωµατικό; Οι οµηρικές αναφορές -διατηρώντας τις αµφιβολίες ανέπαφες- ότι “δώσαν“ την Κτηµένη νύφη στη Σάµη συνάγεται υστερότερα του χωρισµού της από τον Φυλέα. Όπως σε κάθε “σεβαστό” σπίτι. Oπως γινόταν και µέχρι πρότινος, παρέδωσαν την διαζευγµένη πριγκίπισσα σε αριστοκράτη εµπιστοσύνης της δικιάς τους επικρατείας, της Ιθάκης. Με το “ζόρι” ή χωρίς. Έτσι γινόταν εκείνα τα χρόνια, κι όχι µόνο αν λάβουµε υπόψη την παγκόσµια ιστορία µέχρι -µπορώ να διαβεβαιώσω- και τον 20ο αιώνα µας!

Όµως πριν προχωρήσουµε σε επιπλέον ισχυρισµούς για τις διασυνδέσεις Δουλιχίου, Αιτωλίας, και Ιθάκης εκθέτουµε ένα καινούργιο πίνακα µε τους αναγνωρισµένους συµµετέχοντες της τελετής κατά τη θήρα του καλυδωνίου κάπρου συγκριτικό τόσο µε τον κατάλογο των αργοναυτών όσο και των επερχοµένων.

Το βασιλικό πάλκο της Καλυδώνας

Οινέας – Αλθαία, Θέστιος,

Λήδα – Τυνδάρεως Ικάριος – Περίβοια, Υπερµνήστρα – Οικλής

Τιµάνδρα – ‘Αιχηµος Γόργη – Αδρέµωνας Δηιάνειρα

Αργοναύτες που συµµετείχαν στο κυνήγι του κάπρου

Ιάσων, ο Ηγέτης

Άδµητος, ο Φεραίος

Άκαστος, της Ιωλκού

Αµφιάραος, ο Αργείος

Ασκληπιός ο θεραπευτής

Αταλάντη, η κυνηγός

Δευκαλίων της Κρήτης

Εχίων, ο Θεσσαλός

Ευρυτίων ο Αιτωλός

Εύριτος ο Θεσσαλός

Θησέας ο Αθηναίος

Ίδας, του Αφαρέα

Ιόλαος του Ιφικλή

Ίφικλος ο Αιτωλός

Ίφικλος του Φυλάκου

Ίφις ο Μυκηναίος

Καινέας ο Λαπίθης

Κάστωρ, ο Διόσκουρος

Κηφέας, ο Αρκαδίος

Κλύµeνoς ο Αιτωλός

Λαέρτης, της Ιθάκης

Λυγκέας, του Αφαρέα

Μέλας ο Αιτωλός

Μελέαγρος ο Καλυδώνιος

Μόψος ο Τιταρήσιος

Νέστωρ της Πύλου

Παλαίµων, ο Αιτωλός

Πηλέας των Μυρµιδώνων

Πολυδεύκης, ο Διόσκουρος

Τελαµώνας ο Λοκρός

Άλλοι επιφανείς ηγέτες στο κυνήγι του κάπρου

Άλκµωνας

Άλκωνας

Αλκάθοος

Αµφίµαχος

Κτεατος

Δρύας

Εναίσιµος

Έποχος

Εύρυτος

Εύρυτος Μ

Φυλέας

Εύρυτος Ι

Φοίνικας

Ευπάλαµος

Ιππασος

Ιππόθους

Ιφικλής

Λέλεγας

Λεύκιππος

Πανοπέας

Πελάγωνας

Πειρίθους

Πρόθους

Τυδέας ο Αιτωλός

Νεκροί κατά το κυνήγι του κάπρου

Αγκαίος ο Τεγεάτη

Ευριπυλος του Θέστιου

Ευριτίων του Θέστιου

Εύιππος του Θέστιου

Ισχέπολις ο Μεγαρέας.

Κοµήτης του Θέστιου

Μελέαγρος ο Καλυδωνιος

Υλέας ο Βοιωτός

Έτσι µάλλον, σαν προίκα της Κτηµένης, – γαµήλιο δώρο στον Φυλέα-, και αδελφική αποδοχή από τους συγγενικούς γείτονες της Αιτωλίας και της Ιθάκης, άρχισε η ιστορία του Δουλιχίου σαν βασίλειο ή ιδιαίτερο “πολυεθνικό” µέρισµα. Η πιθανή γεωγραφική θέση του νεοιδρυθέντος ανεξαρτήτου βασιλείου ή πριγκιπάτου στα όρια της Αιτωλίας και ακριβώς απέναντι από την Ηλεία και την Κεφαλονιά – που υποστηρίζουµε σαν Οµηρική Ιθάκη -, ενισχύει την θεωρία µας και ως προς την σύνθεση του πληθυσµού της που συµπεριλάµβανε µεταξύ των κατοίκων, τηλεβόες ή τάφιους κυρίως στη νησιώτικη χώρα των Εχινάδων – αναφέρουµε εδώ την αρχαία ονοµασία του λόφου της Κλόκοβας που λεγόταν Ταφιασσός-, αµιγούς Κουρήτες – Θέστιους και Αιολείς στα ενδότερα, βόρεια και ορεινά, καθώς και υστερόχρονους Λέλεγες, στη χερσόνησο της Λευκάδας, και Επειούς προερχόµενους από τους ήδη υπάρχοντες σε αφθονία στην Αιτωλία που αποικούσαν τα σύνορα δίχως να παραλείψουµε ότι και ο ιδρυτής της, Αιτωλός, ήταν Επειός. Οι νεόκοποι ακόλουθοι του Φυλέα, συγγενείς των Επειών της Ηλείας, κατά προσέγγιση διέµεναν στα πεδινά και την πρωτεύουσα.

Παρατηρούµε εξάλλου ότι στον “κατάλογο νεών” της Ιλιάδας – στον Τρωικό πόλεµο – αναφέρεται το Δουλίχιο ανάµεσα στην Ιθάκη, την Ηλεία και την Αιτωλία σαν ανεξάρτητη υπερδύναµη µε 40 πλοία. Επίσης στην Οδύσσεια αναφέρεται επανειληµµένως µαζί, κοντά ή τριγύρω στα άλλα “νησιά” της Ιθάκης. Οι δεσµοί του µε το βασίλειο της Ιθάκης την Αιτωλία και το Ιόνιο είναι αναµφισβήτητοι.

Δεν είναι σκοπός µας εδώ να επαναλάβουµε την ιστορία ή να φιλολογήσουµε πάνω στον Τρωικό πόλεµο, ούτε να θέσουµε τους φραγµούς της ελληνικής µυθολογίας. Σηµειώνω εδώ ότι για τους Οµηριστές τα δυο µεγάλα έπη του βάρδου είναι απόλυτη Ιστορία και όχι µυθολογία. Και δεν αναφέροµαι υπεροπτικά ότι όσα έχει καταγράψει ο Όµηρος είναι απόλυτα ιστορικά δεδοµένα – γιατί ο δάσκαλος ήταν ποιητής κι όχι απλός ιστοριογράφος – αλλά ότι τα ιστορικά συµβάντα που περιγράφει είναι λογικά, συνετά και κατατοπιστικά, καλλωπισµένα µε φανταστικούς στίχους για το έµµετρο και το τερπνό. Αποδεχόµαστε εξάλλου ότι τα “δεδοµένα” είναι κατοχυρωµένα κάτω από την αµέριστη διδασκαλία των φιλολόγων, δασκάλων και καθηγητών της χώρας. Εµείς απλώς έχουµε διαµελίσει παράτολµα ένα γρίφο και τώρα προσπαθούµε να τον ολοκληρώσουµε ξανά – διάγραµµα µε διάγραµµα – µέχρι να φτάσουµε σε κάποια λογικά συµπεράσµατα τόσο για την εµφανή σχέση του Δουλιχίου µε την Οµηρική Ιθάκη και την Αιτωλία, όσο και για την προσεγγιστική τοποθεσία αυτού του σχεδόν µυθολογικού παραδείσου.

Τοποθετώντας την ιδιαίτερη σχέση του Δουλιχίου και συνεπώς και των ιερών νήσων Εχινάδων που αποτελούσαν αναπόσπαστο µέρος του, µε την Οµηρική Ιθάκη και το Ιόνιο θα αναζητήσουµε πρωταρχικά ενδείξεις για την πιθανή οριοθέτηση του στον επιµέρους χάρτη της παρα-Ιόνιας περιοχής, και στις αναφορές του Οµήρου ή µεταγενέστερων ιστορικών και γεωγράφων. Δεν θα χρησιµοποιήσουµε αναφορές τους στα αρχαία ελληνικά – κι αυτό το αφήνουµε επίσης στους φιλολόγους µας που κατέχουν ολοσχερώς τη γλώσσα -, αλλά τις ερµηνείες τους για να µην µακρηγορούµε και πλεονάζουµε επανειληµµένα.

Οι αρχαιότερες αναφορές ως προς το Δουλίχιο ή τις Εχινάδες που από εδώ και πέρα θα διαπραγµατευτούµε αδιαιρέτως, εντοπίζονται αρχικά στα έπη του Οµήρου. Και επειδή η Ιλιάδα προέχει άνω των 10 ετών από την Οδύσσεια, ας δούµε πρώτα τις εκεί αναφορές και χαρακτηρισµούς της.

Όπως προαναφέραµε, στον κατάλογο νεών υπάρχει µια συµπυκνωµένη εικόνα – η πιο ολοκληρωµένη – για το µέρος και την ηγεσία του Δουλιχίου. Αναφέροντας τις ελληνικές δυνάµεις συνδέει ο Όµηρος το Δουλίχιο µε τις ιερές Εχινάδες. Το θέτει ως ενιαία ισχύς. Και παρότι υπάρχουν κάποιες αντιθέσεις για ποιες Εχινάδες µιλά – µιας και κατά καιρούς έχουν ονοµαστεί Εχινάδες όλα τα νησιά και νησίδες που ξεκινούν από τις παρα-πελοποννησιακές Στροφάδες έως τους Παξούς!- η κεντρική αναφορά τους γίνεται πάντα µεταξύ των νησίδων της παραχελωίτιδας έως τα νησιά των Ταφίων αντίκρυ από τον Αστακό. Καθώς ο Όµηρος αναφέρει γενικά στη λίστα των νεών, τις ιερές Εχινάδες, στην “Ιφιγένεια εν Αυλίδι”, µνηµονεύει ο Ευριπίδης τον Εύριτο ως ηγέτη των Επειών και των Ταφίων “που κατοικούσαν στα κοντινά νησιά της Ακαρνανικής ακτής”! Μετά από πολλούς αιώνες ο γεωγράφος Στράβων τοποθετεί το Δουλίχιο σε µια από τις µικρές ακατοίκητες Εχινάδες που σήµερα ονοµάζεται Μάκρη. Παρόλο που το λάθος είναι εµφανές ως προς το µέγεθος και την σπουδαιότητα του χαµένου βασιλείου δεν αποµακρύνεται από το ελλειπτικό κέντρο του συµπλέγµατος που εµείς ονοµάζουµε Δουλίχιο, δηλαδή Ακαρνανία συν Λευκάδα συν Εχινάδες νήσους. Ακόµα κι αν ο Όµηρος έζησε σχεδόν 12 αιώνες πριν τον φηµισµένο γεωγράφο θα ήταν απαράδεκτο να κατονόµαζε ξεχωριστά το Δουλίχιο και τις ιερές Εχινάδες αν το Δουλίχι-Μάκρη ήταν µια από τα νησιά του αρχιπελάγους! Από την ίδια αναφορά του “µαέστρου” θα ´πρεπε να εννοηθεί ότι το Οµηρικό Δουλίχιο κατά πάσα πιθανότητα ήταν χερσαίο τµήµα, στεριά, ενδότερη χώρα και όχι νήσος ή µέρος άλλου νησιώτικου συµπλέγµατος γιατί τότε θα ήταν άδοξος πλεονασµός η αναφορά του καταλόγου: “Οι δ’ εκ Δουλιχίοιο Εχινάων θ’ Ιεράων νήσων,” Ιλιάδα, ραψ. β’ στ.625. Άρα λογικά συνάγεται ότι το Δουλίχιο είναι στεριά. Ήπειρος! Και ορογραφικά, πλησίον, “έγγιστα των Εχινάδων”. Στην Oδύσσεια όταν αναφέρεται ο ποιητής στο σιτοφόρο Δουλίχιο έχει ο αναγνώστης συχνά την εντύπωση ότι είναι η ίδια γη που άλλες φορές µνηµονεύει ως Ήπειρο! Και δεν αναφέροµαι στην σηµερινή Ήπειρο γιατί την ξεχωρίζει ξεκάθαρα – κατονοµάζοντας τη Θεσπρωτία – και την τοποθετεί µετά ή πριν του οριοθετηµένου Δουλιχίου, όπως κατευθυνόµαστε προς Ιθάκη. Ερµηνεύοντας λοιπόν τον ραψωδό, Εχινάδες θα θεωρήσουµε το αρχιπέλαγος των νησίδων που αναφέραµε προηγουµένως και Δουλίχιο το ηπειρωτικό κοµµάτι που κείται απέναντι τους και προς βορρά. Δηλαδή την σηµερινή Ακαρνανία και την χερσόνησο της Λευκάδας. Θα επανέλθουµε µέσω άλλων αναφορών στο συγκεκριµένο αλλά προς το παρόν ας επανέλθουµε στις ιστορικές στιγµές της παρθενικής γένεσης του.

