Ηράκλειτος: τι είναι ο απαίδευτος άνθρωπος;

Πώς να σκεφτόμαστε τον κόσμο;

§1

απόσπασμα B 13

Κείμενο ‒ μετάφραση:

«δεῖ γὰρ τὸν χαρίεντα μήτε ῥυπᾶν μήτε αὐχμεῖν μήτε βορβόρῳ χαίρειν καθ' Ἡράκλειτον.
ὕες βορβόρῳ μᾶλλον χαίρουσιν ἢ καθαρῷ ὕδατι».

***
«Γιατί ο άνθρωπος ο πεπαιδευμένος δεν πρέπει να είναι ούτε ρυπαρός ούτε άπλυτος ούτε να χαίρεται στο βόρβορο.
Τα γουρούνια τέρπονται πιο πολύ στο βόρβορο παρά στο καθαρό νερό».

§2
Ερμηνεία ‒ κατανόηση:

     Ι. Ο πεπαιδευμένος άνθρωπος συνιστά πάντα θεμελιώδης προϋπόθεση για να μπορεί να ευδοκιμήσει μια κοινότητα των ανθρώπων. Ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα έχει το γεγονός ότι αυτοί που άρχουν σε μια πολιτεία θα πρέπει να είναι οι πιο πεπαιδευμένοι, ώστε να νομιμοποιούνται να άρχουν τους άλλους και συγχρόνως να τους οδηγούν σε υψηλά μονοπάτια σκέψης και φρόνησης.

     ΙΙ. Η πραγματικότητα του σήμερα όμως, σε παγκόσμιο-πανευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και κατ’ εξοχήν στην Ελλάδα, μαρτυρά πως οι άρχοντες, ως όλο, μόνο πεπαιδευμένοι δεν είναι· άρα μόνο άρχοντες ευγενείς δεν είναι παρά τρωκτικά του συμφέροντος, της ιδιοτέλειας, της αχαλίνωτης αρχομανίας και όλων των παρεπόμενων μιας τέτοιας αρχομανίας. Κύριο παρεπόμενο, μεταξύ των άλλων, είναι η δειλία, η ανανδρία, η δικτατορία του ψεύδους και της πολιτικής απάτης με φωτοστέφανο τον εθνομηδενισό και την εθνική μειοδοσία.

     ΙΙΙ. Τα ως άνω γνωρίσματα είναι πιο έντονα χαραγμένα στις συνειδήσεις των νεοφασιστών της καθεστωτικής αριστεράς, η οποία, ακριβώς επειδή είναι κυλισμένη στο βούρκο, όπως μας λέει ο Ηράκλειτος, μπερδεύει, στις πολιτικές της, τις χαρωπές γι’ αυτήν αλλά παράνομες ακόμη και για τον κοινό νου καταλήψεις σχολείων, πανεπιστημίων κ.λπ. με τη νόμιμη υπεράσπιση της ακεραιότητας της χώρας. Βέβαια μια τέτοια υπεράσπιση θέλει «αρετήν και τόλμη» (Κάλβος), που τέτοιοι κλεφτοκοτάδες δεν τη διαθέτουν· γι’ αυτό κι έχουν εγκαταλείψει τη σωτηρία της χώρας, καθ’ όλα τα επίπεδα, στην «καλή βούληση» των δημίων της, δηλαδή στα ξένα αφεντικά, τα οποία υπηρετούν πιστά οι αριστεροί νεοφασίστες, με τίμημα την παραμονή τους στην εξουσία.

     ΙV. Το απόσπασμα της §1 επιχειρεί να αποτυπώσει, με πάσα δυνατή ακρίβεια, το πνεύμα του Ηρακλείτου σχετικά με τη διάκριση των ανθρώπων, με βάση την ενδότερη σχέση με τον Λόγο και τη σκέψη: ρητή διάκριση ανάμεσα στους ανθρώπους που ακολουθούν τον καθολικό Λόγο, την κατανοητική σκέψη, και την πλειονότητα που έχει ιδιωτική σκέψη. Κατ’ αυτό το πνεύμα, πεπαιδευμένος δεν είναι ο άνθρωπος της τυπικής εκπαίδευσης, με σημερινούς όρους, αλλά εκείνος που προχωρεί σε μια βαθύτερη κατανόηση των πραγμάτων. Μια τέτοια κατανόηση δηλαδή, που να μετασχηματίζει και τον ίδιο το στοχαστή: να τον καθιστά αληθινό άρχοντα της σκέψης και όχι κίβδηλο εξουσιαστή αθώων ανθρώπων.

     V. Οι πεπαιδευμένοι σκέπτονται και ενεργούν με βάση την αίσθηση του μέτρου, την ερμηνευτική διαύγαση του κόσμου, του Είναι· έτσι υψώνονται πάνω από τη μονοσήμαντη προσκόλληση στον υλικό κόσμο, στις αντινομίες του, στο διχασμό της ψυχής, στη μεγαλομανία, στη φιλαρχία, εν τέλει στον αρνητικό μηδενισμό. Να γιατί από μόνη της μια τέτοια προσκόλληση υποδηλώνει καθήλωση της ανθρώπινης ύπαρξης στο βόρβορο σαν τα γουρούνια.

     VI. Οι απαίδευτοι είναι οι καθεύδοντες και παρομοιάζονται σαν γουρούνια, που βρίσκουν τη μέγιστη ηδονή τους μέσα στο βούρκο: ύψιστη αρχή του βίου τους είναι η πάσης μορφής φιληδονία και η μόνη «αρετή» της ψυχής είναι η ανοσιότητα, η ανηθικότητα, η εξαπάτηση, η φαυλότητα, με μια λέξη: όλες οι σημάνσεις που περικλείει η λέξη βούρκος.

     VII. Ο Ηράκλειτος λοιπόν φέρνει σε συζήτηση την αντίθεση ανάμεσα στην αξιακή εκτίμηση και προτίμηση των πραγμάτων ανάλογα με τη φύση, το Είναι των όντων: τα ζωικά όντα, εδώ τα γουρούνια, που δεν έχουν καμιά πρόσβαση στον Λόγο, βρίσκουν τη χαρά της ύπαρξής τους στο βούρκο, ενώ τα ανθρώπινα όντα, δυνάμει του Λόγου, γίνονται έμφρονα και χαίρονται με ή στο καθαρό νερό: ο ρυθμός του Είναι τους αναζητείται στη διαύγασή τους ως όντων που σκέφτονται το Είναι (τους).