ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1396b-1397a)

Εἷς μὲν οὖν τρόπος τῆς ἐκλογῆς πρῶτος οὗτος ὁ τοπικός, τὰ δὲ στοιχεῖα τῶν ἐνθυμημάτων λέγωμεν· στοιχεῖον δὲ λέγω καὶ τόπον ἐνθυμήματος τὸ αὐτό. πρῶτον δὲ εἴπωμεν περὶ ὧν ἀναγκαῖον εἰπεῖν πρῶτον. ἔστιν γὰρ τῶν ἐνθυμημάτων εἴδη δύο· τὰ μὲν γὰρ δεικτικά ἐστιν ὅτι ἔστιν ἢ οὐκ ἔστιν, τὰ δ᾽ ἐλεγκτικά, καὶ διαφέρει ὥσπερ ἐν τοῖς διαλεκτικοῖς ἔλεγχος καὶ συλλογισμός. ἔστι δὲ τὸ μὲν δεικτικὸν ἐνθύμημα τὸ ἐξ ὁμολογουμένων συνάγειν, τὸ δὲ ἐλεγκτικὸν τὸ τὰ ἀνομολογούμενα συνάγειν.

Σχεδὸν μὲν οὖν ἡμῖν περὶ ἕκαστον τῶν εἰδῶν τῶν χρησίμων καὶ ἀναγκαίων ἔχονται οἱ τόποι· ἐξειλεγμέναι γὰρ αἱ προτάσεις περὶ ἕκαστόν εἰσιν, ὥστε ἐξ ὧν δεῖ φέρειν τὰ ἐνθυμήματα τόπων περὶ ἀγαθοῦ ἢ κακοῦ, ἢ καλοῦ ἢ αἰσχροῦ, ἢ δικαίου ἢ ἀδίκου, καὶ περὶ τῶν ἠθῶν καὶ παθημάτων καὶ ἕξεων ὡσαύτως, εἰλημμένοι ἡμῖν ὑπάρχουσι πρότερον οἱ τόποι.

[1397a] ἔτι δὲ ἄλλον τρόπον καθόλου περὶ ἁπάντων λάβωμεν, καὶ λέγωμεν παρασημαινόμενοι τοὺς ἐλεγκτικοὺς καὶ τοὺς ἀποδεικτικούς, καὶ τοὺς τῶν φαινομένων ἐνθυμημάτων, οὐκ ὄντων δὲ ἐνθυμημάτων, ἐπεί περ οὐδὲ συλλογισμῶν. δηλωθέντων δὲ τούτων περὶ τῶν λύσεων καὶ ἐνστάσεων διορίσωμεν, πόθεν δεῖ πρὸς τὰ ἐνθυμήματα φέρειν.

***
Ένας λοιπόν τρόπος επιλογής, και μάλιστα ο πρώτος, είναι αυτός που σχετίζεται με τους τόπους· ας μιλήσουμε λοιπόν τώρα για τα στοιχεία των ενθυμημάτων (με το «στοιχείο» και με τον «τόπο» του ενθυμήματος εννοώ το ίδιο πράγμα). Πρώτα όμως ας μιλήσουμε για μερικά πράγματα για τα οποία είναι, πράγματι, ανάγκη να μιλήσουμε πρώτα. Δύο είδη ενθυμημάτων υπάρχουν: μερικά αποδεικνύουν ότι κατιτί είναι ή δεν είναι, κάποια άλλα ελέγχουν· τα δύο αυτά είδη διαφέρουν μεταξύ τους όπως ο έλεγχος και ο συλλογισμός στη διαλεκτική. Στο αποδεικτικό ενθύμημα συνάγεται συμπέρασμα από προτάσεις που το περιεχόμενό τους είναι κοινής αποδοχής, ενώ στο ελεγκτικό ενθύμημα συνάγεται συμπέρασμα που δεν είναι αποδεκτό από τον αντίπαλο.

Έχουμε λοιπόν έτσι στη διάθεσή μας ξεχωριστά για το καθένα από τα τρία είδη ρητορικού λόγου σχεδόν όλους τους χρήσιμους και απαραίτητους τόπους· έχουμε, πράγματι, κάνει την επιλογή των (προκείμενων) προτάσεων για το καθένα ξεχωριστά από τα τρία είδη του ρητορικού λόγου, και επομένως των τόπων από τους οποίους πρέπει να αντλούνται τα ενθυμήματα για το καλό ή το κακό, για το όμορφο ή το άσχημο, για το δίκαιο ή το άδικο· με τον ίδιο, επίσης, τρόπο συγκεντρώσαμε ήδη και έχουμε στη διάθεσή μας τους τόπους για τους διάφορους επιμέρους τύπους ανθρώπινου χαρακτήρα, για τα πάθη και για τις έξεις.

[1397a] Ας πραγματευθούμε λοιπόν τώρα τους τόπους με έναν διαφορετικό, γενικότερο τρόπο, ενσχέσει με όλα πια τα είδη του ρητορικού λόγου, και ας μιλήσουμε γι᾽ αυτούς διακρίνοντας, επίσης, με τρόπο οριστικό τους τόπους των ελεγκτικών και των αποδεικτικών ενθυμημάτων, καθώς και τους τόπους των φαινομενικών ενθυμημάτων, που δεν είναι ενθυμήματα, δεδομένου ότι δεν είναι ούτε και συλλογισμοί. Όταν θα έχουμε πια κάνει φανερά αυτά τα πράγματα, θα προχωρήσουμε τότε και στον προσδιορισμό τού τί είναι η αναίρεση των αντίπαλων επιχειρημάτων και τί είναι η ένσταση σ᾽ αυτά: από πού πρέπει να αντλούμε υλικό που να το αντιπαραθέτουμε στα ενθυμήματα.