Στην αναφορά του στη β’ στ. 628,629 µεταφέρει ο Όµηρος τον άριστο ιππότη Φυλέα από την Ηλεία στο Δουλίχιο – µε τους πιστούς του Επειούς -, τον “νυµφεύει» και τον κάνει προγεννήτορα του ανδρείου Μέγη που οδηγεί στην Τρωικό πόλεµο µια σηµαντική αρµάδα µε σαράντα πλοία. Οι εκδοχές που είχαµε πριν δυο χρόνια υπονοήσει µας γνωστοποιούν ότι υπάρχουν πιθανότητες – και εφόσον αποδειχτεί κάποτε αρχαιολογικά – ότι αυτά τα πλοία µπορεί και να είχαν κατασκευαστεί στο ανεκτίµητο και παρεξηγηµένο Νεώριο των Οινιαδών. Εννοούµε το µυκηναϊκό νεώριο, των οµηρικών Οινιαδών κι όχι το µεταρρυθµισµένο του 5ου αιώνα, όπως προσπαθήσαµε να εκθέσουµε και να αποδείξουµε µέσω έρευνας των προϊστορικών κατασκευών στον αρχαιολογικό χώρο των Οινιαδών όπου και αποκαλύψαµε ενδείξεις ύπαρξης και ανάπτυξης του νεωρίου κατά την εποχή του χαλκού και υστερότερα. Αυτή η έρευνα της οµηρικής µας οµάδας µε επικεφαλής τον Ν. Φ. Καµπάνη (Μέντωρ) δηµοσιεύτηκε, στο ένθετο της 8ης Οκτωβρίου του 2015 στην Αιχµή.

Προαναφέραµε επιπροσθέτως αναφορά του Στράβωνος ότι …το Δουλίχιο ήταν απέναντι από την Ηλεία, “περνώντας τη Θάλασσα, στο Δέλτα του Αχελώου”! Ο ποταµός Αχελώος – ισοδύναµος του Δία κατά τον Όµηρο -, που υπήρχε και ήταν παντοδύναµος στην µυκηναϊκή εποχή εντοπίζεται ως είναι γνωστό στην Αιτωλοακαρνανία και το δέλτα του, το οµηρικό του δέλτα τοποθετείται εκ δεξιών της αρχαίας πόλης των Οινιαδών.

Συνεχίζοντας µε την Ιλιάδα ενισχύουµε την θεωρία για την παρουσία Επειών στο Δουλίχιο όταν διαβάζουµε τον ποιητή να µας µιλάει για τον Μέγη το γιο του Φυλέα – σαν αρχηγό των Επειών – µε την συντροφιά άλλων δυο ηγετών Επειών όπως ο Αµφίωνας και ο Δράκιος. Και εννοούµε τους Επειούς του Δουλιχίου και όχι στους απογόνους του Ενδυµείωνα της Ηλείας, γιατί σ’ αυτούς αναφέρεται ήδη στις επί µέρους αναφορές του, στον Αγασθένη, τον Αµφίµαχο, τον Διώρη, τους: Επειό, Θάλπιο και Πολυξένη, ή τον Κυλλήνιο Ώτο. Αν και για λόγους συγγενείας τόσο οι Ηλείοι, όσο και οι Πύλιοι και Αιτωλοί επειοί είχαν στενές σχέσεις όπως διαλαλεί ο Νέστωρ αφηγούµενος τα «Ταυροκαθάψια» προς τιµή του δοξασµένου βασιλιά Ηλείου Αµαρυνθέου. Σ’ αυτή τη κηδεία του Αµαρυνθέα από τους Επειούς, έγιναν αθλητικοί αγώνες µεταξύ Επειών και οικείων. Όπως αφηγείται ο Νέστωρ… “κανένας από τους Επειούς, τους Πυλίους και τους µεγάθυµους Αιτωλούς δεν µπόρεσε να µε συναγωνιστεί εκτός από τους Μολιόνιδες στην αµαξοδροµία που όµως µε προσπέρασαν γιατί ήταν δυο τους. Νίκησα στην πυγµαχία τον Κλειτοµήδη γιο του Οίνοπα, και στη πάλη τον πλευρώνιο Αγκαίο που τόλµησε να µε προκαλέσει. Στον αγώνα δρόµου άφησα πίσω τον ρωµαλέο Ίφικλο και στο ακόντιο νίκησα το Φυλέα και τον Πολύδωρο…

Είναι αδύνατο να αποδειχτεί ποιοι και από που καταγόταν οι δυο πιστοί αρµοστές του Μέγη, Αµφίων και Δράκιος αλλά θα υποθέσουµε ότι εφόσον ο ίδιος θα ‘πρεπε να κατοικεί την πρωτεύουσα του Δουλιχίου, οι άλλοι δυο µπορεί να διοικούσαν άλλα σπουδαία τµήµατα του Βασιλείου όπως οι Εχινάδες, ή η χερσόνησος της Λευκάδας ή το εσωτερικό της ηπειρωτικής χώρας. Για το ποια µπορούσε να είναι η πρωτεύουσα είναι αδύνατο να παραχθούν υποµνήµατα χωρίς την αρωγή της αρχαιολογικής σκαπάνης. Πολλοί συγχέουν τον Δράκιο µε περιοχές τις νότιας Κεφαλονιάς και τον Αµφίωνα µε την Ηλεία. Εµείς θεωρούµε και τους δυο Επειούς µεν, Δουλίχιους δε.

Τα αµυδρά αλλά ιδιάζοντα χαρακτηριστικά που αποδίδει ο Όµηρος – κυρίως στην Οδύσσεια – στο µυστηριώδες αυτό βασίλειο, µας παραχωρούν επιπλέον ενδείξεις για την οριοθέτηση του. Όταν αναφέρεται ο αοιδός στο Δουλίχιο το συνοδεύει µε το ευφηµιστικό, σιτοφόρο. Πολύπυρον! Σαν παρα-Ιόνιοι οι περισσότεροι σίγουρα έχουµε επισκεφτεί τα Ιόνια νησιά αρκετές φορές. Υπάρχει κάποιος που να υπαινιχθεί ότι ένα από τα νησιά είναι σιτοφόρο; Τα υπέρογκα βουνά της Κεφαλονιάς µόλις αφήνουν δυο – τρεις µικροκοιλάδες όπου µπορεί να καλλιεργηθούν στοιχειώδη ζαρζαβατικά και να βλαστήσουν διαλεχτοί άµπελοι! Στη Ζάκυνθο αν και δειλές πεδιάδες προκαλούν για οπωροφόρα ή κηπευτικά, δεν ξεχωρίζουν δηµητριακά αλλά µια άλλη εκλεκτή ποικιλία ασυνήθιστης αµπέλου! Η δε Σάµη, το σηµερινό νησί της Ιθάκης, δεν χρήζει αγρονοµικής σύγκρισης ως πολύπυρος. Και φυσικά ούτε η Λευκάδα – εάν θεωρούσαµε την οµηρική χερσόνησο ξεχωριστό µέρισµα και µε το προτιµητέο όνοµα που θα διάλεγαν οι υποστηρικτές της – µπορεί να θεωρηθεί ως σιτοφόρος. Η µόνη θεωρία που αποµένει και µπορεί να υποστηριχτεί µε τη λογική και εφόσον δεν µυθοπλάσουµε άλλες θεωρίες για µακρινά Δουλίχια στη Πελοπόννησο ή τη µέση ανατολή, είναι, ότι το πολύπυρο Δουλίχιο έπρεπε να έχει θέση κάπου στην απέναντι χερσαία χώρα, δηλαδή την Αιτωλοακαρνανία. Η ίδια περιοχή εκτός της ισχυρής αγροτικής παρουσίας της, προσφέρεται κατηγορηµατικά και για εκτροφή βοοειδών και αιγοπροβάτων. Και όπως υπαινίσσεται ο Όµηρος, οι ίδιοι Ιθακήσιοι έβαιναν προς αναζήτηση τους γιατί ήταν το βρώµα που λάτρευαν όπως ασφαλώς και οι λοιποί Έλληνες. Γιατί ναι µεν στα νησιά µπορεί να υπήρχε κάποια µικροκτηνοτροφία αλλά αυτή αρκούνταν σίγουρα σε ελάχιστα κοπάδια εριφίων και χοίρων. Ο Εύµαιος και ο Φιλοίτιος ήταν σίγουρα µικροτσοπαναραίοι µπροστά στην κτηνοτροφική υπεροχή των Δουλιχίων. Τα δε πεδινά όλων των υπολοίπων νησιών µαζί µοιάζουν χωρικοί κήποι µπροστά στην απεραντοσύνη των πεδιάδων της ηπείρου που ονοµάζεται Αιτωλοακαρνανία.

Αν αυτές οι εικασίες – ως λογικές- είναι ενδεχόµενες και το Δουλίχι ήταν σιτοφόρο και ζωοτρόφο µπορούµε να εικάσουµε ότι έστω και αν δεν ήταν τόσο αναπτυγµένο πολιτιστικά όπως το βασίλειο του Οδυσσέα, οι Μυκήνες, η Αθήνα, η Αιτωλία, η Πύλος, ή η Πελάνα, είχε σηµαντική οικονοµική ισχύ γιατί η συγκριτική επιρροή εκείνη την εποχή ήταν συνέπεια της αγροκτηνοτροφίας. Έτσι αποδεικνύεται γιατί ένας σχεδόν άγνωστος πρίγκηπας γιος του “σώγαµπρου” Φυλέα κατόρθωσε να κατασκευάσει και να δροµολογήσει σαράντα πλοία στον Τρωικό πόλεµο και να έχει τέτοια εκλεκτή θέση στα σχόλια του Οµήρου – στην Ιλιάδα -, θεωρούµενος ένας από τους εκλεκτούς αρχηγούς του στρατεύµατος παρόλη τη νεαρή του ηλικία. Επίσης την ίδια – αν και εφήµερη – παντοδυναµία του Δουλιχίου στο χώρο προτείνει ο διπλάσιος και τριπλάσιος αριθµός των µνηστήρων της Πηνελόπης σε σχέση µε τα άλλα µερίσµατα. Τόσο η έκταση όσο και η οικονοµική ευρωστία του Δουλιχίου είναι η µόνη που θα µπορούσε να επιδείξει πενήντα δύο µνηστήρες, – εννοώντας τους µνηστήρες – πρίγκηπες, φεουδάρχες, τσιφλικάδες, άρχοντες εξουσιαστές ή γαιοκτήµονες! Αυτή η παραλλαγή είναι σχεδόν αδύνατον να αποδοθεί σε κανένα από τα Ιόνια νησιά που διεκδικούν την επικαρπία του Δουλιχίου.

Όταν αφηγείται ο Οδυσσέας τις φανταστικές περιπέτειες του στον Εύµαιο, στην ξ’ της Οδύσσειας – για να ξεγελάσει τους κατά περίπτωση ακροατές του – αναφέρει πως όταν ξέπεσε στη χώρα των Θεσπρωτών,- που την οριοθετεί ευκρινώς στο χάρτη περιβάλλοντας αναφέροντας τη Δωδώνη -, ο επιτόπιος βασιλιάς Φείδων τον έστειλε µε “θεσπρωτικό” πλοίο, (που δεικνύει ότι µάλλον εξέπλευσε από κάποιο λιµάνι της παραθαλάσσιας Θεσπρωτίας), στο καρπερό Δουλίχι! Στον βασιλιά τον Άκαστο. Εκείνη την εποχή – ανάλογα τη φύση του – ήταν πιο ευχερές το ταξίδι µε πλοίο παρά η υπέρβαση τεραστίων φυσικογεωγραφικών εµποδίων οδοιπορώντας ή µετακινούµενοι µε πρωτογενείς άµαξες.

