Η σύνταξη αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας αποτελεί πρόκληση, στον βαθμό μάλιστα που υπόσχεται ανανέωση κριτηρίων και στόχων. Προγραμματικό παράδειγμα η Εισαγωγή, μοιρασμένη στα τρία, όπου ορίζονται οι γλωσσικές και επικοινωνιακές αρχές που παράγουν και προάγουν τη γραμματεία.
Θεμέλιος λίθος της ο πολύμορφος και πολύτροπος λόγος: προφορικός και γραπτός· ακροαματικός και αναγνωστικός· μουσικός και απαγγελλόμενος· ανώνυμος και επώνυμος· λαϊκός και λόγιος· αυθόρμητος και φροντισμένος· αφηγηματικός και δραματικός· συγκινησιακός και στοχαστικός· ευκαιριακός και ανθεκτικός. Τα συνολικά προϊόντα του ονομάζονται «αρχαία ελληνικά γράμματα» και η υποδοχή τους «αρχαία ελληνική γραμματολογία». Σε διάκριση προς την «ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας», μολονότι και εδώ τα λογοτεχνήματα συστήνουν τον γραμματολογικό κορμό. Στο μεταξύ, οι τρόποι ομιλίας και γραφής συμβάλλονται στα παραγόμενα γράμματα, ορίζοντας τις διαδοχικές εποχές τους (συμβολικές και πραγματικές), αλλά και τα γραμματειακά γένη και είδη, τα οποία καθ᾽ οδόν εξελίσσονται, πολλαπλασιάζονται και αποτυπώνονται σε κείμενα.
Οι πολλαπλές αυτές ταξινομήσεις των ελληνικών γραμμάτων διακρίνονται κάθε φορά σε πρωτεύουσες και δευτερεύουσες, κάθετες και οριζόντιες, συγχρονικές και διαχρονικές, σχηματίζοντας ένα σύνθετο σταυρόλεξο. Προηγείται η ποίηση και έπεται η πεζογραφία, καθώς διαδέχεται η μια εποχή την άλλη: την ομηρική η αρχαϊκή, την αρχαϊκή η κλασική, την κλασική η αλεξανδρινή (άλλως πως: ελληνιστική), την ελληνιστική η ρωμαϊκή. Σε αυτές τις πέντε εποχές διαβαθμίζεται το εγχειρίδιο, εκβάλλοντας στο ευρετήριό του και στο πολύτιμο «Μικρό λεξικό φιλολογικών και αρχαιογνωστικών όρων».
Στα προσόντα της προκείμενης Αρχαίας Ελληνικής Γραμματολογίας εξέχουν δύο τουλάχιστον σπάνιες αρετές. Η μία αφορά στη διαφάνεια με την οποία συντάσσονται στοιχεία των ελληνικών γραμμάτων που συνιστούν συμπληρωματικού τύπου αντιθέσεις: (μύθος και λόγος· παράδοση και πρωτοτυπία· συνέχεια, καμπές και τομές· ομοιότητες, παραπομπές και διαφορές· ποιοτικές κορυφώσεις, μεταλλαγές και μεταπτώσεις. Με τη μέθοδο αυτή η αρχαία ελληνική γραμματεία επιβεβαιώνει τον εναλλασσόμενο δυναμισμό της, με τον οποίο αντιστέκεται τόσο στη μυθοποίησή της όσο και στην τυποποίησή της.
Η δεύτερη, απροσδόκητη αρετή: σε κάθε γραμματειακή εποχή αναλογούν σχόλια που αφορούν στις ιστορικές της συνθήκες· στις πολιτικές και κοινωνικές της τάσεις και εντάσεις, στις συγχρονικές διασταυρώσεις γραμμάτων και τεχνών. Παραδείγματα η κλασική εποχή, η οποία συνοδεύεται με πλούσιο περιφερειακό σχολιασμό. Προτάσσονται τα ιστορικά συμφραζόμενα (Περσικά, Πεντηκονταετία, Πελοποννησιακός πόλεμος, τέταρτος αιώνας). Έπονται οι πολιτικές, πολιτειακές κοινωνικές και ιδεολογικές διαφορές που αντιπαραθέτουν την αθηναϊκή στην πελοποννησιακή συμμαχία. Επιβάλλονται, τέλος, στοιχεία για την εξέλιξη των εικαστικών τεχνών από τον αυστηρό ρυθμό έως την ύστερη κλασική τέχνη. Έτσι, τα ελληνικά γράμματα δεν απομονώνονται από τα γεγονότα, τα πρόσωπα και τα πράγματα που τα περιβάλλουν και τα διαφωτίζουν, ενώ η αξιολογική διάκρισή τους προκύπτει από τεκμηριωμένες κρίσεις που βασίζονται στη σύγκριση. Τελικώς η συγκεκριμένη αρχαία ελληνική γραμματολογία λειτουργεί και ως σύγχρονη γραμματοφιλία.
Σημειώσεις για τους αναγνώστες
Συντομογραφίες (εκτός από τις πολύ κοινές)
απόσπ. απόσπασμα
κ.ά. και άλλοι (-ες, -α)
κ.ά.π. και άλλοι (-ες, -α) πολλοί (-ές, -ά)
κ.τ.ό. και τα όμοια
περ. (σε χρονολογίες) περίπου
D.K H. Diels, με επιμέλεια και προσθήκες W. Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, 7η έκδοση, 1954
P. D.L. Page, Lyrica graeca selecta, Οξφόρδη, 1968
W. M.L. West, Delectus ex iambis et elegis graecis, Οξφόρδη, 1980
Χρονολογικές ενδείξεις
Η πλάγια γραμμή ανάμεσα σε δύο αιώνες δηλώνει το διάστημα από τις τελευταίες δεκαετίες του ενός ως και τις πρώτες δεκαετίες του άλλου· π.χ. η ένδειξη «6ος/5ος π.Χ. αι.» δηλώνει το διάστημα από το 530 ως το 470 π.Χ., η ένδειξη «3ος/4ος μ.Χ. αι.» το διάστημα από το 270 ως το 330 μ.Χ. κ.τ.ό.
Ονόματα και τίτλοι
Τα αρχαία ονόματα προσαρμόζονται στη σημερινή κλίση και ορθογραφία: Οδυσσέας αντί Ὀδυσσεύς, Ιππώνακτας αντί Ἱππῶναξ, της Σαπφώς αντί της Σαπφοῦς κλπ. Εξαίρεση αποτελεί η ονομαστική των αρσενικών ονομάτων σε -ων, όπου τυχαίνει και σήμερα να λέμε ο Πλάτων αντί ο Πλάτωνας, ο Ξενοφών αντί ο Ξενοφώντας κλπ.
Στη σημερινή κλίση και ορθογραφία προσαρμόζονται συνήθως και οι τίτλοι των έργων: η Ιλιάδα του Ομήρου, τα Έργα και ημέρες του Ησιόδου, οι Πέρσες του Αισχύλου, το Συμπόσιο του Πλάτωνα κλπ.· συχνά όμως τυχαίνει, ιδιαίτερα στην ονομαστική πτώση, οι τίτλοι να μνημονεύονται με τον αρχαίο τους τύπο: Περὶ φύσεως, Πίναξ, Κύρου ἀνάβασις κλπ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου