Η πιθανή αιτία για την απελπιστικά βραδύτατη πορεία του «εξανθρωπισμού» του ανθρώπου

Σήμερα τα 7,5 δισεκατομμύρια του πληθυσμού της γης ζούνε σε οργανωμένες κοινωνίες (με προοπτική την παγκοσμιοποιημένη κοινότητα των λαών) αλλά καμιά δεν είναι ευχαριστημένη από την κοινωνικοπολιτική οργάνωση, που την σχεδίασαν νομικοί, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, τεχνοκράτες, εμποριοκράτες, κεφαλαιοκράτες κι ένα σωρό άλλοι “ειδικοί” επιστήμονες. Γιατί όμως; Διότι από τους οργανωτές των κοινωνιών απουσίαζαν – σχεδόν ολωσδιόλου – αυτοί που μελετούν και γνωρίζουν καλύτερα απ’ όλους το “τι είναι ο άνθρωπος” δηλαδή οι βιολόγοι, οι ψυχολόγοι. ναι οι ανθρωπολόγοι. Η μονόπλευρη ενατένιση του ανθρώπου ναι της κοινωνίας από ετερόκλιτες σκοπιές στάθηκε πηγή λαθών, κινδύνων και επαναλήψεων πολλών συνθηκών δυστυχίας. Ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης (470-397 π.Χ) που συνέγραψε την πλέον αντικειμενική και απροσωπόληπτη ιστορία των αιώνων (για τον Πελοποννησιακό πόλεμο), εμβαθύνοντας φιλοσοφικά και ψυχολογικά στα γεγονότα της καταστροφής της Μήλου από την “υπερδύναμη” των Αθηναίων (οι οποίοι σφάξανε όλους τους κατοίκους – από τους εφήβους κι απάνω) αποφαίνεται συμπερασματικά: “Όσο η φύση των ανθρώπων παραμένει διαχρονικά η ίδια, τα ίδια γεγονότα θα επαναλαμβάνονται έστω και με διαφορετική μορφή. Γενικά, είναι αδύνατο και πολύ ανόητος είναι εκείνος που νομίζει ότι μπορεί ν’ αποτρέψει την ανθρώπινη φύση όταν αυτή “ορμάει” να κάνει κάτι, με τη δύναμη των νόμων ή με οποιανδήποτε άλλη φοβέρα” (Θουκυδίδη: Ιστοριών Γ’ 45).

Δυστυχώς οι αλήθειες αυτές αφορούν και τη σύγχρονη πραγματικότητα, όπου ολόκληρος ο ατομικός και οι κοινωνικός χώρος είναι σκεπασμένος με κάκτους και τις παραφυάδες των ταπεινών ενστίκτων και των άγριων παθών. Η ψυχολογία της ομάδας και η ψυχολογία του ατόμου, μας δίνουν ανεπιφύλακτα τη θλιβερή αυτή κατάθεση. Μια κατάθεση δυσοίωνη που στηρίζεται σε θεμέλια επιστημονικά, αντλώντας τα τεκμηριωμένα της πορίσματα από τους χώρους της Βιολογίας, της Κοινωνιολογία και της Κοινωνιοβιολογίας (Sociobiology). Η ψυχολογία (και η φιλοσοφία) της ανθρώπινης συμπεριφοράς ( (behavior) που τις τελευταίες δεκαετίες έχει να μας προσφέρει πολλές γνώσεις και αποκαλύψεις, έρχεται να μας βεβαιώσει για την απελπιστικά βραδύτατη πορεία του «εξανθρωπισμού» του ανθρώπου. Και σ’αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάψευση των ελπίδων, ένα σωρό αισιόδοξων ανθρωπιστών, μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, που στάθηκε μια βαθύτατη τομή στην ιστορία του ανθρώπου. Υποθέσανε πολλοί, πως ύστερα από την τραγική κακομεταχείριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών, σ’ αυτόν τον αδυσώπητο πόλεμο, θα φρονηματίζονταν οι λαοί, και οι πνευματικές αξίες θα γνώριζαν μια καινούρια άνθιση. Αλλά, διαψεύστηκαν οικτρά οι προσδοκίες τους. Οι ανθρωπιστικές αξίες γνώρισαν καινούρια κακομεταχείριση στη διάρκεια πολλών θερμών και ψυχρών νέων πολέμων στον πλανήτη μας. Ο πόνος, η δυστυχία και η ντροπή, η ταπείνωση, η τρομοκρατία και η ανελευθερία στις χώρες του τρίτου κόσμου, στις κοινωνίες του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά και στην γηραιά ήπειρο της «πολιτισμένης» Ευρώπης, αντί να υποχωρούν, σημειώνουν έξαρση. Το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου πολλαπλασιάζεται και όλα τα «σημεία των καιρών» τον ωθούν σ’ ένα απαισιόδοξο σκεπτικισμό. Γιατί όμως;

