Οὗτος γάρ, ἔφη, ἔστιν.
[562a] Τί οὖν; τετάχθω ἡμῖν κατὰ δημοκρατίαν ὁ τοιοῦτος ἀνήρ, ὡς δημοκρατικὸς ὀρθῶς ἂν προσαγορευόμενος;
Τετάχθω, ἔφη.
Ἡ καλλίστη δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, πολιτεία τε καὶ ὁ κάλλιστος ἀνὴρ λοιπὰ ἂν ἡμῖν εἴη διελθεῖν, τυραννίς τε καὶ τύραννος.
Κομιδῇ γ᾽, ἔφη.
Φέρε δή, τίς τρόπος τυραννίδος, ὦ φίλε ἑταῖρε, γίγνεται; ὅτι μὲν γὰρ ἐκ δημοκρατίας μεταβάλλει σχεδὸν δῆλον.
Δῆλον.
Ἆρ᾽ οὖν τρόπον τινὰ τὸν αὐτὸν ἔκ τε ὀλιγαρχίας δημοκρατία [562b] γίγνεται καὶ ἐκ δημοκρατίας τυραννίς;
Πῶς;
Ὃ προύθεντο, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀγαθόν, καὶ δι᾽ ὃ ἡ ὀλιγαρχία καθίστατο —τοῦτο δ᾽ ἦν [ὑπερ]πλοῦτος· ἦ γάρ; —
Ναί.
Ἡ πλούτου τοίνυν ἀπληστία καὶ ἡ τῶν ἄλλων ἀμέλεια διὰ χρηματισμὸν αὐτὴν ἀπώλλυ.
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν καὶ ὃ δημοκρατία ὁρίζεται ἀγαθόν, ἡ τούτου ἀπληστία καὶ ταύτην καταλύει;
Λέγεις δ᾽ αὐτὴν τί ὁρίζεσθαι;
Τὴν ἐλευθερίαν, εἶπον. τοῦτο γάρ που ἐν δημοκρατουμένῃ [562c] πόλει ἀκούσαις ἂν ὡς ἔχει τε κάλλιστον καὶ διὰ ταῦτα ἐν μόνῃ ταύτῃ ἄξιον οἰκεῖν ὅστις φύσει ἐλεύθερος.
Λέγεται γὰρ δή, ἔφη, καὶ πολὺ τοῦτο τὸ ῥῆμα.
Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅπερ ᾖα νυνδὴ ἐρῶν, ἡ τοῦ τοιούτου ἀπληστία καὶ ἡ τῶν ἄλλων ἀμέλεια καὶ ταύτην τὴν πολιτείαν μεθίστησίν τε καὶ παρασκευάζει τυραννίδος δεηθῆναι;
Πῶς; ἔφη.
Ὅταν οἶμαι δημοκρατουμένη πόλις ἐλευθερίας διψήσασα [562d] κακῶν οἰνοχόων προστατούντων τύχῃ, καὶ πορρωτέρω τοῦ δέοντος ἀκράτου αὐτῆς μεθυσθῇ, τοὺς ἄρχοντας δή, ἂν μὴ πάνυ πρᾷοι ὦσι καὶ πολλὴν παρέχωσι τὴν ἐλευθερίαν, κολάζει αἰτιωμένη ὡς μιαρούς τε καὶ ὀλιγαρχικούς.
Δρῶσιν γάρ, ἔφη, τοῦτο.
Τοὺς δέ γε, εἶπον, τῶν ἀρχόντων κατηκόους προπηλακίζει ὡς ἐθελοδούλους τε καὶ οὐδὲν ὄντας, τοὺς δὲ ἄρχοντας μὲν ἀρχομένοις, ἀρχομένους δὲ ἄρχουσιν ὁμοίους ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ ἐπαινεῖ τε καὶ τιμᾷ. ἆρ᾽ οὐκ ἀνάγκη ἐν τοιαύτῃ [562e] πόλει ἐπὶ πᾶν τὸ τῆς ἐλευθερίας ἰέναι;
Πῶς γὰρ οὔ;
Καὶ καταδύεσθαί γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ φίλε, εἴς τε τὰς ἰδίας οἰκίας καὶ τελευτᾶν μέχρι τῶν θηρίων τὴν ἀναρχίαν ἐμφυομένην.
Πῶς, ἦ δ᾽ ὅς, τὸ τοιοῦτον λέγομεν;
Οἷον, ἔφην, πατέρα μὲν ἐθίζεσθαι παιδὶ ὅμοιον γίγνεσθαι καὶ φοβεῖσθαι τοὺς ὑεῖς, ὑὸν δὲ πατρί, καὶ μήτε αἰσχύνεσθαι μήτε δεδιέναι τοὺς γονέας, ἵνα δὴ ἐλεύθερος ᾖ· μέτοικον δὲ [563a] ἀστῷ καὶ ἀστὸν μετοίκῳ ἐξισοῦσθαι, καὶ ξένον ὡσαύτως.