Αλλά οι ναύτες πειρατές – συνεχίζει η ιστόρηση- <…σαν βγήκε πολύ ανοιχτά το πλεούµενο…τον ξεντύσανε, του φόρεσαν κουρέλια και τον οδεύσανε αντί στο σιτοφόρο Δουλίχι, στην Ιθάκη, τη σηµερινή Κεφαλονιά. Άρα µετέβαλαν πορεία και αντί να πάνε ακτοπλοϊκά προς τις Ακαρνανικές ακτές – εκειδά που µεσουρανούσε το Δουλίχιο του “Ακάστου” – , ανοίχτηκαν µεσοπέλαγα για να βάλουνε ρούµπο στο νησί της Κεφαλονιάς. Όσο για την ανεπάντεχη παρουσίαση του άνακτα Άκαστου σαν νέου κυβερνήτη του µυστικού αλλά κραταιού βασιλείου – δέκα χρόνια ύστερα απ’ τον πνιγµό του Μέγη -, ενδεχοµένως θα πρέπει να ερευνηθεί αν πρόκειται για κάποιον ευπατρίδη φίλιο του Οδυσσέα και της Ιθάκης, – γιατί ο ίδιος Οδυσσέας αποδέχτηκε ή αναζήτησε καλοδιάθετα να πάει πρωταρχικά στην Θεσπρωτία αντί για το νησί του, όπου πίστευε ότι τον προσµέναν δόλιες παγίδες -, ή πρόκειται για κάποιον άγνωστο Επειό κληροδόχο εκ µέρους του Φυλέα και του Μέγη, ή τέλος κάποιον τρίτο, συγγενικό ή συµµαχικό ηγέτη προερχόµενο από το περιβάλλον των Αιτωλών, των Ταφίων ή των αποµακρυσµένων αλλά δικαιούχων της περιοχής, ηρώων του Τρωικού πολέµου, όπως ο Διοµήδης, ο Αλκµαίωνας, ο Αµφίωνας, ο Δράκιος και αρκετοί άλλοι. Το γεγονός είναι ότι δεν υπάρχει καµιά άλλη ένδειξη ούτε καν πλασµατική για την προέλευση, ενθρόνιση, διατήρηση στην εξουσία και έκλειψη του αναφεροµένου άνακτα Ακάστου. Βέβαια δε θα ήταν παράξενο – όπως συχνά παρεµβαίνει ο βάρδος – η πρόταση του Φείδων να είναι αλληγορική – η ίδια αφήγηση του Οδυσσέα είναι εικονική -, και στο “οικείο” Δουλίχιο -όπου τον έστελνε να ξεκουραστεί, να γιάνει τις λαβωµατιές του και να προετοιµαστεί για τον γυρισµό – να µεσουρανούσε ο “Άκαστος” θεραπευτής – µιας και το ρήµα ακέοµαι σηµαίνει θεραπεύω’’, και του οποίου το πραγµατικό όνοµα να ήταν ποιο αναγνωρίσιµο. Συνήθιζε ο Όµηρος να δίνει ονόµατα µε µήνυµα στους χαρακτήρες του ή στα τοπωνύµια που χρησιµοποιούσε. Η ίδια λέξη Αιτωλία – που πρωτοεµφανίζεται στα έπη – σηµαίνει απαίτηση του λαού. Λέτε να µιλούµε για την πρώτη γνωστή λέξη της ανθρωπότητας που υποδήλωσε τη δηµοκρατία; Λέτε η έγερση των Κουρητών να ήταν η πρώτη επίδειξη λαϊκής επανάστασης απέναντι στους επιδεκτικούς µονάρχες της Καλυδώνας;… Εµείς από την πλευρά µας παρέχοντας ένα ακόµα πειστήριο για την προσέγγιση του Δουλιχίου στην Αιτ/νία, σηµειώνουµε ότι: Ακαρνανία, σηµαίνει “χώρα κριαριών”, εγκωµιασµός που ενισχύει την γεωργική και κτηνοτροφική δύναµη της.

Υπάρχει και µια θεωρία που προκαλεί υγιή διαµάχη µεταξύ του αγαστού Μέντορα και ηµών. Υποστηρίζει ο κορυφαίος συνεργάτης – που το 2015 απεκάλυψε στην ΑΙΧΜΗ την πιθανότητα της µυκηναϊκής προέλευσης του νεωρίου Οινιαδών – ότι, το Δουλίχιο ταυτίζεται µε την νότια Κεφαλονιά, την περιοχή της Κράνης και του Αργοστολίου. Σαν δεδοµένο οι περισσότεροι συνεργάτες δεχόµαστε ότι η Παλική χερσόνησος είναι η Οµηρική Ιθάκη. Χωρίς να απορρίψουµε εξ ολοκλήρου την πιθανότητα ότι – σε µια καθορισµένη στιγµή – µέρος της νότιας Κεφαλονιάς απάρτιζε τµήµα του Δουλιχίου, θεωρούµε ότι αυτή η εικασία θα ήταν παντελώς συγκυριακή. Και µόνο κατά την εποχή της απουσίας του Οδυσσέα, όταν οι Δουλίχιοι µνηστήρες ως πολιούχοι “κατακτητές” µε επικεφαλής τον Αµφίνοµο – γιο του Νίσου -, πολιορκούσαν την καρδιά της Πηνελόπης και της …Ιθάκης! Το άλλο ενδεχόµενο µας οδηγεί σε έναν εξωλογικά γενναιόδωρο Λαέρτη να παραδίδει -εκτός από ακέραιο το ηπειρωτικό Δουλίχιο-, και “εφ´ άπαξ” το µισό νησιώτικο βασίλειο του, στο φυγόδικο Επειό σώγαµπρο! Αλλά οι ενδοιασµοί και η ερευνά µας δεν προσανατολίζονται στο εάν το Δουλίχιο περιείχε και αυτό το κοµµάτι της νότιας Κεφαλονιάς, αλλά αν ταυτιζόταν ή όχι µε τη στεριανή απέναντι ακτή την αγκαλιασµένη απο τις Εχινάδες νήσους. Εξ άλλου υπάρχουν και άλλες προφάσεις που προβάλουν την θεωρεία ότι η Ακαρνανία µε τη χερσόνησο της Λευκάδας και τις Εχινάδες είναι το Δουλίχιο και όχι η νότια ακτή της Κεφαλονιάς.

Στην ραψωδία β’ της Ιλιάδας η οποία περιέχει τον κατάλογο των νεών, αναφερόµενος στον Φυλέα ο Όµηρος µας πληροφορεί ότι ο πατέρας του Μέγη “πέρασε απέναντι εκδιωγµένος από τον πατέρα του Αυγεία, αί ναίουσι πέρην αλος Ήλιδος άντα, …(και για τις Εχινάδες που βρίσκονται “πέρα” από τη θάλασσα “αντίκρυ” στην Ηλεία,).

Το “πέρα” ή “περνώντας”, εδώ µας ταιριάζει πιο πολύ µε το “απέναντι”, στην Ακαρνανία, και όχι στην Κεφαλονιά! Με τη λατρεία που έδειχνε ο βάρδος για την Ιθάκη, τον παππού Οδυσσέα, και τον πατέρα του Τηλέµαχο, δεν θά ´κανε – έστω – µια αναφορά για κείνο το κοµµάτι του νησιού που φαινόταν µε το µάτι απ’ το Λαέρτιο παλάτι, και το πήρε – µε το έτσι θέλω – ο κύριος Φυλέας;

Όταν Ο Μέγης – πρίγκιπας ενός µείζονος πριγκιπάτου- φέρνει 40 πλοία στον Τρωικό κι ο υπερήρωας και βασιλιάς της Ιθάκης Οδυσσέας µόνο 12, µου φαίνεται δύσκολο να δεχτούµε ότι το πριγκιπάτο του Φυλέα και του Μέγη ήταν στον κεφαλλονίτικο νότο µόνο λίγα χιλιόµετρα ποιο µακριά απ’ το Ιθακήσιο παλάτι, απολαµβάνοντας τριπλά πλούτη από τους φηµισµένους γειτόνους! Στις συζητήσεις µε τον Εύµαιο – κάθε φορά που αναφέρεται το Δουλίχι -, η τοποθέτηση του δεν δείχνει την υποψία ότι να είναι δίπλα στο βασίλειο της Ιθάκης, και λίγα χιλιόµετρα µακριά, αλλά υποτίθεται ποιο απόµερο, παράκτιο και ενδεικτικά στην πορεία από την Σχερία ή τη Θεσπρωτία προς το νησί της Κεφαλονιάς.

Ήδη αναφέραµε γιατί δεν αρµόζει σαν σιτοφόρος ο νότος της Κεφαλονιάς! Δεν το νοµίζω αδύνατο αλλά παράλογο να ‘χουν φυτρώσει δηµητριακά σ’ αυτά τα χώµατα ώστε να διατρέφει όλο το βασίλειο της Ιθάκης. Ενώ οι ατέλειωτοι κάµποι της Αιτωλοακαρνανίας µπορεί να ήταν χιλιόµετρα και χιλιόµετρα σιτοβολώνων!

Όταν αναφέρεται ο Τηλέµαχος στους µνηστήρες, λέει, ότι έχουν προσέλθει από τα νησιά/χερσονήσους “Σαµη τε Δουλίχι τε Ζαντε”, κι απ’ την ίδια Ιθάκη, σωστά; Αν το Δουλίχι ήταν το ίδιο νησί δεν θα υπήρχε έστω µια αναφορά γειτνίασης ή ταυτοποίησης του ιδίου χώρου; Πάντοτε αναφέρεται ανεξάρτητα, σαν διαφορετικό νησί/χερσόνησος! Η καθολική εντύπωση είναι ότι το Δουλίχιο είναι: <Γειτονικό του βασιλείου της Ιθάκης και της Αιτωλίας, χερσαίο και πελαγίσιο – µε τη προσθήκη των Εχινάδων-, µε αγροκτηνοτροφική ηπειρωτική γη, πλούσιο και εκτενέστατο, µε εναλλασσόµενη διοίκηση και πολιτική αστάθεια, και διφορούµενο γενεαλογικό δέντρο σε αντιπαράθεση µε τους Αιτωλούς και Ιθακήσιους συνορίτες>.

Δεν είναι παράξενο ότι πουθενά δεν αναφέρεται η Ακαρνανία στον Τρωικό πόλεµο ή πριν, στα αργοναυτικά, ούτε στον Καλυδώνιο κάπρο; Αν ο Φυλέας κι ο Μέγης δεν είναι Δουλιχιώτες της Αιτωλ/νίας, που χάθηκε τέτοια τεράστια έκταση? Και δεν είναι λίγο παράδοξο να υπήρχαν Επειοί στη νότια Κεφαλονιά κι ο Οδυσσέας στον τρωικό να οδηγούσε µόνο Κεφαλλήνες της Οµηρικής Ιθάκης όπως αποφαίνεται ο Όµηρος; Κι ο “δουλίχιος” Μέγης, Επειούς και θεωρητικά Τάφιους µιας και αναφέρεται ξεχωριστά στις Εχινάδες;

Όταν στην Ιλιάδα καλούνται οι Επειοί, άπτονται πάντα: H Ήλιδα, η Αχαΐα και το Δουλίχιο. Παράλληλα σε ιδιώνυµες εκθέσεις “Κλασικών συγγραφέων” υπάρχει τοποθέτηση Επειών στη νότια Ακαρνανία. Δεν εντοπίζουµε δείγµατα, παραθέσεις ή υποψίες για την ύπαρξη αµετάθετων Επειών στην νότια Κεφαλονιά. Εάν δε, ρίξουµε µια µατιά στον αριθµό και το κύρος των µνηστήρων του Δουλιχίου, δεν χωρούν στη νότια Κεφαλονιά τόσοι αριστοκράτες µε τα τσιφλίκια τους, τις σπιταρόνες, τα παλάτια και τις ηγεµονικές πόλεις τους… Η µήπως θα ευστοχούσε ότι όλοι αυτοί προέρχονταν απ’ τη Κράνη; Δεν θα χωρούσαν ούτε καν ανατοµικά. Ενώ η Αιτωλοακαρνανία είχε δεκάδες διαλεγµένες καστροπόλεις που θα µπορούσαν να διαθρέψουν και να υποστηρίξουν άλλους τόσους επιφανείς µνηστήρες.

Κρίνω ότι όλοι µας, – αν και πιστοί Οµηριστές – δεν µπορούµε να περιφρονούµε τους άλλους “Κλασικούς”. Ο Στράβων σίγουρα έχει κάνει πολλά λάθη αλλά είναι πολύ ποιο εγγύς -χρονολογικά- στον Όµηρο και υπάρχει περίπτωση οι λαϊκές πηγές -που χάθηκαν µε τον αρχαϊκό µεσαίωνα- να ήταν ποιο διαυγείς τότε. Ο Στράβων τοποθετεί το Δουλίχι, “…απέναντι από τις Εχινάδες, στο δέλτα του Αχελώου και 100 στάδια από τον Άραξο”… Αυτή η επιβεβαίωση ταιριάζει υποθέτω περισσότερο στην Ακαρνανία, όχι στο Αργοστόλι. Εκτός εάν ο Θεοπόταµος είχε αποδηµήσει µυστικά στην προγονική µου χώρα.

Επιµένοντας στους κλασικούς, στη βιβλιοθήκη του ψευδό – Απολλοδώρου, αναφέρεται κάποιος “Δουλιχέας”, µνηστήρας από την Ιθάκη. Αν δεν τον συγχέει µε τον Αµφίνοµο που ο Όµηρος χαρακτηρίζει µε το πατριδωνυµικό του, “δουλιχέα”, µπορεί να υπήρχαν Δουλίχιοι κατοικώντας και στην ίδια την οµηρική Ιθάκη. Τη στιγµή που ο Λαερτιάδης, ηγέτης αυτωνών, έλειπε στις εκστρατείες δέκα ολόκληρα χρόνια και καθυστέρησε άλλα τόσα να επιστρέψει, οι ισχυροί και εύποροι στεριανοί είναι πιθανόν να είχαν δηµιουργήσει κτήσεις και στη νότια Κεφαλονιά, αν και οι νέες κατοχές δεν µπορεί να θεωρηθούν ως Δουλίχιο αλλά σαν κτήσεις ή καταυλισµοί των Δουλιχιωτών/Επειών στη νότια Κεφαλονιά.

Στην ίδια βιβλιοθήκη αναφέρονται ονοµαστικά οι περισσότεροι µνηστήρες του Δουλιχίου αλλά και της Ιθάκης/Κεφαλονιάς. Καθώς οι ποιο πολλοί Ιθακήσιοι αναφέρονται µε ονόµατα που περικλείουν Οµηρικά µηνύµατα, προσδιοριστικά της Ιόνιας παιδείας, οι Δουλίχιοι – µε εξαίρεση τον Αµφίνοµο που εκθέτει ίσως σαν αντιπαράθεση -, έχουν ονόµατα ποιο ανιαρά και αρκετά σχετικά µε άλλες περιοχές της χερσαίας Ελλάδας. Εννοώ Ακαµάντης, Θερσίλοχος, Κλυµένος, Βίας, Νίσσος, Μενεπτόλεµος, Μεγασθένης, Θρασιµήδης, Λάµας ή Εχιών έναντι των Αντί-Νοου, ΠρόΝοου, ΕυρύΝοµου, ΑµφίΜαχου… Δεν θα ‘ταν εξάλλου λογικό, η γειτνίαση Αργοστολίου – Ιθάκης να έχει µεγαλύτερες οµοιότητες χαρακτηρισµών παρά η γειτνίαση Δουλιχίου-Αιτωλίας; Ωστόσο τα ονόµατα των Δουλιχίων -πιο επίπεδα- µοιάζουν περισσότερο µε των στεριανών κοντογειτόνων τους -της Αιτωλίας, Φωκίδας ή Ηλείας-, ενώ των Ιθακήσιων είναι µάλλον µυθοπλαστικά µέσω των οποίων προσπαθεί να περάσει τα νοµικά µηνύµατα του ο ποιητής µας.

Οι σωστές έρευνες ήταν πάντα οι λεγόµενες «σχετικές» και αυτό προσδοκούµε και στις δικές µας αναλύσεις. Εξάλλου η ουσία είναι όπως έχουµε υποστηρίξει και σε άλλες µελέτες, η αναζήτηση µέσω της αµφισβήτησης. Κανείς δεν κρατά προς το παρόν τα κλειδιά του Δουλιχίου. Καµιά ραψωδία όπου µνηµονεύεται -τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια-, είτε µιλάµε για τη β’, την ξ’ ή την π’, ούτε αποδεικνύουν ούτε απορρίπτουν καµιά θεωρεία, αλλά είναι κεντρίσµατα για την συνέχεια της έρευνας και την απουσία της εξ ανίας λήθης ως προς το άγνωστο και µυστηριώδες αυτό βασίλειο. Ας µην ξεχνάµε ότι εφόσον εξελίσσεται ακόµα ασύνορος πόλεµος για την γεωγραφική κατοχύρωση της Ιθάκης -που φαίνεται θα κρατήσει άλλους τόσους αιώνες-… ποιος να ‘χει αποδείξεις για το Δουλίχιο;

Η Μεγάλη σημασία της «Άγνωστης» Αιτωλικής Οικογένειας στη Μυκηναϊκή Εποχή

Έχει υµνηθεί επανειληµµένα η δύναµη, η σηµασία και η κυριαρχία των µυκηναίων, Αθηναίων, ή Θεσσαλών, Βοιωτών και Αχαιών στην εποχή του Χαλκού και ως την παρακµή του µυκηναϊκού πολιτισµού. Δεν αποσιωπάται, αλλά έχει παραγκωνιστεί σχεδόν εντελώς και παραµένει σε δεύτερη µοίρα ο ρόλος και η τεράστια σηµασία της Αιτωλικής οικογένειας στην εξέλιξη του µυκηναϊκού πολιτισµού από τον 14ο περίπου αιώνα -και την αποδηµία του επειού Αιτωλού στην περιοχή, έως την κάθοδο των Δωριέων τον εκφυλισµό και την έκλειψη του µυκηναϊκού πολιτισµού και την έναρξη των σκοτεινών αιώνων του κλασικού µεσαίωνα µεταξύ του 11ου και 8ου αιώνα.

Στο µεταξύ η εγνωσµένη Αιτωλική επίδραση και κυριαρχία -όχι απλώς στον εγγύς χώρο αλλά και πανελλαδικά- προσέγγισε την κορυφή µε την εµφάνιση των µεγάλων ηγεµόνων, Θέστιου, Οινέα, Θόα και Διοµήδη πριν και µετά τον Τρωικό πόλεµο και τις εξορµήσεις των λαών της Θάλασσας στη µεσόγειο

Για να καθορίσουµε την άνοδο και επίτευξη αυτού του φαινοµένου θα πρέπει να ανατρέξουµε στο άµεσο παρελθόν και να ανασυντάξουµε το γενεαλογικό δέντρο των Αιτωλών αλλά και τη συγγενική σχέση τους µε τους άλλες ελληνικές φυλές. Και εφόσον αναφερόµαστε στην αρχαία πληθυσµιακή γενετική της περιοχής παραθέτουµε περιληπτικά κάποια χαρακτηριστικά από τους προπάτορες της και τις άλλες εγχώριες και γειτονικές ελληνικές εθνότητες. Ειδικά δε και δικαιολογηµένα στους πρώτους κατά την παράδοση κατοίκους της Αιτωλίας αλλά και της Ακαρνανίας αν αυτή θεωρήσουµε ως Δουλίχιον. Τους προπάτορες αυτών των εδαφών. Τους Κουρήτες: Αυτό το αινιγµατικό ελληνικό φύλο που µνηµονεύει ξεκάθαρα ο Όµηρος σαν κατοίκους τµήµατος της Αιτωλοακαρνανίας – όπως τη γνωρίζουµε σήµερα – στην επίθεση κατά της Καλυδώνας εκεί γύρω στο τέλος του 12αιωνα. Αν και αναλύοντας την ιδιοµορφία αυτών των αναγνωρισµένων πολεµιστών πολλοί θα µπορούσαν να αµφισβητήσουν αν στην πραγµατικότητα πρόκειται για, ενότητα ατόµων, χαρακτηριστικό γνώρισµα κάποιας οµάδας, ή σύνολο κάποιου πλήθους πολεµιστών. Θα προσπαθήσω να γίνω σαφής.

Κατά τις παραδόσεις οι Κουρήτες είχαν γεννηθεί από τη Γαία και τον Ουρανό µια – θεϊκά – σηµαδιακή και “βροχερή ηµέρα”. Σαν άξιοι καρποί τέτοιων γεννητόρων εφεύραν τη βοσκή, την µελισσουργία, την µεταλλουργία και τη θήρα, -σαν φηµισµένοι αρµατωµένοι θηρευτές που ήταν. Άλλοι τους θεωρούσαν “επίβουλα δαιµονικά” που προερχόταν από τη Κρήτη και πολεµούσαν σαϊτεύοντας και χορεύοντας τον πολεµικό πυρρίχιο χορό τους. Η ερώτηση είναι: Έχουν σχέση οι Κουρήτες της Κρήτης µ’ αυτούς της Αιτωλοακαρνανίας? Οι πρώτοι φαντάζουν περισσότερο σαν χαρακτηρισµός πολεµιστών ενώ οι δεύτεροι σαν οργανωµένη οµάδα ή φυλή που κατοικούσε – πριν τον ερχοµό των Επειών -, τριγύρω από το κούρειο όρος και τις πλαγιές του. Γείτονες και συγχρόνως ανταγωνιστές των αυτοχθόνων Αιτωλών.

Αν και οι Αιτωλοί και Δουλίχιοι – πλέον το σύµπλεγµα Κουρητών, Αιολέων, Λελέγων, Επειών και Ταφίων – χαρακτηριζόταν στα κλασικά χρόνια -ιδιαίτερα από τους Αθηναίους οι οποίοι έλεγχαν την τοπική και διεθνή προπαγάνδα -, σαν αρειµάνιοι, αφιλόξενοι, και άξεστοι πειρατές, στην Οµηρική εποχή οι περισσότεροι γνωστοί ευγενείς θεωρούνταν ναι µεν γενναίοι και τολµηροί πολεµιστές αλλά συνετοί και φρόνιµοι ηγέτες. Όπως ο Θέστιος, ο Οινέας, ο Αδρέµων, ο Διοµήδης ο Θόας, ο Φυλέας ή ο Μέγης. Αν και στην µυκηναϊκή εποχή υπήρξαν φηµισµένες πόλεις στην Αιτωλία όπως η Καλυδώνα, η Ωλενος, η Χαλκίδα και η Πλευρώνα και στο Δουλίχιο (Ακαρνανία-Λευκάδα, Εχινάδες), µε το επίνειο των Οινιαδών – που κατά την έρευνα µας του 2015 υποστηρίξαµε ότι υπήρχε κατά την µυκηναϊκή εποχή-, και άλλες “εύλογες” θέσεις όπως ενδεχοµένως η Πάλαιρος, τα Κόροντα, η Μητρόπολις, η υστεροελλαδική Στράτος, η Κωνώπη, η Ιδοµένη, η Απολλώνια, η Αλυζία, το Φοίτιον, ή το Αµφιλοχικό Άργος, ο κύριος πληθυσµός ζούσε νοµαδικά ή σε αγροοικισµούς. Πολλές από τις αναφερόµενες πόλεις αποδίδονται αργότερα στους γιους και απογόνους του Αµφιάραου, – πατριάρχες των Ακαρνάνων-, Αλκµαίων και Αµφίλοχο, κατά την εγκατάσταση τους στην περιοχή όταν συµµαχούσαν µε τον Διοµήδη για την εξουσία της χωρας ή µετά την επιστροφή τους από τον Τρωικό πόλεµο κάπου στο 1184/1183 της α.ε. Υπάρχουν εικασίες ότι και άλλες Οµηρικές πόλεις που αναφέρονται στα έπη ήταν τοποθετηµένες στον χώρο της σηµερινής Ακαρνανίας ή της Λευκάδας όπως το Νήρικο, η Αιγίλιπα η Κροκυλεια ή η άγνωστη και πιθανώς οµώνυµη πρωτεύουσα του Δουλιχίου. Οι κάτοικοι της νότιας και της νησιώτικης Αιτωλοακαρνανίας θεωρούνταν οι ποιο “πολιτισµένοι”, εξαιτίας της συχνής µετακίνη-σης άλλων φύλων και της επίδρασης των Επειών µε τους Φυλέα και Μέγη, των Αχαιών µε τον Έλειο και τον Αµφιτρύωνα ή των Ιώνων µε την άφιξη του Κέφαλου, και οι ποιο “πολεµικοί” και απολίτιστοι οι της βόρειας περιοχής όπου η τριβή και εγγύτητα µε άλλες ορεσίβιες φυλές όπως οι Δόλοπες, οι Δρύοπες, οι Ευρυτάνες ή οι Αθαµάνες είχε επιφέρει ανάλογη επίδραση.

Οι αρχέγονοι Τάφιοι ή Τηλεβόες – σαν ναυτικός και εµπορικός λαός-, κατοικούσαν στα νησιά και τα παράλια της Αιτωλοακαρνανίας. Ο Απολλόδωρος τους καλεί “νησιώτες” και τους υποτάζει στον Κέφαλο µετά τη µάχη της Θήβας. Μετά την νίκη σ’ αυτή τη σύρραξη, συµµαχικός στρατός µε τον αττικό -πάντα κατά την αθηναϊκή προπαγάνδα- Κέφαλο, τον θηβαίο Κρέοντα και τους µυκηναίους Αµφιτρύωνα και Ελειό γιο του Περσέα, συνοδευόµενοι από τον φωκέα Πανοπέα εκστράτευσαν κατά των Ιονίων και παρα-Ιονίων κατατροπώνοντας τους Τάφιους, µε επακόλουθο οι περισσότεροι να υποκύψουν στον καινούργιο “Ιόνιο” ηγεµόνα Κέφαλο και άλλοι – ιδιαίτερα οι Εχιναδίτες- να αποδηµήσουν στη Καµπάνια της νότιας Ιταλίας. Οι αµιγείς κάτοικοι της Οµηρικής Ιθάκης µε τους νέους αποίκους συνενώθηκαν και αποτέλεσαν τη φυλή που ο Οδυσσέας οδήγησε αργότερα στον τρωικό πόλεµο, τους “καθ’ Όµηρον”, Κεφαλλήνες. Βέβαια αφήνουµε εντελώς ανοιχτή την θεωρεία ότι ο Κέφαλος ήταν αυτόχθονας ήρωας της Κεφαλληνίας – εξ ου και το όνοµα – και όχι ένας ακόµα υπερήρωας των Αθηναίων. Αλλά αυτό είναι “άλλου”, πεδίον µάχης!