Ο προβληματισμός του κάθε βαθύτερα σκεπτόμενου, για την πορεία αυτή των ανθρωπίνων πραγμάτων, έκανε πολλούς ν’ ανατρέξουν στις προαιώνιες ρίζες της συμπεριφοράς, δηλαδή στη βιολογική δομή του ψυχικού οργάνου του ανθρώπου: τον εγκέφαλο. Και πραγματικά, εκεί βρέθηκε πως κρυβόταν το φοβερό μυστικό της κακοδαιμονίας του “homo sapiens”. Στον εγκέφαλο αυτόν, που ενώ μπορεί να λύσει δυσκολότατα τεχνολογικά-επιστημονικά προβλήματα (πυρηνικών διασπάσεων και διαπλανητισμού) δεν μπορεί ν’αντιμετωπίσει τα εύκολα και απλά προβλήματα της αγάπης, της ειρήνης , της στοργής και της ανθρωπιάς. Μόλις πήγαινε να χαράξει η αυγή της λογικής διαχείρισης των επιτεύξεων του πολιτισμού, έτρεχαν τα μελανά σύννεφα των ενστικτωδών παρορμήσεων και σκέπαζαν την αιθρία, για να μετατρέψουν την ειρήνη και την ευτυχία σε βία και επιθετικότητα, σε εγωισμό και σύγκρουση. Και έτσι, δεν μπόρεσαν ποτέ να πραγματοποιηθούν οι λόγοι του Γοργία: «Στολισμός για το σώμα είναι το κάλλος για την ψυχή η σοφία, για την πράξη η αρετή, για τον λόγο η αλήθεια και για την πολιτεία η ειρήνη και η γενναιοφροσύνη». Και ενώ «ο άνθρωπος είναι το ανώτερο από τα όντα όταν φτάσει στην τελειότητά του, έτσι κι όταν διακόψει κάθε σχέση με την αρετή, το νόμο και τη δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο απ’ όλα» (Αριστοτ. Πολιτικά Α’1). Γιατί το πνεύμα είναι «διπρόσωπο» σαν τον Ιανό, με την θετική και αρνητική του όψη. Αυτό είναι σκιαγραφικά το ανθρώπινο πνεύμα, ξεχωριστό και ιδιαίτερο στον κάθε ψυχισμό, με τα ξεχωριστά ναι ιδιαίτερα ψυχικά – «πνευματικά αποτυπώματα».

Έτσι παρά την παιδεία και τον πολιτισμό οι άνθρωποι είναι και θα παραμείνουν καλοί και κακοί, τίμιοι και άτιμοι, πλούσιοι και φτωχοί, τυχεροί και άτυχοι, αφέντες και υπηρέτες, ίσοι και άνισοι σε βιώματα και ευτυχία. Και η πιο σωστή εναρμόνιση της φύσης (δηλαδή της βιολογικής ανισότητας) και της κοινωνίας για μια καλή ανθρώπινη ζωή είναι η δίκαιη ανισότητα, βασισμένη σε μια προηγμένη ανθρωπιστική συνείδηση.