Γίγνεται γὰρ οὕτως, ἔφη.
Ταῦτά τε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ σμικρὰ τοιάδε ἄλλα γίγνεται· διδάσκαλός τε ἐν τῷ τοιούτῳ φοιτητὰς φοβεῖται καὶ θωπεύει, φοιτηταί τε διδασκάλων ὀλιγωροῦσιν, οὕτω δὲ καὶ παιδαγωγῶν· καὶ ὅλως οἱ μὲν νέοι πρεσβυτέροις ἀπεικάζονται καὶ διαμιλλῶνται καὶ ἐν λόγοις καὶ ἐν ἔργοις, οἱ δὲ γέροντες συγκαθιέντες τοῖς νέοις εὐτραπελίας τε καὶ χαριεντισμοῦ [563b] ἐμπίμπλανται, μιμούμενοι τοὺς νέους, ἵνα δὴ μὴ δοκῶσιν ἀηδεῖς εἶναι μηδὲ δεσποτικοί.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη.
Τὸ δέ γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔσχατον, ὦ φίλε, τῆς ἐλευθερίας τοῦ πλήθους, ὅσον γίγνεται ἐν τῇ τοιαύτῃ πόλει, ὅταν δὴ οἱ ἐωνημένοι καὶ αἱ ἐωνημέναι μηδὲν ἧττον ἐλεύθεροι ὦσι τῶν πριαμένων. ἐν γυναιξὶ δὲ πρὸς ἄνδρας καὶ ἀνδράσι πρὸς γυναῖκας ὅση ἡ ἰσονομία καὶ ἐλευθερία γίγνεται, ὀλίγου ἐπελαθόμεθ᾽ εἰπεῖν.
***
[561e] ψυχή του νέου που τον επήραν στην κατοχή τους και τον μυούν στα μεγάλα μυστήρια, τότε πια βάζουν μέσα της, με μεγάλη και λαμπρή ακολουθία και με στεφάνια στο κεφάλι, την αυθαιρεσία και την αναρχία και την ακολασία και την αναίδεια, που τις στολίζουν με εγκώμια και με χαϊδευτικά ονόματα, ονομάζοντας την αυθαιρεσία καθωσπρεπισμό, την αναρχία ελευθερία, την ακολασία [561e] Θαυμάσια απεικόνισες τον χαρακτήρα του φίλου της ισονομίας.Χαρακτήρα πολυσύνθετο και γεμάτο από ποικιλία ηθών, ωραίο και πολύμορφο, όπως είναι και εκείνη η δημοκρατική πολιτεία· και δεν είναι παράδοξο να τον βρίσκουν πολλοί και πολλές αξιοζήλευτο, αφού κλείνει μέσα του όλα τα είδη των πολιτευμάτων και των χαρακτήρων.
Έτσι είναι.
[562a] Δεν θα θεωρήσομε λοιπόν αυτό τον άνθρωπο αντίστοιχο της δημοκρατίας, ώστε ορθά να τον ονομάσομε δημοκρατικό;
Να τον θεωρήσομε.
Η μετάβαση από τη δημοκρατία στην τυραννίδα. Χαρακτηριστικά του τυραννικού καθεστώτος
Τώρα πια μας υπολείπεται να εξετάσομε το ωραιότατο είδος του πολιτεύματος και τον άριστο ανθρώπινο χαρακτήρα, την τυραννίδα και τον τύραννο.
Μάλιστα.
Ας δούμε λοιπόν, αγαπητέ φίλε, με ποιό τρόπο σχηματίζεται η τυραννίδα· ότι προέρχεται από τη δημοκρατία, είναι φανερό.
Φανερό.
Άραγε, με τον ίδιο τρόπο που γίνεται από την ολιγαρχία η δημοκρατία, [562b] γίνεται και από τη δημοκρατία η τυραννίδα;
Πώς;
Εκείνο που θεωρήθηκε στην ολιγαρχία ανώτατο αγαθό και που έγινε αιτία να γεννηθεί αυτό το πολίτευμα ήτανε —είπαμε— ο πλούτος· ή όχι;
Ναι.
Η απληστία λοιπόν του πλούτου και η παραμέληση όλων των άλλων με αποκλειστικό σκοπό την απόκτησή του είναι εκείνο που έφερε την καταστροφή της ολιγαρχίας.