Σχετικά µε τους προπατορικούς κατοίκους της χερσονήσου της Λευκάδας -την εποχή που κατ’ εµάς ήταν µέρος του Δουλιχίου- οι ιθαγενείς ήταν Λέλεγες συµµιγείς µε Τάφιους και Τηλεβόες. Από τους ίδιους µεταναστεύοντες Λέλεγες, οι αναµείξεις στην Φωκίδα, ανατολική Αιτωλοακαρνανία και Βοιωτία, έδωσαν υπόσταση στη φυλή των Λοκρών.

Η γλώσσα όλων αυτών (Τηλεβόες, Τάφιοι, Λέλεγες, Επειοί, Κεφαλλήνες, εσπέριοι Λοκροί, και Αχαιοί) -µε µικρές παραλλαγές, ήταν η δυτική Αιολική. Με κάποιες επιπλέον παραλλα-γές µιλούσαν την ανατολική Αιολική, οι Βοιωτοί, Λοκροί, Αιγαίοι και Θεσσαλοί.

Όλες οι παρατηρήσεις για τις διάφορες φυλές -και πάντα µε τις αρµόδιες επιφυλάξεις-, γίνονται στην εποχή που έχουµε χαράξει από την αρχή του δοκιµίου, δηλαδή τους αιώνες 14ο,13ο και 12ο της αρχαίας εποχής. Οι επόµενοι, – από τους σκοτεινούς αιώνες της γεωµετρικής εποχής ως τους κλασικούς χρόνους -, ανέδειξαν στον ίδιο χώρο της ευρύτερης Αιτ/νίας και κάποιες υστερόχρονες διαφορετικές φυλές αποτέλεσµα διαδοχικών αναµείξεων. Από αυτές τις φυλές ξεχωρίζουν, στα δυτικά οι Ακαρνάνες (στο µεγαλύτερο ποσοστό προερχόµενοι από τους προγενέστερους Κουρήτες), στα ανατολικά και στην εγγύς περιοχή του δελφικού µαντείου οι Οφιοί, Βωµιοί, Αποδώτες και Καλλιείς, και στα βόρεια οι Αµφίλοχοι, οι Απέραντοι, οί Αγραίοι, και οι Ευρυτάνες.

Επίσης υποστηρίζεται ότι οι Ύαντες, πρωτόγονοι κάτοικοι της αρχαίας Βοιωτίας εκδιώχτηκαν από τον Κάδµο και µετακινήθηκαν προς την Φωκίδα και από εκεί στην Αιτωλία της οποίας τον αποικισµένο χώρο ονόµασαν ως Υαντίς.

Τέλος, αν δεχτούµε ότι την πρώτη αποίκηση έκανε στην Αιτωλία ο Αιτωλός -γιος του Ενδυµίωνα-, και τις πρώτες ένδοξες Αιτωλικές πόλεις Πλευρώνα και Καλυδώνα ίδρυσαν αντιστοίχως οι γιοι του Πλευρών και Καλυδών, προσδιορίζουµε την πρώτη εµφάνιση των Επειών στην Αιτωλία και τον ευρύτερο χώρο.

Οι Αιτωλοί όπως και οι Επειοί της Ήλιδας και οι Οπούντιοι και Οζολοί Λοκροί δεν κατάγονται απευθείας από τον γενάρχη Έλλην και τους γιους του Αίολο, Ξούθο ή Δώρο αλλά από την αδελφή του Πρωτογένεια -κόρη του πατριάρχη Δευκαλίωνα και της Πύρρας-, και τον επίσης “άγνωστο“ και πιθανώς εξώγαµο γιο του Δευκαλίωνα, Αµφικτίωνα. Από τη γάµο της έφηβης Πρωτογένειας και του σχεδόν συνοµήλικου ανιψιού της Λοκρού Α’, γιου του Αµφικτίωνα και της Χθονοπάτρας -που πολλοί συγχέουν µε τον ανιψιό του Λοκρό Β’ γιο του Φύσκου και γενάρχη των Λοκρών -, γεννήθηκε ο Αέθλιος παππούς του φυλάρχου Αιτωλού. Από τον άλλο γιο του Αµφικτίωνα, Ίτονο προέρχονται οι µεταγενέστεροι ένδοξοι Βοιωτοί πρωταδελφικό φύλλο των Αιτωλών µιας και η κόρη του Ίτονου -Χρώµια- έγινε σύζυγος του εξαδέλφου της Ενδυµίωνα – γιου του Αέθλιου και εγγόνου της Πρωτογένειας. Αλλά ο Ενδυµίων εκτός του Αέθλιου είχε απευθείας καταγωγή και από τον πρωτότοκο γιο του Έλληνα, Αίολο, του οποίου η κόρη, Καλύκη ήταν µητέρα του.

Από τέτοια ένδοξη γενεά απότοκοι απόγονοι του Δευκαλίωνα ήταν ο Πλευρών και ο Καλυδών και οι υστερόχρονοι Αιτωλοί ηγέτες. Και για να καλλωπίσουν εισέτι ενδοξοτέρα το γε-νεαλογικό τους δένδρο έλαβαν ως συζύγους -αναλόγως- ο µεν Πλευρών την στερνογέννητη κόρη του Ξούθου, Ξανθίππη, ο δε Καλυδών την Αιολία – κόρη του Αµυθάωνα και δισέγγονη του Αίολου- . Αναφέρεται τµήµα της Αιτωλίας ως Αιολίδα στα επόµενα χρόνια – στα πέριξ της Καλυδώνας-, που οι κάτοικοι θεωρούσαν εαυτούς ως Αιολείς, εξαιτίας αυτής ακριβώς της προέλευσης. Αλλά, επιπλέον ενδοξότεροι ήρωες ακολούθησαν τους δυο προγεννήτορες. Οι Θέστιος, Οινέας, ο εξ αγχιστείας Φυλέας, ο Αδρέµων, ο Τυδέας, η Λήδα, η Αλθαία, η Δηιάνειρα και άλλοι εκ των επιφανών του πάλκου στο κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου, παρεχώρησαν τη θέση τους στους πασίγνωστους ήρωες του Τρωικού πολέµου: Τον ανυπέρβλητο Διοµήδη, τον λεοντόκαρδο Περιφάντη – γιο του Οχήσιου- , τον βασιλιά όλων των Αιτωλών Θόα, τον έτερον Επειό πρίγκηπα Μέγη – οµοιόµορφο του θεϊκού Άρη -, και τον παρεξηγηµένο Θερσίτη, γιο του σφετεριστή Αγρίου. Ιδιαίτερη µνεία θα έπρεπε να γίνει για τον Αιτωλό απόγονο Αλκµαίων και τους γιους του για όσα προηγουµένως έχουµε αναφέρει όσον αφορά την απόλυτη σχέση τους µε την Αιτωλία και το Δουλίχιο.

Όπως εξάλλου συνέδεε όλους τους απογόνους του Δευκαλίωνα-, ένωναν επίσης τους Αιτωλούς µε τους Μινύες µέσω της Φανοσίρας -εγγονής του Ενδυµίωνα-, µε τους Βοιωτούς από τον Λοκρό και την Χρώµια, και µε τους Μινωικούς µέσω του Τέκταµου -αδελφού της Ξανθίππης-, και γενικά µε τους περισσοτέρους ήρωες των λαών της θάλασσας που κατάγονται από τον Αίολο, τον Ξούθο ή τον Δώρο. Αρκεί να ακολουθήσουµε το πλούσιο γενεαλογικό δέντρο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας για να ενώσουµε τον δεσµό. Αν θεωρήσουµε όλους αυτούς µέρος του Αιτωλικού γενεαλογικού δέντρου η δύναµη στην εκστρατεία της Τροίας που σχετιζόταν µε τους Αιτωλούς µπορεί να ξεπερνούσε κατά πολύ τον µισό στόλο αριθµώντας µόνο τους -σχετικά’, “στενούς συγγενείς”.

ΠΕΛΩΨ ΚΑΙ ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΑ

ΟΙ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΩΝ **

ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΙΤΩΛΩΝ

Η ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΓΕΝΕΣΗ

Όσο για την επίδραση που είχαν οι Αιτωλοί στον ίδιο πόλεµο φτάνει να παρακολουθήσουµε στενά τις εκκλήσεις του Νέστωρα, του Αγαµέµνονα ή του Αχιλλέα στους “ανδρειότερους”, µεταξύ των οποίων περιλάµβαναν τον Διοµήδη, τον Θόα ή τον Μέγη ή να δούµε τα επίθετα που χαρίζει ο Όµηρος στον συνετό και αντάξιο του Αχιλλέα, Διοµήδη, στον υπεράνθρωπο Περιφάντη, στον Αρειανό Μέγη ή στον θεοποιηµένο Θόα, στον οποίο χαρίζει ακόµα και τη φωνή του ο Ποσειδώνας. Η αποστροφή που αισθανόταν ο Όµηρος για τις σωµατικές αναπηρίες εξαιτίας της δικής του, τον οδήγησε να αποδοκιµάσει και να ταπεινώσει τον Αιτωλό πρίγκηπα Θερσίτηαρνούµενος ακόµα και την βασιλική καταγωγή του. Εκτός αυτού τον στολίζει εύσχηµα σαν χωλό καµπούρη και ζαβοµάτη, και του χαρίζει µια µεγαλόπρεπη υδροκεφαλία που στην επιφάνειά της φυτρώνουν λίγες τρίχες. Αδίκως δε τον χαρακτηρίζει και σαν κουτσοµπόλη, υβριστή και γλοιώδη. Βέβαια ο ραψωδός µας έχει χαρίσει τόσα ανεκτίµητα έπη που παραβλέπουµε την απέχθεια του για τον αδικαίωτο γιο του Αγρίου.

Για να αποφύγουµε µακρηγορήσεις – οικείες λίγο πολύ σε όλους -, θα αναφέρουµε σύντοµα χαρακτηριστικά των ποιο εκλεκτών Αιτωλών της περιοχής όπως αναφέρονται σε αυτούς οι κλασικοί ή ο ίδιος Όµηρος για να δραµατοποιήσουµε την απειροελάχιστη αξία τους εκείνης της εποχής.

O επώνυµος γενάρχης της Αιτωλίας, βασιλιάς της Ηλείας και γιος του Ενδυµίωνα, Αιτωλός, ήταν ο πρώτος που οργάνωσε αγώνες δρόµου στην Ολυµπία. Εξόριστος στη χώρα που κυρίευε ο Αχελώος νυµφεύθηκε την Προνόη µε την οποία απέκτησε δυο γιους. Τον Πλευρώνα και τον Καλυδώνα ταυτώνυµους βασιλείς των ισχυρών αυτών πόλεων. Ο γάµος του Πλευρώνα µε την µοναδική κόρη του Δώρου – και επιούσα “προγιαγιά” του βασιλιά Μίνωα -, θα ήταν σήµερα πρωτοσέλιδο σε οποιοδήποτε µέσο µαζικής ενηµέρωσης.

Ο µεγαλόφρων βασιλιάς της Πλευρώνας Θέστιος αεί µνηµονεύεται, τόσο για το οδυνηρό ξεκλήρισµά των αρρένων γιων του όσο και την απρόβλεπτη δόξα που του απέφεραν µε την επικείµενη γενεαλογία τους οι τρεις θυγατέρες, Λήδα/Αλθαία και Υπερµνήστρα.

Ο πιο φηµισµένος αµφιτρύωνας της εποχής, ο βασιλιάς της Καλυδώνας Οινέας είναι συνδεδεµένος µε δοξασίες τόσο σπουδαίες όπως την ανακάλυψη της αµπέλου και του οίνου, την πρωταρχική ίδρυση των Οινιαδών και του µυκηναϊκού νεωρίου. Και δεν είναι µόνο γνωστός σαν εξαιρετικός αµφιτρύωνας για την φιλοξενία των επιφανών στο κυνήγι του καλυδωνίου κάπρου αλλά και γιατί περιέθαλψε και φιλοξένησε επανειληµµένως ανδρείους όπως ο Ηρακλής, Ο Βελλερεφόντης, ενδεχοµένως ο Φυλέας, ο Αγαµέµνων και ο Μενέλαος. Είναι πιθανόν το κυνήγι του κάπρου και η ιεροτελεστία του να µην ήταν τίποτε άλλο παρά η αλληγορία για την χωρίς όρια φιλοξενία του βασιλιά Οινέα, του χαρισµατικού αυτού υπο-δοχέα. Με την νεαρή Αργεία πριγκίπισσα Περίβοια ο γηραιός βασιλιάς δηµιούργησε τον ύστερο άθλο του. Την γέννηση του Τυδέα και την προαναγγελία του δοξασµένου Διοµήδη.