Τώρα όλοι γνωρίζουμε ότι έδρα όλων των ψυχικών λειτουργιών είναι ο εγκέφαλος και σ’ αυτόν βρίσκονται όλες οι βασικές δραστηριότητες της ύπαρξής μας όπως είναι: το ένστικτο, το αίσθημα, το συναίσθημα, η νόηση, η σκέψη, η φαντασία, η βούληση κ.λ.π.

Το ένστικτο είναι η φυσική (έμφυτη) παρόρμηση, αντίδραση και συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό του είναι το αυτόματο και ασυνείδητο, που διαμορφώνουν και τις βαθύτερες επιθυμίες μας.

Βασικά ένστικτα είναι: της αυτοσυντήρησης, της αναπαραγωγής και της γονικής στοργής. Το Άλογο ένστικτο είναι ισχυρότερο απ’ τη Λογική σκέψη. Το ατομικό ένστικτο υπερτερεί του κοινωνικού ενστίκτου (που πολλοί αρνούνται). Τα ηθικά ενορμήματα, η ηθική συμπεριφορά, η εξιδανίκευση, το Υπερεγώ κ.ά., είναι επίκτητα ψυχικά ενορμήματα. Αν λείψει η ηθική αγωγή το άτομο παραμένει φυσικά: α-ήθικο (amoral) και κοινωνικά: αν-ήθικο(immoral). Το αγαθό ήθος δεν κληρονομείται και γι’ αυτό ο άνθρωπος διαμέσου των χιλιετηρίδων γεννιέται αήθικος και ανήθικος. Μόνον η διδαχή της αρετής σώζει.

Το συναίσθημα είναι η ενσυνείδητη γνωστική συμμετοχή του ψυχισμού μετά από κάποιο αίσθημα (προερχόμενο από τα αισθητήρια). Η ψυχική εντύπωση και εμπειρία απ’ τα γεγονότα (η ευχάριστη, η δυσάρεστη) που παραμένει στη συνείδηση.

Βασικά συναισθήματα είναι: της χαράς – λύπης, του φόβου – τόλμης, του θυμού – πραότητας, της εκδίκησης – συγνώμης, της ευθυμίας – δυσφορίας, του ενθουσιασμού – απάθειας, της φιλίας – εχθρότητας, της επιδοκιμασίας – ειρωνείας, κ.λ.π. Από το άπειρο βάθος της εσωτερικότητας το συναισθηματικό πάθος γίνεται το επίμονο κίνητρο και ο αόρατος ρυθμιστής όλης της ζωής, από το ζενίθ της αρετής έως το ναδίρ της κακότητας.

Η νόηση είναι η ψυχική λειτουργία απόκτησης γνώσεων. Με τον όρο νόηση εννοούμε την ορθή λογική σκέψη, την αντίληψη, τη διάνοια. Η νόηση περιλαμβάνει τη μνήμη, την κρίση, τον στοχασμό, τη μάθηση και τη σωστή θέληση για πράξη.

Η συνείδηση είναι η συν-επίγνωση των ψυχικών μας καταστάσεων, και η αντίληψη του εξωτερικού κόσμου (στη γνωσιολογική, ηθική και αισθητική τον διάσταση). Η συνείδηση εποπτεύει και ρυθμίζει το κοινωνικό συναίσθημα, δηλαδή την διαπροσωπική επαφή και συνεργατικότητα για την καλύτερη διαβίωση τον ατόμου.