Αλήθεια.
Κατά τον ίδιο λοιπόν τρόπο και η απληστία εκείνου που θεωρείται στη δημοκρατία το ανώτατο αγαθό δεν επιφέρει και αυτής την καταστροφή;
Και ποιό είναι αυτό το αγαθό;
Η ελευθερία· γιατί αυτό θ᾽ ακούσεις να λένε σε μια δημοκρατούμενη [562c] πολιτεία ότι είναι το καλύτερο πράγμα που υπάρχει, και γι᾽ αυτό μόνο σε τέτοια πολιτεία αξίζει να ζει ένας που είναι από τη φύση του ελεύθερος.
Πραγματικά λέγεται και πολύ μάλιστα αυτός ο λόγος.
Δεν είναι λοιπόν —και αυτό ακριβώς επρόκειτο να ειπώ τώρα— η απληστία της ελευθερίας και η αδιαφορία για όλα τα άλλα που φέρνει την κατάπτωση και αυτού του πολιτεύματος και κάνει αισθητή την ανάγκη της τυραννίδας;
Πώς δηλαδή;
Όταν —νομίζω— μια δημοκρατούμενη πολιτεία που έχει άσβεστη δίψα ελευθερίας [562d] τύχει να κυβερνιέται από κακούς κεραστές, και μεθύσει, γιατί της δίνουν παραπάνω απ᾽ όσο πρέπει ανέρωτο κρασί, τότε, αν δεν είναι πάρα πολύ καλόβολοι οι άρχοντες και δεν εξακολουθούν να της παρέχουν ελευθερία όση θέλει, τους κατηγορεί και τους τιμωρεί με την πρόφαση ότι είναι καταχθόνιοι και αποβλέπουν στην ολιγαρχία.
Αυτό το κάνουν πραγματικά.
Και όσους πολίτες εξακολουθούν να υπακούουν στους άρχοντες τους εξευτελίζει λέγοντας ότι είναι εθελόδουλοι και δεν αξίζουν τίποτα, τους άρχοντες πάλι που είναι όμοιοι με τους αρχόμενους και τους αρχόμενους που είναι όμοιοι με τους άρχοντες τους επαινεί και τους τιμά και ιδιαίτερα και δημόσια· κατ᾽ ανάγκη λοιπόν [562e] δεν θα ξαπλωθεί παντού η ελευθερία μέσα σε μια τέτοια πόλη;
Πώς όχι;
Θα εισχωρήσει μάλιστα, φίλε μου, και μέσα στους κόλπους της οικογένειας, και στο τέλος το μίασμα της αναρχίας θα μεταδοθεί και σ᾽ αυτά ακόμη τα κατοικίδια ζώα.
Τί εννοείς με τούτο;
Θέλω να πω ότι οι πατέρες θα συνηθίσουν να θεωρούν τα παιδιά τους ίσους και ομοίους των και να φοβούνται τους γιους των, το ίδιο πάλι οι γιοι τους πατέρες, και ούτε θα σέβουνται ούτε θα φοβούνται τους γονείς των, για να είναι βέβαια ελεύθεροι· οι μέτοικοι [563a] θα εξισωθούν με τους πολίτες, οι πολίτες με τους μετοίκους και οι ξένοι επίσης.
Αυτό ακριβώς και συμβαίνει.
Αυτά λοιπόν γίνονται και άλλα τέτοια μικρά μέσα σ᾽ αυτή την πολιτεία· ο δάσκαλος φοβάται και περιποιείται τους μαθητές του, οι μαθητές καμιά σημασία δεν δίνουν στους δασκάλους και στους παιδαγωγούς των· και γενικά οι νέοι αγαπούν να εξομοιώνουνται με τους γεροντότερους και να συνερίζουνται μ᾽ αυτούς στα λόγια και στα έργα, οι γέροντες πάλι κατεβαίνουν έως το επίπεδο των νέων, μιμούνται τους τρόπους των [563b] και κάνουν τον ευτράπελο και τον χαριτωμένο, για να μη θεωρούνται τάχα φορτικοί και δεσποτικοί.
Αληθέστατα.
Αλλά η πιο ανυπόφορη κατάχρηση της ελευθερίας που συμβαίνει μέσα σε μια τέτοια πολιτεία είναι να βλέπεις τους δούλους τούς αγορασμένους και τις δούλες ν᾽ απολαβαίνουν όχι μικρότερην ελευθερία από κείνους που τους αγόρασαν. Ελησμόνησα ακόμα να πω πόση ισονομία και ελευθερία επικρατεί εκεί στις μεταξύ ανδρών και γυναικών σχέσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου