ΑΙΩΝΙΑ ΣΠΑΡΤΗ: Πελλάνα - Η πρωτεύουσα του βασιλείου του Μενελάου

Η προδωρική Σπάρτη ήταν μικρός οχυρός οικισμός, ανήκων στους 9 τέτοιους που αποτελούσαν το βασίλειο της Λακεδαίμονος, το οποίο την εποχή του Τρωϊκού Πολέμου διοικείτο υπό του Μενελάου («Ιλιάς», Β 581-587). Για την τοποθεσία της προδωρικής πρωτευούσης του βασιλείου, υπήρξαν διάφορες θεωρίες με επικρατεστέρα εκείνη που ανεγνώριζε την ιστορική Πελλάνα ως τον τόπο που φιλοξένησε το μυκηναϊκό βασίλειο του Μενελάου. Από το 3.000 περίπου π.α.χ.χ. έως την άφιξη των Δωριέων, η πόλη Λακεδαίμων, πρωτεύουσα του βασιλείου, υπήρξε το σημαντικότερο προϊστορικό κέντρο σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο (ενώ ακόμη και στους μετέπειτα χρόνους, έως την ύστερη αρχαιότητα, η Πελλάνα αποτελούσε μία εξαιρετική περιοχή, ευλογημένη από τα ύδατα μίας τοπικής πηγής, της Πελλανίδος, και από ένα Ασκληπιείο εκ του οποίου προέρχονται εκατοντάδες αγγεία και αφιερώματα που βρέθηκαν όταν στα μέσα του 20ου αιώνος κατεστράφη δυστυχώς η φυσική διάταξη των εδαφών για «βελτιωτικά» έργα, με απομάκρυνση των κρουνών, κοπή των παλαιοτάτων πλατάνων και ευρύτατο τσιμέντωμα).

Η θεωρία αυτή επιβεβαιώθηκε προσφάτως από τις δημοσιεύσεις του αρχαιολόγου Θεοδώρου Σπυρόπουλου, σχετικά με τους ανακαλυφθέντες στην Πελλάνα ηγεμονικούς τύμβους στους οποίους είχαν ταφεί οι Μινύες βασιλείς της Λακεδαίμονος μίας προϊστορικής χρονικής περιόδου που ξεπερνούσε τη χιλιετία (αυτοί οι ηγεμονικοί τύμβοι της Πελλάνας, αποτελούν το σημαντικότερο ταφικό σύνολο του προϊστορικού Ελληνισμού), και σχετικά με το ανάκτορο του Μενελάου που εντοπίσθηκε στη νότια πλευρά του εκεί υψώματος Παλαιόκαστρο, κτισμένο εξακολουθητικά επάνω στα ερείπια των παλαιοτέρων Μινυακών ανακτόρων. Αναφορικά με τους τύμβους, ο αρχαιολόγος παρατηρεί μάλιστα ότι γύρω στα 1700 π.α.χ.χ. οι μεγαλύτεροι εξ αυτών δείχνουν κατεστραμμένοι για την ανάγκη κατασκευής στη θέση τους ενός πελωρίου λαξευτού τάφου, ομοίου εκείνων του βασιλικού περιβόλου των Μυκηνών, στους οποίους ο Schliemann ανεκάλυψε τους χρυσοφόρους βασιλείς των Μυκηνών, και αυτή η διαφοροποίηση μαρτυρεί την άφιξη ενός νέου φυλετικού στοιχείου, των Αχαιών.

Το μενελάϊο ανάκτορο, τρίτο κατά σειράν των Μυκηναϊκών ανακτόρων της Πελλάνας, αποτελούσε ένα τεράστιο οικιστικό και διοικητικό συγκρότημα με κέντρο του το Μέγαρον του βασιλέως, ένα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο με τρείς χώρους (Αίθουσα, Πρόδομος και Έσω Μέγαρον) και εντυπωσιακή τετράστυλο Εστία. Τα ερείπια του Mεγάρου, παρά τις πολλές φθορές που υπέστησαν έως σήμερα, παραμένουν εντυπωσιακά, με πλάτος 13,5 μ. και συνολικό μήκος 35 μ., που αποτελούν τις μεγαλύτερες εν Ελλάδι διαστάσεις ανακτόρου. Το πλαισιωμένο από κυκλώπειο τείχος σύμπλεγμα, συμπληρωνόταν από μεγάλη αυλή, Ιερό και διάφορα βοηθητικά κτίρια, όπως λ.χ. αρχεία, αποθήκες και εργαστήρια.