Με το πέρασμα των αιώνων ο φιλοσοφικός στοχασμός για την αναζήτηση της αλήθειας στον φυσικό χώρο, έδωσε την σκυτάλη στην επιστημονική έρευνα και πειραματική επαλήθευση των ευρημάτων. ‘Έτσι, στον τομέα των Νευροεπιστημών την πρώτη θέση έχει ο εγκέφαλος. Ο ‘Έλληνας καθηγητής της Κβαντικής Φυσικής τον Πανεπιστημίου του Τέξας Δ. Νανόπουλος λέει ότι ο εγκέφαλος είναι πανομοιότυπος, αλλά πιο τέλειος από ένα κβαντικό βιολογικό (ηλεκτροχημικό) κομπιούτερ και η συνολική αποκρυπτογράφησή του είναι ζήτημα χρόνου. Ας κοιτάξουμε όμως πιο κοντά και πιο επιστημονικά την δομολογία και τη λειτουργικότητα αυτού του εκπληκτικού οργάνου (του τελειότερου όπου έφτασε η φυσική εξέλιξη) που λέγεται ανθρώπινος εγκέφαλος. ‘Έτσι ίσως μπορέσουμε να καταλάβουμε μερικά πράγματα για τα οποία η άγνοιά μας, μας αποπροσανατολίζει. Τα πορίσματα πολλών «συνεργαζόμενων» επιστημών συγκλίνουν σ’ αυτήν την αποκρυπτογράφηση του μυστηρίου. Οι επιστήμες αυτές είναι η κοσμολογία, η παλαιοντολογία, η ζωολογία, η ανθρωπολογία, η βιολογία, η εμβρυολογία, η συγκριτική ανατομική, η ψυχιατρική, κ.ά. Η τελική ομόφωνη άποψη όλων αυτών των επιστημών είναι ο προσδιορισμός των τριών στρωμάτων με την ιδιαίτερη λειτουργικότητά τους το καθένα, που απαρτίζουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ας δούμε τα πράγματα αναλυτικά. Σ’ ένα Σύμπαν ηλικίας 15 δισεκατομμυρίων ετών περίπου (big) μέσα στο οποίο εντάσσεται και η γη, που πάνω της υπάρχει ζωή εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, εμφανίστηκαν διαδοχικά τα ασπόνδυλα, κι έπειτα τα πρώτα σπονδυλωτά ζώα: τα ερπετά (πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια), ύστερα τα θηλαστικά (πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια) και μετά οι ανθρωποειδείς πίθηκοι (πριν από 20-50 εκατομμύρια χρόνια).

Ο άνθρωπος με την σημερινή του μορφολογία εμφανίζεται πριν από 500.000-50.000 χρόνια. Ωστόσο, ολόκληρη η ιστορία της εξέλιξής του στη ζωική κλίμακα είναι αποτυπωμένη στη δομή των οργάνων του. ‘Έτσι μελετώντας την εξελικτική διαστρωμάτωση του εγκεφάλου του, διαπιστώνουμε ότι αυτή είναι τριπλή – από κάτω προς τα πάνω:

Πρώτο στρώμα: Παλαιοεγκέφαλος ή αρχαιοεγχέφαλος (φυτοψυχή). Το κατώτερο αυτό τμήμα του εγκεφάλου αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των ερπετών (που εμφανίστηκαν πριν από 750 εκατομμύρια χρόνια), γι’ αυτό και ονομάζεται «ερπετόμορφος εγκέφαλος». Αυτός δεν έχει βέβαια φλοιό με ανώτερα κέντρα, αλλά είναι η έδρα των ενστίκτων ναι εδώ βρίσκονται τα κέντρα της αναπνοής ναι της κυκλοφορίας του αίματος. Δηλαδή τα βασικά κέντρα της ζωής. (Το λεβητοστάσιο της ύπαρξής μας).

Δεύτερο στρώμα: Μεσεγκέφαλος ή διάμεσος εγκέφαλος (Θυμοψυχή). Το τμήμα αυτό αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των κατώτερων θηλαστικών (που εμφανίστηκαν πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια), γι’ αυτό και λέγεται «παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος». Είναι η έδρα των συγκινήσεων και των συναισθημάτων (γι’ αυτό και μια άλλη ονομασία του είναι «θυμικό σύστημα»).