Σαν προγενέστερος ο ήρωας Τυδέας πρωτοεµφανίζεται στην εκστρατεία των επτά στρατηγών εναντίον της Θήβας.- Γνωστό γεγονός από το µεταγενέστερο θεατρικό του Αισχύλου “Επτά επί Θήβας”. Μεταξυ των έξοχων – εκτός του Πολυνείκη, σύγαµβρου του Τυδέα -, συναντάµε τον ίδιο τον Τυδέα γιο του Οινέα και πατέρα του Διοµήδη, τον Άδραστο πεθερό του Διοµήδη, τον Αµφιάραο γιο της Υπερµνήστρας αδελφής του Τυδέα και πατέρα του Αλκµαίονα και του Αµφίλοχου, τον Καπανέα αδελφό της Περίβοιας δεύτερης γυναίκας του Οινέα και γιο του βασιλιά της αιτωλικής Ωλένου Ιππόνοου που καταγόταν από τον Αιτωλό Αργοναύτη Παλαίµων, τον Παρθενοπαίο γιο της Αταλάντης και κατά την παράδοση του Αιτωλού ήρωα Μελεάγρου, και τέλος δυο ακόµα αδελφών του Αδράστου όπως ο Μηκιστέας και ο Ιπποµέδοντας. Όπως αναµφισβήτητα παρατηρούµε το Αιτωλικό στοιχείο για µια ακόµη περίφηµη πολεµική επιχείρηση είναι άκρως διακρινόµενο. Συνακόλουθο αυτής της εκστρατείας ήταν: o Διοµήδης και οι γιοι των επτά στρατηγών να αδελφωθούν και να ενωθούν για πάντα µε τα δεσµά της εκδίκησης. Πιο αργότερα συναντούµε ξανά τον πατέρα του Διοµήδη στη διαµάχη µε τον θείο του Άγριο. Ο Άγριος κατηγορεί τον Τυδέα ότι δολοφόνησε τον αδελφό του Αλκάθοο και τα ανίψια του, – γιους του Μέλα ή Μελάνιππου-, Φενέα, Ευρίαλο, Υπέρλοο, Αντίαχο, Εύµηδο, Στερόπη, Ιάνθιππο, και Σθενέλη. Με αυτή την αιτία οι γιοι του Αγρίου Θερσίτης, Οχήσιος. Πρόθοος, Κελεύτωρ, Λυκοπέας και Μελάνιππος, εισβάλουν στη Καλυδώνα και οικειοποιούνται το θρόνο της, από τον πατέρα του Τυδέα, Οινέα. Αργότερα ο Διοµήδης µε τη βοήθεια του Ακµαίονα και ενδεχοµένως άλλων συντρόφων επιγόνων επανακτούν το θρόνο της Αιτωλίας και ενθρονίζουν τον γαµβρό του Οινέα Αδραίµονα, πατέρα του τρωικού ήρωα Θόα. Η εφόρµηση των γιων του Αγρίου φέρει σε πρώτη “δηµοσιότητα” – µέσω του Οµήρου- , τους Αιτωλούς Κουρήτες της ενδοχώρας και τους Επειούς και Αιολείς Καλυδωνίους των παρακτίων!

Καθώς η φήµη του Τυδέα δεν υµνολογείτε όσο θα ‘πρεπε στη ροή της ιστορίας, η αδιάληπτη επανάληψη του ονόµατος του από τον Όµηρο αποδεσµεύει εικασίες µεγαλείου και αφανέρωτης δόξας. Βέβαια όταν οι συσχετίσεις εκτείνονται στον γιο του Διοµήδη η έξαρση θεριεύει. Δεν υφίσταται συγκριτική -παρά αυτή µε τον µοναδικό Αχιλλέα- που να αντέχει στην κριτική, Οµηριστών και Κλασικών κατά το διάβα των αιώνων, ως προς την αντρειοσύνη, τη σύνεση και την µεγαθυµία του ήρωα Αιτωλού. Υπήρξε τόσο ανδρείος και ευκλεής που τόλµησε και να πληγώσει ακόµα την περήφανη Αφροδίτη. Ο θρύλος και η αναγνώριση του προέχει γιατί ο πατέρας του Τυδέας -νεκρός στην εκστρατεία των επτά επί Θηβών-, είναι γιος του µεγάλου Οινέα και της Περίβοιας κόρης του Ιππόνοου, εγγονή του Αναξαγόρα και αδελφή του Καπανέα. Η µητέρα του, Δηιπύλη, -πριγκίπισσα του Άργους-, έχει γεννήτωρ τον άκριτο “Βιαντίδη”, βασιλιά Άδραστο!

Στους πίνακες προσκεκληµένων της ποιο σηµαντικής τελετής συζυγίας της αρχαιότητας, -το γάµο της “Αιτωλής” Ελένης και του βασιλιά Λακεδαιµονίου Μενέλαου-, συναντάµε επίσης διακεκριµένους Αιτωλούς, Ιθακήσιους και Δουλιχίους σε µια συνάντηση που προµήνυε την έλευση των υστέρων επιδροµών των λαών της θάλασσας στη µεσόγειο. Για να µην επαναλαµβάνουµε τα σχετικά ονόµατα, εκδίδουµε πρωτότυπα υποθετικό κατάλογο καλεσµένων στο απαράµιλλο συµβάν και µια διεξοδική προβολή του καθενός…

Ο Αγλαός Υμέναιος της Ελένης. Η αφετηρία του πρώτου γνωστού μεγάλου πολέμου της αρχαιότητας και η παγίωση της Αιτωλικής παρουσίας

Προσεγγιστικό έτος 2003 της α.ε.


ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΩΤΕΡΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Βασιλικό ανάκτορο Πελάνας, (Σπάρτη). Γιορτάζεται ο γάµος της όµορφης Ελένης, κόρη της Αιτωλής Λήδας και του τοπικού πρίγκιπα, γιου του Λακεδαιµόνιου µονάρχη Τυνδάρεως. Ο γάµος εκτός από το καθαυτό γεγονός εξυπηρετεί για µια ακόµα επίδειξη της ισχύος των ελληνικών φύλων της εποχής, ενώ πάνω απ’ όλους ξεχωρίζει η δυναµική παρουσία των Αιτωλών. Χρησιµεύει επιπροσθέτως για την συναίσθηση και προετοιµασία των πρωταγωνιστών για το προσχεδιασµό των επιόντων επιδροµών των λαών της θάλασσας. Είναι η προκαταρτική σχεδίαση του αποικισµού της µεσογείου, και ο όρκος των µνηστήρων στον Τυνδάρεως δεν είναι παρά η υπόσχεση όλων των βασιλέων και πριγκήπων του Ελλαδικού χώρου για την απώτερη συµµαχία που θα τους οδηγήσει στην Τροία και από εκεί σε όλα τα µήκη και πλάτη της µεσογείου.

Ορισµένοι απ’ αυτούς – ή στενά συγγενικά τους πρόσωπα-, είχαν πάρει ήδη ή θα έπαιρναν σύντοµα µέρος σε άλλες παρόµοιες συναθροίσεις ή εξερευνητικές επιδροµές όπως η αργοναυτική εκστρατεία και το κυνήγι του καλυδωνίου κάπρου, ή η υστερόχρονη εκστρατεία του Ηρακλή – η πρώτη γνωστή εκστρατεία στη Τροία – εναντίον του Λαοµέδοντα, όπου έχασε τη ζωή του ο Οϊκλής και ξεχώρισε ο Τελαµώνας για την ανδρεία του. Η τελετουργία του γάµου της ποθητής Ελένης ένωσε τους εξ αίµατος Αιτωλούς και Αχαιούς και τους εξ αγχιστείας λοιπούς µνηστήρες που αντιπροσώπευαν µε αυτή τη συρροή την αξιοµνηµόνευτη συµµαχία των ελληνικών φύλων του 12ου αιώνα που αποσκοπούσε καταληκτικά στην κατάκτηση και αποίκιση – αν ήταν δυνατόν – όλης της µεσογείου. Στο γαµήλιο τραπέζι εκείνης της µοναδικής “συµπεθεριάς” παραταχθήκαν κατά οµοιογενείς οµάδες – σε τρεις πτέρυγες – οι εκλεκτοί καλεσµένοι προσµένοντας την αναγγελλία και έγκριτη παρουσίαση τους.

Ο παλατιανός αγγελιοφόρος διάγγειλε έναν προς έναν τους προσκεκληµένους κάθε πτέρυγας. Αναµενοµένη εντύπωση έκανε η παρουσία του Αιτωλικού στοιχείου αλλά και του Δουλιχίου και της Ιθάκης, που σκίαζε τους υπόλοιπους µεγιστάνες. Ίσως εκείνη ακριβώς την περίσταση η Αιτωλική παρουσία να ήταν η ποιο σηµαντική όλου του Ελληνικού χώρου!

Η παρουσίαση των προσκεκλημένων

Οι συγγενείς του γαμβρού. Τιμώντας τον Πέλοπα

1. Μενέλαος.Ο γαμπρός. Αδελφός του Αγαμέμνονα εγγονός του Κατρέα γιου του δοξασμένου βασιλιά Μίνωα και της Πασιφάης.
2. Ἀερόπη.Μητέρα του Μενελάου, του Αγαμέμνονα και της Αναξίβιας.
3. Ατρέας.Πατέρας του Μενελάου, Αγαμέμνονα και Αναξίβιας. Γιος του Πέλοπα και της Ιπποδάμειας κόρης του Οινομάου. Αδέλφια του εκτός άλλων ήταν ο Πιτθέας πατέρας της Αίθρας μητέρας του Θησέα, ο Αλκάθοος πατέρας του Ισχέπολις και της Περίβοιας, επίσημης συζύγου του Τελαμώνα και μητέρας του Αίαντα.
4. Κατρέας.Γιος του μυθικού βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Πατέρας της Αερώπης και παππούς του γαμπρού. Αδελφός του Δευκαλίωνα και της Φαίδρας συζύγου του Θησέα.
5. Αγαμέμνων.Γιος του Ατρέα και της Αερώπης. Αδελφός του Μενελάου. Σύζυγος της Κλυταιμνήστρας αδελφής της Ελένης και κόρη της Αιτωλής Λήδας. Παντοδύναμος πρίγκηπας των Μυκηνών.
6. Δευκαλίων.Γιος του Μίνωα και αδελφός του Κατρέα. Αργοναύτης και μέλος στο κυνήγι του καλυδωνίου κάπρου. Αδελφοποιτός του Θησέα από την περιπέτεια του με τον Μινώταυρο.
7. Ιδομενέας.Γιος του Δευκαλίωνα και ένδοξος πρίγκηπας της Κρήτης. Εξάδελφος του γαμβρού. Μνηστήρας της Ελένης.
8. Μηριόνης.Ετεροθαλής αδελφός του Ιδομενέα. Μνηστήρας της Ελένης.
9. Αναξίβια.Η αγαπημένη αδελφή του Μενελάου και του Αγαμέμνονα ήταν η σύζυγος του βασιλιά της Φωκίδας Στροφίου.
10. Στρόφιος.Σύζυγος της Αναξίβιας. Βασιλιάς της Φωκίδας.
11. Κλυμένη.Κόρη του Κατρέα και αδελφή της Αερώπης. Θεία του γαμπρού. Νυμφευμένη με τον αργοναύτη Ναύπλιο και μητέρα των Παλαμήδη και Οίακα.
12. Ναύπλιος.Ο σύντροφος της Κλυμένης και ευκλεής αργοναύτης. Έζησε για να γνωρίσει όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής.
13. Παλαμήδης.Πολύφημος εφευρέτης, γιος της Κλυμένης εξάδελφος του Μενελάου.
14. Οϊλέας.Ο ακατάβλητος βασιλιάς των Λοκρών, αδελφοποιτός των Διόσκουρων, του Πηλέα και του Τελαμώνα από την αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος. Πατέρας του Αίαντα με την Εριώπιδα και του Μέδοντα με τη Ρήνη ή την Αλκιμάχη.
15. Αλκιμάχη. Η μικρή αδελφή του Πηλέα και Τελαμώνα, ερωτευμένη από έφηβη με τον αδελφικό φίλο των αδελφών της κατάφερε τελικά να γίνει η τρίτη σύζυγος του Οϊλέα. Όλοι σχολίαζαν αν ο νεαρός Μέδων ήταν γιος της ή γιος της ερωμένης του Οϊλέα, Ρήνης.
16. Πηλεύς. Ο ηγεμόνας της Φθίας και ένδοξος αργοναύτης, γιος του Αίακα, αδελφός του Τελαμώνα και της Αλσιμάχης ήταν ο μοναδικός θνητός που είχε νυμφευθεί -όπως ειχε διαδοθεί- μια νεράιδα, την Θέτιδα με την οποία μόλις είχε αποκτήσει τον Αχιλλέα. Παρών σε όλες τις προηγούμενες συρροές και στο κυνήγι του κάπρου, ήταν εδώ προσκεκλημένος από τον αγαπημένο του εξάδελφο του Τυνδάρεως.
17. Θέτις.Σύζυγος του Πηλέα και μητέρα του Αχιλλέα.
18. Μενεσθεύς.Ο φιλόδοξος πρίγκηπας των Αθηνών και μνηστήρας της Ελένης, γιος του Πετεώς και δισέγγονος του βασιλιά Ερεχθέου. Εξάδελφος και αντίπαλος του Θησέα. Επιστήθιος φίλος των Διόσκουρων, αδελφών της νύφης.
19. Νέστωρ.Ο σοφός βασιλιάς της Πύλου, αργοναύτης και μέλος της θήρας του καλυδωνίου κάπρου και πατέρας του Αντίλοχου, του Θρασιμήδη και της Επικάστης που όταν ενηλικιώθηκε έγινε σύζυγος του Τηλέμαχου και μητέρα του Ομήρου.
20. Νισίππη.Η νεότερη κόρη του Πέλοπα. Η γεροντοκόρη που προξένευσαν στον μεσήλικα βασιλιά Σθένελο.
21. Σθένελος.Ο αρραβωνιαστικός της Νισίππης αν και απεβλεπε στην Ελένη. Βασιλιάς στην Αργολίδα, γιος του Καπανέα και ανιψιός της Περίβοιας της καινούργιας συζύγου του Οινέα. Κηδεμόνας του νεαρού φίλου του και εξάδελφου Διομήδη.
22. Κάλχας ο μάντης.Ο μεγάλος μάντης της εποχής από τη γενιά των Αμυθεωνίδων. Ηγείται της φημισμένης τελετής του γάμου.

Οι συγγενείς της νύφης. Τιμώντας τον Αιτωλό.

1. Ελένη.Κόρη της Λήδας και του Τυνδάρεως. Εγγονή του Αιτωλού άνακτα Θέστιου. Η περιπόθητη μνηστή!
2. Λήδα.Κόρη του Θέστιου και της Ευριθέμιδας. Σύζυγος του Τυνδάρεως και μητέρα της Ελένης, της Κλυταιμνήστρας, της Τιμάνδρας και των διδύμων Διόσκουρων, αργοναυτών και κυνηγών στην αγαπημένη της πόλη, Καλυδώνα.
3. Τυνδάρεως.Ο πατέρας της νύφης. Βασιλιάς της Σπάρτης, γιος της Γοργοφόνης και του Περιήρη, αδελφός του Αφαρέα και εγγονός του Περσέα και του Αίολου του θεσσαλού, απ’ τη γενιά του Έλλην και Δευκαλίωνα. Μετά το γάμο παρέδωσε το βασίλειο στον Μενέλαο.
4. Αίθρα.Εγγονή του Πέλοπα και της Ιπποδάμειας. Σύζυγος του Αιγέα και μητέρα του Θησέα. Εξαδέλφη του γαμπρού. Αν και απ’ την οικογένεια των ατρίδων παρευρίσκεται στο τραπέζι σαν η αγαπημένη γκουβερνάντα της Ελένης.
5. Κλυταιμνήστρα.Αδελφή της Ελένης και σύντροφος του Αγαμέμνονα.
6. Ικάριος.Αδελφός του Τυνδάρεως, πατέρας της Πηνελόπης με την Περίβοια και της Ιφθίμης με την Πολυκάστη. Υποψήφιος του θρόνου της Σπάρτης.
7. Δωροδώκη.Τρίτη και νεότερη σύζυγος του Ικάριου. Κόρη του Ορσίλοχου βασιλιά των Φερών και αδελφή του Διοκλή. Θεία των ηρώων Ορσίλοχου του νεότερου και Κρίτωνος.
8. Οινέας.Ο επίτιμος βασιλιάς των Αιτωλών. Πατέρας του αείμνηστου Μελεάγρου με την Αλθαία την κόρη του Θέστιου και αδελφή της Λήδας. Πατέρας της Δηιάνειρας συζύγου του Ηρακλή, και της Γόργης. Με την δεύτερη σύζυγο Περίβοια πατέρας του Τυδέως και παππούς του Διομήδη. Περιβόητος αμφιτρύωνας του κυνηγιού του καλυδωνίου κάπρου.
9. Περίβοια.Η σύγχρονη σύζυγος του Οινέα ύστερα από τον τραγικό θάνατο της Αλθαίας και μητέρα του Τυδέα. Αδελφή του αργείου Καπανέα.
10. Διομήδης.Πρίγκηπας του Άργους. Εγγονός αγαπημένος του Οινέα τον οποίο έσωσε από τον σφετεριστή Άγριο και τους γιους του. Γιος του ήρωα Τυδέα και της Διηπύλης κόρη του βασιλιά αργείου Αδράστου.
11. Γόργη.Κόρη του Οινέα και της Αλθαίας. Μητέρα του καλοαναθρεμμένου πρίγκηπα Θόα. “Οι κακές γλώσσες μιλούνε ότι στην πραγματικότητα είναι αυτή η μητέρα του Τυδέα, καρπός αιμομιξίας με τον πατέρα της Οινέα και τον οποίο η Περίβοια αποδέχτηκε σαν δικό της αν και η διαφορά ηλικίας την πρόδιδε εξόφθαλμα.”
12. Αδρέμων.Σύζυγος της Γοργης. Ο Οινέας του έδωσε προίκα την Άμφισσα και ο Διομήδης τον πρότεινε για διάδοχο του Οινέα στην Αιτωλία μετά την νίκη του επι των γιων του Αγρίου. Πατέρας του πρίγκηπα Θόα.
13. Θόας.Παντοδύναμος πρίγκηπας της Αιτωλίας. Γιος του Αδρέμονα και της Γόργης και εγγονός του Οινέα. Ξάδελφος και μνηστήρας της Ελένης.
14.  Αγασθένης. Γιος του Αυγεία και αδελφός του Φυλέα. Θείος του Μέγη. Υποψήφιος στον θρόνο της Ηλείας. Απόχηρος της Πιλωρίδας, παρουσιάζει τα σέβη του σαν μνηστήρας της Ελένης όπως κι ο γιος του Πολύξενος .
15. Φυλέας. βασιλιάς του Δουλιχίου. Γιος του αργοναύτη Αυγεία έλαβε μέρος σαν επίτιμος καλεσμένος του Οινέα στο κυνήγι του κάπρου. Πρώην σύντροφος της αδελφής του Οδυσσέα Κτημένης, μητέρας του Μέγη. Διαζεύχτηκε και ξαναέσμιξε με την Τιμάνδρα αδελφή της Ελένης.
16. Τιμάνδρα. Αδελφή της Ελένης, διαζευγμένη από τον αρκάδιο πρίγκηπα Αίχημο και δεύτερη σύζυγος του Φυλέα. Μητριά του Μέγη.
17. Μέγης.Ο πρίγκηπας του Δουλιχίου, γιος του Φυλέα και της Κτημένης και ανιψιός αγαπημένος του Οδυσσέα. Νεαρότατος μνηστήρας.
18. Λαέρτης. Πατέρας του Οδυσσέα, εγγονός του Κέφαλου και της Πρόκριδας κόρης του Αθηναίου βασιλιά Ερεχθέου. Αργοναύτης και μέλος της θήρας στην Καλυδώνα.
19. Οδυσσέας. Ο δοξασμένος βασιλιάς της Ομηρικής Ιθάκης, παρέλαβε την εξουσία από τον Λαέρτη. Μνηστήρας της Πηνελόπης εξαδέλφης της νύφης. Απόγονος βαριάς παλατιανής κληρονομιάς, είχε σειριά απευθείας από τον Αίολο και τον Ερεχθέα.
20. Πηνελόπη.Κόρη του Ικάριου και της Περίβοιας, λογοδοσμένη με τον Οδυσσέα.
21. Ιφθίμη.Αυταδέλφη της Πηνελόπης, κόρη του Ικάριου και της Πολυκάστης. Λογοδοσμένη του Ευμήλου.
22. Εύμηλος.Θεσσαλός πρίγκηπας, γιος του Αδμήτου και της Άλκηστης, Παρουσιάστηκε σαν μνηστήρας της Ελένης αλλά τον εμπλέξαν με την ασχημούλα Ιφθίμη.
23. Άδμητος.Ο ηλικιωμένος βασιλιάς των Φερών, εγγονός του Μυνία και απόγονος του Κρίση και της Τριτογένειας κόρης του Αιόλου και αδελφής του Κρηθέα παππού του Ιάσωνα. Έλαβε μέρος στην αργοναυτική εκστρατεία και στο κυνήγι του κάπρου.
24. Άλκηστης.Κόρη του Πελία, βασιλιά της Ιωλκού εγγονή του Κρηθέα. Θεία του Ιάσωνα και σύζυγος του Αδμήτου. Μητέρα του Ευμήλου.
25. Κάστωρ. Γιος της Λήδας και αδελφός της νύφης. Ένας από τους Διόσκουρους. Αργοναύτης και κυνηγός στη θήρα της Καλυδώνας.
26. Πολυδεύκης.Ο δίδυμος Διόσκουρος. Αργοναύτης και κυνηγός στη Καλυδώνα.

Οι λοιποί μνηστήρες. Ο όρκος του Τυνδάρεως!

1. Θάλπιος.Πρίγκηπας της Ηλείας. Εγγονός του Άκτωρος και γιος του μολιονίδη Ευρίτου, που πήρε μέρος στο κυνήγι του κάπρου. Ξάδελφος του Φυλέα.
2. Αμφίμαχος.Πρίγκηπας της Ηλείας. Εγγονός του Άκτωρος και γιος του μολιονίδη Κτέατου που πήρε μέρος στο κυνήγι του κάπρου. Ξάδελφος του Φυλέα και Θάλπειου.
3. Πολυξένης.Πρίγκηπας της Ηλείας. Εγγονός του Αυγεία και γιος του Αγασθένη αδελφού του Φυλέα. Ανιψιός του Θάλπειου και Αμφίμαχου.
4. Επίστροφος.Πρίγκηπας της Φωκίδας, γιος του αργοναύτη Ιφίτου.
5. Σχέδιος.Νεαρός αδελφός του Επίστροφου, πρίγκηπας της Φωκίδας γιος του Ιφίτου.
6. Φιλοκτήτης.Γιος του θεσσαλού αργοναύτη βασιλιά λαπίθη Ποία.
7. Ασκάλαφος.Βοιωτός πρίγκηπας και αργοναύτης.
8. Ιάλμενος.Αδελφός του Ασκάλαφου, πρίγκηπας της Βοιωτίας και αργοναύτης.
9. Λήιτος.Πρίγκηπας Βοιωτός και αργοναύτης.
10. Πηνέλεως.Πρίγκηπας Βοιωτός. Αργοναύτης.
11. Ευρίαλος.Γιος του Μυκηστέα βασιλιά της Αργολίδας. Αργοναύτης και προστάτης των νεαρότερων πριγκήπων Σθένελου και Διομήδη
12. Αλκμαίων.Επίγονος, πρίγκηπας του Άργους. Γιος του αργοναύτη Αμφιάραου και εγγονός του Οικλή και της Υπερμνήστρας. Αδελφοποιτός του Διομήδη.
13. Αμφίλοχος.Επίγονος, πρίγκηπας του Άργους. Γιος του αργοναύτη Αμφιάραου και εγγονός του Οικλή και της Υπερμνήστρας. Αδελφός του Αλκμέονα.
14. Αντίλοχος.Ο νοικοκυρεμένος γιος του σοφού Νέστωρα. Πρίγκηπας της Πύλου.
15. Ελεφήνωρ.Κληρονόμος των αβάντων της Εύβοιας σε απέλαση.
16. Μαχαών.Φημισμένος χειρουργός της νήσου Κως.Γιος του Ασκληπιού και της Ηπιόνης κόρης του βασιλιά Μερόπου. Η θεία του Κλυτία είχε συζευχθεί τον βασιλιά Ευρίπυλο, γιο της Αιτωλής Αστυπάλαιας.
17. Ποδαλίριος.Ο νεαρός αδελφός του Μαχάονα, γιος του θεραπευτή Ασκληπιού και της Ηπιόνης.. Το ίδιο φημισμένος αλλά στην παθολογία.
18. Νηρέας.Ο νωχελικός πρίγκηπας της Σύμης και της Κνυδος, εξάδελφος και παιδικός φίλος του Μαχάονα και Ποδαλίριου. Η ομορφιά του είχε γίνει γνωστή σ’ όλο το κόσμο.
19. Ευρίπυλος.Ο βασιλιάς των Ορμένων της Θεσσαλίας. Απ’ τη γενιά του Αιόλου.
20. Πρόθοος.Πρίγκηπας απ τη Μαγνησία και φίλος του νεαρού Μέγη.
21. Πολιπέτης.Ο γιος του Πυρίθοου και κληρονόμος του βασιλείου των Λαπίθων.
22. Λεοντέας.Ο ανδρείος πρίγκηπας λαπίθης γιος του Κορόνου και εγγονός του ερμαφρόδιτου αργοναύτη Καινέα. Φίλος του Πολυποίτη.
23. Ποδάρκης.Ο μικρός γιος του Ιφικλή και αδελφός του γενναίου θεσσαλού πρίγκηπα Πρωτεσίλαου. Απ’ τη γενιά του Αιόλου και του Ξούθου.
24. Πρωτεσίλαος.Ο μεγάλος αδελφός του Ποδάρκη και γιος του Ιφικλή φημισμένος για την ανδρεία του σ όλη τη Θεσσαλία.
25. Αίας Τελαμώνιος.Ο γιος του αργοναύτη Τελαμώνα ξακουστός για το μπόι του και την ανδρεία του. Εγγονός του Αιακού και ανιψιός του Πηλέα και του Φόκου.
26. Τεύκρος.Μηλάδερφος του Αίαντα. Μητέρα του ήταν η Τρωαδίτισσα Ησιόνη νόθη κόρη του Λαομέδοντα και αδελφή του Πρίαμου. Εξάδελφος του Έκτορα και Πάρι.
27. Πάτροκλος.Ο γιος του αργοναύτη Μενέσιου αδελφού του Πηλέα, και της Σθενέλης κόρης του Ακάστου. Θείος και φίλος του Αχιλλέα.
28. Αίας ο Λοκρός.Ο γιος του Οϊλέα και της Εριώπιδας, πρίγκηπας των Λοκρών.
29. Μεδών.Γιος του Οϊλέα από την Ρήνη ή την Αλκημάχη.
30. Τληπόλεμος.Ο Ηρακλείδης πρίγκηπας της Ρόδου. Γιος της Αστυδάμειας αδελφής του Φοίνικα εκπαιδευτή του Αχιλλέα.
31. Φείδιππος.Ο νεαρότερος Ηρακλείδης γιος του Ευρίπυλου βασιλιά της Κως. Εγγονός του Θεσσαλού και της Αστυπάλαιας και αδελφός του Αντίφου. Ανιψιός του Τληπόλεμου.
32. Αγαπήνωρ.Ο βασιλιάς της Τεγέας γιος του δοξασμένου αργοναύτη Αγκαίου που σκοτώθηκε στο κυνήγι της Καλυδώνας. Ανιψιός του Αμφυδάμαντα.

Οι μεγάλοι απόντες στην τελετή του γάμου

1. Αλκαίος. Ο γιος του Περσέα. Από τη γενιά των Δαναών εκ μέρους της μητέρας του Ανδρομέδας. Πατέρας του Αμφιτρύωνα συζύγου της Αλκμήνης και παππούς του Ηρακλή.
2. Αστυδάμεια. Η σύζυγος του Αλκαίου. Κόρη του Πέλοπα και αδελφή του Ατρέα -πατέρα του γαμπρού-, και του Πιτθέα πατέρα της Αίθρας.
3. Πέλοψ. Ο δοξασμένος βασιλιάς της Αχαΐας. Από αυτόν πήρε το όνομα της η Πελοπόννησος. Καθ’ ορισμένους οργάνωσε τους πρώτους ολυμπιακούς αγώνες. Εξώγαμο του Ξούθου ή του Ταντάλου. Παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια κόρη του βασιλιά Οινομάου. Πατέρας του Ατρέα, Θυέστη, Πιτθέα, Τροιζήν, Αστυδάμειας, Νισίππης… Μια από τις πτέρυγες του γαμήλιου τραπεζιού ήταν αφιερωμένη στο όνομα του και στη δόξα του.
4. Θέστιος. Ο εγγονός του Πλευρών -γιου του Αιτωλού και της Ξανθίππης, κόρης του Ξούθου-.Γιος του Αγήνωρα και της Επικάστης κόρης του Καλυδώνα και της Αιολίας. Με την Ευρυθέμιδα έγινε πατέρας της Λήδας -μητέρας της νύφης-, της Αλθαίας συζύγου του Οινέα και της Υπερμνήστρας συζύγου του Οικλή. Οι γιοι του Εύιππος, Πλέξιπος, Κομήτης και Πρόθοος έχασαν τη ζωή τους κατά το κυνήγι του κάπρου -Στην πραγματικότητα κατά τον εμφύλιο αιτωλικό πόλεμο μεταξύ Κουρητών και Επειών/Αιολέων-. Ο νόθος γιος του με την Λευκίπη -ο αργοναύτης Ιφικλής- σκοτώθηκε επίσης. Ο ίδιος είχε από καιρό αποβιώσει κληροδοτώντας το βασίλειο του στον γαμπρό του Οινέα.
5. Μίνως. Ο ξακουστός βασιλιάς της Κρήτης που είχε εξυψώσει τον Μινωικό πολιτισμό στο έπακρο παρ’ όλη τη μακροζωία του δεν πρόλαβε να δει τον δισέγγονο του παντρεμένο με την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου. Πατέρας του Κατρέα και του Δευκαλίωνα με την Πασιφάη, καθώς και της Αριάδνης και της Φαίδρας συζύγου του Θησέα. Από τη νεαρή Φαίδρα έγινε παππούς των ηρώων Ακάμαντα και Δημοφώντα. Ο πατέρας του Αστερίων ήταν γιος του Τέκτανου και εγγονός του Δώρου.
6. Πασιφάη. Η προικισμένη ιέρεια της Κολχίδας. Αδελφή της Κίρκης και μητέρα των παιδιών του Μίνωα. Λέγεται ότι με προηγούμενη σχέση είχε αποκτήσει τον βασιλιά Αμόν της Αιγύπτου και τον Συδών, βασιλιά της Μεσοποταμίας.
7. Αύγείᾶς. Ο γιος του Ηλείου, βασιλιά που έδωσε το όνομα του στην Ήλιδα. και εγγονός του Αιτωλού και του Επειού. Εγγονός της Ευρυδίκης κόρης του Ενδυμίωνα και εγγονής του Αιθλίου. Αργοναύτης, λέγεται ότι έλαβε μέρος στο κυνήγι του καλυδώνιου κάπρου αλλά θεωρείται παράδοξο λόγο της παρουσίας του Φυλέα. Πατέρας του Αργασθένη και του Ευρίτου και παππούς του Πολύξενου. Αδελφός του Άκτωρα πατέρα των Μολιονίδων Κτέατου και Ευρίτου. Πατέρας του βασιλιά του Δουλιχίου Φυλέα και παππούς του Μέγη. Φημισμένος για τους στάβλους του σε ένα από τα κατορθώματα του Ηρακλή, κατέληξε φυγόδικος και ξεχασμένος ως το θάνατο του.
8. Οἰκλεύς. Προερχόταν από οικογένεια ιερουργών και χρησμοδοτών. Σύζυγος της λιγότερο γνωστής κόρης του Θέστιου, Υπερμνήστρας. Καταγόταν -δια μέσου του Μελάμπου και του Αμφυτάωνα- από τον Αίολο, τον Έλλην και τον Δευκαλίωνα. Συγγένευε με τον πατέρα του Ιάσωνα Αισών, τον Πελία και τον Νηλέα, πατέρα του Νέστωρα. Παππούς του Αλκμέονα και του Αμφίλοχου. Εικάζεται ότι ο πατέρας του Αντιφάτης σχετιζόταν με τους Λαιστρυγόνες της Μεγάλης Ελλάδας. Δεν παραβρέθηκε στο γάμο γιατί είχε βρει το θάνατο σε μια από τις προγενέστερες εξορμήσεις των λαών της θάλασσας που ηγήθηκε ο Ηρακλής εναντίον της Τροίας του Λαομέδοντα. Ο τάφος του ήρωα είχε γίνει τόπος λατρείας σε κείνα τα μέρη.
9. Θησεύς. Ο γιος της Αίθρας εγγονής του Πέλοπα και του Αθηναίου βασιλιά Αιγέα απογόνου του Ερεχθέου, Ξούθου, Έλλην και Δευκαλίωνα. Συγγένευε με τον Βία και Πρόκριδα τη γυναίκα του Κέφαλου. Ξάδελφος του πρίγκηπα Μενεσθέα που σφετερίσθηκε το θρόνο του -εκμεταλλευόμενοι την απουσία του στην αρπαγή της Περσεφόνης- με τη βοήθεια των Διόσκουρων σαν εκδίκηση στην προηγούμενη απαγωγή της Ελένης με τον φίλο του Πυρίθοο, όταν αυτή ήταν μόλις δώδεκα χρόνων. Και γι’ αυτό δεν ήταν ευπρόσδεκτος σ αυτόν τον γάμο. Από τη σύζευξη του με τη Φαίδρα είχε δυο γιους τον Ακάμαντα και τον Δημοφώντα.
10. Αχιλλέας. Ο μεγάλος απών της τελετής δεν ήταν παραπάνω από πέντε έξη χρόνων την εποχή του γάμου. Οι γονείς του που παρευρίσκονταν στο γάμο τον είχαν αφήσει στην φροντίδα του διδασκάλου του Χείρων. Λέγεται σε συντροφιά του Πατρόκλου αλλά αυτό δεν αρμόζει στα γεγονότα και τον χρόνο γιατί ο θείος -και όχι εξάδελφος του-, Πάτροκλος ήταν πολύ ποιο ηλικιωμένος και ένας από τους μνηστήρες της Ελένης. Κατά την έρευνα των γενεαλογιών ο Αχιλλέας ήταν εγνωσμένα ανιψιός του Πατρόκλου και με αρκετή διαφορά ηλικίας αλλά οι εσφαλμένες διαδόσεις επίφεραν αντιφατικές πληροφορίες μέχρι σήμερα .

Επίλογος

Επειδή αναφερόµαστε σε εξαιρετικά µακρινούς καιρούς τα διάφορα ονόµατα, οι συγγένειες, και οι περιστάσεις µπορεί να µας οδηγήσουν σε ασυγχρονισµούς. Γι’ αυτό πρέπει να είµαστε διαλλακτικοί και να αναγνωρίσουµε ότι πολλά από τα ονόµατα επαναλαµβάνονται – όπως είναι ακόµα συνήθεια και σήµερα – από παππού σε εγγονούς, µε την αντίστοιχη λανθασµένη τοποθέτηση του ενός στη θέση του άλλου ή σε διαφορετικές περιπτώσεις η έλλειψη ενός µονάχα ψηφίου, η πρόσθεση του ή η αλλαγή του, µπορεί να αλλάξει και την ταυτοποίηση του σωστού χαρακτήρα. Παραδείγµατα όπως Αµφίλοχος – Αντίλοχος, Χρύσης-Χρύση, Εύριτος (Α’)- Εύριτος (Β’)- Εύριτος (Γ’)-Ευρυτιων, είναι πολλές φορές σχεδόν αδύνατο να τα προσδιορίσουµε σωστά µε τα ελάχιστα στοιχεία που διαθέτουµε. Εδώ δεν προσπαθούµε να αποδείξουµε τίποτα απόλυτο αλλά να αναλύσουµε – βασιζόµενοι στην απλή λογική – τις συγγενικές σχέσεις των Ελλήνων ηρώων και των µεγάλων ηγετών των λαών της θάλασσας που έλαβαν µέρος στα µεγάλα γεγονότα του 13ου και 12 αιώνα από την αργοναυτική εκστρατεία έως τον Τρωικό πόλεµο.

Και ιδιαζόντως, – µελετώντας απλώς τα κείµενα ονόµατα στους γενεαλογικούς πίνακες, στο φηµισµένο υµέναιο, και στις δοξασµένες εκστρατείες των λαών της θάλασσας όπως η αργοναυτική και η εκστρατεία στο Ίλιον -, να αφοµοιώσουµε την τεράστια και ελάχιστα αναγνωρισµένη σπουδαιότητα της Αιτωλίας και του Δουλιχίου στα µυκηναϊκά έτη.

Κι ύστερα ο καθένας ας προσπαθήσει µε το δικό του τρόπο να µεριµνήσει ώστε ποτέ να µη χαθεί τέτοιο κληρονόµηµα σαν αυτό που µας αφήσαν οι προγονοί µας. Θα αποφύγουµε έτσι να µας πετάξουν στα µούτρα τη φράση οι “δυτικοί σταυροφόροι”, που σε ανύποπτη στιγµή ξεστόµισε ο “αντάξιος” συνεχιστής τους Ουίνστον Τσώρτσιλ:

«Αυτή η χώρα πέρασε από τη βαρβαρότητα στην παρακµή, χωρίς να γνωρίσει τον πολιτισµό».

…Πράγµα που δεν θα ευστοχούσε ποτέ για την Αιτωλία και το Δουλίχιο, γνωρίζοντας και προφυλάσσοντας αγόγγυστα την ιστορία της περιοχής µας
---------------------
* Αρκετά ονόµατα παραλείφθηκαν στις γενεαλογίες λόγω χώρου και µε µόνη αιτιολογία την ελάσσονα επίδραση στα γεγονότα των ελληνικών εκστρατειών και της σκιώδους σχέσης µε τις περιοχές της Αιτωλίας, του Δουλιχίου και οµηρικής Ιθάκης.

** Στο βιβλίο “los sustratos del alma”, το οποίο εκτός από την έντυπη έκδοση ευρίσκεται και στο blog www.bilinguay.comγια όσους θέλουν να το επισκεφθούν, υπάρχουν επιµέρους γενεαλογίες των Μινωικών, Αθηναίων, Αχαιών, Βοιωτών, Θεσσαλών και άλλων ελληνικών χώρων από τον Δευκαλίωνα έως τον τρωικό πόλεµο καθώς και των επιφανών ηρώων του τρωικού πολέµου ο οποίος την στιγµή στην οποία έχουµε τοποθετήσει το δοκίµιο ακόµα δεν είχε αρχίσει.

*** Οι “Αιτωλοί” υπογραµµίζονται µε έντονα γράµµατα.