Τρίτο στρώμα: Νεοεγκέφαλος ή πρόσθιος εγκέφαλος (νοοψυχή). Το τελευταίο – στην εξέλιξη – τμήμα του εγκεφάλου, ο φλοιός του επικαλύπτει τα ημισφαίρια και περιέχει τα κέντρα της συνείδησης. Αντιστοιχεί προς τον εγκέφαλο των ανώτερων θηλαστικών που εμφανίστηκαν πριν από 2-25 εκατομμύρια χρόνια και του ανθρώπου γενικά, από την πρωτόγονη ακόμα κατάστασή του, δηλαδή από τα τρία εκατομμύρια χρόνια μέχρι 50.000 γι’ αυτό και λέγεται «νεοθηλαστικός εγκέφαλος». Ο εγκεφαλικός αυτός «νέο-φλοιός» ή «φαιά ουσία» έχει πάχος μόνο δύο χιλιοστά και είναι έδρα της συνείδησης του εξελιγμένου όντος, δηλαδή της νόησης, της μνήμης, της κρίσης, της μάθησης, της φαντασίας, της βούλησης, της εξελιγμένης συναισθηματικότητας, των πολιτιστικών εκδηλώσεων κλπ. Από αυτή την δομική στρωμάτωση του εγκεφάλου, καταλαβαίνουμε ότι ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο όργανο, που αποτελείται υπό 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα τα οποία, με ένα γιγαντιαίο πλέγμα, συνενώνουν τον παλαιοεγκέφαλο του ερπετού (των ενστίκτων), τον μεσεγκέφαλο του κατώτερου θηλαστικού (των συγκινήσεων, του ασυνείδητου και των φαντασιώσεων) και τον νεοεγκέφαλο (της «πολιτισμικής» φλοιοποίησης και του «πνεύματος»). Ο συντονισμός και η σωστή συνεργασία όμως των τριών επιπέδων και κυρίως, η επιβολή και επικράτηση του χρονικά νεότερου (Και πρόσφατα ανεπτυγμένου) νεοεγκέφαλου επί του παλαιοεγκεφάλου, δηλαδή του φλοιού επί των ενστίκτων, πολύ απέχει της επιθυμητής τελειότητας. Αυτό βέβαια, έχει ως συνέπεια τις διαταραχές της συμπεριφοράς (ψυχωτικές εκδηλώσεις, επιθετικότητα, σεξουαλικές εκτροπές, κλπ). Η εξέλιξη του εγκεφάλου δεν έχει φτάσει στην καθολική «νεοφλοιοποίηση», ώστε μια απόλυτη και πάνσοφη λογική να εξουδετερώσει τελείως την αρνητική (;) επιρροή των ενστίκτων (που συνήθως είναι η αιτία των παθών ναι της βάρβαρης συμπεριφοράς), καθώς και της φαντασίας που στον αρνητικό της ρόλο παραμορφώνει την πραγματικότητα και αποπροσανατολίζει.

Σ’ αυτήν λοιπόν την δομολογία του εγκεφάλου μπορούμε ν’ αποδώσουμε την κακοδαιμονία του ανθρώπου, με την οποιαδήποτε αντικοινωνική συμπεριφορά του, η οποία πηγάζει από τον άκρατο ατομικισμό που εκτρέφει την επιθετικότητα.

Αλλά, σ’ αυτήν επίσης την δομολογία βρίσκονται και όλα τα αγαθά κίνητρα για τον πολιτισμό του.

Υπάρχει λοιπόν ελπίδα! Και αυτή βρίσκεται στην διπλή σύνθεση της βιολογικής μας ύπαρξης: στον ενδογενή παράγοντα που κληρονομείται, δηλαδή στο DΝΑ και στον εξωγενή παράγοντα που επιδρά στο DΝΑ και είναι η πληροφόρηση (η αγωγή, η παιδεία).